KOHURUTANGA I A TE WAKANA I OPOTIKI.

Waka Maori, Volume II, Issue 47, 1 April 1865, Page 3

KOHURUTANGA I A TE WAKANA I OPOTIKI.

Kua korerotia e matou i tera nupepa te kohurutanga i a te Wakana, he minita pakeha no Opotiki. Kaore i ata tika taua korerotanga a matou i reira ai—katahi nei ka whakatikaia. I te 1 o nga ra o Maehe ka u mai ki Opotiki te kune, a te Ikiripi—ko te Wakana raua ko te Kerehi i rung:!, i rere mai i Akarana. Ko te Riwi te ingoa o te Kapene o taua kune, no nga Hiperu taua tangata raua ko tona teina i uta e noho ana hei kai tiaki i to ruua toa. No te tunga o te kaipuke ki roto kite a v.-a ka karangatia mai nga tangata o rungakia haere katoa ki uta. No te taenga ki uta ka rere mai etahi o te Hau Hau kite here i a te Wakana kite taura, muri iho ka k.r.vea raua ko te Kerehi me nga heramuna o te kune ki ro whare noho ai, e 20 nga kai tiaki—he mau pu anake. Katahi ka hoki nga kohuru nei kite kune, ka tangn'hia katoatia nga hanga ki uta kite whare o te teina o te kapene takoto ai, he mea kia murua e ratou nga hanga o nga minita. Ko te kapene me tona teina i waiho kia haere ana no te mea he Hurae raua. I te aonga ake o te ra ka mea atu te kapene raua ko tona teina ki nga rangatira o te Hau Hau kite tukua nga minita kia haere ana ka hoatu e raua to raua kaipuke hei utu, me nga taonga katoa o roto o to raua toa, me o raua kau, me o raua hoino, me o raua hanga katoa. Ka whakaae aua rangatira, ka whatoro te ringa o tetahi o ratou kite wati mete tieni o te kapene, ka mauria hei taunaha mo runga i to ratou whakaaetanga, otirakihaii tukuna nga minita. I taua rangi tonu ano ka tae tetahi hunga kite whare i nga pakeha herehere, ka karangatia te Wakana kia puta mai ki waho, ka arahina kite whiro i te taha o te whare Karakia e tu ana, ka kawea te taura ki nga

