E—No. 3

FURTHER PAPERS RELATIVE TO

36

mo "Wiremu King!, a, kei whakaaro iho koe, he whakatakariri noku ki a Te Teira i kumea ai aku korero kia roa, a he tang'ata ke ranei a Te Teira ki a au, ko Wiremu King! pea te mea i tata ki a au. Kao, he whakataki ano naku i nga tikanga o tera whenun, me nga hapu, me nga tangata nona taua whenua kia mohio ai koutou, no te mea kua nui haere te he. Ko Te Teira te mea i tata ki a au, ko Wiremu Kingi ia c matara atu ana i au. Na, ki ta matou nei whakaaro, ekore c rere ke nga whakaaro o tenei Kavvana i o era Kawana o fflua i a ia. He muremurenga tera whenua na ratou. Katahi te whakaaro ka pohehe ake, E! he tikanga hou ano enema to tatou Kuini. Otira, c whakaaro ana matou, na Te Teira pea ratou ko ona hoa me aua kai hoko whenua o Taranaki a te Kawana i tinitianga, na reira, ka hohoro tana unga atu i ana hoia ki Waitara hei whakawehiwelii i nga tangata katoa me nga wahine i pana atu ra i ana kai ruri i runga i o ratoa whenua tupu me o matou, kia tangohia noatia atu. Ina hoki tetahi o nga kupu a C. W. Richmond, Taranaki, Maehe 18G0, kua rangona nei c te katoa, " Kua ata kimihia mariretia to Te Teira t.ike ekenga ki taua wahi, he tika tonu, kahore kau he tangata hei whakahe i tona take." Ac, c tika ana, ki ana mara ano tona ekenga i roto i taua whenua, c rua taupa, c toru lie penei tahi ano hoki te tika o matou ko era kua pana atu ra i runga i taua whenua, c rua taupa, kotahi, c toru, c wha, a tena tangata, a tena tangata, i roto i taua whenua. He penei ano hoki ta Wiremu Kingi kupu i kawea ketia ra c te kai hoko whenua o Taranaki, "I whakaae ano a Wiremu Kingi no ']> Teira anake taua whenua." Na tona ng-akau tohe kite tango Maori ite whenua, me tona kuare kite reo Maori, i kawe* ke ai [ia] ite kupu a Wiremu Kingi. Xi ta matou nei whakaaro ki tenei kupu ateC. W. Richmond, ko te taha anake ki aTe Teira ma i kimihia, i whakarangona hoki nga korero c aun kai hoko whenua o Tarrnaki, a whili atu ki Arapawa c kimi ana. Ko te taha ki a Wiremu Kingi ma, kahore i kimihia, kahore hoki i whakarangona atu a ratou korero. Ina hoki te kupu ote reta a Wiremu Kingi eki nei "Ko tetahi kupu hoki ana, kahore ratou nga Pakeha c whakarongo mai ki aku kupu." Na te kai hoko whenua o Taranaki taua kupu ki aia (tenei ano tana reta te takoto nei. Otira, kihai au i whakapono lei ana kupu katoa i tuhi mai ai i tera tau. I mahara hoki au, ekore c pena rawa te mahi ate Kawanatanga. Kahore hoki i tae mai te kimi ki a matou, mci kimihia tahitia, mci whakarangona atu a ratou korero, a tae noa mai ki a matou c kimi ana, na, kua kitea te he ota Te Teira ma. E! c takoto kopurepure ana o ratou wahi whenua i waenga nui i nga wahi whenua a nga tangata katoa kahore i whakaae, i o matou hoki c noho nei. Tenei te kupu ote reta a Wiremu Kingi, "Kite he hoki onga Pakeha katoa, o Parete, o te Waitere, o te Kawana, c ki ana ratou, no Te Teira anake tona pihi whenua, kaore, no matou katoa, no te tamaiti pani, no te wahine pouaru taua pihi whenua." (Tenei ano tana reta te takoto nei). Penei, ekore c tito ki ate Kawana ana kai hoko whenua o Taranakij kua kimihia c ratou, tika tonu, no Te Teira anake taua