NGA KORERO A TE KAWANA RATOU KO NGA RANGATIRA MAORI O WAIKATO. I TE HUI KI A KAWANA KEREI, I KOHANGA, TIHEMA 12th, 1861.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 5, 5 February 1862, Page 1

NGA KORERO A TE KAWANA RATOU KO NGA RANGATIRA MAORI O WAIKATO. I TE HUI KI A KAWANA KEREI, I KOHANGA, TIHEMA 12th, 1861.

"KIA WHAKAKOTAHITIA TE PAKEHA NE TE MAORI."

Waata Kukutai (Ngatitipa): Haere mai, e te Kawana, haere mai ki Waikato, haere mai kite whare kua pakaru, kite ara kua ururuatia, kite taiepa kua pakaru* baere mai ki nga bipi kua marara>. kaore he kai liaki mo nga hipi koia : i marara ai. Nakit, koe i tiki kl te wae-nui aTaane. Haere mai ki o noboanga. Tenet kua kapi nga buarabi. Haere mai ki uta. Heoi ano. AJliipene Kaibau (Ngaliteata): Tenei te baere nei qku papa, aku teina, te kawe neii nga taonga k\ te wliare, kei a koiitou t<? tikanga. Beoi ka tae mai ki to koutou aroaro. Te Kawana, a te Herewbini; Kite mea, ka palai au ki a koe, ka ulna mai ranei? Te Herewim (Ngatitamalio): Patau

Te Kawana: He aha ta Waikalo e mina nei, c rapu nei? Herewini: Taku e minamina ai ko laku aroha ano, kia karanga k! (aku boa, kia te Kawana, baere mai. Tena koe, baere mai 1 runga i i te aroha, i runga i nga kupu a Poiatau; ahakoa kua ngaro ia, tenei ano ana kupu, baere mai e te Kawana i runga i lepaikTa kite.koe ia ma ton, kia kite inaiou i a koe. Ete Kawana tena koe, ka fcaranga hoki au ki a koe; utua titku. laku c korero atu nei, kua oil am taku, kua korpro nei hoki au i laku. He palai atu tenei naku kia korero koe i taa. 1 penei hokiau kiautua tau palai, note meako taku aroha lenoi ki a koe: kaore hoki au i mobio ki tau palai, na ka korero au i taku; i palai au e palai mai ana ; palai mai e palai aiu ana. 1 penei au, utua laku korero aroba. . /Te Kawana: Ekore an c ahei te korci-o atu me kore e mobiotia nga uiea e rapu ai kouiou. I baere manuwhiri mai au ki konei, a e kimi ana au i nga moa e hiabialiu ana e kouiou. Tenei pea kouiou le rapunei, i baere mai ranei abau i runga i ie rangimarire? Ae ra boki. Tenei au, kua lae mai i runga ite aroha mete am* wbai ki a kouiou kaloa, a e rapu tonu ana au ki tetalii malii maku hei painga mo kouiou. Horiwini: E boa cio Kawana; kia rongo mai koe. E toru nga mca c whakaaio ai, ' ko te aroba, ko te r&ngimarie, .ko ie whakapono. E loru akumea o wliirkaaro ai, ko te Kingi, ko te kara, ko le fori. Te Kawana: He tauhou ahau i kbhei:'e pai ana kia wbakaniaranvaiia au ki enei mra kaloa. He alia rahei le kingi ki ta koutou wbakaaro? - Herewini: Tona wbakaraaramatanga tenei. E toru aku i wbakaaro ai, ko ie Kingi, ko ie kara, ko le rori, ko laku wbakamaruma tenei. Te Kawana: Tena koa: he.aha ki a kouiou les likanga o te Kingi? Herewini: lie Kiogi no matou ano, na maiou, no; tenei motu no Niu Tiraui, no matou, no nga tangata o Niu Tiraui. Te Kawana: Hei Kingi ranei ia mo nga Pakeba? ; I - Herewini: Nou ka pai mai e Kawana ki taku Kingi, ka .pai, ! Te.Kawana: Hei Kingi ranei mo ralou auake e manaaki ana ki a ia? ! Herewini: No martpu ra, no nga tangata o Niu Tirani. Te Ivawana: Ka pewheatia ralou ekore e pai ki a ia ?

