TE HUI KI WAIOHIKI.

Waka Maori, Volume VII, Issue 6, 21 June 1871, Page 33

TE HUI KI WAIOHIKI.

Tetahi kainga i haere ai te Makarini ko Waiohiki—te kainga o Tareha. I hui nga tangata ki reira kia kite i a te Makarini i te Parairei, te 26 o Mei, kua taha nei. Ko Tareba, ko te Hapuku, ko wai atu tangata, i reira katoa. No te taenga atu ote Makarini ka korero a Te Waxa Takaiiarl Ka tangi taua koro ki ate Makarini. Ka ki ko te Makarini bei maramatanga mo ratau, bei whakatika i nga be, hei wbakaora i nga mate. Ka wbakaputa ki nga kaumatua kua mate, nga boa o te Makarini; na ratou i boatu te whenua ki a ia, na ratou i karanga te pakeha ki Heretaunga—ko Porokoru te wbakamutunga. He oba a Tareba raua ko te Makarini no aua kaumatua, be tirobanga kanohi no ratou. Na te Makarini i homai te pakeba rae nga Ture, a paingia ana e ratou. Engari ko te Kooti Wbakawa Wbenua Maori e whakabengia ana eratou —na reira i ngaro ai a ratou wbenua, na reira i abei ai etabi o ratou te boko ite wbenua kite pakeha. Me mutu te Ivooti Wbakawa Wbenua—me wbakatumau ki a ratou nga toenga o a ratou ■wbenua. Ko nga wbenua mo re.tou i Tume bomai. Penei tonu te korero a taua tangata. Mo ana wbenua tonu ana korero kua pau e ia ano te boko. Kai runga ko Wikihana Te Mamae. Ko ana korero be pera ano—mo nga whenua kua bokona e ratou. He wbakakino ki

te Kooti Whakawa Whenua Maori, he tono kia whaknkorea, he pau no te whenua i nga tangata tokorua tokotoru ranei te hoko. Katahi ka korero a Tami Tuki. He pena ano te ara o ana korero—mo te whenua raua ko te Kooti. Otira, ka mea ia, e taea hoki teaha ?—na ratou ano, ehara i te tangata. Kai runga ko Hemi Tak.v. Ka mea ia, ka riro te whenua ka kai riri nga tangata i inuri iho. E ki ana etuhi tangata nana i hoko te whenua—na ratou ko tona hapu. E tika ana, na>:a i whakaae te Kooti Whakawa Whenua, nana a Petani i hoko mo nga patara waipiro e rua. E taea hoki te aha? Ekore e rongo nga tamariki. Penei tonu ana korero. Katahi ka korero a Tareiia ki a te Makarini, ka mea:— " Ka niutu tonu to vrliakatauki a nga kau • matua ki a koe. Ka tika te whakaatu i a ratou mate ki a koe. Koia cnei tonu nga korero ki a koe kua tae mai na koe kia kite i a niatou. Ko nga tiuo korero mo nga tikanga o te niotu nei koia ena i tac atu na koe ki Pakohai. Ko tenei na mo konei, heoi nei ano nga korero. E titiro ana au he tangi ta nga kaumatua mo a ratou whenua kua pau. Kati, maku e waiata te waiata mo to ratou tangi." Hei konei ka waiata te katoa. Koia tenei te vraiata:— Taku turanga ake i te ihi whare Id Hautea nunui. Mete kai aohia te roimata iara. Kai aku kamo e. rae aha atu au e, I te taina naua i pa mai— Me noho tonu au e. " jN T a—nga mate e ki nei o taua kaumatua, me aha. Hei aha ena he, ena mate? JS T a ratou nana i karanga lie pakeha—a, e noho nei. Ka mate nga kaumatua o mua ka karanga:—' Hei kona ra, kia atauhai ki o tatou_ taonga—nga pakeha.' Ka mate tetahi, he pena tonu te karanga. Kia ahatia, ka tango nga tangata i nga taonga a te pakeha hei mate niona—e pai ana, na ratou ano. Kati ano kia haere mai ki konei kia kite i a matou—e pai ana tenei, ka nui te pai. Mo te kupu a te tangata moku, mo toku ahua i te Parimata, kaore au i whakaaro hei tangata au mo te Parimata. JNau ano te ki i Kohimarama i mua kia noho te rnaori kite Kunanga— a ka whakarongo matou i muri kua oti i a koe. Otirakaoreauimoliio ko au te tangata e kaiwkiria—na te Hapuku au i to kite Poti, a ka tu au. E mohio ana au he mahi ano ta taua ki reira. I korero ano au mo Turanga mo hea atu hoki. I puta ano aku korero i runga i nga tikanga i reira. Engari i taku hokinga mai kaore au i korero ki konei. Ka ui' nga tangata ki au ka ki atu au, ' kaore au e mohio ana, kai te pakeha tonu e mohio ana.' Kua ki atu au ki a koe ki reira me mutu au, he mate hoki toku tinana ekore au e kaha. I tenei pootitanga i muri nei kaore au i haere atu. I mea au ma Karaitiana, ma tetahi atu ranei, te mahi. 1 ki atu ano au i te Parimata na te rama i riro ai te whenua." Tera atu te roanga o a IV reha ana korero. mo ana whenua kua hokona e ia, mo ana mate, mo ana aha atu. Ka mutu te korero a Tareha ka ui te Makarini ki a Tii Um-vkv me kore ana

