TE KAUPAPA KORERO TUARUA—HEKENGA MAI KI AOTEAROA

Te Ao Hou, March 1962, Page 47

TE KAUPAPA KORERO TUARUA—HEKENGA MAI KI AOTEAROA I whakataki iho a tatau korero, i te Pukapuka o te hui tuatahi, mai i te hanganga o te tangata tae noa ki te haerenga mai o nga tupuna o nga Porinihana (Polynesians) ki te Moana-nui-a-Kiwa. I wananga tatou i nga whakamarama o te Pukapuka a Moromona, i te korero a te Pakeha matauranga o Nowei, a inga Whakaaturanga hoki a Te Rangihiroa. Ka kite tatou ko te tokomahanga o nga Matauranga Pakeha a me nga tupuna Poronihana e tohu katoa ana ki te Hauauru, kaore ki te Rawhiti ara ki nga takiwa o Ahia kaore, ki nga takiwa o Amerika i te kainga i tupu mai ai tenei iwi te Poronihana. Otira kaore i hangai tuturu iau te whakaatu ki tana kainga i haere mai ai, engari i penei na—i Inia pea ara i era takiwa, i te mea kaore he pukapuka tuhi tuhi o aua wa. Tenei te whakarapopotanga o etahi korero: (1) Ko Paahi Mete (Percy Smith) tetahi Pakeha i whanui tana rapu i te tupunga mai o nga Poronihana. I tuhia e ia ana korero ki tana pukapuka, ingoatia ana e ia ko “Hawaiki” Ki a ia i tupu mai nga Poronihana i te Ganges Valley, ara i Inia. Tena etahi iwi i pakanga mai ki a ratou i reira ko nga Ereana (Aryans). I whaia haeretia e Paahi Mete i nga whakapapa me nga korero tawhito o Rarotonga. Kei roto i aua korero e whakaatu ana, he rangatira no mua ko Tuterangimarama te ingoa. He rangatira no atia-te-varinganui, i noho ia i nga wa o te tau 450 i mua i te whanautnga o Te Karaiti. Na, ko te VARI e ahua tata ana ki tetahi kupu no te reo, Inia ara PADI, he ingoa tawhito tenei i te reo o Inia mo te raihi (rice). Ko te whakamaoritanga o taua ingoa, atia-te-varinganui penei—atia-te whenua-e nui ana—te raihi ko taua whenua ko Inia. (2) Na tetahi Pakeha ano na Terekia (Tregear) i tautoko ta Paahi Mete. He tangata matau a terekia ki nga reo o nga iwi o te Moana-nui-a- 1. Maui Whakapapa - Maui Rarotimu Rarotake Potu Pohaere Powhakataka Poaniwaniwa Maheatu Maheawa Takahuriwhenua Taranga = ia Makeatutara Mauitaha Mauiroto Mauipae Mauiwaho Mauitikitiki a Taranga Ma haere te korero i inaianei inga Heke mai ki Aotearoa. Ko te Heke tuatahi ko Maui. Tenei tona whakapapa irunga ake nei. Kiwa. Ki tana kite he reo e tino tata ana te reo o nga Poronihana (Polynesians) ki te reo Hanakiriti (Sanscrit) o Inia. No reira koia ra te kainga tupu o nga Poronihana. (3) Tena ano hoki tetahi Tiati—no Hawaii ko Whonana (Fornander) te ingoa. Ki tana titiro ki nga tikanga me nga whakahaere a nga iwi o Poronihana (Polynesians) kei te tino rite ki o nga iwi o Arapia, penei i te whanau o Iharaira nei. (4) Ko etahi korero e whaia ana e nga matauranga rapu i te tupunga mai o nga Poronihana, na tetahi tohunga no Ngati-Kahungunu, ko Te Matorohanga tona ingoa. Ki tana ki i tupu mai nga Poronihana i Irihia. Ki ta Paahi Mete, he ingoa ano a Irihia no Inia. I mea ano hoki a Te Matorohanga, i mauria mai te Kumara kao e nga waka i te hekenga mai i Irihia. I ki hoki a Te Matorohanga he whenua ano tena ko Uru te ingoa patata ana ki te kainga tupu o nga