Ture Whakatikatika Whenua Maori.

Mareikura, Issue XIV, 1 September 1912, Page 2

Ture Whakatikatika Whenua Maori.

Whakamarama.

Taitara 1. Taitara poto 2. Kua whakakahoretia 3. Tekiona 114 o teliuo ture kua menamanatia. 4. Tekiona 139 o te tino ture kua menamanatia. 5. Whakamarama i nga wira a to Maori. 6. Whakatuturutanga o nga riihi o nga whenua Maori kua wtiakakorea. 7. Mo nga whenua kaore i nro tika l runga i te Wahaoga 12 o te tino ture. 8. Tekiona 209 o te tino ture kua menatnanatia. 9. Whakatakotoranga rori ki runga i nga whenua kua wawahia. 10. Nga whenua l whakawhilia mo nga whenua Maori ka kua he Whenua Maori. 11. Teknna 338 o te tino ture kua menamanatia. 18. Mana o nga Poari Whenua kite hoko whenua l runga i te tikanga makete. 14. Ka whai mana te Kawana kite whakaae i te Maori hei Pakeha. 15. Nga tono, mo nga taitara motuhake me tono kite Karo-Hekeretan mo nga whenua o te Karauna. 16. Ka whai mana te Kawana kite whakakahore l nga whenua e pa ana ki Wahanga 14, me 15 o te tino ture. HE TURE HEI MENAMANA I TE TURE WHENUA MAORI, 1912. x 1. Ka kiia tenei ture ko te Ture Menamana mo nea Whenua Mao~i o te tau, 1912, (ka huaina a mun ake nei ko te ture nui.) J 4, (a) Tekiona 50 o te ture nui kua whakakorea(b) Mehemea tera eiahi piira kua wbakaaetia, etahi ota ranet a te Kooti mo etahi take kia wbakabaeretia auo i raro i taua tekiona, i mua atu o te paahitanga o tenei ture rne whakatutuki aua tono. mete mea ano kaore kei te mana tonu taua tekiona. •g Tekiona 114 o te tino ture kua mecamanatia, kua hoatu enei take : Kia remtatia ra ano i raro i tenei tekiona tetahi ota wawabaopa i hangaia i raro i te ture Taitara Motuhake o te tau 1908, ka mana ai, ka tika ai taua taitara. 4. Tekiona 139 o te tino ture kua menamanatia, kua wbakaurua atu ki Wabanga-Tekiona I nga take 8 whai

" Ahakoa tetahi tamaiti na te tupapaku, na etahi atu Maori ranei, ka whai mana mo te take o tenei Wahanga-Tekiona kite mea he tino tamaiti na ona matua e whai take ana la 1 runga 1 nga tikanga Maori ki te whiwhi ki nga whenua motuhake, ara, pinhoura, ona matua. b. Ko enei take katoa i roto i tenei raraDgi, ko tona tikanga kia whai take l roto ite Tekiona 189 o te tino ture i te takiwa i mana ai tana ture. 5' 1 roto lte wira a tetahi Maori i mate i muri mai o te timatauga o tenei ture te kupu " tamaiti" (tetahi aronga ranei i taua kupu me whakatika, mebemea ano ia kaore he take ke atu i roto l taua wira, e kore ai e uru ki nga paanga ona matua, i runga i te tikanga riiwhi. 6. a. rvaore e araia e Wahanga 12 o te tino ture tetahi whakantenga tuku, raro rnhi o tetahi riihi o te whenua Maori (ahakoa pewhea tona nuij, i hanga ia i mua atu o taua ture. ki etahi taagafa kaore ano i whiwhi i te takiwa kua tango ia i tana whenua, e pupuri ana ia he whenua (Maori, Pakeha, o te Kavauna ranei) kaua e nuku atu ite 9000 eka (kua whakawhaititia kia rite ki taua wahanga o taua ture) i te mea koia nei nona ake, te kaituku riihi. tuku raro riihi ranei, ahakoa nona ake, no ratau ranei i runga i te hea ntente, wehewehe ranei. b. Pera mete mea i runga ake nei, ko te waahi anake i rereke ko tenei kupu e 3000 eka. o. Ko tenei tekiona ka hui tahi ki Wahanga 12 o te tino tus?B. d, Ko Tekiona 18 o te Ture Kareeme Whenua Maori o te tau 1911, kua wbakakorea, 7. Mehemea e mobio iho ana tetahi taoga'a e tango anai tetahi paanga ote whenua Maori, kaore nei i tika, i haogai, ki nga kupukei robo i Wahanga 12 o te tino ture, kaore l tika nga whaka'aunga me ngarebitatanga o nga whakahaere o aua tuku, kaore i tika ki nga tikanga o te tino ture, ka whai mana te Hupirimi Kooti, i runga i te whakahau a te Toci Tianara, i runga l te iDgoa o te Kingi, ko taua paanga me riro i te Kingi kia tukua kite Karauna, hauuga ia mehemea i mama i runga, i Bga whakahaere tika