korero. Katabi ka whakatika ake taua koro ka waiata penei na : Auft! taukuri, ka kino ra ns;e au— Te kai haere nei, kai kinikini ana koe e hika i au Te tau o taku ate.

Ko te ki ra hf>ki e orate tangata la Haere, i a Kahukura—Kahukura uri kore. Te whai kolia a o oiatua a te Makarini ki amatou— Ka tuku ai koe kia haere i te ara i a Hinetitama. No te taun-ra ki raro ra ka kai mai te tangata ko llinenuitepo e. E ki. e ui mai ana koe kite korero i au ? Ae ra, lie korero taku. He aba i kore ai ? He ki tau lie tangata ware au, kia kore aku korero ? Ahakoa kite tangata na Porokoru, na etabi atu kaumatua boki, i karanga te pakeha ki Heretaunga—ehara, naku, naku ra. _ Ae ra, ka ki au naku, na te Hapuka, te ika nui o te moaaa, nana i karanga te pakeha ki Heretaunga me ona mate. He boha noku kite karo whitau hei boko mea maku i nga kai hoko, na reira ka karanga atu au ki a Te Hirawamii kia tonoa niai be pakeba ki konei. In aku ano boki tera kainga a Wairarapa i riro ai." Katabi ka korero te Hapuku ki ona wbenua kua bokona e ia; ka korero ki ona mate ki ona raruraru ki oua aha atu—ka roa noa atu e korero ana. Katahi ka tu ko Te Makarim kite wbakaboki i nga korero a nga tangata, ka mea:— I te ata whakarongo au ki a koutou korero katoa mo nga wbenua me nga mate. I te timatanga o taku korero i mua ki nga iwi maori o Aburiri mo te boko o a ratou wbenua ka ata korerotia mariretia e au ki a Tc Hapuku (te tangata i korero tuatahi au), me otahi atu rangatira, ka ata ki atu au i taua takiwa ekore te Kawanatanga e hoatu lie utu nui mo te wbenua i reira ai; engari ko nga wain e waibo ana i a ratou ka taonganuitia i runga i nga mahi pakeba ; nga rori, nga arawbata, me etahi atu mahi, a te wa e oti ai aua mahi—tetahi i te nuinga haeretanga o te pakeha. Na, kua tika katoa ena korero aku —he mea iti nga moni i utua ai te wbenua i te tuatahi, he mea nui uga painga kua kitea i m-.ri. Kua oti boki te ata ki atu ki a koutou ki reira ko te wbenua e utua ana ki a koutou kite herengi kotahi mo te eka ka nekebia ake te utu mo te eka me ka hokoiia atu e te Kawanatanga kite pakeba—i wbakaaturia boki ki a koutou ko te tikanga e pera ai ko te wbakanobanga kite pakeha mete mahinga i ana mahi wbakawbairawa i runga i te wbenua. Tena kai te mahara pea te Hapuku, me etahi atu o koutou e noho nei, ki nga korerotauga i taua takiwa mo te utu o te wbenua, me nga rori, me etahi atu tikanga mo te wbenua. Ko tenei kua niohiotia e te whakaaro tera ano e puta etabi raruraru mea noaibo nei i roto i a koutou ko nga pakeba, i te mea hoki kai tekore tetahi e mohio kite reo o tetahi—otirahe ahakoa tena, i mau ano te rongoi roto i a koutou ko te pakeha, i whakahoa ano koutou tetahi ki tetahi. Kua mana ano i a koutou te taha ki a koutou, arako a koutou ki manaaki i te pakeha; a ko te nuinga hoki o te pakeha kai te whakamiharo ki a koutou, kai te whakaaro tonu ki to koutou manaaki i a ratou i roto i nga taima

