MAURI MAHI, MAURI ORA.

Mareikura, Issue XIII, 1 August 1912, Page 1

MAURI MAHI, MAURI ORA.

To* roanga o nga whakamarama o Mauri mahi. I mea abau 1 roto 1 nga, whakamarama kua rere atu na i roto i te No 11 o te " Mareikura" mo nea mano pauna i heke kite kore mete pikinga ake o te purapura karaihe kite nui, no reira tenei ano tetahi tangata Maori kei konei. ko tana mahi kuhu he kohikohi patara, abakoa i nga taha taone, 1 nga papa reini, i nga buarabi ranei, ka ki nga peeke, ka uta ki runga i tana hoibo ka hari atu ki tona kainga, engari kaore e mohiotia atu he patara nga kai o roto; kaore 1 pau noa te tau ia ia e mahi ana i tena ahua kuhu ua hokona e ia te piringi kaata me nga hanihi ki nga mom o ana patara, ka mutu 1 konei tana uta patara ki runga hoiho, ka riro ko tona piringi kaata hei hari patara, iwi kau, iwi hoiho, me era atu ahua mea e mohiotia ana e ia tena e puta mai he kapa i roto; e hinga ana i te tangata nei te mom nuku atu i te rau pauna i te tau, kua tino ora ia i tana kuhu. Tenei ano tetahi kei konei ano e kuhu ana, he Pakeha, ko taua kuhu ano, he kohikohi patara; ka kitea tonutia atu tona kainga ana eke te tereina ki runga i te piriti i te Waipukurau, e putu mai mai ana tena taon»a te patara i nga taha o tona whakamahau, e kore rawa 0 mohiotia atu he whare tangata; kei waenganui o nga awa o Tukituki tona kainga, ko te mahi a nga Pakena he mea atu kl te Kawanataoga kia panaia taua taogata, he wehi kei mate i te waipuke, kei te tata pea kite toru tekau tau ia o noho ana i taua wahi, enpari kaoro i te mohiotia e katoa te hua o tana kuhu mai o enei tau inaha, kia mate rano ia, ko reira mehiotia ai, kua kautnatua te tangata nei. Abakoa kei te ngaro te hua o tana mahi, otira ko tenei te mea hei whakamarama kia tatau, ara, kite whiwhi ake ana te Pakeha i te hua o tana kuhu i roto i te ra, i te wiki, i te marama ranei, ahakoa iti, e kore rawa e taka ki raro i nga kuha o tana mahi, ahakoa l waho, ahakoa i roto i to whare, ahakoa i waenga moana, koroua lho ki reira, mate mo ano ki reira, He aha taua kia whakama tonu mo te whai i te ora 1 roto i te matikuku paogo ? Waiho atu

te whakarna i te nui moni, 1 kore tikanga noaiho, ka moumeu te taima. 1 mea aao ahau ko te Poari .tetahi wairua kei te papare i etahi wairua kia hoki ake kite ora, a ora ake. To tenei ; taonga o taua ko te Poari whenua he j hua no roto i nga mahara whanui o I koubou matua me o koutou tupuna i ! whakautua mai nei e te Kuini ki ona | roimata i inua ake o tona matenga, kua moe katoa ratou kei nga urupa maha e takoto ana, kei te mohio tatou ki tona timatanga mete whakamutunga_ i runga katoa !nga matauranga o nga iwi e rua e whakairo ana i waho ano etahi e tarapekepeke ana, e umere ; ana, ka tuheraano te hoko vhenua i konei, he ahakoa tuhera te hcko whenua kei te ngana tonu ano te Pakeha kite .wbakahe i te Poari, ka pin atu ano ko te hunga whakaaro nui kite hoko hei tautoko i te whakahe a te Pakeha, taea noatia tenei ra. He aha te take ? koia hoki tera i ruku mai te Pakeha 1 te kotabi eka ea rawa ake he mano. Ten a tatou e rongo ka tukitukia tenei tikanga kia kore rawa atu, pai tonu ! tena ki nga tai-tamariki kua paru te | ringa 1 nga hua o te oneone, he mea ! whakapoun ia ki nga tamariki kei roto i nga pakete o te taraU nga riogaringa. Me huri tenei wahi o te whakarnarama ki nga mahi i roto 1 te rone o te Ikaroa Poari; he maha nga whenua i wnakaaetia o te Poari mo te hoko i runga i te tono mete wl akaae a te hunga no ratou te whenua, kaore he moni i te puritia e te Poari o la hoko o ia riihi ranei; i maketeria hoki e te Poari etahi whenua kei Waimarama me te wbare ano, i nuku ata pea 1 te nma eka, ko te moni i nuku atu i te £llOO, i ko Rangatiramata Poraka tetahi e 228 nga eka, ko te mooi i nuku atu i te j £4400, ko Mangatainoka Poraka tetahi l nuku atu i te £20,000, ko Tautane Poraka i puta katoa nga moni kite hunga no ratou te whenua ; h* maha hoki nga whenua i hokona e te Kawanatanga, na te Poari i whakaputa nga moni ki ia tangata, ko Omahaki Poraka ko Timahanga, ko te Ahuoturanga, j kaore he moni i puritia e te Poari, ko I Manawaangiangi Poraka tetahi, ko te j moni i nuku atu i te £40,000, ko tenei j te whenua i puritia etahi o nga mOni he kite whanui no te Poari i te puehu o to mom e komaaa i roto i te awhiowhio 1