8. Tekiona 209 o te tino ture kua menamanatia. , ;'£■:* a. Kua whakakahoretia nga kupu o roto i te Wahanga 1 e kiia ra, "kua whakaaetia nga tuku," kua hoatu enei kupu, "I te aronga ki Wahanga 18 $ tenei ture (e pa aria kite mana ote hunga no ratau.) b. Kia whakakorea atu WahangaTekiona 2 kite 8. c. Ka whakakorea atu WabanpatekioDa 10 o taua tekiona. d. Ka wbakaurua atu ko enei Wahanga tekiona:— (13) Ki te wnakantea te maha o nga tangata no ratau tetabi whenua i runga i te tikanga o tenei wahanga-tekiona ko nga kai riiwhi ka kiia kotahi tonu tera i runga l te ota kai-niwhi. (2) Mehemea kua whakaaetia e tetahi Poan Wbenua Maori tetahi tikanga i runga i tenei tekiona i mua atu o te paabitanga o tenei ture, kaore he buarahi (rori) e puta atu ana ki nga rori o te;, katoa, ka wbai mana te Kooti, mehemea ia e mahara ana e tika ana kia peratia i runga i te tono a tetahi tangata, kite whakaputafota kite whakatakoto rori ki runga i nga wehewehenga kua oti ra tfl wehewehe, kia puta atu he rori mo taua hunga ki nga ron . ote katoa. (2) Te abua o aua abaa ota hei whakamana i te Kawana hei whakatuturu l aua rori hei rori mo te katoa ; i te takiwa e wbakatuturutia ana aua rcri hei rori mote katoa, kaore he moni kapeneihana e utua ki nga tangata e wbai paanga ana ki aua whenua, (3). Ko aua rori kua wbakatuturutia ra i ta wa i kiia ai kia pera, ' kua kore e kiia a muri ake nei be whenua Maori ano, (4) ko nga mana katoa kua whaka» whiwhia kite Kawana i rn'o i tenei tekiona, kaore e aw ana ite mana o te Jiawanu, kite whakatakoto rori iraroite mana o Wahanga 20 o te tino ture. 10. Mehemea etahi whenua Pakeba e whakawhitia ana ki etahi whenua Maori, i raro i te mana o Wahanga 7 o te tino ture, ka kua aua whenua Pakeba ra he whenua Maori i raro i te mana o tenei ture. 11. Tekiona 330 o te tino ture kua menamanatia, i te takiwa i wbai mana ai taua ture, kua boatu enei wahanga tekiona;

