He Hahautanga Motuhaketanga a Nga lwi Pakeha ahu-whenua mo nga Whenua Maori.

Mareikura, Issue XV, 1 October 1912, Page 2

He Hahautanga Motuhaketanga a Nga lwi Pakeha ahu-whenua mo nga Whenua Maori.

Te ropu, ara ko W. G. Mitchell raua ko R. H. Dodd, he mangai raua no nga kai~tango rhhi o Morikau Natna 2 ine WhararaDg Poraka, a ko taua hunga na te me ma o Rangitikei i whakatangata whenua In te Pinmia.

Ko te putake a taua ropu he whakatakoto i tetabi huanui e hokona ai aua whenua riihi kia motuhake atu mo te kai tango riihi, 1 mea to raua mangai engari tenei take pai atu ita nga iwi ahu whenua o Ohutu, i tono rahi ratau kite Pirimia penei ano.me ta maua nei, haunga ia me ata rahui ano tetahi wahi hei painga mo nga Maori e whai paanga ana ki Morikau Nama 2 Poraka. / Ka whakaufcua e te Pinmia kei te takuate ahau kia korua meta korua take, ka ata uia mariretia kite tan mo nga mea Maori, haunga ia ma te Whare tenei take e whiriwhiri, ara mehemea ka whiriwhina, engari ko ahau ake e awhina ana, e kore jhoki e tika ma nga iwi ahu whenua e mahi he huanui mo ruoga i aua whenua, a me utu ki a ratou moni ake e nro ke te painga 1 te Maori.

No aeira e te iwi, ka ata matakitaki taua ko te iwi nei ko te Pakeba kei te urupopou ki t* kimi tikaoga e rupeke atu ai o tatou whenua ia- ratou, kore rawa ratou i makona ki o tatou whenua i utua nei e ratou kite parabaraha ite wa i o tatou tipuna, a i te mom lti rawa r homai nei mo o tatou whenua inaia nei, ma mata ka tahuri nei ano ra f au kite hanga ture mai hei muru 1 nga toenga mai kia tatou, ko wai nei ka mohio atu he aha te utu e homai ina oti tenei hei ture.

Kaati ka poapoaina tatou Id tenei korero me rabui ano he whenua mo nga Maori; kaati kei te mohio ano tatou he ture rahui tonu kei a tatou inaianei mo te 50 eka engan he maha nga tanpata kei toku takiwa irunga te hiahia o te Pakeha ki o ratou whenua a hokona tahitia ana tana 50 eka me aba noatia iho te ture vahui re.

i<j te iwi engari ano tenai Kawanatauga e riro ana ano te tangata mana ano ia e to kite mate, in a taku he na ko te ata hanga i te ture hei muru atu i te wbenua o te tangata e aroba ana ki ona uri i muri ia ia, notemea ko te tangata e aroha ki ona uri e.kore rawa tona ngakau e whakaae ko taua 50 eka l rahuitia ra hei oranga mona tae atu ana ki tana whakatupuranga, kowai ka mobio akua nei pea he ope nui tonu, no reira te iwi Maori mata-hi-taua o nga HWUterQ Q rua nei tirobia mai te take ml mehemea 6 kitea mai ana e koutou fee tote tern M m\mW\ mal, utik

ki toku manawa ake be tuke nui tenei 1 runga i enei tikanga kokorabo a te Pakeha i o tatou morehu whenua.

Te iwi tirobia te kupu ate Pakeha e takoto nei e kore e pau mai te rau tau ka Dparo haere te iwi Maori i runga i te mat ao te whenua, no reira kua tika teoei kupu mehemea hoki kite oti tenei bei ture kua hoboro tonu te tika o tenei ki ka Dgaro te iwi Maori, a i runga hoki i te kupu ate Pirimia eki ra ka awhina ia 1 taua take i kokintia ra e Dga Pakeha., Kaati e te iwi kua rite tatou ki nga kereru me era atu mauu Maori kua hangaia nei he ture bei rahui, engan ko nga rakau e hua ai he oranga mp aua manu ka tuaina katcatia, kaore i rahuitia, no reira kotahi ano ta tatou e mohio ana ko te manu kua kore haere. Teiwiengari peanga manu mei ia tatou 1 te Maori ka rcaroa ke, mehemea ka oti tenei hei ture, ite mea kanui ano te ngakau nui o te Pakeha kia ora roa nga manu nei kii roa ai ratou e ngahau ana kite puhipubi manu, no reira mei taea hokia pea tatou te wbakarite ki nga manu nei tera hoki kua peera tahitia ano.

