Te Reo o te Kāinga o Motatau

Muka, Volume 21, Issue 2, 1 June 2008, Page 1

Te Reo o te Kā inga o Motatau

nā Erima Henare, nō Ngāti Hine

Heoi and he tangi maioha tenei kite whaea oto matou Toihau, ki a Td Rose Henare i hinga atu rd i ngd wiki kua taha atu nei. Na reira e kui, hoki atu ki 6 mdtua, ki 6 tupuna e tatari atu rd.

I tupu ake koe i hea? I tupu ake au ki Motatau, he kainga tera, ahua whitu maero pea kite uru o Kawakawa kei Te Pewhairangi. He awaawa tera motuhake . . . nga tangata i reira i te wa i au e tupu ana, he korero Maori katoa.

Ko wai te iwi o era takiwa? Ko Ngati Hine te iwi no ratou tera papa whenua, i rohea i te wa i a Maihi Kawiti. Ka titiro a Pouerua ki Rakaumangamanga, Rakaumangamanga titiro ki Manaia, Manaia titiro ki Whatitiri, Whatitiri titiro ki Te Tarai o Rahiri, Te Tarai o Rahiri titiro ki Hikurangi ki nga kiekie whawhanui a Uenuku, Hikurangi titiro ki Pouerua, te mutunga mai o te rohe o Ngati Hine. Ko te hapu ake o Motatau, ko Ngati Te Tarawa.

Pehea te nui o tera rohe? He maha nga tangata i reira i ahau e tupu ana.

Ko te kura i Motatau, he native school, 360 nga tamariki i te kura. He ahua maha matou i te kura i tera wa, a, ko te nuinga o nga whanau ahua 12-23 tamariki ki ia whanau.

Pehea te reo i nga kainga?

I nga mahi rangahau a Richard Benton i te tau 1975, ka kitea ake e rua noa iho nga iwi e mau tonu ana i te reo hei reo tuatahi, i roto i te kainga, ko Tuhoe raua ko Ngati Hine i tera wa, katoa nga kainga i Motatau e korero ana i te reo Maori i te kainga, katoa nga mahita kura, te tumuaki o te kura hoki.

Ka pehea 6 whakaaro kite ao whanui? Ka tukuna au kite kura mo nga tamatane o Whangarei. I te whare noho o te kura, ko au anake te Maori i reira o te 150 tena e kura ana i reira. Ka timata au kite whakarongo i te hunga e whakaparahako ana i te reo. E korero kino ana, ei. I era wa e haere tonu ana te korero mo te hori, era momo ahuatanga. Koia ena ko nga ingoa i huaina ki a matou ki nga Maori.

I a matou e noho ana i Motatau, kotahi ano putanga i te tau, ne, ko te wiki i mua atu i te Kirihimete, ka haere matou ki Kawakawa ki reira whakapau ai i te kotahi pauna moni. Katoa nga kaipupuri toa i Kawakawa e korero Maori ana, ahakoa Pakeha... ito ratou mohio, kia riro mai ai nga kaihoko Maori, me korero Maori ratou ki nga kaihoko Maori. Katoa nga Pakeha i Kawakawa e korero Maori ana i tera wa.

I mohio o koutou tupuna la te korcro Pakeha? He itiiti noa iho e korero Pakeha ana i tera wa. Ko te nuinga o tera hunga kaore i mohio he aha te peke moni he aha te aha, he aha te poutapeta, era momo ahnatanga hou katoa. E mahara ana an i te wa i moe an i takn

wahine tuatahi, 1977 te tau. Ana ko tetahi o aku tupuna whaea i tae mai kite manaaki i to maua marenatanga, he kuia kaore e mohio kite korero Pakeha. I te mutunga o te marena ka tango mai ana moni i tana pahi, e, i kona ke e hia ke nga moni i a ia. Ko etahi o nga moni he pounds shillings

and pence tonu i tana roa e pupuri ana.

Na te aha te reo Pakeha i uru ai? I a au e noho nei ka hoki aku whakaaro ki tera wa i au i Motatau. E whakapae ana au ko te take i kaha uru mai te reo Pakeha i tera wa no te taenga mai o te pouaka whakaata. I tera takiwa i te tau 1963, ka tae mai te pouaka whakaata tuatahi ki Motatau, kite kainga o taku whaea a Tepara raua ko tana hoa rangatira a Hori Kerei Waititi. Na, i te rironga mai i a raua tetahi pouaka whakaata, haere katoa matou o Motatau ki to raua kainga i nga po kite whakarongo, kite matakitaki hoki i te pouaka whakaata me tona reo Pakeha.

He mea tera i manako au i au e tamariki ana, me ako aku tamariki kite reo, me whakahou i a ratou kite ako i 6 ratou ake tamariki kite reo. Ana to matou whanau, ia tau e karanga wananga ana kia wananga matou kia mohio ai nga tamariki me nga mokopuna i nga korero o nehe, i nga korero paki e pa ana kite whanau. Koia matou ote kainga e rapu nei, e hahau nei, e kimi nei i tetahi huarahi e hoki atu ano ai nga kainga kite korero ite reo Maori, ma reira ka ora mai te reo.