TE WHAKAPONO I ROTO I NGA HURAI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 3, 1 March 1855, Page 27

TE WHAKAPONO I ROTO I NGA HURAI.

He takitahi noa atu te taunga iho o te kanohi ki nga korero penei te ahuareka; ki nga korero i whiriwhiria mai i te "Rongo-a-Ra" o Taparini, te nupepa o era korero penei kua oti i te tuatahi. E koa ana o matou ngakau, no tc mca, ka tukua atu te roanga o aua mea, ki nga kai titiro, no taua nupepa ano. [lie roanga no tcra i taia i Hanucre.] Ka mca aTc Haiti, jMiuita o Notona, i Hokcne, e tata aua ki Makavvliiri, i Ingarangi,—ka mca taua minita, ko tc tini o tc tangata e ahu ana te titiro ki Ega Hurai i roto i a tatou, a, ka whakaaro ko enci nga tauira o nga Hurai katoa. Otiia, be he tera) ekore e tika kia waiho nga [lurai noho ki Taparini, ki Ranana, ki Parihi, ki Parini, bei tauira mo nga iwi katoa, e nobo be ana enei, e aru ana i nga tikunga be o nga Tauiwi, te bunga e wliakatuperuperu ana kite Whakapono, te bunga e abu ke ana kite taonga karakia ai. He be tcnei ki tona whakaaro ; e rite ana kite tikanga i karangatia ai nga tangata tokotoru bei korero i te abua o te kanicra. He Ingaribi, tetaln o ana tangata, he Wiwi tetahi. He Heamani tetabi. Haere ana te TV r nvi ki nga wbare e nobo ai te kemara i roto i te pa, a, ko tana whakaahua i whakapaia putia. Ko te Heamani, i baere ki nga pukapuka o nga kingi titiro ai, a, konikohia mai ana i reira tana korero mo te abua o te kemara. Ko te Ingaribi ia, i haere tera kite koraba, kite wahi e nobo ai te kemara, ki Arapia, a haere mai ana i reira tana korero, no te mea, ko te wahi pu tera e nobo ai, e tino kitea ai te abua. Na, ko nga tangata, e mea nci kia kitea te abua o nga Hurai, me penei mete Ingarihi, me abu te titiro ki nga wbenua c noho motu ana nga Hurai, me anga te titiro, ki Pohena, te rangatiratanga o Porana, ki Ptuhia, ki Paritaina. E kotabi te kau ma wlia nga tau ona, i tana aronga atu ki nga Hurai; i wbakaakona ia ki Kemareti, a, oke noa tona ngakau kia ata k> tea ai. I nga tau eono, e whitu, i haerere tonu ia kite tini o nga whenua o Oropi matakitaki ai. Na tc Hobaiete ctahi o nga mom i ora ai ia, nana ano ctahi. Na, me kavve haere ia, i nga tan2;ata wbakarongo i tana korero ki tc tini o nua O O