kua hori nei. Tera ano te Kawanatanga e kimihia tetahi tikanga (i tana e taea ai) e ora ai koutou i etahi o nga raruraru o te whenua eki nei koutou —a kite homai he kupu whakamahara tikanga e o koutou rangatira, tera e hurihurihia e whakaarongia e te Kawanatanga. Ki taku whakaaro ake ano, te tino take o ena mate me ena raruraru kua pa nei ki a koutou, he rama —ehara i te Kooti Whenua me etahi mea eki nei koutou. Kua ako noa atu au ki nga rangatira maori ki runga ki tenei ritenga, ara te kai rama—ko tenei katalii pea koutou ka tupato, kua kite hoki i te raru i runga i taua mahi. Tenei te tikanga. Mehemea i tino whai koutou nga maori ki nga mahi whakawhairawa, mehemea i pehi koutou i nga hiahia kino o te ngakau, mehemea i kore koutou e tango i te waipiro hei whakawairangi i a koutou, mete whakapau noa atu hoki koutou i a koutou rawa i runga i nga mea utu nui hanga noaiho nei; penei kua noho pai koutou i te taha o te pakeha, kua kore rawa e riro o koutou whenua—ko tenei na koutou ano tetahi wahi. Te mahi tika ma nga rangatira o koutou, he pehi i enei whakaaro i roto i tona iwi, i tona iwi; he pupuri i nga tangata kua rere ki runga ki nga mahi he e aratakina ana te tangata kite rawakoretanga raua ko te mate —ka peneitia lie tikanga ka ora, ka kore ka mate ano. Na, kei a koutou tonu ano te whakaaro e takoto ai he tikanga mo koutou; kei a koutou te whakaaro kia roherohea nga wahi whenua hei mau ki a koutou—a ka ki atu au ki a koutou inaianei kite hiahia koutou kite hoko whenua a muri ake nei, me ata hurihuri te whakaaro ite tuatahi; mo mohio koutou kei a koutou anake ano te tikanga e mau tonu ai nga whenua e mau ana i a koutou inaianei. Ko nga whenna mo koutou i Turanga kai te maharatia ano. IPo Neke ano Te Moananui, me Karaitiana me Ropata, i te wa i whakaritea ai he tikanga—otira kite kitea he he inaianei i runga i taua mea me ata titiro marire he tikanga e oti pai ai. Ko nga kupu a te tangata mo Tareha, mo tona haerenga kite Parimata, ki hai i tika ki taku titiro. I kaha ano ia kite whakaputa kite Kawanatanga nga tikanga mo tona kainga, mo nga iwi katoa hoki ote Rawhitr Kua rongo koutou i tenei rangi e rite ana tona whakaaro ki toku mo te tino take i riro ai o koutou whenua. Ko te ahua o te nuinga o nga iwi inaianei i tenei mctu e ahua pai ana, e nui haere ana te Rongo mete Kotahitanga kite pakeha. Ite tau kua hori nei kua rere mai etahi iwi ki roto kite Kawanatanga, a e whakapai ana ratou ki nga tikanga ote Kawanatanga e mahia nei. He pai kia iti haere nga raruraru me nga he kua kitea e tatou i roto i nga tau kua hori atu nei, a kia we hoki te kite nga iwi i nga painga e puta mai ana i runga i te whakakotahitanga kite pakeha kite whakatuwhera i te whenua kia nohoia e te tamgata." Katahi ka korero a Te Makarini i ana haerenga ki era wahi ote motu nei. No te mutunga o te korero ka kai nga pakeha i te kai a Tareha, muri iho ka hoki mai ki Nepia.