a.—iß.

te Kawanatanga hei hoa mo ratou, i mua atu o te tukunga mai kite Kooti kia whakawhakia. I mea hoki ia kia puta mai ano he aheitanga kite Kooti kia tika ai tona rapunga i nga take c whakawakia ana i tona aroaro. Kaore hoki c tika kia waiho ma te Kooti c whakatau nga take c tika nei kia whiriwhiria i runga tonu ano ite whenua. Ko taua tv mahi c hara ite mea ma te Kooti c mahi,-engari ka tika noatu ma tetahi apiha o te Tari Maori c ata whakaturia ana c te Kawana mo runga mo taua mahi. A i runga i ia tono kia puta he tiwhikete whaitaketanga, tono riiwhi tangata mate ranei, me tuku atu kite Kooti te ripoata a taua apiha. Ako taua ripoata me watea kia tirohia c te hunga c whaitikanga ana, a ma te Kooti c whakamana, c whakahe, c whakahoki atu ano ranei ki taua apiha i runga ita te Kooti i mahara ai he mea tika. Engari ko tona tikanga ia me kaua c mana he whakawa mehemea kaore ano kia puta atu he ripoata pera. Tenei ano hoki tetahi ritenga c tika ai kia tv he hunga ke atu hei hoa awhina mo etahi o nga mahi ote Kooti. Ko nga mahi roherohenga o nga whaipaanga ki nga whenua Maori c kore c tika ma te Kooti c mahi notemea hoki ko aua tv mahi ma te tono ano a tetahi tangata whaitake katahi ano ka ahei te Kooti kite mahi. I whakah.ua kupu ano a Wi Hikairo mo nga hoko mea ana ia he pai ke me panui nga hoko whenua Maori me whakaae hoki c te iwi. No te 31 Hurae, 1873, ka tukuna atu te ripoata a Te Eetimana Kaiwhakawa me ta Hikairo. No muri tata tonu iho ka tukuna atu kite Paremete. Na i taua wa c mahia ana "Te Ture Whenua Maori, 1873," i roto ite Paremete. I roto ite7l o nga tekiona ote Ture "Whakamana ite Koroni i meatia me mana tonu ano nga tikanga Maori i roto i a ratou ake ano. Kua puta ke te kupu a Ta Hori Kerei mo nga hoko, a ki ana ai kihai i tika kia ahei nga tangata takitahi kite hoko i nga whenua o te iwi nui, ki ana ia ko te huarahi tika mo te iwi Maori me mahi i roto i nga runanga; na ahakoa aua kupu ana i mahia etc Paremete te Ture Whenua Maori i Hepetema o te tau 1873, whakamana aua te tikanga whaipaanga motuhake o ia tangata o ia tangata, haere ana i runga i te huarahi i kiia ra c te Penetana kaore i tika, i whakahengia ra hoki c Ta Hori Kerei raua ko Te Eetimana Kaiwhakawa. Tera pea i mea ano te Paremete ma te iwi ano c whakahaere nga mahi, otira na te hangai o nga kupu o taua ture i tino mohiotia ai ma ia tangata ake c mahi te pukapuka hoko o ia whenua o ia whenua. Kihai rawa i marama nga kupu o roto o taua Ture i mahia ra c te Makarini, kaore hoki i marama te whakahaerenga o nga tikanga o taua Ture. Na te Kanene i mahi taua Pire i runga i nga tohutohu a te Makarini, a c ki ana ia kaore rawa a te Makarini i mea kia hokona motuhaketia nga whaipaanga o ia tangata i roto i nga whenua a te tokomaha, engari ano nga whenua c purutia motuhaketia ana eai tangata ake i runga i tona ingoa anake. I mohio ano ia tera c raruraru nga hoko a te iwi nui, engari i mahara ia tera c marama nga hoko o nga whenua kua tau ki nga hapu me nga kawai whanau. Ko tana i hiahia ai kia rohea nga whenua o nga iwi nui tonu kia tau ai ki nga hapu me nga kawai whanau o ratou nei whenua, a mo a muri atu o tera te taea ai te roherohe ki ia tangata ki ia tangata. I whakaurua ano eia ki roto ki taua Ture etahi o nga