Poronihana. Ahua rite ana tenei Uru ki te whenua i te Paipera, i heke mai ai a Aperahana—ana—Uru o nga Kararii. (Ur of the Chaldees). Engari ki a Paahi Mete, ko taua Uru nei, he whenua no nga Eriana (Aryans) i whawahi ra ki nga tupuna o na Poronihana. Ki a Te Rangihiroa kei te tarewa katoa enei whakamarama. Ko tana Uru ra ko Te Hau-a-uru, i ahu mai nga Poronihana i tera tai, ara i Te Tai-Hau-a-uru koiara taua Uru nei. Ehara taua Uru nei i te ingoa whenua rawa. E kore e taea te tohu hangai tuturu o te kainga i tupu mai ai nga tupuna o Nga Poronihana. Kua tawhiti rawa ki muri, a e kore e u tonu nga korero e akona a waha ana ki nga whakatupuranga. Heoi ano ko te mea hei mohiotanga mo tatou i ahu mai nga tupuna i te Haua-URU, i heke mai i tera tai, haere atu ki te Rawhiti. I haere mai i nga takiwa o Ahia, ka noho ia Inia, ka heke iho ki Inohinia (Indonesia) a ka hoe mai i reira ki nga Moutere o te Moana-nui-Kiwa (Tirohia te Mapi).

Ko te tangata tuatahi i whakahuatia nana i kite a Aotearoa ko Maui—tiki-tiki a Taranga. I tapaina ai tenei ingoa, na te mea i tana whanautanga mai he whakatahe, katahi ka takaia ki te tikitiki o te mahunga o tana whaea o Taranga. Ehara ra i te mea he tangata nei a Maui e ai ki nga korero tawhito a nga tupuna Maori, engari he atua tonu atu. Ara e haere ra ona rongo. I whanau ia ki te akau, na ka whiua atu e tana whaea ki te hukahuka o te tai, a ka takaia atu, takai mai, heoi na te Apu-matangi, na te Apu-hau ia i whakahoki mai ano ki uta. Na ka takaia ia e nga tawhaowhao o te akau roa, na ka tau mai te tini o te ngaro ki te karamuimui i a ia, me nga manu hoki. Ka puta atu tana tupuna, a Tamanui-ki-te-rangi, ka kitea ki te ngaro ki nga manu, e karamui ana i runga i nga tawhaowhao, ka rere mai taua tupuna nei ka heua ake, ana he tangata. Ka kawea atu ki te whare, he mea whakairi ki runga noi ai, kia ngaua ake e te auahi, e te mahana, a ora noa ake ia i te mahi atawhai a tana tupuna. Ka kaumatua ka hoki ki tan whaea rokohanga atu e tatau ana tana whaea a Taranga i ana tamariki. “Ko Maui-taha, ko Maui-roto, ko Maui-pae, ko Maui-waho—” te taenga mai ki a ia ka mea tana whaea “Ha! Nowhea to koutou tokorima?” Ka ki atu a Maui-potiki “Na ano au”. Te mohiotanga o tana whaea, ka tapaina tana ingoa ko Maui-tikitiki-a-Taranga. He tino nanakia taua tangata a Maui. Ko te Maui ano tenei nana i kawe he kai ma tana tupuna ma Murirangawhenua. Heoi kaore i hoatu kia kainga engari a waiho mai i tahaki. He pera tonu i nga ra katoa. Katahi ano a Murirangawhenua ka mohio. Ka hongi te wahine ra ka whakatere i tona poho hei horomi i a Maui, na ko te honinga atu, ka mohio ko-tana mokopuna. Na ka puta mai te reo, “Ko Maui koe?” “Ae!” “He aha tau i hangarau i a au?” Ka mea atu a Maui “Ko tou kauae kia homai ki a au.” Ka mea atu ia “Tangohia” a ka tangohia e ia, a ka hoki a Maui ki ona tuakana. Katahi a Maui ka taka i tana matau, i te Kauae o Murirangawhenua, ka oti; whiri rawa te taura, ka oti. Ka mea ona tuakana ki a ratou ano “Tatou ka aukaha i o tatou waka.” “Ae! tatou ka hoe ki te hi.” Ko mean mo Maui. “Kaua e tukua