PETEREHEMA O KAIHOATA.

Matuhi, Volume I, Issue 4, 7 October 1903, Page 5

PETEREHEMA O KAIHOATA.

Oketopa 5, 1903

Ki te Etita o Te Matuhi tenara koe menga Rangatira pupui i te ora o Te Matuhi. Tukua atu aku kupu whaka hoki monga kupu a Niniwa Tamaihotua koia tenei ana kupu e mau i te puke nama 13, otau 5, o Hepetama 15, 1903, koia tenei i ki ia eau nga Rangatira o Wairarapa note taha ote puke kumara koau anahe rote rihi ote puke kapai te tukunga a Niniwa Tamaihotua me taana whakautu hoki tenei ka whakamarama ahau ia aku kupu whakahoki i nga kupu ariga tangata onga konga i tae ai matou ko aku tain a mea matou tamariki meto matou hakui me oku taokete. Tuatahi onga kainga i tae ai matou kote rua taniwha nongai tekapua. Matotoru ko aku kupu whakautu moa ratou mihi kia matou ko aku taina me toku hakui raranga tia tenei te haere nei ehara i te taikura mete iho ote rakau he taitea enei note rakau he kiri nowaho he ngaiinga nate ra e hara mana kotoku taina tuakanu. He manu Kairahau kote manu taupunga i noho atu i te kainga he nui toku moteatea mote nui oa koutou mihi mo matou I haere mainei kite whakahoki mai io koutou uri kia. kite mai koutou kotahi, A. Rawhira. I haere ake kite ao ote tonga tona hoki nga mai kia koutou he mana atu nga hua otona ngaronga ia koutou heoi aku kupu marae i, kote mira, kote haenga te Rangitira, ko ahu kupu whakahoki ano tera, Marae 3, Ranoto, ko Tamihana, Huata, me Waipa Kopuparapa nga Rangatira ko aku kupu ano tera Marae 4, kote Arimawha, no Tamaterangi, ko aku kupu ano tera Marae 5, Kihitu, mete, ahi note ure oteo taane, me kahu ko aku taina, i haere kite whakarite Marae 6,

kote whakaki kote marae tera ote hui ko aku ano tera mote taha kia matou kua whakaatu tia ano e au i te tau 1901, etahi onga kupu i. reira katu ahau hei Tiamana mote Komiti paahi i te mema hei tu mote Kauninera whenua ote Tairawhiti e pana ia, Wi Tekahu, whakangaro. watme. Tau ana ko whakangaro he nui te raruraru kaore i oti katitike ahau i taaku ake take otira, na ratou ano ahau Ikaranga Marae 7, Tahaenui. Ko ringawhero, te Rangatira, me taana tamahine ara na tona tuahine i moe ia Hirini, whanga ko aku kupu ano tera me ana kupu

mataurano-a etoru ngamea nui e maa tenei tatou kote aroha, kote whakama, kote tawhiti, na kona te iwi Maori i rawa kore ai mate mau ki enei kupu, kite aroha, kite whakama, kite tawhiti Marae 8. Ko awamate konga Rangatira, ko whakangaro, ko Rewi Toheriri ko aku kupu ano tera tae noa ki tuahuru kite o kitera o ratou Marae te 9, onga Marae ko waiwhara konga matua o rawhira nija kaumatua ko taraua Hunaonga te Rangatira otaua marae otira i nga marae kua tataku tia ake nei e au e korero ana matau ko oku taokete me toku taina tuakaua i te ahua ote Kaunihera marae o Wairarapa mete Kaunihera whenua ka whakamarama tia eau te ngawari onga whakahaere o Wairarapa i runga i te ngakau rangimarie mete ngakau tatu kaore he mau ah ara kaore he puhaehae ite kaha o Tamahau kite paihere i te ngakau onga tai Tamariki o Wairarapa koia tenei ana kupu kote Tiriti o Waitangi nanga kaumatua mete Tiriti o Kohimarama i tae ano nga kaumatua o Wairarapa ki reira he kaumatua ano nana i eke tetunga mema mote Paremata ote Koroni tae noa kite reta mihi kia te Kuini nanga kaumatua ano i hanga te pukapuka mihi kia te OX I

