RAITEA

Te Ao Hou, June 1961, Page 51

RAITEA na RANGI T. HARRISON Te Whenua tumu aue! Te Whenua i kauria mai e nga tupuna. Te Whenua i kauria mai e nga tupuna. Te Whenua na o tatou tupuna tenei korero, “He kakano i ruia mai i Rangiatea”. Raiatea, he ingoa i tupu mai i roto i nga korero o nehe ra, penei, ko Rai, he tama na Atea, he wahine Ariki tenei no tenei motu i nga wa o mua, na reira te ingoa. Raiatea. Ki etahi korero e kiia ana tenei whakatauaki: “Ko Tamatoa te tangata, Ko Temahani te maunga.” I nga wa o mua ko Tamatoa he ariki nui no tenei motu. Ko tona pa i te takiwa o Opoa, i te marae e rongonui tia nei ia “Tapu tapu a tea”. Ko “Temahani”, ko te maunga rahi, me te maunga tei tei tenei o Raiatea. Me hoki ahau ki te putake o taku taenga mai ki tenei motu. I te marama o Hune i tae ahau ki Tahiti, ko te take, he kite i nga ahuatanga o te ra nei o te 14 o Hurae, ko te ingoa ki nga iwi Tahiti. ko te “Tiurai”. I ahau i konei ka tutaki ahau ki nga iwi o nga motu katoa o enei takiwa. I roto i o matou korerorerotanga. ka puta mai ta ratou patai. E hoa, nowhea koe? Ahau: No Aotearoa, te ingoa Maori mo Niu Tireni. Ratou: He tangata Tahiti koe? Ahau: Kao, he Maori ahau. Ratou: Nawai i ako i a koe ki te korero Tahiti? Ahau: Naku ano, o tatou reo ahua rite tonu. nareira i mama ki ahau te ako i to koutou reo. Ratou: He whanaunga tau kei konei Ahau: Kaore, engari i nga wa o mua, no konei mai aku tupuna. Ratou: Kowai o tupuna? Ahau: Me hoki whakamuri ahau ki nga tau e whitu rau, tera te wa i whakarerena ai e aku tupuna enei takiwa, haere ana ki Aotearoa. Ko nga waka ko, “Tainui. Te Arawa, Mataatua, Kurahaupo, Tokomaru, Takitimu me Aotea. Ko nga Kai hautu ko “Hoturoa. Tamatekapua, Toroa. Taumauri. Iawangaariki, Tamatea me Turi.” Ka tahi ka mea mai te tahi o nga tangata ra, ko taku ingoa ko Tupuatua—Tamatauroa, taku kainga kei Avera takiwa o Raiatea. E whakarongo ana au i a koe e whakahua ana i o tupuna, ko tahi e rongohia ana tana ingoa i waenganui i a matou, ko Turi. Kaore i tino tawhiti ake i taku kainga te wahi e kiia ana ko “Te Pae Pae o Turi”. Ko te putake tenei i tae ahau ki Raiatea. I te marama o Akuwhata, haere ana ahau ki Raiatea ma runga manurererangi, kaore i roa, tau ana ki Uturoa. Ko Uturoa te taone o enei motu, mo Raiatea, Tahaa, Hua Hine, Pora Pora, Maupiti, na nga tinito—chinese, te nuinga o nga whare hoko taonga. No te mea he tauhou ahau ki enei takiwa, haere ana ahau ki te Hotera Hinano noho ai mo tenei po. Kaore i roa ahau ki konei ka tutaki au ki te Tavana—Te Rangatira o Vaitoare o te motu o Tahaa, tona ingoa ko Ariihoro Tuihani. Taku patai, mea kei whea nga koroua, kuia mohio ki nga ahuatanga o mua, te whakautu mai. takitahi ana nga koeke marama ki ena ahuatanga, kua kore, kua ngaro. I te ata o te Wenerei, ka tae mai nga iwi o ia motu, o ia waahi, ki Uturoa, ki te hoko i a ratou taonga puha—copra, puu-aa—poaka, moa—hei hei, taro, meia, I-a-ika. I muri i nga hoko atu me nga hoko mai, ka noho te mahi a te tane te wahine ki te inu pia a, ki te ngahau ma ratou. I tenei ahiahi i whakamohiotia ahau ki te tavana o Opoa, ko Maharuarii-a-Paraurahi tona ingoa. I tana hokinga ki Opoa haere tahi atu ana ahau ma runga waka, ko te take, he kite i te marae “Taputapuatea”. Noho ana ahau i te kainga o te tavana nei, i te po, he korero te mahi, pai ana hoki.