TE HUI KI PAKOHAI.

Waka Maori, Volume VII, Issue 6, 21 June 1871, Page 32

TE HUI KI PAKOHAI.

No te Wenerei, te 24 o Mei kua taha nei, ka tae a te Makariui ki Pakohai i Heretaunga kia kite i tangata maori o reira. Ko nga rangatira maori i h u i mai ki taua kainga kia kite i a ia ko Karakiana Taka-n-c.ana, A1.11.R., ko 11.-nare Tomoar.a, ko Manaena, ko llenata Kawcpo. k<» Paora Kaiwhata, ko te Waka Kawaiim. ko vai tangata atu. Ko r-tahi o paki-ha. me nga wahine ranjjatira hoki <i N.-pia i li ;i( . re aiio ki reira ki u> matakitaki i te llui. Kkore rawa e pau i a maTou te t.ibi i ncja korero katoa arjia tan-ata—ahakoa ra i te kupu koialii ka jniUi hoi whakafau imn ;! ke. Ko te Waka Kawvti.ni mea i timatate korero. Te korero a tuna k.»rciit--k« he tan»i ki a te Makarini; be korero tetalii mo ana wbenua kua rim i pakeba te boko ; be vhakaatu i ou.i mate me ona raruraru kia e te Makarini. Penei tonu te ara o ana korero. Ka mutu ia ka korero ko Paor.v Kaiwhata. Te timataiijra o ana korero mo nga wbenua arm e bokona nnaki te pakeba. Ki tana wbakaaro be mea riro tika etabi, he mea riro be etabi. Ku m ea ia ma te Makarini e titiro e wbak.iliaere nga raruraru e tika ai. Tona wbakaaro mo te Han Ilau, ka mate me wbakaora ano me atawhai. Ka kuu;va ano kite wbare herebere, ka lie—be whakamataku hoki i era e nobo atu ana. Ku whakahe ia kite tangata niaori e hacre ana kite Parimata nvjte wkakapakoko— te hokinga mai te ai be taunga. Ka mutu tana ka korero ko Kaeaitiana Takamoana. Ko etabi enei o ana kupu:—

" Tnku mahara kia kotahi te rangi tinana hei korerotanga mo tatou, kia ata korero ai —ko tenei ekore e taea. Kua kite koe i to matou pakebatanga, to matou whainga ki nga tikanga a te pakeha e ora ai e whai rawu aite tangata. Otira ekore e whai iwi enei pakebatanga e mahia nei—he korenga putake. Kua kite koe i te wa e kore ana te mahi pakeha; ka kimihia e matou ka mahia te mira, ka tangobia nga ruahini, nga parau, nga whare pakeha, nga aha atu, hei whakamatau noa atu—ki hai hoki i ata tika. Ko tenei kua kite tonu au ekore e taea te whakapakeha, kua kore he matua tera e mate te whakapakeha. Ki taku e mohio ana te mea e taeaai.te whakapakeha me mohio te maori kite reo pakeha. Menem ea ka homai he Kurae te Kawanatanjja hei ako reo pakeha ki o matou tamariki, tenae kite—katahi ka tika matou. Ko enei Kura a nga Minita he reo maori anake te reo. Kaore he ara atu mo matou kite rumu ote pakeha— tera ke atu tona rumu e nolio mai nei ia. Me reo pakeha ka mohiotia ai nga tikanga a te pakeha e ugaro ana i a matou—nga tikanga i tika ai ia. Hei reira ka kitea nga tangata he, nga tangata tika—ka kake nga mea matou, ka he nga mea he. Kaore tahi he tangata maori i puta kite oranga i run<*a i ima tikanga ako a nga kai whakaako maori°a nga minita. Ma te Kawanatanga e homai pea he Kura, katahi ka kitea he matauranga. Minita rawa nga minita maori i tana minitatanga, ko te Whakapono anake kei a ia, ko te matauranga kei te minita pakeha anake. Mehemea he Kura pakeha ko nga tangata e haere ki reira hei tangata tika, ekore e uru ki nga mahi whawhai, kite Hau Hau, ki nga mahi tutu noa Ko nga mea anake ekore e haere kite Kura hei Hau Hau pea—he kuare hoki." Tera atu hoki nga kupu a Karaitiana, he roa. Ka mea ia ki nga whawhai o tenei motu, be mea tika kia tukua ma nga maori ano e whakahaere i tana whawhai kia mate te Hau Hau. Ko te riri anake i nga maori, ko te whakahaere i kore—na reira tetahi wahi ihe ai. Tana whsikaaro i mua me whiriwhiri nga tangata kino mo te kawe ki Wharekauri—ko etahi me waiho. Ka whakaputa ia ki tona tunga hei tangata mo te Parimata, ki tona ngakaukoretanga ki taua mahi i mua. Ko tenei ekore ia elaere ki reira hei wbakapakoko, ka korero ia i ana whakaaro—mo Tareha tenei kupu ana. Ka whakahe ia ki nga mahi moketi a tangata i riro ai te whenua. Ko tetahi korero ana ko te whenua mo Ngatikahungunu i Tauranga me whakarite e te Makarini, kia kati te ki i runga i te waha a te tangata ; —" Tenei te whenua ma nga tangata kei Turanga"—ko Rongowhakaata kite ki kaore. Ka riri ia mo te korenga kaore i tangohia katoatia te whenua a te Hau Hau. Ka toru nga take o ana korero; ko nga inoni o te whawhai ki Taupo; ko te whenua mo nga maori i Turanga; ko te whakahaere o nga whawhai.