Kuini ko taana whakautu tenei ko Kaunihera marae me Kaunihera whenua ko taaku hiahia kia waiho manga kaumatua e whakanoa naa tuuru he mutunga nota ratou mahi hei muri ra koutou kaeke mai ai kirunsa mo koutou nga noho anga e ta kotomai nei heoi whakaae tia ana enaa Kangatira tai Lamariki o Wairarapa norunga i enei whakamarama. aku kawhai kupu mai a komene teito i te taenga atu o Tamahau ki Turanga ka korero a Tamahau kia ratou kote Kaunihera whenua monga tangata whai whenua an ake te painga kote Kaunihera marae moteiwi nui'tonu tena painga heoi a komene teito ana kupu whakautu mo aku whakamarama kawhaia mai e paora tnnge kaporona nodoki te Rangatira o Wairarapa ko Tamahau he tokomaha ratou ka whakautua e au kaore a Tamahau i te Rangatira onga tangata o Wairarapa kei reira ano ona rangatira he hapu tonu kotona rangatira kotona rangatira katua rua tia ano e paoi'a koto koutou rangatira katoa tena onga tangata o Wairarapa ka whakautua ano e au kaore a Tamahau i te rangatira o Wairarapa' motona hapu ano mongati Hikawera he tikate Wairarapa tanga peneimete mnara, kumara kotahi te maara he maha nga puke ote maara he puke tonu kotona kopura meona kaita meona piha wai hold me Tamahau e hara i te kopura ote puke kua mate nga rangatira o ngati Hika-

wera koia an ake to morehu hei tango i te tunga ona tuakana tuae i rewa ai tona i ngoa kirunga i ngaro ai nga rangatira o Wairarapa he nga wari no ana awe aka haere mote iwi monga taha e rua tua 3 kote pooti tanga ate rima rau tangata o Wairarapa ia ratou kote whatahoro ko H. P. Tunuiarangi hei mema mote kotahi tanga tua, 4 kote kaha o Tamahau kite karanga i

nga iwi.ote motu nei tua, 5 kote wira, a ngairo i te rangatira tanga kia Tamahau menga kupu o taana wira i muri nei kia mau kite waewae kote hono tenei o te tangata iti kote waewae tua, .6 koia te Pirimia o Wairarapa ria kona ia i hapai kite tahatu ote rangi, tua 7 kote hapai tanga anga rangatira o Wairarapa menga hapu i mohio ai nga iwi ote ao koia te rangatira o Wairarapa katoa kaore au i korero kia ratou ko ahau te kumara ote puke koqga tangata o Wairarapa note taha ote puke lie whakautu ki taaku e ai te kupu aoku tipuna he tao rakau e karohia kataha he taoki kaore e taea te karo e Niniwa Tarnaihotua he hakuwai anake te maim i whakahua i tona i ngoa Hakuwai. Hakuwai note mea karua tekau ngatau e mohio ana angati Hikairo kia au ara kioku matua he whare tangata ratou no mato.u me matou no ratou ko reira te take ota matou haere atu he kawe atu ia ratou mokopuna kio na kai nga kia kite mai ratau kua mohio noa atu ratou ki tooku warenga ki tooku rangatira tanga ko tooku hakui nongai Tuinapuhia arangi ko tooku papa nongai te ao wheuru kaore te ngati Hikairo o nuku tauruai te tau hou e ahei ai taaku ki he rangatira ahau no nga. tangata o Wairarapa penei koia nei nga kupu i korero tia ai e ana tangata e.aua. wahine ranei kia Niniwa Tarnaihotua ka whakaae ahau naku ena torero heoi aku whakautu monga kupu a Niniwa Tarnaihotua. Ka whakautu au mote whakaraarama a Niniwa Tarnaihotua mote tatai rangatira ara i tikina nei eia kinga pou ate Huki kote whakatatare, ki whangara konga rangi whakaupoko kite poroporo ko puruaute ki Waenganui whakarewarewa ai kote matamata ki rangi whakaoma kote Potangaroa kote matamata kite uruti ko tamaipokia