No reira e te iwi, e nga mata-hi-taua e nga huihuinga tangata, ta tatou tabua na, wawahia kia iwi, ki a iwi, hei tautoko mai ia tatou, ahakoa te iwi ko te take kua takoto nei kite aroaro ote Pirimia mo . nga poraka anake e rua i runga ake nei, engan kite oti hei ture ka paronaki ki nga moutere e rua nei; me penei ake enei kupu, to ioati na e Maui, e te Bangihiroa, e nga uri o nga tangata 1 roto i te rohe o Parininihi ki Waitotara, kei roto nei 1 te ringa o te Kai tiaki o te Katoa e puru ana nga riihi o nga whenua katoa 1 roto i tenei rohe potae.

E hoa ma he tamariki korua kaore nei o korua ngakau tumanako kia whiwhi i te matauranga i ngata te biahia i nga wbare rangaran°a o Aotearoa me te Wavpounamu, a whaia ana e korua nga whare ransaranga o Amerika lae atu ana ki Katarana, i taea ai te mutunga mai o tenei hanga o te matauranga, no reira e hoa mi whakatakotoria mai to rangi o te hoe mo te vraka nei, kia kotahi ai te hapai kei rangirua kei tahuri i te tuatea e ha'tfe mai nei, kei tuturu hoki te kupu wbakatauaki o te katua heihei i puta ake nei nga knao he kuao rakiraki, te kitenga i te wai haere atu ana nga kuao raidraki takoto kau atu ana tekatua heihei i uta, Na, e to lwi me wbakamarama ak« ano ahau ki toku mohiotanga In te Kawanatanga e tu nei ia ratou e tu Apitihana ana, kei o ratou tuara ko te hunga whai mom, ko to ratou hiahia kia tukua mai o ratou tangata whai raoni kite tango i tenei motu k&toa, raetamtoa ki mai &»@Qielm s?aao, vhataotuhftMft sp xfamh rilfci a

te Maori kia riro i nga kai rhbi; Da Ku a kite tatou inaiaDei kaore ano Ipo rua tana Apitihana rate rironga ia ia ote ringa kaba, kua kite rawa ano tatou i te kupu awhina a te Pirimia i te tono a te ropu i tuhia i runga ake nei; e ki ana bold te kupu ate Kawanatanga a Maabi ia ia e tu Apitihana ana. ' Turakroa te Maori kaua bei waiho hei Anki mo iatou i te mea do ratou nga whenua e riibitia mai nei«. kia tatou;' te tino mea e tauwhaingatia ana e pakeha, no mua lbo, ko nga taone Maori penei ma Te Kuiti ara me nga taone Maori katoa, kaore rawa te pakeba e wbakaae me riihi engari me boko tuturu atu kia ia.

E te iwi engari te Kawanatanga i hinga ake nei e whai tanga manawa ana he tino he rawa tenei kua kuku tonu tenei i te manawa.

Kaati, e to iwi me ahu ake enei kupn aku mo te whakamarama a taku hoa a Maui Pomare 1 kite lho nei au 1 roto i te " Maroikura,' e penei ana, '] te mea na tenei Kawanatanga, ara te Kawanatanga o te Waari, te raupatu o Taranaki 1 kore ai ia e tika kia tu ia kite taha o taua Kawanatanga.'

Te iwi kia kanohi ki tenei whakamarama engari ko au ka korero au i taku whakamarama. No te tau 1860 ka timata te whawhai ki Taranaki, i binga ai a Taranaki, Ngati-Mamapoto, Waikatp ki reira mo Waitara te take; i muri i tena ko ta litokowaru ) raua'ko Manurau, e rua enei raupatutanga l heke he toto i nro he whenua mete banga mai ano he ture mo Taranaki; i muri l tena he pakanga a ngutu, he parau whenua na Te Whiti raua ko lonukakahi, kaore he toto i heke engari te papa ka murua, ko te taha hauauru o Wamgongoro mete hanga haere tonu mai a nga Kawanatanga o aua wa ite Ture, a tae rawa mai kite ; Kawanatanga oto tatou whanaunga o Taa Timi Kara, katahi ano ka whakaatu to tatou hca a Maui na taua Kawanatanga i raupatu a Taranaki. Ete iwi ka pev nea ra nga Kawanatanga o mua atu i to Timi ? heoi ena whakamarama ma koutou e whakawhanui atu.