(4) Abakoa" ano te wehewehenga o etahi whenua i mua aiu, i muri mai rauei o te tirnatauga o tenei ture, ko nga tangata no rafau aua wehewehenga, ka kiia do ratou tonu aua wehev wehenga tae poa kite wa e rehitatia ai aua ota wehewebe i runga i te Ture Tuku Whenua o te tau 1908. 12. Tekiona 846 ote tino ture kua menamanatia, kua hoatu enei kupu; (h) Kua whakamaoaia te Poari kite hpko i tetahi whenua, i tetahi wahi ranei l runga i te tuku kite makete (okihaua). 18. (1) 1 runga i te wbakapumautanga o nga take i runga ake Dei, ara, (h) o Tekiona 846 o te tino ture, kua menamanatia nei e tenei ture, e whaka man a ana ite Poari kite hoko i etahi whenua l runpa i te tikanga makete, ka whai mana te Poari Whenua i runga l aua take kite tu hei kai-whaka-haere mo nga tangata no ratau nga whenua, mo taua fc wa, kite makete l aua whenua i etahi wahi ranei, mete wha katutuki i nga tuku whenua pera te ahua, mete whakaoti katoa l nga tiiti o aua tuku. (2) Ko nga tuku pera katoa e rehitatia ana e te Poari, me uru ene* kupu he mea whakamana te Poari na nga tangata no ia l au aua whenua hei kai-whaka-haere mo ratau, i raro ite mana o Wahanga 18 o te tino ture, ko aua mana katoa me whakaae e te Tari Behita o te takiwa, e tahi atu Kooti ranei, e tika ana aua mana. (8) Haunga ano la nga mea kua whai hara l runga i te tikanga tahae kaore e whai mana aua wbaka baere katoa i whakamaoaia ia e te Poari i raro o Wabanga 18 o te tino ture. (4) Ko nga tikanga katoa i whakaotia e te Poari i runga i te tikanga kai-whaka*'aare, mo nga iangata no raiou Lga whenua, kaore he tikanga e whukipumautia ai i raro i te Wahanga 18 o te tino ture. (5) Ko nga whenua katoa kua wha kaman *ia te Poari kia maketetia, ka panuitia ki nga wahi katoa kia kite ai te katoa. (6) Ko nga whenua kanoa e makotetia ana, ka riro i te tangata i nui te ulu. (7) I te takiwa e tukua ai e te Poari kite makete, ka ut'aina he ihu Id runga, ki fce kce u ta ki mnga a u i taua ihu i utaiua ra kt runga i ta whenua k ore a hokopa, ''"' ;;,:

(8) Mehemea kaore e tae te utu, i runga i te maketetanga, kite . utu i taunat.atia, ka whai mana te Poari kite hoko paraiweti, kia kaua e hoki iho i te utu i taunahatia. I (9) Mehemea kite kore e riro i runga ite hoko paraiweti, ka whai mana te Poari, ina pau nga marama e toru i muii mai 0 te whakaritenga tuatahi, kite panui ka maketetia ano taua whenua mo taua moni 1 taunahatia tuatahhia ra, mo etahi atu mom ranei, kei ta te Poari 1 mahara ai e tika ana. (10) Ko aua makete kafcoa kei te Poari te tikanga kite tuku ki etahi atu kai whakahaere 1 raro ite mana 0 te lure Okihana 1908. (11) Ki te tangata nana i hoko, abakoa i runga i te tikanga makete, parnweti ranei, me whakatakoto eia kite Poari te moni 10 paiheneii 0 te moni 1 hokona ai e ia taua whenua. (12) Ki te kore e taea e taua tanga'a te whakatakoto taua moni, ka whai mana te Poari, tona kaiwbakahaere ranei, kite makete ano i taua whenua ki etahi atu tanpata. (13) I mua a f )U ote maketetanga me whakamarama e te Poari nga tikanpa katoa, te ahua 0 te whenua nga rohe. nga tikanga ote makete, mete tuku katoa hoki i aua tikanga ki nga mea e tae ana kite wahi ote makete. Ite takiwa kua riro ite tangata i nui tana utu, me haina e ia nga tikanga katoa. me tona moni punpa me era atu ahua 1 wbakantea kia pera (U) Ko aua whakaritenga katoa mo &g& utunga 0 nga moni ete kai tango me utu eia te 90 paiheneti i roto i nga utunga riterite e iwa, me tona utu ano ki te Poari i te inatareti i *unga i te H paiheneti ia h&whe tau, i runga i nga mom hoko katoa kaore ano i utua e >■ kite Poari, ka whai mana hoki ia kite ntn katoa 1 rga moni kite Poari t mua a'u 0 te taima i wbakaritea hei utunga ma ana !te katoa 0 nga moni. (15) Ko nga whakaritenga katoa me hangai katoa ki nga tikanga 0 tenei ture mete tino ture, ki ta te Poari i mahara ai 8 tika ana.