mai, kei nukarautia tatou.” Ka rewa ano te waka o nga tuakana, kaore i kitea a Maui kei roto kei te riu o te waka e takoto ana. Ka tae ki waho ki te moana, katahi a Maui ka maranga ake i roto i te riu o te waka. Ka kite nga tuakana, ka mea ratou kia whakahokia ki uta. Katahi ka kumea e Maui te Moana kia roa, tahuri noa atu ratia ki uta, kua ngaro te whenua. Ka mea atu a Maui “E kore ranei au e waiho hei tata i to tatou Waka?” Ae ana mai ratou. Hoe nei, oe nei, a, takhiti noa atu; ka mea nga hoa “Hei konei!” Ka mea atu ia, “Kia ngaro te tuapae whenua; a, ngaro rawa, katahi ka tukua te punga, kia tawhiti noa atu, ki te au o te moana.” Ka huti nga tuaka; anana kihai i tukua iho ki te wai i whaia tonutia ake e te ika ki runga ki te waka; e rua ano hekenga o te aho, ehara, kua tomo te waka i te mahi a te ika. Ka tango a Maui i tana matau. Ehara, i roto ano i a ia, e uira ana te paua me te whakairo, puhipuhi rawa ki te waero, anana ka turua ra. Katahi ano ia ka ki atu, “Homai hoki tetahi maunu ki a au.” Ka mea atu ratou kia a ia “Ekore e marereatu.” Ka kukua te ringaringa ka motokia ake ki tona ihu; a ka toto te ihu, ka pania ki te matau, ka whiua ki te moana; ana rere tonu, rere tonu, a, ka tae ki te tekoteko, mahue ake; ka mahue nga mahihi, ka ngaro ki te roro ehara, ka mau ki te paepae o te whatitoka te matau a Mautikitiki-a-Taranga. Katahi ka tapikitia e ia tana aho, ehara, ka mau ake te whare o taua kaumatua nei o Tonganui, i tana matau; haere ake, haere ake a, ka morunga ake tana whare: te tino marangatanga ake, ehara, ma mau iho tana matau i te taimaha; ka puta ake hoki te koropupup ote mhenua ki runga, ka hamana nga waha o nga tuakana ki te tangi. Katahi a Maui ka hapai i tana karakia hiki ake mo tana ika kia maiangi ake, ka mea: “He ahu tau, e Tonganui, Engau whakatuturi ake i raro? Ka puta te hau o Rangawhenua Ka rukuruku Ka hei hei. Ka rukuruku Ka eaea Ooi Mokopu-Tangaroa-meha.” Ehara, tarewa ana i runga te ika a Maui he ika whenua ko Papatuanuku; arara, takoto maroke ana to ratou waka. Ka haere a Maui, ka mea iho ki ana tuakana “Imuri i au nei, kia manawanui, kei kainga ake i muri nei, engari waiho kia tae au ki te kawe i te hau o tenei tanga ika; a kia tae atu au ki te tohunga, kia Whangaia ki te atua. Hemo kau atu ano taua maia raka, ehara, kua takahia nga kupu i rongo ra ratou; kei te kai, kei te haehae i taua ika. Te tino okenga i oke ai te pane me te hiku, me nga urutira, me nga pahihawa: arara, ta Tangaroa pai hoki, ano kei te wai e tawheta ana. Patai: (1) Pehea ka koutou whakamarama mo te korero o Maui— (a) He tangata tuturu tonu ranei? (b) I tino hingia ake ranei e Maui te whenua? (2) Pehea ki a koutou te tino tikanga o tenei korero? (3) Pehea nga tupunga o tenei mea o te korero? (4) He aha a Maui i haere ai ki nga tohunga? (5) He aha atu etahi korero mo Maui e mohiotia ana? Ana, koia e takoto kino nei te whenua, tu ana he maunga, takato ana he raorao heke ana he awaawa, ara he pari hoki: me i kaua te tinihangatia e ona hoa kua takoto pai taua ika; a kua waiho hei tohu mo te whenua i muri nei.

