G.— B.

ko " Pohatu-whakairi." Ki ta etahi tangata kit he tangata tena mea no runga ia Tainui, ki ta etahi ki he takarotanga na nga tangata o runga ia Tainui. Ka hoe mai te waka ra a Moehau. Ka ahu ki roto ki Hauraki ka uki Te-ana-puta. He ana kohatu i puta mai ite tahi taha ote tumu puta atu ki te tahi taha. Ko te herenga o Tainui tena puta kei raro iti mai o Tararu. No te tau i tahuri ai te waka o Ngatimaru ki Tamaki nei i horo ai taua ana kohatu meatia ana e nga tangata, he tohu no taua waka tahuri te pakarutanga o taua kohatu e toru nga weki i muri iho o te pakarutanga o taua kohatu ana patu ka tahuri taua waka. Ka hoe mai a Tainui i reira a waenganui o Waihou o Piako ka mahue te punga o Tainui i reira he kohatu nui noa otu, e takoto mai nei ano a tae mai ana ki tenei ra tona ingoa to tera kohatu ko te Pungapunga. Ka hoe te waka ra ka ahu ki te hau auru o Hauraki, ka whakawhiti ki "Wakatiwai, ka hoe tonu i te tahataha o Wharekawa, ka mahue a Marama, tetahi o nga wahine o runga i te waka ra, raua ko tana taurcreka, i uta, ka hoe tonu te waka ra ka u ki Takapuna, ka haere nga tangata ki te matakitaki whenua ka piki ki te pukepuke o Takapuna ka kite atu i te manu e rere ana mai i Manuka ka tahi ka tirohia he moana ano tera ka'tahi ka tirohia te wahi poka tata ki reira ka kitea ko Tamaki te awa tata ki reira. Ka tahi ka hoe mai i Tamaki, a u noa ki Otahuhu, ka to te iwi ra i taua waka kia puta ki tua ki Manuka to noa kaore i taea, te take i kore ai e taea ko Marama kua pa ki taua taurereka. Tera te wahine ra raua ko tana taurereka te haere mai ra rokohanga mai te iwi ra e to ana i taua waka kia puta ki waho ki Manuka, ka eke te wahine ra ki runga ki te waka ka whakahua i te tau, ko te tau tenei. Toia Tainui te patu ki te moana, E patua ana mai e te komuri hau Mawai e to ? Na runga o waihi Ma to whakarangona Kei reira te iringa o Tainui Atu ki te taha o te rangi Maiea, ura te ra Tara wai nuku Werowero te ra He tara wai rangi Nga tangata i whakaririka Punia, teina, nau mai Mamau ki te taura Nau mai e Taana koakoa Mamau ki te taura E Taane rangahau, Kia tumatatorohia atu E Taane takote atu Taku tumatatoro Ana te ngaro ki tatahi Hoi hoa, Turukiruki Turuturu haere ana mai Panekeneke Ihu o waka Te wai o te hika a Marama 'Turuki turuki, Panekepaneke. Na Marama taua tau nei, no te toanga o Tainui i Otahuhu i roto i Tamaki. Tena ano etahi tau, 0 te toanga mai o Tainui i te ngahere i taraia ai ia i tawahi i Hawaiki. Ki ta etahi kii i puta a Tainui ki Manuka. Ki ta etahi kii kaore i puta, ko te take i kore e puta, ko te paenga o Marama ki taua taurereka ia raua i noho atu i Wharekawa i roto i Hauraki. Tetahi take i tino rnohiotia ai kaore a Tainui i puta ki Manuka, ko nga tohu o Tainui kaore i roto 1 Manuka, engari kei waho anake nga tohu. Ka ahu te rere ote waka nei whaka raro whaka Ngapuhi. E ki ana etahi tangata no runga ia Tainui a Ngapuhi koia tenei ingoa a Ngapuhi, tona tikanga ko nga puhi ote ihu o Tainui. Otira kei a Ngapuhi ano te korero mona. Ka ahu a Tainui kiraro ki Murfwhenua whaka te tai hauaru kei runga mai pea o Muriwhen.ua ka u ki uta, ka mania ano e ratou tetahi mahi mahi takaro ma ratou ki reira, ka hanga e ratou te tahi ngohi moana, ho mea haupu ki te kohatu, i penei me te ahua tohora te ahua o taua mea, i hanga hold ki te ahua o te Tohora i hereherea ai e ratou i whangaparaoa i ta ratou oroko unga mai ki tenei motu. Huaina iho e ratou te ingoa o tenei mea ko "Tohora nui." Ma Ngapuhi o whakatuturu te tika o tenei mea o te Tohora. Ka hoe tonu te waka ra i te tai hauauru kei te ko ngutu awa o Manuka ko te tahi tohu ano o Tainui. Mehomea ira Manuka a Tainui, ka whai tohu ano ki roto ki Manuka. Ko te tohu kei waho ote ko ngutu awa o Manuka ko te pounga o te hoe a to tahi o nga tangata o runga ia Tainui kei to pari e titi ana, i titia mai i waho na reira i tino tuturu ai te mohio ira Muriwhenua mai a Tainui. Kei Awhitu ko nga neke o Tainui, kei reira e tupu ana he kopi te rakau, awa he karaka, e tupu mai nei ano a tae ana mai ki enei ra. Ka hoe tonu te waka ra ka u ki Heahea i Kawhia ka tau ki reira a e tau mai nei ano i Kawhia a tae ana mai ki tenei ra, he kohatu ko tera waka kohatu ko Tainui ka mutu tenei. Ka noho nga tangata o runga ia Tainui i uta ka whakato i a ratou mea i hari mai ai i Hawaiki. Ka whakatoria nga purapura a nga wahine o runga ia Tainui, a Marama raua ko Whakaotirangi. Haere ake e wha nga maara a nga wahine ra, kotahi mara kumara a tetahi kotahi maara Hue, kotahi maara kumara me te maara Hue a tetahi. Te tupuuga ake o te maara kumara a Marama he Pohue, te tupunga ake o te maara Hue, he mawhai. Ka whakama a Marama ki ana maara kahore nei hoki i tika te tupunga ake o nga purapura. Ka tupu nga maara a Whakaotirangi tupu ake nga maara ra, he kumara ano to te kumara, he Hue ano to te Hue, ka koa te wahine ra ki te tika o te tupunga ake o nga purapura o ana maara, ka pepeha aia i tana ki pepeha koia ki te putiki a whakaorirangi i heare mai ai i Hawaiki tika rawa te tupunga ake, waiho tonu iho hei whakatauki me te wahine tohu kai " Ko te putiki. a Whakaotirangi." Ko nga iwi Maori e mohio ana kia Whakaotirangi, mohio katoa hokiki tana whakatauki. Ka mutu te korero mo nga tangata katoa o runga ia Tainui engari ko Hotunui anake tenei ka korerotia ake nei. Ko te tino tangata o runga ia Tainui. Ka moe a Hotunui i te wahine, i te tamahine a Mahanga, ko Mahanga no nga waka o mua atu ia Tainui ma.

3. —Ko etahi enei o nga Kobero whakapapa mo Tainiti, na Hoani Nahe, M.H.R. He koeeeo mo te haerenga mai o nga tupuna Maori i Hawaiki. Ka timata ita nga kautnatua Maori walii i mohio ai. Ko te take i haere mai ai te tangata ki tenei motu, lie whawhai nui noa atu i Hawaiki, tini noa

19