Te iwi te purapura nei nonawhea nei i maimoatia mai ai e te Apitihana o Maahi, e hava te nrongamai o te maara a Taa Timi Kara ia ia, toua tonutia atu taua purapura kua puawai inaianei, te puawaitanga kua oti he ture hei wehewehe ia tatou. inahoki ko a tatou tamariki na tatou nei i ban atu kia whiwhi ito ratou maramatanga kua wehea ia tatou, tirohia te panui a te pepa o Akarana e panui ana a tatou tamariki kite paita, ina mobio tonu tatou he mea mawhe noa te paita kei mun atu ko te uhi matarau, kt te mau ta te bui matarau ma wai tena Tuhimareikura e wbangai Q horoi, no reira te lwi ma ap mat&«bi«fc&u&

tona mai te rangi ote whiu o te ho nei, kia kotahi te hapai i 'te wa kibai ano i u nga weri o te purapura tujxiatakuru kna toua atu nei e Maahi kei waiho hei auetanga mo tatou tae atu nna ki o tatou uri whakatipu i rauri ia tatou.

Kaati ra he oranga ngakau ki to kitengaihoi te tu a to tatou hca a TutaDgee tamataue ana raua ko tana pu ratwhara, ehara. te rakutanga, a*u kei te puku tonu o te wbeke te tuunpa o te mata, mana ano e memepge noa mai nga kawekawe.

hem rae te iwi hei mutunga iho mo enei knpu mehemea ka kitea mai e nga iwi, a uga mata-bi taua kei te he matau ko aku/korero ka tino ora toku ngakau kna kitea mai e koutou e porangi ana taku wehi i tenei Kawanataoga.

Me huri ake ahau ki o tatou whanaunga kia Te Arawa. Te Arawa tena koe, te tangata nana i whakaara tena o te ohaki a o tatou tupuna kua rupeke nei kite po, 1 tenei ra kua riro ma nga tino tangata o roto i o tatou hoa riri e whakairi mai ki runga i te paehna—te ohaki a o koutou tupuna ko te Tiriti o Waitangi, kei te ora, kei te ora'; koia nei taku mihi kia koe e Te Arawa. tena kae, tena koe, ivaati me korero ake e au toku rongonsja tuatahitanga e korerotia ana te Tiriti o Waitangi, no te 1891-2 ranei, he whai korero na tetahi tangata matau ia ia e whakahaere ana kia pootitia ia hei meraa, ko tana whakamarama tenei; ' Ko tenei taonga ko te Tiriti kua rite kite tupapaku, ka 20 tau te tanumanga atu e kore nei e tika hei awangawanga atu ka ora mai ano tera tupapaku. (I muri i tena ka rongo ano au ki taua tangata kei te ora ano te Tiriti (hauoga hoki ia kite Fakaha kaore tonu he mananga o taua Tiriti), no reira nau rawa e Te Arawa katahi ka tino bangai te fmohio o te tansata kei te ora ano te ohaki a o ratou tupuna na runga i tou kaba. Tuarua, toku whakamihi koia nei hoki te take e wbakamiroi rei ia Taingakawa me ona iwi e tautoko nei i tana take, a i uru tahi hoki abau ki roto i etahi' whare whakatakotoranga o nga take a i raro ano i taua Tiriti, ata ma v ama ana i roto i au nei kbi ano kei roto i taua Tiriti he ora mo taua mo te iwi Maorr, engan tenei te waahi e titiro ana ahau he aha rawa to taua nei take to te Maon kaore nei e kotahi kite hapai l te taka kotahi.no te mea e a'a marama ana ahau nga take katoa e ! pa ana ki teiwi Maori o ng'a moutere e'rua nei kua rapopoto anaks ia Tajflpakawa kV roto i tana e raohio' k'uoa nei tatou; kei te maha*a fcoriu au kite fcuunga o te hui ki "Wabarba i ke mai ai i TuhG@ me flofeorai hej

whakabaerea ai nga take i afca marama pai ai nga lwi katoa 1 eke ki taua hui, kaore he take o nga moutere e ma nei i taka ki waho, heoi rongo ana au ite kupu aTe Arawa, a Taranaki, kaore raua e uru mai ki taua take a Taiogakawa.