Ko te whakamaoritanga penei—ko te matau-a-Maui ara ko te kauae o tana tupuna o Muriranga whenua, kei Heretaunga i naianei. Ko Aotearoa nei te Ika-a-Maui, ko te Waipounamu te waka-o-Maui i takoto ki runga o Hikurangi Maunga i a Ngatiporou. He maha nga patai ate tangata. Tenei tetahi—“No hea te whenua?” Ko te whakautu—“E i hingia ake nei hoki e Maui”. Koianei ano te mahi a tenei tangata i era o nga Moutere o te Moananui-a-kiwa—Kei Hamoa, kei Tonga, kei Hawaii a Maui—nana i hi ake te whenua. Ko tenei te tino maoritanga o te korero o Maui i hi ai i Aotearoa. He tangata tera i haere ki te hi ika, ka ngaro atu ki waho i te moana, na ka tukono atu ki etahi moutere, ka hoki mai ki te kainga, ka korero ki ana uri—i hingia ake e ia he whenua, — kai i kitea e ia he whenua. Ite kore tuhituhi a te Maori ka korero paki te hitoria, kia reka ai ki te taringa, ki mau ai hoki te pupuri e te ngakau o nga whakatupuranga. Tenei ra, kua ngaro kei, te tuturu tikanga o te korero nei, ka tangohia atu, he ika nei ano—kao—he whenua ke. Na, ka tangohia mai te ingoa o tetahi tangata e nui ana ona korero, waiho tonu atu mana te haere ki te hi, ahakoa ra he tangata ke atu ano, meatia ake na te tangata rongo nui na Maui. Me penei pea te mutunga o tenei waahi—he tangata i mua noa atu i hoe ki te hi i waho i te moana, ka tupono mai ki Aotearoa — akunei koianei te tangata tuatahi i rere mai ki te moana nui akiwa—ka waiho ana mahi hei korero. Akuanei i tae mai ano ki Aotea roa nei. Ko wai ra ka wohio? II. Kupe Etahi Whakapapa o Kupe (Na te Hirinui Jones) (Matahorua-Waka) (Horouta Waka) Kupe Paikei Tahaunui Pouhinu Popoto Tarawhakatu Utuhae Nanaia Kahukurataepo Porourangi Tumangenge Ueroa Kauwhataroa Tokerau Awhirau Iwipupu=ia Tamate (Takitimu) Rapa Hoturoa Rongowaiwahine=ia Kahungunu (Tainui Waka) Hotuope Kahukuranui Hotumatapa Rakeihikuroa Motai Tupurupuru Ue Te Rangituehu Raka Tuaka=ia Te Angiangi Kakati Mahinarangi=ia Raukawa Rereahu Maniapoto (Waikato me Maniapoto) Tawhao Turongo Na Te Matorohanga. Tohunga roto i te Wharewananga o Ngatikahungunu, etahi korero mo Kupe. Na Te Whatahoro i tuhi nga Korero a Te Matorohanga. He tangata rangatira a Kupe no Hawaiki, tona papa no Raratonga; no Rangiatea te matua-tane a tona whaea. I tetahi wa ka tupu ta raua kakari ko muturangi. No Rarotango a Muturangi, te take o ta raua whawhai mo te Mokai-a-Muturanga, he wheke. I haere atu a Kupe me ona tangata ki te hi ika, Ka eke ki runga i te tauranga ika, ka rere nga aho a ona tangata ki te wai; ka roa, kaore e rongo ana ki te ika e kai ana mai ki nga matau ka hutia ake nga aho; kua noa atu nga mounu o nga matau. Ka kimi nga tangata he aha ra i pera ai? Katahi ka Kawea ki nga tohunga tuahu kia kimihia te take i pera ai a ratou aho, me nga mouna. Ka ki atu nga tohunga tuahu “Ka haere koutou a muri ake nei ki te hi, mauria mai nga aho me nga matau ki a matou i te ata e haere ai; kia mahia ka haere ai.” Ka oti te mahi ka haere nga waka ki nga taunga waka i te moana, ka oti; katahi ka kitea ki nga kawekawe o te wheke e pupuri ana i nga aho; tinitini te wheke; a ka kitea taua wheke a Muturangi e tau ana i runga o te kare o te wai manu ai. He tini nga wheke engari kaore he ika i kai mai ki nga matau, o ko nga mauna pau noa ake i nga wheke te kai Katahi ka motiotia na Muturangi