poupou tonu kite rangi i runpa ra, i nga nui moni e whakaputaina ana ki ia tanpata o nga hoko tuatahi e moumoutia ana, kaore nei l whakatutukitia nga kupu tohutohu a te Poari, kia pau tika te moni, no reira nei ka puritia tetahi wahi mo te tekau marua marama mo te initareti £4 i te rau; kaore ano i pau noa te ono marama kua pau era mano, kua tono ite toenga, hei aha atu tena wha pauna initareti. I runga ano ite kore mana ote Poari kite pupuri ite mom, no reira ka whakaputaina atu te toenga o te moni a ia tangata, ko Otawhao Poraka ko te moni i nuku atu i te £48,000, na te Kawanatanga tonu i whakaputa te mom, tera atu te nuinga 0 nga hoko kaore e taea e ahau te tuhi 1 konei, he ahakoa e oho ano te manawa i enei nui moni kua tuhia lho i runga ake nei, kaore hoki ra tenei puiaki nui moni l o koutou tipuna, i o koutou matua, lte wa e ora ana, heoi ano te mea ia ratou ko te pakihiwi ko te werawera kc te ringa kaha mete ahi karoa moe noa ratou i te moenga roa. i nga tau 10 oku e noho mema nei mo te Ikaroa Poari ka kite kanohi ahau i te nui moni e whakaputaina ana e te Poari kite tangata mete moumou noa iho, he korero tonu taku mahi i nga wa katoa, ahakoa i roto i nga huinuinga tangata kia whakamahia te mom hei pupuri i te oranga roa, kia kaati noa te moumou i te oranga e kore koutou e mate ka puta mai taua wa ma o koutou kanohi na ano e matakitaki atu nga mea o koutou l tahuri kite kuhu etu ke mai ana i mua o te tatau ranga me a ratau tamariki.

I te wa ka tu ko Eere Neketini, tetahi mema o te Ikaroa, ka tokorua maua ki te korero kia mutu te hoko i nga wahi totika o te whenua e rite ana hai oranga Tena pei i rere atu ki o koutou marae fca mihi arohanui kite iwi mo te tau hou 1912, na te Ikaroa me Aotea Poari, koia i raro nei: " Kia ora tonu koutou e te iwi i roto lte tau hou. Ka aua atu te ao ka tata te po, maranga ra e tenei pa, maranga e tera pa, whatoro kite toki, oroia ki runga kia Hinetua» hoaopa, whakamahia kia uaua, kia kaha. Mauri mahi, mauri ora, mauri noho, maun nemo, Hei kooa ra,"

He abakoa ano ra enei whakimarama i konei, me whai ano te wbakaaro i runga i nga whakamarama o te kuhu tu aiti, i piki ai kite nui, mete nui moni i pueou noaiho, he abakoa kite kawa nga whakamarama nei kaua e tiuro mai ki toku tinaua rue t( ku ahua, mana e boki mai ki* an, ho whakaputa kau hoki taku, engm tahuri au, ata titiro kite nei, ka ahu atu whaka mua, ko tau kuhu 1 ki~e ai ioia tena, peoei i te purapura kara he, kaore nei i kitea e ahaa i roto i uku kimi, mete whtua kau, hoiho, mete pounamu, ipiki aka nei 1 10 it , me kore e ohorere ake te mo a i.u , am, te mea kaua.