peka o runga rawa o taua rakau mau ai hei whakatarewa ia te Wakana- Ka tangohia e to ratoa poropiti, e Kereopa, nga kahu 0 te "Wakana ka kakahuria ki runga i a ia. Katalii ka whakairia tera, a te Wakana, ki runga kite rakau tarewaai; ka noho te SOO tangata ka matakitaki. Ko 011 a tangata tonu enei i akona eia kite whakapono, i arohaina nuitia e ia, i rongoatia e ia i o rate u mate i ora uke ai etahi o ratou ; ko ia te kai hoatu kahu ki nga mea rawa kore o ratou, ko ia tonu te matua o te iwi katoa. E korerotia ana kaore ano he minita i rite ki a ia te aroha, te atawhai ki ona tangata. A, ko te utu tenei mo tona aroha, he kohuru ! Kaore ano kia ata mate ka tukuna ki raro, ka poroa te kaki; ka inumia nga toto e te tokomaha, ko nga wahine rawa nga mea i tino hihiri kite inu; ko, nga toto i heke kite whenua ka panipania ki o ratou kanohi. Ko nga karu i karohia e Kereopa kainga ana ; ko etahi o nga kiko 1 makaia ki nga kuri, no te ngangaretanga o nga kuri ka makaia ho"d te tinana ki a ratou hei kai ma ratou, muri iho ka makaia ki roto kite rua paru ote tangata. No te ahiahi o taua rangi ano (te 2 o Maehe) ka hopungia nga pakeha katoa o taua kainga ka herea katoatia kite taura, me nga Hurae tokorua ano hold. Muri iho ka wetekia he riri no etahi o ratou mo te herenga i nga pakeha Hurae. Ko te Kerehi anake ano i puritia hei kai ma te patu. Ko te upoko o te Wakana i taona hei mau haere ma ratou ki nga vvhenua. Mea ana te kapene Hurae o te kune kia hoam e ia kia k;>tahi raann p.iuna m»ni ma ratou k;a tukua mai a te Kerehi e ratou, kaore i tahuritia mai; ki ana mai me arahi e ratou ki Tarauaki. Ka mutu ra, no te taenga atu o te rongo ki Akarana ka tukuna mai i reira tetahi tima munuwao ko le Ikiripi ano te ingoa, pena me to tekune. Na te rangatirao nga hoia i Tauranga i tuhi atu te pukapuka i ronu-o ai nga pakeha o Akarana. No te 10 0 nga ra o Maehe ka tae mai taua tima ki Taura nga, ko te Pihopa tlerewini tetahi o hga pakeha i runga. Ko taua Pihopa raua ko te rangatira ole timai eke ki utai Tauranga kia kite i te o nga hoia i tePapa, No te hokinga mai ki runga kite tima ka rere tonu mai ki Turanga kite titiro ia te Pihopa o Wuiapu me nga pakeha o Turanga —he mea hoki kua puta te ki a te Hau Haukia haere ano ratou ki reira patuai i a te Pihopa. Te taenga mai ki reira ka haere te Pihopa o runga o te tima, me etahi pakeha, ki Waerengaahika. Ilokohanga atu kua hui nga maori o reira kite kareti he kai tiaki 1 a te Wiremu, te Pihopa o Waiapu, koi mate ite Hau Hau ; e 400 tae kite 500 ratou nga kai tiaki—kua taeke mai hoki te rongo ki a ratou o te matenga o te Wakana mete ki a Kereopa kia patua hoki te Wiremu, lie maori nana i kawe mai te korero ki a. ratou. Ka ki nga rangatira o reira me tiaki ratou i o ratou pak •ha, me whakahoki te iwi Hau Hau kia hoki atu. Heoi, hei konei ka rere te tima, e hoki ana ki Opotiki ki Akarana atu. Ko te Pihopa

Herewini me nga rangatiramaoritokorua o Turanga i eke ki runga he haere he korero kite Hau Hau i Opotiki—kua kihoki taua iwi kite mea ka mohio ratou kua tukua a Hori Tupaea e te Kawana ka tukua hoki a te Kerehi e ratou. No muri i te rerenga o te tima ka whakatika atu nga tangata o Turanga ka haere ki Taureka te kainga e noho ana inai te ope Hau Hau nana a te Wa. kana i koruru. Ko Hirini te Kaniatakirau, ko te Pihopa Wiremu, ko te Karaka minita, nga pakeha i haere i roto i a ratou. Mahara noa ana te Pihopa tera e whakahokia te ope Hau Hau ra; otira no te otinga o nga whai ki ka karangatia taua ope kia haere mai ki nga kainga noho ai. No te hokinga mai o te Pihopa ka tuhia tona pukapuka ki nga rangatira o Turanga he ki atu kite mea ka atawhaitia e ratou te hunga nana i kohuru i to ratou hoa, i a te Wakana, penei ka mahue rawa e ia tena kainga a Turanga. Ko te 15 tenei o nga ra o Maehe. No te ata poo te 16 o Maehe ka u mai ki Turanga tetahi tima, ko te Reeri Paata te ingoa; i rere mai i Akarana e rere ana mai ki Nepia nei. Ko te Wiremu o te Aute nei ano te minita i runga. Katahi ka eke a te Wiremu ki uta ka haere ki Whakato. Rokobangaatu i reira te Pihopa o Waiapu ratou ko etahi pakeha. Ka ki mai te Pihopa e mau tonu ana te whakaaro a nga tangata o Turanga kia kaua ratou e tahuri kite karakia parau o te Hau Pai Marire; engari ko te atawhai, e atawhaitia ana e ratou te ope kohuru o Kereopa; e ahua wehi ana nga tangata kite Hau Hau koi mate ratou, koi ahatia ranei ratou. Katahi ka haere katoa ratou nga pakeha, a te Pihopa, a te Wiremu hoki, kia kite i nga rangatira o Turanga. No te taenga atu ka korero te Wiremu ki a ratou kite pouri o nga tangata o Waiapu mo te kohurutanga i a te Wakana, (kua u hoki te Reeri Paata ki Waiapu i te rerenga mai i Akarana) ; ki ana rihariha ana te ngakau, winiwini ana nga tangata katoa o reira i te mataku ki taua mahi kino rawa atu i to te wa o te pouritanga. Ka puta tana kupu mo te hia tae mai o taua iwi kohuru ki nga kainga whakapono; mo te he hoki o te i wi kainga nana i tukua mai. Kua rongo ia ki nga mahi a nga poropiti o te Hau Hau e korerotia ana i etahi kainga i haere ai tera; nga mahi whakapohe i nga kanohi o te tangata, nga mahi whakangoikore i te tangata, nga mahi whakapae kaipuke ki uta rawa mai o te paringa mai o te tai, me etahi mahi atu. Otira ekore e ngata te ngakau kite rongo kau o te taringa ki enei mahi, engari me kite tonu te kanohi. Kua rongo ia na latou i ki he whakaaro no ratou ki a Hirini te Kaniatakirau i kore ai e toia e ratou te Ikiripi tima ki uta i te tunga i Turanga. Ko tenei e mea ana ia kia toia e ratou te Reeri Paata ki uta. Ki te riro mai taua tima ki uta ki runga ake o te paringa o te tai i a ratou te to mai, heoi, penei ma ratou katoa nga taonga o runga, mete kaipuke hoki, me in tonu hoki ma ratou e patu ; katahi hoki ka marama te ■whakaaro kite tahuri kite Hau Hau. Ka

