NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori.

Hawke's Bay Times, Issue 1596, 24 July 1874, Page 299

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori.

PARAIREI, 24 HURAE, 1874. “ Ki a koe tend, E Kara.'’

TE PATtEMATA 0 NIU TIRENI. ( NA TE WAEA I TUKO MAI.) Turei, 14 o HuraeNo te.huihuinga o te runanga i tenei ra, ka whakatika-a te Wokera kaniea, " Kd te rua tenei o aku korerotanga, o te pukapuka, o nga ngahere Kawanatanga, a e raahara ana nga metna o te Paremata, no te . tatanga Jci te mutunga o tera Paremata, i penei te kupu a etahi e te koiniti o te runanga nei, kia uia nga korero o nga • tini Kawanatanga o nga Porowini kia whaakiua mai, a ratou whakaaro mo nga; whenua-Ngahere. A kua tae mai, nga; whakaaro a etahi, o nga Hupiritene mo aua patai; ko ! nga pukapuka o aua korero, kua takoto kite aro aroo tenei Paremata. Ka ihea a Te Wokera e. mohio ana ahau, ko nga wbakuaro tiaki 'ngahere, be whakaaro mohio mo nga ra e takoto ake nei, hei tiaki i nga ngahere, he whakaaro tika. ' No tana haerenga kite Waiporiamu i kite pu aia'i te whakaaro, he mea tika pu ano kia tiakina- nga ngahere, no.te mea, kua nui haere to manaaki o te iwi kite rakau hei mahi mo nga rerewei, mo nga pou o nga waea. A ka mea ano aia, he tino whuktaro tenei ma tatou, no te"mea, e rapu a tatou uri kite rakau ma ratou ; hei mahi i aua rerewei, i aua waea; a hei enei ra, ma tatou e tiaki, e whak ahuru aua ngahere, kia toeai mo a tatou uri. Ka mea ano aia, ko nga ngahere kia tiakina, koia ra, te tino whakaaro nui e rapu rapu ai, nga iwi o nga tini koroni nei. Ka mea ano a Te Wokera, ki tana whakaaro i rapu rapu ai, i mea aia ko te mahi whakato rakau ko te mahi tiaki i nga ngaliere tavvliito; me mahi ki he ture mo [etahi, mo tetahi. Otira kua kite aia i te he o tenei whakaaro ana, a e mea ana aia, : me hui hui te whakaaro, o aua mahi e rua, km kotahi Ture. Ka mea ano aia, tenei te korero mo nga ngahere tawhito, me nga korero ano hoki, mo nga rakau kia whakatokia ; kia tupu ai ano aua rakau whakato hou hei ngahere. Ko aua korero i nga pukapuka ka homai nei e au kite Paremata, he korero, mo tenei whenua, ho korero ano hoki mo nga ngahere o nga tini whenua 0 lawahi. E hara i te kiipu tika, kia kiia, katahi nei ano te whakaaro mo nga ligahere; ka kitea e te Parematanei. No te mea, kua puta noa atu nga kupu a Te Onira, a Te Tapeti, a Te Tarawha, a Te Poti, kite Paremata nei, i raea .hoki.aua meiua, kite mea ka tunk.ina nga ngahere katoa o nga motu nei, tera e kino te whenua, e he i te waipuke, ka raru nga kai ugaki kai, i nga tau raki. A kua puta ano hoki tevk'ihrt a te Kawanatanga kite iwi. ina hoki. kua mea te Kawana tanga ; kia utua n?a tangata e whakato ana i te rakau, hei ngahere. Kahore ana tino pai ki taua whakaaro utu i nga tangata whakato rakau hei ngahere, no te mea, a nga ra e tupu ai aua rakau, i whakatokia e te iwi, no te mea i utua nga mahi o aua raku i whakatokia ra, ma