(16) ko nga tangata katoa e tango wnenua atu, me whakaatu ia i mua atu o te paunga o nga ra tekau ma wha o te utunga o taua hokonga ana, ka whakaatu ia kite Poari e wbai mana ana ia i raro o Wahanga J.2 o te tino ture, kite tango mai i taua whenua bei whenua tuturu mona, aj kaore ia i te tango i taua whenua mo tetahi atu . tanpata hei painga mo tera. (17) Mehemea kite kore te kai-tango e wbakatutuki 1 nga tikanga b te wabanga tekiona i runga ake nei, ka wbai mana te Poari kite wbakakahore atu i nga whakaritenga katoa, a, kite makete tuarua boki i taua whenua, mete mea ano kaore taua whenua i hokona. (18) I runga i nga whakakarenga katoa penei, ka e te Poari nga moni kua utua mai k?a ia kite kai tango, etahi wahi ranei, kei tana 1 mahara ai he tika kia pera. (19) Ko nga whakaritenga katoa i whakaotia i runga l nga ahua o tenei tekio r e te Poari i runga i too r mana kai-whaka-haere mo te hunga no ratou nga whenua, ka whai mana noa atu kite rehita i runga i aua ahua, mete mea ano na raau katoai whak*rite, na nga kai-tiaki ranei, mete mea ano l rite katoa ta ratau whakaaetanga, ko te tiwhil?ete katoa o nga taitara i whakaputaina mo aua whenua, kaore noa he tikanga e rehitatia a}. (20) Kei te Wahanga 12 o te tino ture, mo te mutunga mat ote paanga, kei te Poari te tikanga me wawahi me hoko katoa ranei, kei tana i kite ai me pera, ka pera, ka kore me kore. (91) Kaua aua wbenua e tukua kite makete me <*>hai ron ra ano e puta ana ki uya tori ote katoa. (22) Mo te whakatakoto rori, ma te Poa*i e whakatakoto aua rori e hiabiatia ana kia peratia. a, ma te Kawana e' whakatutum aua rori, a ka kiia hei ron mo te katoa, kaore he mom kapeneihana e utua kite hunga no raUn aua whenua. (23) Ko nga wahi i whakafcakotoria e te PoaH be rori, me tuku atu be ripoata kite .Mi nit a Maori, mete kape o te parani, me tg

(24) Hei reira ma te Minita Maori e whakahau te Poari Ida hangaia Ida whakaotia aua rori, me tango i roto 1 nga rnoni o ia wawahanga o te wheuua, hei utu 1 nga raruraru, ma te Minita Maori e whakahau ia wa, ia wa, kia hangaia kia whakaotia aua tikaDga, hei reira me whakatufcuki e te Poari aua whakahaunga. (25) He kupu oti i raro o te kupu H o Tekiona 346 o te tino ture, kua menamanatia nei e fcenei ture, me paahi i runga i nga whenua i tukua kite Poari i raro o Wahanga 14, o Wabanga 15 ranei o te tmo ture, ko te tikanga katoa o tenei ture kia nuku atu tona mana. (26) Ko nga tikanga katoa i whakahaeretia e te Paan, ka whai mana te Poari kite whakatutuki i runga i nga mana ona, he kai-whakahaere ia no nga tanpata no ratau aua whenua, i runga i tona ake ingoa, mete mea nei kei a ia e pupuri ana, hei tiaki mo te hunga no rafcau te whenua, no reira kaore hold tetahi, etahi ranei o nga tangata no ratau te whenua e kaha kite hanga tikanga Iko atu. (27) Ko nga moni katoa, me etahi atu ahua moci e nro mai ana i te Poari mo nge whenua i hokona ma te Poari e tono : a. Mo nga raruraru katoa o te Poari i ona whakahaere katoa i toca whakatutukifcanga i nga ruabi katoa. b. Mo n?a whakakaboretanga i nga mokete me era raruraru e pa ana kite whenua. . c. Mo nga utunga i nga toenea moni ki nga tangata no ratau te whenua i runga i te ahua o ratau paanga. (28) Tenei tekiona me rite tonu ki tetahi waahi o Wahanga 18 o te tino ture, e pa ana kite hunga no ratau te whenua. 14. Ka whai mana te Kawana i roto i tona Kaunihera, i runga i te whakahau atu ate Kooti kite mea i tetahi Moon hei Pakeha. (2) Ko aua whakamarama atu a te Kooti me haere atu i runga i te tono a te Maori, a ko aua tono me tuku atu e te Kooti kite Minita Maori. (3) Ko aua tono me whakatete e te Minita Maori, e tetahi atu tangata ranei o whai take ana kia pera..