Herewini: E pai ana lioki, ko nga tangaia kaloa o Niu Tirani. Te Kawana; Hoki atu ana, ko taua patainnoKa pe\ybealia ralou e wbakabawe ana ki a ia? Herewini: Kaore an ,e mohio, kahore eiahi e pai ; kabore nei hoki i rcre kiwaho o Niu Tjrani. Te Kawana: Ki taku mohiolanga, ka tokomaba nga tangala ekore e pai ki a id. Na, ka pewheatia? Ka tobea ptilia ranei e koutouko ia ano hei kingi maratou? Herewini: Ha! kaore ra e kino, e pai kaloa ana. : 'l'e Kawana: Kua whakaae. ranei a Ngapuhi ? . Herewini: No Niu Tirani katoa, katoa. Te Kawana': Kua wbakaae a Ngalilipa? Herewini: Ae ra, no Niu Tirani katoa, 110 Niu Tirani boki a Waikalo. Te Kawana: He mana. pewbea te mami mo te kingi? He aha te mabi niana? . Herewini : Te mabi mana. K.ua niobio koe ki tenci molu ki Niu Tirani be wbawbai tana mahi. No te taenga mai o pga Karajpiture ka rqpu au, ka kitea ki roto ki nga Karalpilure;. koia au ka banga i tenei palaka hei puru i aku toio: koia au i wbakaaro ai i roto i enei tau kua pabure nei. Te Kawana: Kabore ano koe i wbakaaro ki letabi atu ritcnga bei whakaniutu wbawhai, kia uru katoa ai nga'iwi ki roioT Herewini: Ko ona kai patu i tenei mea, te Kino, ko te whakapono, ko te aroba', ko ton a kai palu. Korerolia iriai e te Kawana, le kino te pai; i mea au kia honoa mai hoki te aroba kite aroba; koia au i korero ai i nga mea e loru, koiaj,ena. X Te.Kawana: I haere mai - au i le wbenua 'tawhiti hei mabi i te pai, hei hohou i le rongo ki tenei molu. Herewini: Ko nge au tena ne? I haere mai koe kia pai tenei motu ne? (Ka kairanga aiu a te Herewini kite whakaininenga. E rongo ana koulou, ne? Ka oho ake ralou, Ae, ae.) Ko te aroba, ko le whakapono, ko ona hua ena ole pai. I baere mai koe kite wbakaora i tenei motu, ne ? ; Kapai to korero, e Kawana. Te Kawana: Kua tae mai aiij hei ka\ye niai i te rangimarire ki lenei whetiua. Na, tenei taku le rapu lonu nei, ka iohea putiu ranei e koulou kia waiho tenei hei kingi mo ratou ekore e pai, ekore .e laljuri ki a ia ? Berewini: Kaore au 1 mohio kei wabo elabi, Kna korero au, ko le molu nei, a Niu Tirani. Te Kawana : Ko Ngapuhi, kei Ve wbakjikaliore.

Herewini: Kahore be kupu kia tae-mai ki au. Te Kawana: Otira,..ki te kore ratou e whakaae, ka pewhea? ka tohea kinotia e koutou? Herewini: Kit aroba matou ki a matou Maori nei. Te Kawana: Heoi ano pea to koulou; kia waibo ia hei raogatira mo nga iwi e ahuareka ana ki a ia. Herewini: Ae ra. bei kingi; beikingi mo nga iwi o Niu Tirani. Te Kawana: Kahore ra: tokomaba nga tangaia kua whakakahore atu ki a ia. Herewini: Kahore au i mobio kite kupu, kia tae mai ano ki an. Kaore ano au kia rongo i te kupu. Te Kawana' Otira, ki taku matauranga, kei te wbakakaboretia atu ano ia: a ka tokomaha kite pera akuenei Na ka rongo koulou ki au inaianei; ako te tikanga pai ano ia, kia tino mobiotia a talon wbakaaro mo tenei mea. Ekore rawa e tnkua ,e ait, kia bapainga tenei tangata hei upoko mo nga iwi ekore e pai ki a ia. _ Heriwini: Kaore ano kia tae inae te reta kiau, te reta kii, kaore e pai: koiaau t mea ai, kua pai katoa. Te. Kawana: Ekore ra eunuhiu e au telabi kupu whakamohio i a te Herewini. Kahore ranei be tangata ke atu o Waikato, mana e korero mai, inaianei, nga mea e rapua nei e te iwi ? Te Whi Panawaka (Ngalibine): Ko ta maiou kupu tenei, kua oti te korero atu e Te Herewini ki a koe. Ko te arolia, ko te whakapouo, ko te pai; ko taku tena e korero atu nei ki a koe. Ko aua moa e loru. Ko te kingi, ko te baki, ko te rori. Te Kawana: Tena, koreroiia mai. He aba, ki a koutou, te tikanga o te kingi? be aha hoki te mabi e mea nei/ kia mahia mo koutou? Te Wbi: Kua kii atu e maua inaianei, ko nga mea e loru. te Kawana: Kei te mea ranei koutou kia wbakaturia ia hei rangatira mo telabi iwi? Tokomaba nga Maori e kii ana, " Kabore; ekore matou e taburi ki a ia." Engari, ki te wbakaturia ia bei pani mo nga bapu e pin ana ki a ia, ka mobiotia eau tera: tena, ka wbakaritea kautia tetiabi langata bei Rangatira mo nga iwi ekore e pai ki a ia, kite peratia e koutou, me kii atu abau he tangata kino koulou: a, ekore rawa rawa te niabi wbakatinga a eiahi tangata i eiabi, e lukoa e abau kia puta. Te Wbi: Kaore au i mohio e baere ana etahi ki wabo o nga iwi o Niu Tirani, kahore he reta kiau.