reira ka ki ai te Kavvanatanga, na ratou aua'ngahere; ka mea a Te Wokera, e kire te Ture, ka" ki atu nei au, kia whakaaetia e koutou, e whakahe, i era mahi, kua takoto noa atu i te Paremata nei; ka tahi a Te Wokera ka korero i nga pukapuka a Kawana Ke.re.kore, o te motu o Hirona.ko aua korero ko a Kawana Kertkore ; he kiipu whakahe mo nga mahi a te iwi e pau ai nga rakau o nga ngahure; ka mea a Te Wokera kia rongo ia nei koutou i nga kupu a te iwi, e mea ana te iwi he nui noa atu nga ngahere o te ao nei, a ek>reepau aua ngahere, he tino kupu he tenei na te iwi, a korerotia ana eia, te pukapuka, i mahia ai te whakaaro, i rapua ai, te tini, te nui ano hoki o nga ngahere-o te ao< katoa, me nga kupu mo nga ngahere o Piamari. 1 korerotia ano hoki e Te Wokera, nga Ture l mahia e nga Pimiana mo nga Ngahere o to ratou whenua. I korerotia ano hoki nga; utu i pau.ia ratou, mo te mahi whakato rakau, hei ngahera hou; a i korerotia ano.hoki n<:'a kupu, mo .nga moni e puta mai ano kia ratou, hei utu mo nga rakau ana hokona e ratou kite iwi, I te tau 1869 ka mea te iwi o Ingarangi ko nga rakau e pau ana ia ratou ia tau ia tau. koia nei. E wba te kau miriona putu (40,000,000) mo nga mahi, e mahia ana i roto i te koputanga o te whenua A ka mea a Te Wokera, kia mohio, kia matatau te titiro e Niu Tireni, ki enei kupu o te iwi o Ingarangi, no te mea, a nga ra e takoto ake nei, he whenua a Niu Tireni e mahia, ona waro, e mahia, ona riro, e keria te koputanga o te whenua, kia taea ai aua, mea, ako aua >ra, ka rapua he rakau hei mahi i nga mahi pera, kia maliara ki nga ngahere, hei enei ra, k i rapu ai te whakaaro kia to eai he rakau, kia puta rawa ake nga wa, o te mate rakau, a toe ana n>>a ngahere, hei homai rakau ma nga kai mahi; mo te iwi kei i roto i te whenua. Ka mea ano a Te Wokera, i mea aia, e pau ana i te iwi o Ingarangi i te taU kotahi, nga rakau. E rua te kau miriona puta (20,000,000) i nga rerewei, i te tau kftahi. I Ataria, he mea mahi nga kmro o o reira ngahere, i inu», e te Minitakai tiaki moni, Otira i enei ra, kua mea te Kawanatanga o taua whenua, ma te Minita kai titiro mahi ngaki kai & te iwi e tiaki nga ngaliere. A e mea aria to Kawanataii£'i o Whitirana, kia rapua he korero mo nga ngahere o taua whenua; kia. waiho ai ma Te Kawanatanga anake, i tiaki ngahere. I Witene, he ture tino kaha to reira ture, hei tiaki i nga ngahere olera whenua. E mea ana hoki nga -Ture o tera iwi, ki te liiea, ka tuukina e te tangata te rakau kotahi i roto i te ngahere, koia ano, ko taua tanyjato, maaua pa ano o whakato. etahi rakau. kia roa, hei whakakapi i te wahi i watea itehinganga o te rakau i hinga ra i aia. Ka mea a Te Kanata ki nga kupu a te Wokera. E mea ana uhau, kite mea ka mahia nga moni kotahi te kau ruaiio (£10,000) hei utu mo etahi rakau kia wliakatokia hei ngahere; kia pau rawa ake nga tau e toru te kau o aua rakau; i whakatoria 1 ra, o tupu ana; penei kua tae, nga utu o

