PANUI WHAKAMARAMA.

Puke ki Hikurangi, Issue 26, 25 November 1905, Page 7

PANUI WHAKAMARAMA.

He whakamarama te waahi tuatahi ki nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha tika o Aotearoa mete Waipounama, tena koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki 1905. I puta ta matau panui whakatikatika 1 roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te panuitaffga i roto i te reo Maori o te "Puke" e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i roto ite taha kite reo Pakeha tae noa kite wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te pepa o te "Puke" i te tau 12/6, mehsmea ma roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa mo te tangata ko te utu 15/-, ko tenei whakaritenga i te utu tau mo te ehara ite mea he mea whakahaere i rofco ite runanga ote "Puke," engari he mea hanga rawaho atu i te komiti, na te Etita o te taha Maori, mete Etita hoki ote taha Pakeha, hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokotoru, ka perehitia te panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite iho na koutou. No te huihuinga whaka,mutunga ote komiti i te 22 o nga ra o Tihenia ka hori nei, ka kokiritia taua take ki ki waenganui i te komiti' ko te riringa tenei o te komiti kia maua, mo te whakarereketanga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihuio mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-

kaatn ai, ko to panui i rolo i te wharangi 2 ole reo Maori o te "Puke". No reira e nga iwi, e nga hapu katoa, ka whakaotia te utu 1110 to koutou taonga ki runga 1 ta te komiti i \vhakatau ai, ara, ki 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono ruarama e 9/- hereni, mo te 3 marama e 5/- hereni. E wha hoki putanga i rcto i te marama. Tuarua. i kore aia te "Puke" eputa iroto i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau kite kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia puta mai ona korero mo te taha kite reo Pakeha o te "Puke," i runga l te mea nona te kahanga kite kukume kia rua nga reo mo te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a, oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga, mete tu hosi koia hei whakahaere mai inga korero mo te taha Pakeha. Kaati i te rupeketanga mai o nga mea katoa ia matau, e haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i whakaroa, he kore kaore e bohoro mai nga korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pakeha, koia te take i whanga tonu ai matau, a, pan noa nga ra o te marama o Hanuere. No reira te Kai-tuhi ka whakaaro, e kore rawa e taea e matau te whanga atu ano, hi nga whakahaere mo te taha Pakeba. Koi penei tonu ta matau mahi kite whanga haere, a, ka pakaru te taiepa, ka marara te kahui ki runga i nga tihi o nga maunga. e kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu ano te kahui. No reira matau ka whakahaere i te taha kia matau, kia >vawe te puta atu ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pakeha kia ata takatu ana, a tona wa pea e rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua te putanga atu kia koutou. Engari ko 'te mea ma koutou. he uta pikaunga mai ki runga i to koutou taonga i te mea kua mohio iho koutou ki nga kaupapa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia tenei: (1.) Ka whakatuwberatia a te "Puke" ki nga iwi. ki nga hapu, me nga tangata taane, wahine, tamanki hoki, ma koutou ia e powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e haere ana kite whakamanawa naere kia koutou ki nga morehu a aitua j mahue ake i te ao nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga hapu, e hoatu nga tohu o te pai c te aroha ki to tatau taonga, ka tukua atu na kia koutou.-.-, (2.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga e homai ana e nga Pihopa e nga Mmita o nga Haahi katoa, hei tohutohu, hei ako, hei whakatupaco, i nga iwi, i nga hapu katoa o nga motu e rua nei. (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga o nga tangata matau ki nga whakahaere, e whiwhi ai te iwi me nga hapu kite matauranga, e puta mai ai te pai te ora, te rangiinarie, te ata nobo, i roto i te aroha o tetahi ki tetabi. (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga Laonga o nga tangata matau kite tohutohu, kite