Heoi'ra Te Arawa he kupu noa tenei i te mea kua oii tou waka mo ou roto, heoi ko te vvabi 1 paronaki ki nga moutere e rua ko te oranga mai o te tupapaku nei o te 'liriti o Waitangi, te wakawaka kji muri ko ta Taranaki, o a oga cangaia i rere i waho ia Tamgakawa. I muri i teoa hui ka tu he hui ki Te Kuiti i powhintia nga iwi b te motu nei, he maba nga hapu i tae ki taaa hui, ka tu a Hone Taonui ka whakapuare 1 te ra, whakairihia ana e torn nga take, ko te

Whakapono Ture

Maoritanga

Itu a Papene Eketooe kite whakaraarama 1 ana take e fcoru, engari me tiki atu e au ko taoa whakamarama mo te Maoritano, 1 penei, ko tenei Maoritanga 1 kua lho ra e te Tiriti o Waitanpi ki nga Maori ano to ratou mana mete mana o ratou wuenua, no rein* e tika ana ko te Tirifci o Waitangi hei matua mo tenei Maoritaupa, me era atu tini whakamarama a Pepeue. Itu hoki a Tahuata mo te tab aki Taranaki i whakaatu i Maoritanga ano fcona to Taranaki. I munka tu ko Apirana Ngata, k\ ata whakaatu he tikauga tino pai te Maori tanga nei, engari kaua taoou e pohehe a |ka tii |atu 1 te Tiriti o Waitangi hei matua mo tenei Maontanpa ite mea ko tenei taonga kua mate. I mea ano hold ia 1 reira i te mea kua kite ake ahau 1 etahi o Ngati Haua kei konei, haere ma l ", e hoki kia Ta'ngakawa, ki atu ki a ia, whakarerea atu tana wbakaaro haere ki Ingarangi 'ki te hari i nga mate o te iwi Maori i raro ; taua Tiriti, i te mea kua tupapakutia. J£o Tuouiarangi, \o Tawake i mihi, i poroporoaki ki taua take kite Maoritfynga.

1 tu hoki a Taa Timi Ka v a i wbakv a*;u kei te ora iona ngakau kite Maoritanga e korerotia na ano inaianei e whakatika ana anau ki tenei korero rae waiho lo te Tin i o Waitangi hei mafcua mo tenei Maontaoga, i runga i te mea kei te ora toau te I'iriti o Waitangi, i runga i te mea e te iwi kaa kite tatou koia ano kei te ora ano te Tiriti o Waitangi, me penei he patai ake raaku kia tatou,- kei tpty ra'nei i taua Ti»iti tetahi raraugi e ki aha me .. hanpa he Tare hei muru i o tatou wbenua, a heoi ano te waahi hei mahue lho kia tatou £?o te waßjbi e rabultia mai e te t\m ra —m&lsu aqq @ wbakrt*. k«ore«no nb& tejwj to sra wto W

wawao ia tatou ko te Tiriti a o tatou tiipuna.

Kia piwheatia ano hoki Te Arawa te fere noa i nga whakimihi kia koe, na tou marama, na tou kaha, pae ana tenei tohora nui ki uta.

Kia pewbeatia ko wai te tangata i pera te matau roe Taraatekapua be tupato ano to te tangata nana tona taonga hei aba matua banga ta unuhia mat te iaura. herea atu kite taumanu o te wakana. watea kauana a muri.

Heoi ra e te iwi hei 'mutunga iho mo enei kupu aku kanui taka hiahia kia whakaaturia mai e koutou kei te he katoa aku korero, engari mehemea ka kitea mai e tika aoa na kia kotabi taua kite patu i tenei take, ara. mo nga take katoa e tahuri mai aoa kite whakakoroiroi ana ia taua 1 te iwi Maori, engari e whakatika ana au ki tenei me rupeke tahi hoki taua te iwi Maori kite tautoKo i nga tikanga katoa e tupu haete ai taua, a tae atu hoki ki nga.tikanga e tupu haere ai enei moutere e rua. E mohio ana au heoi nei ano nga tikanga e puhuki mai ai ngatikansa whakakoroiroi a te Pakeha. Ki toku wbakaaro me kotabi taua te iwi Maori kite mabi kite Paremata kia hangaia mai he ture hei tino i te hoko engari me puare kite riihi, kt te rookie engan ko taua mokefce me anake i raro ite tikanga mokete kite Kawana tanga e tuku moni nei kite bung i abij wbenua, ara, (Advances under the Settlers Act.) KaaM, e te iwi. kei k">nei te au nku mabara, ma koutou e whakawhanui a-u nga take kua tuhia i runpa ata Heoi kia ora katoa tatou, na to koutou hoa—Maaka P. Patent Karakarik', Ngaruawabia.