Te Kawana: E kit ana a Ngapuhi, ekore rawa ratou e tango i a la, a be tini nga baf>u e pera ana te kupu. Mekii rawa roar kontoii inaianei, ka tohea .putia ranei ia hei Rangatira mo nga tangata ekore e pai ki a ia, kuhore ranei ? Te Whi: Kitiai au 1 mohio e haere ana ratou i waho. Te Kawana: T.eoa, e mea ana ranei knutou ki nga rangatira o Ngapuhi, me eiabi aiu iwi, kia meinga ratou hei taurekartka ? . Te Whi: Kabore ano au kia ata kite noa i o rat;iu reta. Te Kawana : Kaua ra e webi, engari kia pono te korero. Te Whi: He Niu Tirani katoa matou. Te Kawana: Kia iika koa te korero, ano he hoa aroha. Kaua e wbakarerea le patai, otira kia tika rawa mai te uiu. Oli, e tnea ana koutou, ka inau patu koutou kite hunga e kino am ana kite kingi ? Te Whi: E kore au e baere kite whakawehiwehi. Kite kore ratou e baere mai, ekore au e wbakawebiwchi; erangi ma ratoti ano e baere mai, e matau ana hoki ratou. Te Kawana: Na, katabi au ka kite i te tikanga ota koutou kupu Pai,*' "iiangimarire." Katabi ano hoki ahau ka taliuri ki ie mabi pai ki nga iwi katoa o te wheuua, a puta noa. Te Wbi: Ae ra, e mohio ana ratou, e mohio ana hoki au, no te mea, he Niu Tirani katoa. Te Kawana : I awangawanaga au. I,boa au, tera pea e rere koutou ki riinga ki nga iwi e whakahawe ana i to koutou kingi, iti te pehi i a ratou kia langohia ai to kmgi bei klngi mo ratou. Mei pera hoki, kua wbakaaro au, maku ratou e liaki i runga i tena tikanga. Ko tenei, kua ora taku ngakau. He mea noa ki au ie ingoa mona; kite huaina e koe hei kingi, bei rangatira ranei, be\ aha maku?. Kabore aku whakaaroki a ia. Ko taku tenei e mea ai inaianei, ka tahuri au ki nga rangatira e awhi ana i au, aka mabi au ite pal. Ko te honga lcahore e taliuri mai kite awhii au, kaboree whakaarohia e au. Akuanei, ki laku third, ko Hi rangatira ko ia rangatira tef kingi motona iiapii ake. Aki te baere mai glabf o ehei liapu ki au, ie rua e lorii ranei, aka iriea "Ko to matou kingi tenei" kia pera roe te kingi o Ngapuhi, o era atu iwi, ka mea ata ahau ki a ratou, 44 Kite pai kotitou kite tuku i to koutou rangatira la nga, e pai ana, hei aba maku ?" Ekore e roa. ka rua tekau (20) aku kingi i rdU* i Niu Tirani; Engari hoki ngia kingi ie mahitahi ana ki au, ka