i nga abuatanga e pata mai ai hematauranga nui, ki nga mahi ahu whenua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi' me a tatau tamariki, me a tatau mokopnna i t&nei ao. (5.) Ka manaakitia e te "Pake" nga taonga ehomai ana engi tangata mataa hei painga hei oranga mc nga iwi, me nga hap a o nga motn e rua nei, i roto i nga mahi, me nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei. (6.) Ka manaakitia e te "Pake" nga taonga e homai ana e nga tangata matau,tnarama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata, nga tohutoha e pai ai te tiaki i te tinana, e pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga wai pai, me nga kakaha hoki hei uhi i te tinana, i nga rongoa pai, tika ki nga ta mate katoa. (7.) Ka manaakitia e be "Pake' nga taonga a nga tangata mataa, ki nga tare katoa e°pata mai ana i te Paremata o to tataa mota, eta nei i Poneke, hei ako i te iwi, me nga hapa, kia raohio kite ahua o ia tare o ia'ture, me tona pai ma tona kino, me nga mahi e pai ai aua tare, e kino ai ranei aaa ture. (8.) Ka manaakitia e te "Pake' nga taonga e bomai ana e nga tangata whakatipatipu mahi Paama, mahi Toa, Parakiinete, mahi Kaata Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti), Hameke, Teera tai kaha taane wahine boki, Teera mehe, Hanihi, me e>-a ata ta mahi katoa, e pata mai ana he painga kite tangata, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga hapu ranei. Engari im te mohio auo koutoa. ki aaa ta panai e pata mai ana he haa, hei oranga mo te tangata. (ara, e kiia ana e te Pakeha aua ta panui he (Advertisement.) he ata mo aua ta panai, ara, he 2/6 hereni mete hikipene, tae ata ki ee 3/ hereni mo te inihi kotahi e tae ana pea kite ~) kite ono ranei nga rarangi reta i roto i te inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa ake tenei tikanga mo to koatoa taonga, kaore, engari he tino kaapapa no nga Napepa katoa kai te ao e h-.iere ana, a, koi ara hoki te tino oranga o nga Napepa Pakeha e ora nei. (9.) Ka manaakitia e te "Pake" nga taonga e homai ana e nga tangata mataa ki te korero pukapuka Pakeha, Napepa Pakeha ranei, kia whakaataria hei painga, hei whakamarama i nga iwi, i nga hapa, me cga tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi, me nga hapa Pakeha o te ao, e pata mai ai he mataaranga kia tataa kite iwi Maori. (10,) Ka manaakitia e te "Pake" nga taonga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki noa marae katoa e powhiritia ai ia kia peka ki ata, whakaatu ai i nga taonga o roto o nga whare Wananga Maori o nga tipuna iho, o Tawhiti-nui. o Tawhiti-roa. o Tawhi ti-pamamao o te Hono i-wairua mai i Hawaiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia

tatfc.u, hei whakaako hei tohutohu ki nga mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa. (11.) Ka rnanaakitia e te "Pake" nga taonga tuku mai a nga tangata e pa ana ki o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me nga whanautanga tamariki, me nga mahuetanga taane wahine ranei, me nga wetekanga ture marena, me era atu tu korero katoa e pa ana ki nga cake penei me enei kua tuhia ake ne'. (12.) Na, i tenei haerenga o to koutou taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki 1905, kite uiui haere kite ahua oia iwi o ia hapu, mete whakamanawa haere hoki kia koutou, ki nga taans, ki nga wahine me nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei ta-t-iu kei runga i te taumata o te tau hoou, e titiro whakamuri ai te whakaaro kite pikitanga mai o te tinana i te tau tawhito, me te whakamibaro ano te ngakau ki nga mahi pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki muri, a, mete haku hoki o te ngakau ki nga mahi kinc i mahia e ia i roto i. te tau tawhito. Muri iho katahi ka titiro whakamua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e tu mai nei i mua i o tatau aroaro, mete kove hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa roa e naerea nei e tatau. No reira, koia nei ta te "Puke" e rangahau haere nei he kimikimi haere i enei tu ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo runga ito koutou maunga tapu : te waahi i puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruatapu, i te wa ia ratau i nga kaumatua. No te wa ia tatau nei kua waiho taua maiinga, hei puputanga mo nga whakaaro, me nga maharatanga a te ngakau i runga i te rangimarie mete aroha o tetahi ki tetahi, no reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu, me nga tangata katoa, kite homai utanga hei pikautanga maaku ki o koutou marae. Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae afcu au ki o koutcu marae, kia kaha ai au te waha haere i ngi utanga e whakaekea ana ki rungi i au. Ahakoa ki mai koutou he parangi ta koutou mnkai. e pai ana. he whakatauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata haere" koia ta koutou mikai ka kohikohi haere i nga kongakonga i ngahoro iho i o koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa ka nguha kite ara. He panui man tonu tenei i nga wa. koro utanga o te "Puke." Kia ora tatau katoa. "Te Puke Ki Hikurangi."