whenua. Kua rongo matou, c ono rawa nga rau eka o te whenua o Te Teira ratou ko ona hoa. Ka whakaaro matou, ehara tera i taua whenua i Waitara, engari, he whenua kite hou tera na Te Teira raton ko onahoa, ma hoki te nui rawa. Ko te take i kaha ai te pehi a Wiremu Kingi ma i te timatanga ota Te Teira korerotanga i ieira ki a hokona atu ki a te Kawana, he wehi no ratou kei huia katoatia atu o ratou, me o matou, no Te Teira anake, na, rite tonu ta ratou i wehi ai. Kua rongo matou kt ta Wiremu Kingi kupu i tuhi mai ai, na te kai hoko whenua o Taranaki te kupu, ko ia tenei, "Ko ta ratou inaianei, ahakoa tangata kotahi mana c ho atu te whenua, ka pai tonu mai nga Pakeha." (Tenei ano tana reta te takoto nei). Na, ekore matou c whakatika iho ki enei kupu kua rangona nei, no Te Teira te whenua, no ona hapu ano tera whenua no Ngatihinga raua ko Ngatituaho, na ratou nei hoki i whakaae te nohoanga o Wiremu Kingi ki taua pihi i tona haerenga mai i Waikanae, katahi ia ka noho ki reira, "He peke pokanoa ta Wiremu Kingi, tena c hara i a ia taua whenua, a he pokanoa tana kupu." Whakarongo mai, ma nga Pakeha anake me nga tangata Maori o nga hapu ke o tenei motu c whakatika iho enei kupu. Tena, ma malou o Ngatiawa c noho nei i Waikanae, tae alu ki Poneke, whiti atu ki etahi o Arapawa, tae noa atu kite Taitapu—kore rawa c whakatika iho, ekore ano hoki c whakahe iho ki a Wiremu Kingi, he peke pokanoa. Heoti anake nga tangata o Ngatiawa c whakatika ki a Te Teira, c whakahe ki a Wiremu Kingi, ko nga tangata c nukarau ana ki a te Kawana me nga Pakeha. E hua ana pea nga kai hoko whenua o Taranaki, ko Te Teira anake ratou ko ona hoa nga tangata o Nga'ihinga raua ko Ngatituaho, a, c hara pea enei tangata i aua hapu, a Wire«iu Te Patukakariki (te rangatira o aua hapu) a Nopera Te Kaoina, me etahi atu o ratou kahore ra i whakaae atu, i whakarangona mai hoki a ratou kupu c aua kai hoko whenua o-Taranaki? Whakarongo mai, na te wahine o Wiremu Te Patukakariki, me a raua tamahine ake tokorua, me etahi wahine ano o aua hapu, na ratou i pana atu nga kai ruri a te Kawana i runga i o ratou whenua ake. Na, kahore i weliea iho inamata taua whenua kia motuhake mo Ngatihinga anake raua ko Ngatituaho, a kia motu ke mo etahi hapu mo Ngatikura, mo Ngatiuenuku, mo wai hapu, mo wai hapu, i roto i taua whenua, kua riro ra ia te Kavvana. Kaore i whakauruurn noa iho, na nga pou paenga ano a nga tupuna i wehewehe nga mara, ehara hoki enei hapu i te wehenga ketanga i a ratou, no te iwi kotahi tonu. He ingoa katoa o aua mara, na nga tupuna ano i tapa iho, Te ingoa ota Wiremu Kingi mara, ko te Parepare. Ko nga mara ana tamariki ake, na o raua malua wahine ake, kei te pa kua tahuua ra c nga hoia kite ahi, kei te Hurirapa, kei Orapa tetahi, ite tonga o ratou pa tawhito, kei roto katoa enei mara i le whenua c kiia ra, no Te Teira anake, kua riro katoa atu enei i a te Kawana. Ko a matou mara katoa ko era kahore ra i whakaae, ara, o Ngatikura, o Ngatiuenuku, me etahi o Ngatihinga, o Ngatituaho, o tena hapu, o tena hapu, kua huia katoatia atu enei mara etc kai hoko whenua o Taranaki, no Te Teira anake. Ka pewhea ai te tikanga o tenei kupu? "Na