kupu tohutohu mai aTe Eetimana Kaiwhakawa. I whakaritea ano i roto i ona tikanga kia mahia nga rohe Takiwa; kia whakaturia hoki he Apiha Takiwa hei whiriwhiri i nga rohe o nga iwi me nga hapu, a ko nga rangatira Maori hei hoa mo ratou, a in a ratou c tuku atu a ratou kupu whakaatu kite Kooti Whenua Maori. Ko tetahi mahi hoki ma te Kooti he whakarite rahui kia kaua c iti iho ite 50 eka mo ia tangata mo ia wahine mo ia tamaiti, a me here tuturu aua rahui. I mea hoki ia kia tuhia tetahi tino pukapuka whakaatu i nga whenua a nga Maori i te wa c ora ana ano nga rangatira kaumatua mohio ki nga take tupuna mai o nga whenua katoa. Kihai i mana enei whakaritenga. Ko nga kupu wehewehe mo nga whenua Maori o roto o taua Ture nga mea i kaha ke atu, a kaore i taea te whakatupato haere. Kaore hoki te Paremete me te Kawanatanga i mahara atu ki aua tikanga o roto o taua Ture, a kaore hoki i maharatia c te Kooti. Kaore hoki i whakaturia he Apiha Takiwa; kaore i mahia aua ripoata ; kaore hoki i mahia taua Pukapuka rarangi whenua i runga i nga korero a nga kaumatua c mate haere atu ra ; kaore hoki i rohea atu nga paanga o nga hapu o ia iwi i mua atu o nga hokonga whenua: ko te hoko tonu i nga whenua Maori te mea i tino kaha, ko etahi tikanga atu kaore rawa i whaiwhakaarotia. I pohehe te titiro a te Kooti Whenua Maori i nga tikanga o te Ture tuatahi o te tau 1865, waihoki me tenei waiho ana c ratou kia kore mana noaiho nga tikanga i whakaritea c te Makarini, a haere tonu tana mahi i runga i te ritenga w 7hakamana haere i te tikanga hoko a ia tangata ake i nga whenua a te iwi nui tonu. Kihai hoki ate Makarini i mahara tera c tupu haere he raruraru, a kaore hoki i hiahia kia pera ona tikanga. I runga i te mahinga i taua tv tikanga kua whakahengia noatia atu ra c nga tangata whaimatauranga, ko tona mutunga mai ano he raruraru. Na, ko nga mahi tini ate Paremete mai ano o te Ture o te tau 1873, i haere katoa kite whakamana i nga paanga motuhake o ia tangata o ia tangata ki nga whenua o te iwi nui tonu, kihai nei i pera ta te Maori tikanga o mua—Ko te Ture Whakahaere Whenua Maori o te tau 1886, anake te Ture i rereke ona tikanga. Ko te mahi tuatahi a te Kawanatanga i tahuri ai kite whakarite kia motuhake nga paanga o ia tangata ki nga whenua o te iwi nui, ko tera i whakahuatia mai ra c te Penetone, a ko tona mutunga mai he whawhai roa i mate nui ai he tangata. Na ko te mutuuga mai oto muri mahinga nei, he raruraru, he mate, he whakawa. Eki ana hoki nga kaikorero "he tino raruraru he rawa atu." Nga he i puta mai i eunga i a tatou Tube Whenua Maoki. Ka rima te kau nga tau o te timatanga mai o te kino o nga Ture Whenua Maori me nga Kooti Whenua Maori me te mau haere ote kino kite kino rawa atu. I whakarerea nga tikanga hoko tawhito a nga iwi nui tonu. A whakaherea ana nga hoko i runga i nga huarahi ngaro, me nga tikanga hoko huna, a i runga i aua tv hoko whakaritea ana te mana o te tamaiti taurekareka kite mana o tetahi o nga rangatira nunui o nga rangatira toa o te iwi a puare ana he huarahi c taea atu ai nga take ki nga whenua ra runga ite utu nohinohi noa iho. Heoi na te hokonga a etahi i a ratou hea ka noho ko te Pakeha a panaia ake nga Maori. He mea ano c tika ana nga tango a nga Pakeha he mea ano kahore i tika.

5