taua mahi. Ka haere a Kupe ki a Muturangi i reira ano i te Kahukaka e noho ana, kai reira tona kainga. Ka tae atu a Kupe ka ki atu “E ta! kei a koe tonu ia to matou mate; kaore nei koe i whakaatu mai ki a matou.” “Ka mea mai a Muturangi.” Kaore i au te take i haere atu ai nga taurekareka na ki kona.” Ka hoki ano a Kupe a Muturangi, ka mea atu “I haere mai ahau ki a koe, kia patua e koe to mokai.” Ka mea mai a Muturangi.” “Nona tona kainga. No te tangata te he ki te haere atu ki to ratou na kainga patu ai i a ratou.” Ka mea atu a Kupe “Epai ana.” Patai: (1) E rongo ana ranei koutou i etahi atu tangata e tiaki mokai ana penei i a Muturangi? (2) He aha tera whare, te whare wananga? He aha ana tikanga? (3) He aha te tauranga ika? He aha te ika i tau ai ki reira? (4) E penei ana ano ranei i o tatou rangi ke kainga ote mounu e te wheke? Ka haere a Kupe ka tae ki ite Pakaroa; ka mea ki tona “mahia taku waka kia pai.” Ka mahia a Matahorua, e rua, nga haumi-topero, kotahi i te kei, kotahi i te ihu. Na katahi ka whaia e Kupe raua ko Ngake te wheke a Muturangi. Ko Tawhirirangi te ingoa o te waka o Ngake. Ka utaina te kai ki a matahorua, ka piki hoki tana wahine a Hine-i-te-aparangi me nga tamariki. Hokoono ma rua topu te utanga tangata o runga a Matahorua. Patai: (1) Ko wai te waka o Kupe?

(2) Ko wai te waka o Ngake? (3) He aha a Kupe i uta ai i tana wahine me ana tamariki ki te waka? (4) Torohia te Hokoono ma rua topu? Ka whai mai i te Wheke-a-Muturangi. Ka tata mai ki Muriwhenua i te hiku o te Motu nei, ka whakatu te uru o te upoko o wheke ki te Tonga, Ka tika mai me te Rawhiti. Ka karanga atu a Kupe ki a Ngake “Haere e whai ita taua ika. Kia whakau ake au ki uta nei whakata ai. Ka whai atu ai koe, e tau i a koe te wheke, na, ata waiho kia tau ara kia tae atu au.” Ka peka a Kupe ki Hokianga. Ka roa e noho ana ka haere mai ki te whai maii a Ngako. Tae rawa mai ki Rangiwhakaoma, e noho atu ana a Ngake i reira e whanga atu ana. I roto te wheke i te ana e whanau tamariki ana. Katahi ka tikina e Kupe ka tukitukia te ana i noho ai; ka oma mai a Wheke i te po whaka-te-tonga nei; ka whaia mai ano e raua ko Ngake, tae rawa mai ki Te Kawakawa. Tenei ingoa, na Kupe; he tipare Kawakawa no tetahi o ana tamahine, waiho tonu iho hei ingoa mona ko Te Kawakawa. Kei reira te puna Kahawai a Kupe. Na katahi ka haere ki te whai ano i ta raua ika tae rawa atu ki te wahapu o Te Whanganui a Tara ra; ki te tahu mauru ka u o ratou waka e rua ki reira. Ko nga motu e rua i Te Whanganui a Tara ko Matiu, ko Mokaro, i tapaina e nga tamahine a Kupe ko o raua ingoa he whakamaharatanga ki to raua taenga mai ki tenei motu. Ka tapaina a Porirua. I mahue tetahi o nga punga o Matahonua ki Porirua, ka mauria tetahi kowhatu ke ano no reira, no te taha marangai o te ngutu awa taua kowhatu, he kowhatu huka-a-tai. Ko te “Hukatai” tonu tona ingoa. Ka tae ki mana, ka waiho a raua tamariki me a raua wahine ki reira. Ka mea a Mohuia “Waiho tenei hei ingoa mo tatou ko to tatou mana tuatahi ki runga i tenei motu.” Ka mea a Kupe “Ae, e pai ana.” Katahi ka rere ki te whai i te wheke. Ehara ka kitea atu e haere mai ana, ka huri nga waka to Ngake me to Kupe kia tika ai te wheke ma maenganui i o raua waka. Ka haere mai te ika ra, tika tonu ma waenganui, o nga waka e rua nei; ka