(&) Kaua he tono e whakaaetia ete Kooti, kia kits rano ia he tika. a. Ko te Maori e tono ana, e mohio ana ia kite reo Ingarihi, he matauranga tona e rite ana ki te karaihe 4 o nga kura takiwa, e rite ana kite ture o nga kura 1908. b. Ite takiwa i tono ai ia, he nui te whenua ia ia hei oranga mona, ahakoa uona ake, he whenua riihi ranei na ana, he whenua Pakeha ranei e nihifcia ana e ia mo nga tau e 21, hei oranga tuturu mona, a kei Kite ranei te Kooti he main tana e puta ana he oranga tuturu mona i roto, a tera atu ranei tetahi oranga e puta ana mai ia tau mona, ina kitea e te Kooti he oranga pumau. (5) 1 te takiwa kua oti te ota pera i roto i te Kaunihera, ko te Maori kua kiia ra kia Pakeha ia, kua mutu tona kua he Maori ano ia, i raro i enei ture i etahi atu ture ranei. (6) Kaore nga ota l haogaia i roto i te Kaunihera e. whai mana kia kore ai he take mo nga whakaotinga o etahi whakaritenga i mua ote paahitanga o tenei ture. (7) a. Kaore tenei take e pa ana kite wahine, kite tamaiti ranei, kaore ano he ota i hangaia, mehemea ko te taane i whakapakehatia, ko te/wahine ko te tamaiti ranei e pa tinana ana kite mea i Pakeha, me tono rano kite Minita Maori kia Pakeha ia, rafcau ranei. b. I runpa i aua tono ka whai mana te Kawana i roto i tona Kaunihera i runga i te whakamarama atu a te Minita Maori me Pakeha te wahine, te taane tamaitt ranei, ratou katoa ranei. c. Nga kupu o roto o nga tekiona 5 me 6 o tenei tekiona me nga kupu o tekiona 1 kite 4 o tenei tekiona ano, kaore e whai paanpa atu ki nga ota i hangaia i roto i tona Kaunihera. (8) Ko nga tangata katoa kua pakeha, ahakoa tona ahua kua Pakeha ia, kaore e araia tona riiwhitanga ki etahi whenua Maori i raro i tenei ture, ka rite tonu tona paanga me tenei kaore ano ia i whakapakehatia, ka whai mana tonu ia kite whiwhi ki aua paanga hei tapiri atu ki ona ake paanga. (0) Mehemea kite mate taua Maori kua pakeha ra, kaore ona uri, me nro ano ona whenua i nm whanaunga tata, mete mea ia Jsej tona fiaonfcanga ano,