whenua i liaerea e ia; ko te nui ia o te korero ma tona hoa, ma Te Kata, te minita o Ranana, e whakakapi. Ko tetabi onga pa tuatahi i haerea e ia, ko Pearini. ; ko tc wahi tenei o te tuaraki o Oropi e tino whakahe nei ki nga tikanga o te Karaipiture. Ko te pa whakaako bara tenei, ote taha tuaraki o Heamani. Ko te nohoanga ia o nga tobunga wbakapono kore, o nga tangata whakabe i nga ritenga ote wbakapono. Ko nga tangata o tera whenua, e rere ana nga whakaaro ki runga ki tenei mea, ki tera mea; otiia, ko te mea e ora ai te wairua, e takabia ana tera. Ko te oranga i roto i te toto o to tatou Ariki o Ibu Karaiti, be mea noa tera ki a ratou. I taua pa 0 Pearini, ko to ratou kupu wbakatauki tenei, mo nga mea katoa e kinongia. ana, " Ebara i te mea mamao." Me be mea, no reira ake, e takoto ana ki o ratou aroaro te Kupu o te Atua, kihai i manakobia. Ko te Kupu ote Atua, i takiritia nei e Matini Ruta, mo nga iwi o Heamani, ko taua mea nui, kihai i whakanuia e ratou. Otira, i nga tau kua pahure ake nei, e pai haere ana te rangatiratanga o Purubia. No te mea, ko Pearini te tino pa e tukua ai te tangata kia karakia i ana tikanga e pai ai ia, no te mea, kabore be ture pelii mo te karakia, e abu tonu. mai ana nga Hurai ki reira, e baere nui mai ana boki. Na, ko nga Hurai o reira kua oti te iriiri kite -tikauga i a te Karaiti 2,000; ko te mahi o te Mibinere o reira lie wbakaako i te tini onga Hurai e rere mai ana kite ui i nga tikanga ote wbakapono, be wbakaako kura boki. He tikanga nui tenei ki uga Mibinere o nga Hurai, otira, ebara tera ite tino mea manawareka. No te roanga o tona noboanga ki reira, ka mea ia, " Ebara ano tenei i te tino tikanga e rongo nui ai nga Hurai i nga tikanga o te rongo paia, baere ana ia ki Pobena. Ki tonu o ratou pouaka i te paipcra, i te pukapuka wbakapono, a, ka tukua ki a ratou te pukapuka wbakaae o te Kingi o Puruhia, kia kauwhau ratou ki nga Hurai katoa o taua rangatiratanga, i nga Hapati o nga Hurai. I eke ratou ki nga tu kata o tera wbenua; be kete nei, be mea raranga, no te penei mete kareao, takoto ai taua mea, ki runga ki nga wira e "wba; erua lioibo pai no Porana. Hohoro tonu te baere, penei ana mete baere ote bariata i Ingarangi. Ite kainga tuatahi ipa ai ratou, baere atu ana kite Mibinere. He tangata pono tera, a, aroha mai ana ki a ratou, tukua ana te kupuwhakapai mo ratou i roto ite Ariki. Otiia, ko te tini o nga minita i kino ki a ratou, i te rongonga ai be karakia, he kauwhau tenei mo nga Huiai. Ko era minita, e kuare ana, be hunga ngutu kau. Heoi te roa o nga niata o aua minita i te meatauga atu, he korero mo te Hurai tenei; otiia, ki;bai i taea te pehi e racou, no te mea, kua riro mai te pukapuka o te Kingi. Kihai ano hoki 1 taea te wliakakapi i o ratou whare karakia, tukua noatia matou ki roto ki nga whare karakia, tukua noatia matou ki roto, kauwhau ai. Ite tuarua o

nga kainga i liaere atu ai, tae tonu atu kite minita o taua wahi, a, taia ana lie korero mo te kauwliautanga whakapiritia ana kite pa taiepa o taua kainga. Ko te tikanga ote korero tenei ki taua pukapuka.—l te ra Hapati o nga Hurai, ka turia he kauwliau kite iwi o nga Hurai, ke whakaatu ki a ratou ko te manakotanga ano tenei o Iharaira, ko Ihu o Nahareta. Te ohonga i oho ai nga Hurai, ekore rawa e wareware e tona ngakau. Ko te kowhetewhete e te tangata, ko te ohooho, ko te ngahau, nui atu; no konei i kitea ai, heoi ano nga iwi e tino aro ana ki nga tikanga ote whakapono, ite ao katoa. Mea noa te Rapi, kia kaua ratou e tapoko kite whare karakia; whakawehiwehia ana e ia ki nga karere, hei tuhituhi i nga ingoa o te hunga e tapoko ana ; kihai i maharatia tana riri. Whakamine ana 200, lie mea ano 300, he mea ano 600 o nga Hurai e tapoko ana kite whare karakia ote whakapono, kia roDgo i te kupu o te Rongo Pai, i te mangai ote Mihinere. Ekore ianei e hono te kite ite mea penei, i nga ra tuatahi o te Rongo Pai, a, taea noatia enei takiwa. Ano te ata wliakarongo o aua tangata, i rcira ano te Wairua Tapu o te Atua, inalioki to ahua pai o nga kai whakarongo. Mutu kan ano te kauwliau mete katakia, ka liaere nui mai nga ITurai kite Mihinere kite uiui i tenei tikanga i tera tikanga, kite wliakamavie i o ratou ligakm e ihiihi ana. Nui atu te 1 kalia o nga Hurai kite tautohetolie •, ekore ianei e ata kitea to ratou niaia penei, e te liunga e matakuare ana ki a ratou. Aliakoa ko to nui o nga iwi kihai ano i wliakapono kite Mihaia kite manako o Iharaira; a, aliakoa e whakau ana ki nga ture a Molii, he nui ano kite wliakarongo ki n<ra _ ' o o kupu o te pono. I nga tautohetolienga o nga ITurai, ekore e ata matauria te tukungaiho o nga korero ki o ratou ngakau, no te mea, e huna ana c ratou nga wliakiuga ote ngakau. I tetahi rangi ka tautohetolie te Mihinere ratou ko etahi Hurai. haere ?'oa atu taua mhiita, whakaaro ai, kih i; i ng'ito ana kupu kite manawa ote hunga ra. Muri ilu"» ka tae atu ki a Hurai, tangi ai, kia whakina mai e ia, ko Ihu o Nahareta ra nei te Mihaia, te wkakauranga m j tona wairua ? Ka toro atu te ringa o te Mihinere ki taua Hurai, ka takoto tetahi o nga ringa kite pukapuka o te Atua, ka mea, " lie pono ano to taua turanga i tenei wabi kite aroaro ote Atua; he penei ano te pono o te kitenga o Iharaira i a la, a, i roto i te liinengaro matamarama ka titiro atu ki aia i werohia e ratou ! Xui atu te hiahia o nga Hurai, kia totohe ratou ki nga Mihinere. he tuku i nga tikanga o te Tamura to ratou pukapuka ake ki nga Mihinere ; otira, he mea ano, i ahu mai te pai i reira. I mea ki aia tetahi Hurai, i muri ilio o te tautolietohenga o ratou ko te Mihinere, i hoki pouri nei ki tona whare, i mea taua Hurai, " Koiapea, ko te tika ano kei a ia, engari ia e piri pu ana kite kupu e whakaponohia ana e ia.'' Me haere ano ki taku whare titiro ai i nga