kote matamata kite unuunuko kawe kairangi kote matamata kingapihau kote paeateatua kaati taku whakamarama ake i enei matamata ote whakamarama a Niniwa Tarnaihotua ka tika nga pou ate Huki mutu atu kite poro poro kaore i nuku mai i na tona tikanga kinga tangata matua ko Turanga ko pakiua kite hiwi ki tnatira kote Potangaroa he uri no enei tangata tuturu taketake kite matamata ki rangi whakaoma kite hiwi ki tnatira mete mana rangatira mete ahi karoa mete mana raupatu e kai mai nei ano nga uri i nga hua ote whenua te hiwi ki Maungarake ko i herangi ko maea kaore he uri kei te ora kote awa ki rua mahanga kote hina ko matangiuru kei te ora katoa o raua uri kote matamata kite uruti e Avhakahua tia nei e Niniwa Tarnaihotua, ko Tamaipokia te rangatira' ote uruti ko taaku whakahoki mote nei kupu a Niniwa Tarnaihotua. Kaore he tuku, kaore he mana raupatn kaore he ahi karoa, kaore he mana rangatira, kaore he hapu nana, a tamaipokia i whakatu koia he rangatira mote uruti motooku matamata tirohia te tuku apatoromu tama a Tamaipokia i te taha kite tonga ote ngutu awa o patiumi mau atu kitai o ruatapu mau atu kite tihi o puketoro mau atu kite taha kite rawhiti o motu kai tut ae katutuki kite rohe ote tuku apatoromu ote taha kite tonga a raua ko kawekai rangi, tirohia iho te tuku ote taha ki te nwhiti ote ngutu awa o patunui ki waiwharawhara ote tuku o Whareama. Nama 1, mete tuku o. Whareama; nama 2, i kapea ai nga rahui ma nga iwi menga hapu menga rangatira nana i hoko kio te makarini akua nei ka kitea iho nga iwi nga hapu nga rangatira i roto i nga titi ko ngai teao ko ngati ruatapu ko ngati hinepare kongati irnru meo ratou rangatira noku

katoa e nei hapu waihoki kote matamata kite uruti kongai teao te hapu, kaore he kowhiri rangatira a tenei hapu kotahi tonu tona whakatauki, tirii, whetu kite rangi kongai teao ki raro mote rangatira tanga ote tangata mote toa ote wahine kite riri koia tenei kongai teao tu taane konga toma ongai teao kaihoro mangatane kei Horomanga wahine meto ratou roto tuna me warorongo noku tipuna tuku mai kia au kei runga tonu ahau e noho ana i tana matamata kei reira te poti o aku Tamariki i riro mai nei i nukutaurua te tipna kei waho o te uruti he kai tiaki note tatai koura ko turuahine, he wahine he tipuna nYongai te ao ko au to ratou uri ko Tahuna Atamaiarea ki waho kite moan a kote • whakaurupae ki uta he tipuna nongai te ao he kauhoupatiere tuku mai kia au kaore he tohu he tongi a Tamaipokia hei te uruti e mohio ai nga iwi nga hapu o Wairarapa ote tai rawhiti ote Hanauru ote tai tokerau ote,tai tuaraki kite tika onga korero a Niniwa Tamaihotua e ngari ite tab.a kite tonga ote ngutu awa o patunui kite unuunu te mana ongai Tumapuhia arangi engari kia moe tooku papa i tooku whaea ka huia enei hapu he hapu kotahi kati tena mote matamata kite unuunu ki tanga tangata matua tona tikanga kote unuunu te matamata ko ngaitumapuhia te hapu kote matamata kinga pihau ko kawekairangi kongati nahu te hapu kote matamata kite tuaahu kote haeata ko ngati rongomai aia te hapu e whakatika ana ahau kia temari, kia te kaiatekokopu kia Tawhiroiterangi meo ratou matamata, Kati mote kupu a Niniwa kei Waenganui ahau meoku tipuna o enei matamata kaore hoki oku whakapapa i roto i ana rangatira taaku whakahoki mo enei kupu engari rawa a Niniwa kua whakatutu rangatira mo