puta te upoko o nga wakekawe i nga waka nei e to mai ana ano nga kawekawe o te hiku i waho noa atu o nga waka e rua nei. Te Whakaaro ake, tera pea e toe ki te 40 whatianga o te ika nei te roa mai i nga kawekawe o mua o te upoko tae noa ki nga kawekawe o te hiku; ko te whanui o te tinana tera pea e tae ki te toru ki te wha whananga te whanui. Ka tu a Tihorangi i waenganui o te waka o Kupe me te rakau huata, ka tu, ka tu hoki ta Ngake huata, ka rua nga rakau ki roto i te ika nei, ka rongo mamae te ika nei. Katahi ka haere nga kawekawe ki te whawhati i te rakau a Ngake, ka whati te Mata a ngake, ka whati hoki te rakau a Tohirangi i ertio. ooteakrkkshrdlu shrdlu shrdlu koreki; ka mau nga kawekawe ki te Mao o te waka o Ngake, i te ihu tae noa ki te kei, ka tahuai te waka o Ngake, I te mataku o nga tangata o runga i a Tawirirangi—koia ra te ingoa o te waka o Ngake. Ka rarahu nga kawekawe o te tupua nei ki te waka a Kupe; ka mau a Kupe ki tana toki, ki a Rakatu whenua, ka topetopea nga kawekawe i konei. Kaore i rongo. Ko karanga a Kupe ki a Po heuea “Makaia te ruru—taha ki te upoko o wheke; ka mahara pea te tupua nei he tangata. Ka mahue te pupuri i te waka, ka hui nga kawekawe ki te rurutaha ra. Katahi ano ka paoa te toki a Kupe a Rangatu whenua ki te upoko, ka pakaru te upoko me nga karu e rua, ka mate te ika nei te wheke a Moturangi. Koia nei te ingoa Arapaoa i mau ai ki tera motu, mo te paonga i te upoko o wheke me nga karu. Ko te toka moana i takato ai nga whatu o te wheke—tapaina ana ko Nga Whatu. I amiohaere a Kupe i te Waipounamu. Ka tae ki Arahura, i tapaina tenei mo tona haere ki te kimi haere i te tangata me kore e ia; koia a Arahura. Na, ka haere te waka o Kupe, ka ahu ki te tonga, ka tae ki te hiku o tera motu, ara, ki te mutunga mai, ka karanga atu a Kupei te wahine a Ngake ki a Hinewaihua “E Hua, waiho to mokai i konei hei noho i tenei pito o te motu nei; ina hoki kaore he tangata tahi.” Ka mahue te Kekeno me te korora, i reira hei tiaki mai i tera pito o te motu o Arapaoa. Ka hoki a Kupe ki Aotearoa ki Hokianga i tika mai te hauauru. Ka ngaro nga kuri a Kupe ki te ngahere. Hoki rawa mai kua kore nga ariki. Katahi ka haere ki te taha o te moana whakaau mai al, ka rangona e Kupe, katahi ka metapoutia mai i waho i te moana—whakakowhatu tonu iho. I te taenga mai o Kupe ki waho o Whanganui ka kite mai ki te pai o te whanga o Whanganui, ka mea a Kupe kia peka ratou kia kite i tenei Whanga. Ka tae mai ki te ngutuawa o te awa ki te taha mauru, ka noho i reira. Ka haere mai ki Patea, ka tiria tona karaka i reira he oturu te ingoa o tana karaka. Ko tana kainga i noho ai i te ngutuawa o Whanganui ko Kaihau o—Kupe. I hoe a Kupe ki roto o Whanganui, ki te kimi tangata whenua haere. Ka mate te wheteke a Kupe ko Pawa te ingoa, ki reira, ka tapaina taua waahi ko Kauarapawa. I mate ki te awa, i te Waipuke. Patai: (1) Epehea ana o koutou wharaaro ki te Whekea-Muturangi, te rerenga mai ki tenei motu? (2) Erite ana ano ranei tenei korero ki to Maui? He tino Wheka ranei te mea nana a Kupe i arahi mai? (3) Mehemea he pera ano i te Korero mo Maui—he aha te tino tikanga o tenei korero? (4) Pehea te whakamarama mo te whowhaitanga ki te wheke a Muturangi? (5) Mehemea he korero pakiwaitara nohea nga ingoa—o nga motu i te Whanganui-a-Tara?

