Taku Haere Ki Japan

Te Ao Hou, June 1975, Page 2

Taku Haere Ki Japan na Kingi Ihaka No te paunga o nga rā o te tau 1973, ka tae mai te tono mai ki ahau a te Japan Foundation kia haere atu ahau ki Japan i mua atu i te paunga o nga rā o Maehe 1974, ki te mātakitaki i te āhua noho o nga tāngata o taua whenua. Ko te hiahia o taua Foundation kia toru wiki ahau ki Japan, mā rātou e utu taku haerenga atu me taku hokinga mai, tae atu ki taku noho i reira, me aku kōpikopikotanga i reira. No te 8 o nga rā o Maehe ka rere atu ahau i Akarana ki Poihakena. E tata ana ki te waenganui pō o taua rā ano, ka rere atu i Poihakena ki Japan. E iwa haora e rere atu ana i Poihakena, ka tau atu ki te taunga manurere nui o Japan, ko tōna ingoa ko Haneda Airport. Atu i Poihakena ki Japan, tata kore ana ahau e moe ahakoa taku ngenge. Ko taku mate nui, he mataku i te āwhā. Ka kake, ka heke, ka kake, ka heke te manurere nei i te kino o te āwhā, engari, tae pai atu ana mātou ki Japan. No te atatū, i te ono i te ata, e pouri tonu ana i te mea he hōtoke ki Japan, ka tau atu te manurere. I tera taima o te tau, ka nui te tino kōpeke (makariri) o tera whenua, na i tō mātou taunga atu, e whā degrees (4 degrees) te makariri o taua wāhi. I reira hei tūtaki mai i ahau ko tetahi o nga tāngata o te Japan Foundation me tetahi o nga hekeretari o te Embassy o Niu Tireni i Tokyo. Ko te hekeretari nei, he Pākehā no Poneke, kua pau kē te rua tau ki reira, a kua mohio ki te reo o nga Hapanihi. Kahore i roa i te Airport, ka mauria ahau ki taku hōtera i roto ake i te taone nui, ara i Tokyo. Ko Tokyo, e tata ana ki te 12 mirione nga tāngata kei reira e noho ana. Ko te mea i tino mataku ai ahau, ko nga motokā; ko te tini ai, me te horo ki te haere, me te mātotoru o te haere o nga motokā, ano nei ki au, e tata pā atu ana tetahi motokā ki tetahi. Ko nga rori o taua taone, kī tonu i te motokā i nga taima katoa. Ko te hōtera i haere atu nei ahau, horekau i nuku atu i te tekau maero te tawhiti atu i te Airport, engari i te kaha tini o te motokā, nuku atu i te haora, katahi ano mātou ka tae. Ko te hōtera i reira nei ahau e noho ana, e toru mano nga ruuma moe, engari ko nga ruuma, tino kino te nohinohi (iti). I pēnei ai, he nohinohi ano no te nuinga o nga tāngata o taua whenua. Ko nga moenga, nga taonga katoa o ia ruuma o te hōtera, he nohinohi. Ko te mea i kata ai ahau, ko te taapu kaukau, Ko te waihanga, i rite ki te kāwhena te āhua, engari mo nga tāngata nohinohi anake. E toru putu nuku atu te hohonu; ko te whānui, e rua ano putu. Ko te take i pēnei ai nga taapu kaukau o reira no te mea, horekau te Hapanihi e kaukau penei ana i a tātou nei. Ka haere te Hapanihi ki te kaukau, ka timata atu ia i waho o te taapu. Ka timata atu tana horoi i a ia e noho ana i runga i te tuuru, e tū ana ranei. Ka mutu tana hopihopi i a ia i waho o te taapu, ka horoinia atu e ia nga hopi, katahi ano ka tomo atu ki roto i te taapu, ehara i te mea ki te horoi i a ia, engari ki reira okioki ai. E tata ana ki te haawhe haora a ia e noho ana i roto i te taapu wai, āhua wera, katahi ano ka puta mai. Ko nga whare paku, i rerekē noa atu i o tātou. He tini nga whare paku o reira horekau e wehe ana mo te tāne mo te wahine, ara, kotahi ano te whare paku mo nga wahine me nga tane. Na reira, kia tūpato te haere a te tangata kei rokohanga atu e whakakākahu ana te tangata i a ia. Tuarua ko nga wāhi mo te tiko, kahore he tuuru; hāngai tonu nga wāhi tiko ki raro i te papa (floor) o te whare. Horekau ahau i taunga ki tenei tikanga, ka hoki mai ahau. E kore e taea te korero whānui nga āhuatanga i kite ahau i reira; heio ano me whakarāpopoto ake nga korero ki nga mea whakamīharo i kite ahau. Ko etahi o nga tikanga a tērā iwi, i āhua rite ki nga tikanga a te Maori. Ko etahi o nga kāinga, kahore e whakaaengia kia mau hū (shoes) te tangata. Ka tae atu koe ki waho, me ata unuunu nga hū, katahi ano