Wairarapa mete whakaatu iona tipuna mete ahua otaana whakamarama he tangata ahau he ware he tau rekareka kati ka whakamarama ahau i toku warenga i toku rangatira tanga e hara ia au i ki he rangatira ahau nate mohio tonu mai o ngaokoiterangi kiona matua he rangatira koia iki ia ai eia kiona hapu kia ngatiira e ai tona whakatauki kotini ote pekeha kite moana ko.ngati i ra ki uta ki aiho e ngaoko i terangi ekore au e tau kia ngatiira he upoko tangahangaha he koura whitiwhiti ngara kawhanatu tenei ka haere kite riu o Kaihoata kia nga Tumapuhia arangi kia noho rawa ake ai i te noho anga awatea hokowhitu hern turae putiki' makawe ko tooku tipuna ko Rongomai a Tumapuhia te pona tewe tea nana kote Waaka Tama kiuruhau

nate rau tangata ko karaina na Tumapuhia katoa ka noho ia raua kotooku Hakui kote pare mokimoki ka noho ia tamaiwaho mokopuna a tahiarangi ongai te ao ko ahau tenei kote tangata tenei i Hakaia nei ete wahine rangatira tenei o Hamua ko hinei te aro rangi raua ko Tikawenga koia tenei tokotoko mai Tahiarangi metona poha me rangi tatau tahite kumi teroa hei kai whakaturi ki taku hika kai ponu au tokotoko mai Tikawenga me tona poha rac waikaraka hei kai whakaturi kitaku hika kai ponu au kati nate warengai hakaia ai aku tipuna e tenei rangatira ko koe pea e mohio ana kita aku warenga kita aku tangata otira kia marama te whakaatu ote mate nga mete maunga herehere tanga oku tipuna mete warenga otira me penei he mutunga mo aku kupu kei tetoe mai ano te mahi mate Matuhi kua oti kiroto kia ana paeroa, ko takitimu te waka ko Tamatea. ko Tainui te waka ko Hoturoa, ko Kurahaupo te waka, ko Whatonga, ko Popoto, ko Aotea te waka, ko Turi, ko Tokomaru

te waka, ko Awa, ko Matatua te waka, ko Taputoroa metona tua me Muriwai ko te Arawa te waka, ko Tamate kapua ko nga Toroirangi, ko Nukutere te waka, kote Awariki ko pouhenei, ko nga kapene tenei onga waka nei kei roto katoa ahau i enei tipuna me nei waka tuturu take take kaore nei ia i whakaatu mai kia au i awamate i te tienga mai ranei kite kainga nei kia whakatika tia atu e an kia whakakore ranei tuatahi tonu kotetuku kite puke kote mea pai me unu e Niriiwa taana panui ite puke ki Hikurangi kite tohe koe epai ana kei a koe teritenga kite whakakotahi ia tatou kia kitea tehe te pono o enei korero e aki mai nei i runga i te Puke ki Hikurangi ano he waha raiona, ara kite aroaro ote kai whakatikatika mete kai whakatau e mohio tia tehe te tika o aku korero me a ratou, he whakaatu kinga iwi kinga hapu menga rangatira o Wairarapa taria a muri oa mana panui hei reira koutou mohio ai kite tika kite pono o enei korero hei reira koutou whakautu ai ia aku korero ara kia hinga rano ahau i roto i te whakawa. Heoi. KoNEKE OKENANA A. Harawir\. P-^.—Kaore epa tehe kia korua kote puke raota korua perehi tangaiamaua korero me hoki mai tehe kia maua ano oa mana panui penei kaore ia i panui kaore hoki au ka korero rawaho i te tuku panui penei kaore etuku panui atu kia korua. KoNEKE OKENANA A. Harawira.