TE TIKITI 0 WAITANGI.

I mea aoo ahau 1 roto i Dga whakamarauia kua rere atu na ki roto i Dga whare maihi o nga pukamga mabara o te iwi ka Dgaro kite po, me Dga mea hoki e ora morehu mai nei aoo i roto 1 te Ariki, ara, kia ata waiho te Tiriti o WaitaDgi, ngi wbanuitaaga o tODa maoa e tirohia atu nei e taua e whiti mai ana te ra i te tau 1840, ara, k ; a kaati taua te wbai ki wabo, kei uokt rawa mai ki roto kua papa te puku, kua toroa mai te koiwi ki wauo o te wbare, baunga la te wbare i pahore, te waewaa i maru, me Dga poua i takoki, ata takaitia Dga wabi i wbara kite marauiara, ara kite ture. E te iwi, ata tm<-o, ka wbakaaro kite wa uei, be wa peuea ranei l kore ai e taea tc tuitui i te iwi kia kotabi, oiira ia au e wbakaaro ana ka kite abau kola teuei te whakautu, ara, ko te wa uei be wa ora do te tacpata iti mete taogata mhi, be wa han, he wa barakoa, Dga mabi a Rau katauri, he taa potaka, te kuu, te panguru, te poi, te whakataogi koauau, te rona. me era atu mabi ataab.ua, otira kei te haeie mai ano te wa e koiahi ai te iwi, taua wa ia ko te mate, kua wbakaakona taiou e Kinei Horomooa, he wae ka'.a at, be wa e taDgi ai, kia eke pea taua kite wa o te pouri, o te taupi te wa o terawakoretaDga kia wbawha raoo te riDga kite ooeoDe, kia heke te kakawa, kia l te mamae i te DgeDge ooaiho, ko reira kotahi ai te iwi, i roto i te aroba ; Da kooei abau i mea ai e te iwi, kia poto ta tatou puta ki wabo, hoki mai o tatou mabara ki roto i te paa, i ta whare, kia mau ki nga tuuru i kawauatia ai tatou i raro i te Tiriti o Waitaogi, kia kotahi te whakaaro, kia mamae te opakau o te iti, o te rahi; i roto l te aroba, he ahakoa patua i te matua wheuua, whakarauoratia l te maoa o koubou matua, ahakoa kua maroke te pakiaka l hou kite ooeooe, ko te pakiaka i hou ki o tatou tinaua i ruuga i Bga tuuru o te whare Paremata, kia mau, kia ora, hei koha ma tatou ki o tatou uri whakatipu, hei whakamaharatanga mo ratou i upa wa Q te be ,• kia ora o tatou tiuana hei aha

mehemea kei te mabi tatou i te taogafa hei tini, ki hua ki ruoga kite wbeDua. \Kua rongo ra tatou e te iwj, te iti, me te rabi, tena e wbakarereketia te maoa Kawanatanga 1 toroa ai tiua e te Tnici o YVaitanoi ki rot?) i t« wtae Paremata 0 Niu Tireni Kei niua m. aa u m *kn kimi nei oga m ihara o te hunga wbaiwhakaaro, titiro whaoui, e hurapa aaa i nga mea ngaro, e whakakapua ana mai 1 tawhiti noa atu, otira he mea takcto noa tenei, ara, te kite atu i te pawa e whakakapua ana mai i tawhui noa atu mohio tonu atu he ahi kei raro. Kaati noa i konei te taumaha, he tuaa w*hine, kei tannku.—lhaia Hutana.