mea mai ratou kite peratia ka mate katoa nga pakeha o runga, me ia hoki ka mate ano. Ko etahi i mea koi whakautua ki a ratou e nga pakeha o Ingaratii te matenga o te tima ite Hau Pai Maiire. Ka ki atu te Wiremu kaore ia e mataku ana kite mate; ko te riri o Ingarani ekore e tau ki runga i a ratou, no te mea nana ano na te pakeha te ritenga kia toia te tima ki uta. E korero ana ano ratou ka puta mai tetahi tangata ka ki kia kaua e whakaaetia kia toia mai te tima, no te mea kua kite ia i te atua 0 te Pai Marire i runga i te tima e mangi ana muri iho ka heke ki roto kite tima. Ka ki atu te Wiremu e pai ana, hei atua whakapono tena ite mahi ate tohunga akuanei. Ka ki tetahi pakeha i reira he ritenga he taua ritenga, he ritenga taha tahi kia mate ko te pakeha anake. Engari kite taea te tima ko te pakeha e mate; kite kore e taea me mate ko te Hau Hau kia rite ai. Ko etahi tangata i vvbaknputa kupu kia hopungia te ope Hau Hau ka kore e taea e ratou te tima ki uta—otira kaore i rite tenei. Hei konei, i a ratou ano e rapurapu ana, ka puta mai tetahi o nga maori o te Pihopa ka korero mai ko te Pai Marire kua oma i roto i te taunutanga o nga tangata katoa o te kainga. He tangata kua tae atu ki a ratou korero ai tena nga rangatira o Turanga te haere atu na kite tono ki a ratou kia whakakitea mai te kaha o to ratou atua kite kukume ite tima ki uta, ka kore hoki e taea e ratou ka patua ratou. Ka ohorere te Hau Hau i konei. Ka whakatika mai a Kereopa ka ki kua he te korero a nga rangatira o Turanga ; kua mea ratou ki a kaua e whakaheke toto i tena kainga, ko tenei kai te hiahia ratou kite patu. Katahi ka karanga atu tetahi tai tamariki i reira e. noho ana ; —" Kanre ra he mate mo koutou ; e ki ana hoki koe ka taea i a koe te tima ki uta." Katahi ka tahuri mai tera a Kereopa ka karanga mai;—" Kowai te upoko kohua nana i ki ka taea e au tena ?" Ka ki atu te tangata ra ; —" Nau tonu ano ra i ki." Katahi ka mauria e Kereopa to ratou liaki ko te omanga i oma ai i roto i te taunutanga ote katoa—i anga ki tetahi kainga ite taha ki uta. E korero ana a Patara, te hoa a Kereopa, he parau te ki e puta ana mai te reo o to ratou atua i roto 1 te upoko pakeha e mau haere ana i a Kereopa; kua jnoho tahi tonu ia i taua upoko kaore ia kia rongo e korero ana. Tetahi, na Kereopa ake ano tona whakaaro poka noa kite patu ia te Wakana, Heoi no te 17 o Maehe ka rere mai te Reeri Paata mete Wiremu ano i runga ki Nepia nei- I mea nga tangata o Turanga kia noho marire te tima kia riro mai i a ratou te pane pakeha i a Kereopa, otira he whawhai no nga pakeha i runga i te tima kite haere mai. Ka mutu nga korero o Turanga i rongo ai matou. E whakapai ana matou kite mahi a te Wiremu; ki tona kaha kite patu i nga ritenga pohe ate Hau Hau. Nana rawa ano i whakama ai taua hunga kohuru, na tona karanga kia kumea te tima ki uta.