aual rakad whakato hou : ; ki U ttirionakotahi (jei.OOO.OOO,) - Ka whakatika ano a Te Wokera, a korerotia ana eia te pukupuka a Takuta Heketa, he korero na t:.uia Takuta,- mo nga tini ngahere 6 Niu Tireni. Aka mea aTe Wokera, i nga ra e korero ai Te Paramata mo nga moni i nama ai Te Pararaatai iigamoni hei mahi nui mo te iwi, i aua ra, e korerotia ana ano te. korero mo nga moni, hei utu ano i aua nama. E mea ana ahau, mahia ana aua moni, hei mahi ngahere hou, penei, hei' utu enei mo nga moni i namaa; kua meatia, e te whakaaro, kia waiho i roto i nga whenua a Te Kawanatanga, etahi eka kia toru tka i roto i te rati eka, hei mahi ngahere hou, a kia waiho ano hoki etahi moni kia te kaU mano (,£10,000) i nga tau katoa, hei utu, mo te kai whakato o aua ngahere hou. A ko nga moni e hoki mai, i roto i nga utu ana hokona nga rakau o aua ngahere, hei muri o te tau 1880, ko aua moni hei utu i nga moni i namaa. . . i ;l Ka mea a Te Hiana mp mutu enei korero i tenei x&, a me, korero ano a to Parairei." * MI Kotahi tima, kua tahuri i te wahapu o Waitara, i Taranaki. Ko te Patihana te ingoa o taua tima; na' Te Porokitane ma, taua tima, .na nga Pakeba mahi i nga rerewei o Niu Tirini. q ( \'[ Kua tae mai te korero i te waea,. E mea an», kua hokona i Rotorua e Te Kawanatanga, tetahi whenua nui (22,000). E ma te kau ma rua mano eke, he whenua ngahere kau,! taua whenua; kei te tabu kite Hauauru ote Roto, i Rotorua. Ho tini nga Maori o Te Kopua, o Te Ksiti, kei Artkahanara, i Waikato, « hoko hoko ana, i a ratou kai, he witi, ho kaanga; a hoko ai ano ratou, ite taonga Pikkeba ma ratou. r \j E kiia ana, kanui te/korero 4otete,'» nga Pukeha," mo te roa o Te Makarini e ngaro atu ana, i tawahi. Eui ftna etahi Pakeba, he aha nga raahi, ona i rua ai tana ngaronga, ina hoki, he mahi enei nona, kei konei, a e Utua ana aia, mo aua mahi ona, i konei, a kaore nei aia e tae mai, hei mahi i aua mahi. Tetahi kupu ano a aua Pakeha; : e mea'ana, mona e ngaro atu nei i tenei whenua, e utua ana; ana kai, e kai ai, e utua ano, ana ekenga i te kaipuke, i te rerewei, i nga ara katoa, ona e haere ai, a ko aua moni, ma te iwi e utu. Ko te kupu, i rongo aite Pakeha e kiia ana; ko nga tikanga o te mahi Maori; ma Te Makarini anake ano, aua main ka taea ai Na ko tenei, he tini nga marama ona, e ngaro nei, a kahore kau be mea, e oho ai te maiiri o te iwi, i puta mai kite whenua nei. I kiia, ma Te Makarini anake, e karakia te awa moana, ka marire ai, tepuebao total ko tenei, i aia e ngaro ana, be moana e kauria e fee kiore, he aio he paki. A mohea te mana o tftna kaha, o tana kupu, e kiia ai, koia anake, te k*i hirihiri d te mate, e hoktmai ai te ora, ki nga pongi ote ihu. E kiia ana ano, he hai'atu nga •■Mai, e pataia ai,, & te Makarini, ana hokomai aia, he patai, e kore e noho nga take, o te kamo, tena.e binana nga pepa, o tarn a kou. • ■'•■■'. Kua whakaae te Kawanatanga, kia maliia houtia, etahi o *%«. wahi, a Te Ture whakawa whenua Maori, o te tau 1873. He mea hoki, ko aua mahi ka mahia nei, he wahi erakihai ipaingaete iwi. E ki ana tetahi o nga nupepa o Otakou, kua kitea etahi wheua moa i nga maunga tiketike i te takiwa ki Manuherekia. Tokorua Pakeha i haere kite pupuhi mauu, no to raua taenga ki waenga o te Ngahere, rokohaoga atu e raua, e takoto ana nga wheua moa i raro ite pari kobatu. Keria ana e raua te one one, a kitea ana te tino waewae moa, me nga matikara ano o te moa e mau anai taua waewae. No te hurakanga ake e raau i roto i te oneone, tirohia rawatia ake ka kite raua i te hiako o te moa e mau ana ano i taua waewae, me nga ua ua ano o te waewae; e mau ana ano; ko te hiako e ki ana, penei pu'ano te matotorn mete hiako ote kau, otia i alma unahi ika a waho o taua biako, i penei «&e to. tapeha o te rakau riuSu, te ttpuke o nga wahi ahua anahifea. He tuinoaatu nga wheua moa i kitea i raua i reira. Kua tae mai te Kupu a Hetaraka Te Tawhero o Whakatane. A e mea ana aia. He roa noa atu te mailings a nga tangata • o '* Whakatane A Toroa," i : to uhi a Mataora, kite natamafeb ite wfiare mo ratou i reira, a no te 21 o Mei nei i oti ai taua whare te wbakairo ; ko te nui o taua whare 61 putu te roa, 32 putu te whanui, 8 puta te tiketike o nga patu. Ko nga tobuuga m ratou i wbakairo, koia nei nga ingoa, kofaniora, ko Hata, ko Makaera, ko Hira, ko Wi Taopuku, ke Heremia, koMatenga, ko.Te Tatana, no te Hapu o Tewbanu-a-apaaui, aua tangata. Mehemia hei nohoanga tenei mo nga tamariki Maori i nga ra, i nga tau, e akona ai nga uri o Apanui, kia mohio ai ratou kite kura, kite reo Pakeha; lie mea pai kia uira n|a mahi, o nga ringa o a ratou karaua i te patuo te whare kurft. Otira meheraea, hei whare matoro, i hanga ai e ratou, penei maumau te uaua kia puta noa i enei ra mo te mahi i ngananakia o nga raoinua, na aua mahi i rerb ti te pokeao i nga tau o mua, naaua mahi i he 6. te tangata. Tena ko te ako kite Ihtra ftohio ki ufa Tfhiki, kite korero ko te kai tena te tutanga teunuhia. .. ?