(6) Ko ehea atu nga waahi i noho a Kupe? (7) He tangata ano ranei i konei i mua atu i a Kupe? (8) Kei tehea takiwa atu i Tiritiri o te moana te motu i hoki atu ai a Kupe? Ka hoki a Kupe ki Rangiatea, ki Hawaiki, ko tana korero tenei “Kotahi te whenua e tauria ana e te Kohurangi, he whenua makuku, e kokuru ana te oneone; kei Tiritiri o te moana e tau ana. Ka ui mai hoki a Ngatoto ki a Kupe. “E Kupe he aha te ahua o te whenua i kite na koe? He raupapa ranei, he tuarangaranga ranei; he one tai; he one matua ranei te one.” Ka mea a Kupe “He tuatua a Waenganui, ko nga hiwi i tata ki te moana i ahua maru, ka tuwhera ai nga raorao i te taha mauru. Te Motu whakatonga ko nga hiwi i tata mai ki te taha rawhiti he ora te whenua he pai ki te titiro atu. Na ko te one o Aotearoa he pai, he one para-umu, he one kai; ko etahi waahi he one papa. Tihore, he pihipihi te tupu o te otaota.” Ka patai ano etahi tangata—“E Kupe, he aha te kai o te wai o waho, o uta?” Ka mean a Kupe “He ika a waho, a uta, he paua, he kuku, he pipi, kei nga tapa o te moana.” Ka mea mai nga tangata, “Kei whea te uru o te waka, E Kupe?” Ka wea a Kupe “Waiho i te taha katau o te ra o te marama o Kopu rere ai. Engari hei te Orongo-nui haere ai; ko te kaupeka o te tau, ko Tatau-uru-ora.” An all-Maori Committee of management has been set up to run what is probably the smallest post-primary school in New Zealand—the new high school which opened this February at Panguru, on Hokianga Harbour. The school has opened as a two-teacher school with two classrooms. Otherwise it is in every sense a full post-primary school. The pupils are all Maori children, who up to now have received their secondary education through the Correspondence School. Mr Harding Leaf has been elected chairman of the seven-member management committee. ⋆ ⋆ ⋆ The first Maori carpentry training centre in the South Island was opened on 3rd February by the Minister of Maori Affairs, the Hon. J. R. Hanan, at Weedons, near Christchurch. The first twelve boys to attend the centre are: Lindsay Ngamano Pene, Nelson; Isaac I. Walker, Blenheim; Bernard Hepi, Taumarunui; Jack Tai Andrews, Manaia; Herbert Rangi Skipper, Waitara; Walker Matuku, Waitara; Scotty Heremaia, Ohura; Pomparia (Pompey) Epiha (Webster), Kakahi; Dennis Nitai Taiaroa, Wanganui; Daniel Kapo, Waitara; James Eru Te Wiki, Hawera; Ihaia Pore Kapene, Rotorua. The boys are living at the Labour Department Hostel. Their instructor is Mr T. Marsh, of the Christchurch Technical College.