Ka hold tenei te korero kite rerenga atu o te Ikiripi manuwao i te 15 o Maehe, i eke atu ra nga rangatira maori tokorua o Turanga ki runga. Ka rere taua tima ra ka tae ki Opotiki ka tu mai i waho. Ka tukuna nga rangatira tokorua o Turanga ki uta he haere he korero kite Hau Hau kia tukuna ate Kerehi. Katahi ka hui taua iwi ki tetahi kainga i reira kite korero mo te taenga mai o te tima ki to ratou kainga, ki te rapu tikanga. Ko te Kerehi i mahue ki te whare, he wahine nga kai tiaki. Ko te Riwi kapene o te kune raua ko tona teina kua tae ki runga kite tima. Ka takitaro e noho ana i runga i te tima ka hoki ano taua kapene ki uta; he tiki i a Tiwai raua ko "Wiremu Kingi, he maori Kuini, he hoa no te pakeha. No te taenga ki uta ka kite i a te Kerehi e haere ana; ka hoe atu te poti; te taenga atu ka rere mai te Kerehi ki runga ki te poti ka takoto ki raro, ka whakauwhia ki te kahu kia ngaro ana; katahi ka hoe whaka te ngutu awa. Te kitenga mai o nga wahine ka rere kite korero kite nuinga, puta rawa mai te kai whai ki tatahi kua puta te poti he, tai heke hoki; heoi ora ana te Kerehi ka tae hoki kite tima. Ka hokihoki nga kai whai. Katahi ka tukua nga poti erua o te tima (tomo tonu i te tangata mau pu) hei to mai ite kune ki waho. Katahi ka whakamaua kite kune te taura o nga poti; ka hoe, ka puta ki waho—ka orate kune nei. No te putanga o te kune ki waho ka tae mai a Tiwai ki tatahi, ka tikina atu e te pakeha ka kawea kite tima. Ka korero tera kua ki nga tangata kia puhia ia mo te putanga ote Kerehi. Itel7 o Maehe ka kitea nga tangata o uta i tatahi e hui ana, e hia ranei rau. Ka hoe atu te poti ote tima i waho mai manu ai. Ka karanga atu kia tukua mai nga rangatira o Turanga; ka ki mai kia haere atu nga pakeha ki u:;a katahi ka tukua mai. No te korenga e haere atu te pakeha ka tahuri ki ona karakia hei kukume i te poti ki uta. Kore ana e taea te poti, ka hoki hoki katoa ki uta. Ite 18 o Maehe ka tae mai ki tatahi aua rangatira maori tokorua no Turanga ; ka tikina e te poti o te tima, ka hoe ki runga. Katahi ka rere te tima ki Akarana. Heoiano; ora ana ko te Kerehi, ko te Wakana anake i mate.