(lOj Te'kape o npa ota ite Kaunihera kua whakaaetia e te Minita Maori, me rehita i raro i te Ture Tuku Whenua 1908, i runga i tetaitara o te whenua pirihoura o te Maori, e purifcia ana e te Maori i runga ite ota Kaunihera. (11) Kaore nga ota i hangaia i roto i te Kaunihera e taea te whakakore. (12) la tau ka whakatakofcoria nga ota Kaunihera i hangaia i raro i tenei tureki te aroaro ote Parernata la tuunga. 15. E kore e mana nga ota a te Kooti i haoga ai kia pirihoura nga whenua Maori i raro o Wahanga 4o te tino ture, me matua tuku ra ano te tono ki te Baro Hekeretari o nga whenua o te •Karauna l raro i te hiin o te Kooti, kaua e hoki iho i te marama kotahi, i mua atu o te bauganga o taua ota. 16. (1) Mehemea etahi whenua e pa ana ki Wahanga 14 me 15 p,te tino ture, l tukua kite Poari, ka wh'ai mana te Kawana ia wa, ia wa, i roto i tona Kaunihera kite whakakore atu ite mana o aua wahanga 14 me 15 o te tino ture, ko aua ota katoa ka whai mana. (2) Ko aua ota Kaunihera katoa kaore e mana kia rite ra ano te whakaaro o te Kawana, a. Ko taua whenua kaore he here, he riihi, he hoko ranei o runga. b. Kaore ranei he mom punga kei runga, kei runga ranei i nga reweniu o te motu, i runga i nga tikanga o nga tino ture. (3) I te takiwa e hangaia ai he ota Kaunihera, me mutu te mana o te Poari i roto i te Wahanga 14 me 15 o te tino ture, (4) 1 runga ite hangaoga o te Ota Kaunihera ka whai mana te Kooti Whenua Maori, i runga i te tono a te Minita Maori, a te Poari, a etahi atu tangata ranei e whai take ana ki aua whenua, e'pa rate ota Kaunihera, kite tono kia kimihu nga take tika me nga tangata tika nona aua whenua, kia hangaia hoki he ota whakaae, ki nga tangata no ratau aua whenua, i runga i o ratau paanga. (5) Ko nga hea riterite o te hunga no ratau te whenua i tukua kite Poari, ka puntia hei painga mo te hunga no ratau te whenua, ka k ia i runga ite Wahanga tekiona l runga' ake nei, no ratau aua paanga riterite. (6) Kaore e mana nga oca ij*hangaia kite tangata kua mate, lte wa i hangaia ai neaota, engari ka whai mana ai ona kairiiwhi,

(7) Ko nga tiaki e mana ana i raro wahanga 10 o te tino ture, i runga 1 te kai tiaki mo nga paanga whenua, ka whai mana tonu i raro i tenei tekiooa. (8) Ko npa whenua katca i tukua i raro i ?e mana o enei ota, mehemea kua tukua ke tia ki raro i te mana Ture TukuWhenua 1908, ka whai mana tonu aua ota ki taua ture. (9) E rua nga kape o nga ota ina huritia, me tuku e te Tumuaki o fee Kooti Whenua Maori kite kai-rehita o te takiwa, mehemea kei roto i tetabi takiwa ke tetahi waahi o taua whenua me tuku atu ano o te tumuaki he kape ote ota kite kai rehita o taua takiwa, kaati ma aua kai renita e whakahaere nga tikanga mo nga take e pa ana - ki o raua takiwa i runga i enei tikanga ara. (10) Ite rironga atu o aua ota Ite kai rehita o te takiwa, me whakatutuki e ia nga ritenga o aua ota kia whai mana te ture Tuku Whenua 1908, me ona ahua katoa. (11) Ko aua ota tuku, kua rehitatia ra kite Poari, me mutu te mana o taua Poari, ko te tangata nona ake taua paanga, i runga l te ota Kaunihera i pera te ahua, ka kiia koia motuhake te tangata nona taua paanga i runga i taua ota. (12) Ko nga ota katoa i rehitatia e te kai-rehita o te takiwa, me pupuri e taua kai-rehita mehemea i nuku atu i te tekau nga tanpata no ratou te whenua. [Kaore ano tenei pire i paahitia hei ture.]