Katahi ka korero Te Makakini, ka mea:—" Iv.ii te mahara tonu au kite aroha o nga kaumatua ki au i toku taenia tuatahi mai ki tenei kvnga ; ki to ratou hiahia kia noho he pakeha i roto i a ratou, koi tuwhera boki tenei kainga hei unga mai mo nga iwi tutu, koi kawe.i mai lie kitio ki konei e etalii iwi o te motu. I wbakaainria ano e au i reira ai te whakaaro o te Kawanatanga ki runga kite whakanohanira pakeha ki nga kainga maori. Ka nui ano taku aroha i te matt-nga o Porokoru me etahi atu kaumatua o tana hapu—kua kitea to ratou manaakitanga i te pakeha. E inohio ana au kai te pena ano o koutou whakaaro pai kite pakeha me o ratou, a ka whai tonu ano koutou kite tauira kua oti te whakatakoto e ratou. Ko te kupu a Karaitiana mo te kore korero a Tareha ki te Parimata ki hai i tika. I te korero tonu ano ia i reira—a i ata whakarangona paitia ana korero e te Runanga. I pai hoki tona ahua ki reira, i ahua ran"-a-tira tonu—no reira hoki ka whakamiharotia ia e nga tangata o te Parimata. Mehemea i korero auau tonu ia i runga i nga tikano-a katoa i roto i te tokomaba o te tangata e whakaputa ana ia tangata i taua korero, ia tangata i tana korero, penei pea ka kiia he boha. Mo nga korero a Karaitiana mo te whakabaeretanga o te whawbai, mo te kawenga o nga herebere ki Wbarekauri, me etabi atu tikanga, e pai ana—e pai ana kia whakapuaki te tangata i ana whakaaro ki runga ki nga mea katoa. Otira mo te whakabaere o te whawbai, me mobio koutou tera atu etahi iwi o te motu hei wbakaarotanga mo te Kawanatanga—tana i pai ai, tana i whakaaro ai, ta era iwi. Ko n"a iwi i hiahia mana ano e whakahaere i nga ritenga o tana whawbai i whakaaetia ano e te Kawanatanga tetahi wahi—ara njja wahi i ahei ai te pera. Kaore he whenua i tangobia e te Kawanatanga i enei whawbai i muri nei. Ileoi ta te Kawanatanga, ka whawbai kino, ka waibo whenua. En«ari ko taku whakaritenga mo ta koutou tono wbenua ki Turanga ka wbakaotia ano. Ka tika to kupu mo nga Kura. E tino whakatika ana au ki to hiahia ki runga ki tena riienga, no te mea ko te arawbata tena e taea ai e koutou te ruuiu pakeha—kaore he ara ke atu e taea ai. Ka rite i a koutou tetahi wahi o nga moni e oti ai taua mahi, penei ma te Kawanatanga hoki tetahi wahi e apiti—no te mea e tino kitea ana me reo pakeha e tae ai koutou kite matauranga. Ma te reo Ingarihi e whakan£raro e ngaro ai nga raruraru i roto i nga iwi e rua—te pakeha mete maori. Ka pena ka piki nga tamariki maori, ka haere tahi i te pakeha. Tera nga iwi kiri pango, ka ron<TO pea koutou, kei Inia—be iwi nui atu te matauranga i ta koutou. He iwi kua takoto noa atu ana Tuiv me ana Ron"-o nui i roto i ana pukapuka ake ano ; be iwi kua whai taone nui rawa, penei me ta te pakeha ; he iwi mobio rawa kite mahini, me nga mea ahu wbenua katoa; be iwi mobio kite whaihanga pu mete paura,

mete aba noa atu—no te paanga mai ka noho tain i te pakeha, katahi ratou ka kite ekore ratou e kake kite kore e mohiotia te reo Ingarihi. Inaianei kua kake rawa ratou, kua waiho etabi hei tino Kai Whakawa penei me to te Hupirimi Kooti, ko etabi kua tu hei minita, hei roia, bei rano-a-tira boko taongn, bei tohunga hanga mabini me nga mea nui atu e taea ana e te matauranga o te tangata—na te reo Ingarihi i taea ai e ratou enei mea katoa. Kua kitea e ratou nga paingao temataurangaki tereo e whakakite ana ki a ratou etabi whakaaro boumo ratou, te reo e whakatata anate rawa ki o ratou taba kia taea ai te wbatoro atu e ratou. Ko etabi Kura hei ako i nga maori kua oti te whakatu i etabi wahi o Niu Tirani, ko etabi e wbaibangatia ana inaianei. Koia ano tena, ma te reo Ingarihi ka kake nga tamariki maori i roto i nga pakeha, ka tika hnki ratou bei tangata whakakite i nga whakaaro o nga iwi maori i roto i nga Parimaia ote Koroni—ka tika hoki ratou hei tangata mabi i nga mabi a te Kawanatanga e mabia ana i naianei e te pakeha anake." Ka mutu i konei nga tino kupu a te Makarini. I'era atu ano etabi o ana korero mo te urunga o nga tangata maori kite Parimata hei hoa mo te pakeha kite wbakatakoto tikanga mo te motu. Katalii ka baere nga pakeha kite kai i roto i te whare o Karaitiana—ko nga wahine pakeha i hui ki tetahi whare kai ai. No te mutunga o te kai ka hoki katoa mai ki Nepia nei.