wbai rawa, ka whai rawa ano hoki o ratok im. . Ruihana (Ngaiitipa): Kia rongo mai i takii he kupu kotabi. I baere inaM runga i te pai to korero, i te. atywhai lo korero, e bara i te . hanga to aiawhai; no ta'wahi lo atawhai, no te rangi to alawhaj, naku ko& i. kawbaki - mai, to niatou ariki. Ka puriiia e autaku i kooei; ko te aroha, -ko te tqre: wbakaI'origo ana tatou e nolio nei, ko lo.kupu be pai. Kaua koe e titiro ki ta.niatou e korero atu nei he mahi lamariki; ki temeakop kia abatia tena mahi lamariki, ka hinga hoa i ho; i itiro mai ki nga tangata i banga ai e Te Alua, kaua e litiro. ki nga rakau o te Maori, ta te inea he iwi kuare te Maori, kaua Koe e whakaaro ki.tena m<?a; nie he inea ka pemM k>e, km alii ka inea, ae, he mahi laaiarik'; ki le tiihea e koe, kaiahi ka inea, he mea nui. ,Te Ao-p-ie-rangi. (Tainur: He korero taku ki a koe; taku korero mo lo whakanui i taku mahi, ito Niu Tirani. Taku kupu ra, he Niu tirani au, mete motu he Niu Tirani. Na. mete mahi be Niu Tirani, ahakoa e taku papa, e tau ke ana. nga iwi, e wehe ke ana i ona whakaaro, kolabi ano le iwi. R-jkohauga mai au, e pohelie ana . i oku rileoga Maori, whakariiea ana e koe, e nga. iwi kaloa olugarani. Kaialii au ka mphio ki lenei mahi, nga mahi o nga iwi i matau ki lona inahi. Inaianei, ele Kawana, enoho pai ana a roto i te awa nei, i te rori'e tuhera nei. Pahemo ana koe ki tawahi, puta mai ana he Kawana ano: kibai i roa te nohoa r nga o tena Kawana, kua lahuri mai ki an; kihai i lahurihuri, kibai i aha. He tolo ano oku, whiiingia ana e te ra, kite ana l e ap kaioa, lioalu ana ki runga o Akarana, e Waikato, e au hoki, boaiu ana ki runga ki o ture mabi ai, a hoha noa iho. kihai i taea nga laiuia, ka he ano, kaaraano, pebiaiha; kabpre aku pouritanga, kptahi alu anp taku wbakaai'o, noreira mai ajip taku pai,; npreira mai anp taku tika, taea npatia lenei Kawana kua hoki. .Kibai> i rangona tona kupu ki ,oiia boa ai*oba, na ka lorb tealiiki Taranakj; rangpna noatia akey kua. toro: warea kile okaoka, Au,Au.Kota teMappi banga tena, "He aba tena, he aba lena?" Na, tae ana mai koe. Haere mai e le;Ka,wana* haere mai ki Niu Tirani., Waibptia « koeie haere pai ana te kahui bipi nei, mete kauri i whakatupuria c koe, waihp ekoee tupu pai

aha; hoki nra mai koe, kua kali ete kiore, kna kino; kua pakaru ngd hipi, kibai i laea le whakuhoki ki roio ki le taiepa. Inaianei , ka kilea mai koe, ka A'e koe hei hepara rno j nga hipi, nan ano i whangai nga taruiaruo |te kaari mo njra hipi. Rere, ele Kawana; | uau, na. le Pakeba, i whakamomona lenei ! niea e kiianri ean he ngarara. Uokohanga | e mahi kuare ana, na ka waiho i runga i to jwhakaoro. Ka niobio te Maori, E! he mahi lenei, he ngarara kino lenei. "E ki na koe ki le iwi i whakaae ki le kingi, kaliore . i whakaae. Akuenei ka rere te whakaaro i lie-kingi ki runga kite kupapa: kaore au e ! wehi i Waikato, aliakoa be moanaa Waiikalo. Kiipai to whakaaro ki le motii nei, I ka kupapa au: ka toro te alii, me buna e laku papa. Ko nga kupu a Potaiau, kote Wbakapono, ko le Ture, ko le Aroha, Heoi nga kupu i rongo ai oku taringa. E kore e buna alue au ki a koe. Raru nei ko6, koia lenei e kii aiu nei, he aroha. Na, ka karanga kia koeeieKawana," kupapa Waikato," kaioa. katoa. Kati le tarahai, lahuri mai, Korero haere i runga i tau i kite ai koe, ka hoki ai ki le wbare. Me he korero Maori tenei, kautua mai. Wiremu Te- Whroro (Ngatfmahula): Wbakarongo mai e Kawana, kia korero am au ki a koe mo. te rilenga o ie korero a nga taugaia e korero aiu nei ki a koe, mo nga iwi kaore e pai ki le kingi. He kore whakaaluranga na aua iwi kite kingi, koia ka kii te kingi, nona katoa nga tangaia Maori o Niu Tirani. Me he mea ka lae mai ki le kingi, kii mai ai, " Kaore inaiou e pai ki le kingi," ka wailio marire aiu : ka whakaae, ka riro mai kite *ingi; kite kore tonu e whakaae ka waibo. marire aiu; e penei ana le rilenga. Kia korero aiu au i te rilenga o la le Ao mo te kupapa. E kii, e ki.no ano ia ki le kingi, ka kii le kingi, nona kaloa era, he kore kupu hoki na raiou. Mo ta Uuihana e kii aiu hei ki a koe, kia waibo noa iho te kingi, e pena ana ano hoki ki abau, me waiho noa iho: kauu koe e wbaka* aro ki reira. Kua pula ano boki to .kupu mo te pai, lie paitau i haere mai ai. Kua puruiia e nialou katoa, e tera e tera, mo tera wahi mo tera wabi. Heoi ano taku.