kupu o te Karaipiture i whakaatu ratou ki au; <c a, ko konei kitea ai ko te ngakau pakeke o te Hurai i ngawari noa, ko tona kaki i tuohu ano. Kahore ianei he tauira e tautotohe ai ki nga Hurai. He mea ano, ko tetahi wahi o nga korero pai o te kawenata hou e panuitia ana ki a ratou. A. ka mea i muri, iho, " Koia ra Dei, ko te Kawenata hou tena ? Kihai matou i matau he pena nga korero ahuareka o tena pukapuka." Ewhitu to kau o nga Hurai i iriiria kite Ewhena, a, he nui ke atu, i haere ki nga kainga o ko atu iriiria ai. Me kawe te runanga ki tera whenua tikanga ngaro, ki Ruhia; ki tera whenua e araia ana ete pouri, e pehia ana e te tangata kotahi, e whakatu ana i ana tikanga i pai ai. Ko nga pa kohatu o taua whenua, ano e whai kanohi ana kite titiro, e whai taringa ana kite whakarongo jko nga katipa, me nga kai mataara o taua whenua, nui atu. I tana tapokoranga ki nga kaha o te whenua o Ruhia, ka ki atu tana hoa haere, " Ekoro kei Ruhia koe e haere noi." He mea whakatupato tera, kia tupato ki nga mahi, kia tupafco ki nga kupu. Otira, na te atawhai o te Epera, a Arikihana, a, na te atawhai o t-mei Epera e ora nei, i ngahau to ratou mahi Minihere kite rangatiratanga o Porana, kua uru nei ki Ruhia, i nga tau etoru te kau, a, ko nga Hurai o reira, kua oti te iriiri 300. I te rangatiratanga o Porana, kihai i, tukua kia kauwhau nga Minihere ki nga whare karakia, penei me Puruhia; otiia, i whakaaetia te tuwhanga o nga Karaipiture, ki nga Hurai o Porana, he iwi matau nui, e kake ake ana to ratou matau i nga hapu katoa o nga Hurai. Ko nga Pour ate iwi rukeruke moni, i nga iwi katoa o te ao; a, no te mea, kihai i whakaaetia kia hoko whenua nga Hurai noho o reira, he mea tuku o ratou moni, o nga Hurai, ki nga Poura, a, mau ana nga kainga o nga Poura i a ratou, kia utua mai ra ano aua moni i tukua atu. Nawai ra, whano takoto te whenua o Porana kinga ringaringa o nga Hurai. Ko nga hua o te whenua, mc nga kau i riro i nga Burai mo o ratou moni tuku atu. lui ia, e pena ana ano ra nei a Ruhia me nga tangata o Porana, ka mea mai te Mihinere, E tohungaana Ruhana kite whakaaro, kihai nga Hurai i rite ki a ratou te tohunga." I mea ia, i, kuare te ahua o nga tangata o Ruhia, kuare kite titiro atu, heoi ano te iwi i tirohia kinotia e ia i ana whenua katoa e haere nei ia. Ka mea taua Mihinere, ahakoa kuare te ahna o nga tangata o Ruhia, ahakoa poka ke te tu, he iwi pai aDO ratou, he iwi tohunga kite whakaaro.

[Tera atu te roanga.]