ka āhei te tomo atu. Ko te nuinga ō ō rātou whare, he mea whāriki ki nga whāriki mātotoru, na rātou ano i raranga, ara, he mea raranga-ā-ringaringa, horekau i mahia e nga mihiini. E rua, e toru inihi ranei te mātotoru o nga whāriki nei. E toru aku haerenga ki nga karakia Mihinare i reira, engari ko nga minita he Hapanihi a ko te reo, he Hapanihi ano. I taku taenga atu i taku haeranga tuatahi, i waho ano o te whare karakia, ka kite ahau i nga hū e tākotokoto ana i waho. Mahara pai ahau ki etahi ō ō tātau marae ki te haere ana ki nga tangihanga. Ka tangotango ahau i aku hū, ka tomo atu. Mai i te tīmatanga tae noa ki te mutunga, kotahi ano reo o te karakia, ko tō rātou ake reo. Whakamīharo atu ahau i te tapu o te karakia. Ka mutu mai te karakia, ka tūtaki ahau ki te minita, katahi ano ka karangatia te whakaminenga kia hoki ano ki roto i te whare Karakia. Ka karanga mai te Minita ki au kia korero ahau ki te whakaminenga, na tetahi ō rātou i whaka-hapanihi aku korero. Muri tata mai, ka putaputa mai mātou ki waho, e taka ana he kai me nga tāngata. Ko nga kai, he raihi he miiti, he paraoa, he tī. Na ko ēnei tikanga, ara, te whāngai i te tangata ki te kai i muri mai i te karakia, i pēnei ano i a mātou e noho nei i te Mihana Maori o Akarana. Pera ai hoki tā mātou ture i nga Ratapu katoa — ka mutu te karakia, ko te kai. Ko nga kai a tērā iwi, e kore te Maori e ora. Ko etahi o ā rātou tino kai, he pāua, he kina, he ika, he tuna. Reka kē ki a rātou te kai i nga kai-moana me kai mata. Ahakoa nga ika, e kai matangia ana. Ehara rātou i te iwi kai miiti. I mua hoki, kahore tō rātou whakapono e whakaae kia kai rātou i nga kararehe e whā nga waewae. He tino kai nā rätou te heihei me nga kai moana katoa. Ko Buddha me Shinto nga haahi nui o tera iwi. Kei raro ake i te kotahi paiheneti nga karaitiana o tērā ake iwi. I haere ahau ki te kite i ō rātou temepara, ara o nga haahi o Buddha me Shinto. Ko te nuinga o nga temepara nei, nui noa atu i te taone hooro o Akarana. He whakapakoko te nuinga o nga taonga o roto. Kei muri i te aata nui, ko te whakapakoko o Buddha, e rima tekau putu nuku atu te teitei, tekau ma rua putu nuku atu te whānui. Kei nga taha o Buddha, he kānara, kei mua mai, he kāpura (ahi), na, kei tetahi taha he wāhi pēnei i te taapu nei, hei takotonga mo nga koha a nga tāngata i haere atu ana ki reira karakia ai. He iwi mataku kehua tērā iwi. E kore e taea te whakamārama poto ki te reo Maori etahi o nga tikanga a enei haahi. He maha ō rātou tuāhu, he maha ō rātou atua. Ko etahi e whakapono ana ki nga rākau, ko etahi ki nga kōwhatu, me nga mea tinitini noa. He iwi whakataputapu; he iwi tūpato; he iwi whakapono ki ō rātou ake atua. Ka puta mai nga tāngata i nga temepara, ka haere ki te uhiuhi i a rātou ki te wai makariri (penei ano i etahi ō tātou o te iwi Maori), ki te paoa (auahi) ranei. He rite katoa nga rā ki a rātou; kahore i penei i a tātou nei, otira i etahi o tātou, hei nga Ratapu anake ka haere ki te karakia. Ko to rātou rā nui mo te haere ki te karakia he Harerei, engari i nga rā katoa, e hia rau tāngata e haere ana ki nga temepara, ki nga tuāhu. I tae au i tetahi rā ki tetahi temepara nui i Tokyo. I taku taenga atu, e tū ana i waho i te temepara tetahi teneti nui, ki ana i te putiputi mā. I roto i te temepara nei, he putiputi mā kei nga wāhi katoa—atu i te kūwaha, tae noa ki te aata. No taku pātainga atu ki nga tāngata i reira, ka kōrerotia mai ki ahau e kore e roa ka whakahaeretia he karakia nehu tūpapaku. Nōku i taua temepara, ka patapataingia atu e ahau, ā rātou tikanga mo ō rātou tūpapaku. He maha ā rātou tikanga i rite ki a tātou. I te wā e mate ai he tangata, ka horoia ki te wai wera. Muri mai, katahi ka whakakākahungia ki te kākahu mā. E rua rā te tupapaku e takoto ana i te kāinga, katahi ka mauria ki te temepara ki te tuāhu rānei. E tangihanga ana rātou i roto ake i ō rātou whare. Ko te teneti nui e tū ra i mua o te temepara, kei roto nga pukapuka hei tuhinga mo nga tāngata katoa e haere ana ki te karakia nehu, i ō rātou ingoa. E tahungia ana nga tūpapaku katoa, ahakoa ko wai. Ka mutu te karakia i te temepara, ka haere te nuinga o te whakaminenga ki te kāinga o te tūpapaku ki te takahi i te whare ki te mau taonga hoki ma te kiri-mate. Ko nga tāngata katoa e tae ki te tangihanga, ka Continued on page 21