Te Hono ki Airani

Muka, Volume 20, Issue 2, 1 December 2007, Page 3

Te Hono ki Airani

nā Wena Harawira, nō Ngāi Tūhoe

He hononga tangata, he hononga wairua. Nei ra te whakapono o Mary McAleese, te Perehitini o Airani, mo te ahua o nga mahi a nga pourewa papaho taketake o te ao, kia ora marire ai 6 ratou reo tuturu.

He kaitaunaki kaha te Perehitini i te reo ake o Airani ki roto i nga mahi papaho o tona whenua. Na tena, i whai wahi ai a Whakaata Maori ki te whakatau i tenei manukura i tera marama, me te kapo i ona ake whakaaro mo nga huarahi kua takahia e Airani, e takahia tonutia ana ranei, kia ora tonu ai te reo Gaelic.

Ka mate te maha o nga kaikorero Gaelic i te ngau kino o te tupuhi i onamata. Nawai ra, ka memeha hold te rere o te reo Gaelic i raro i te mana whakahaere o te kawanatanga o Ingarangi. Ka puta atu a Airani i nga here a te karauna hei whenua manapori i te tau 1922, engari ngaro haere tonu ana te reo Gaelic me ona mita ki waenganui i tona iwi. Heoi i tenei wa, e 83,000 te rahi o ona kaikorero. Ka noho te nuinga o ratou kite hauauru o Airani.

Tipu ake ana a Mary McAleese i roto i tona reo. Ka noho tona whanau ki Belfast i te raki o Airani. I mua mai i ana mahi kawana, he roia, he kaiako a ia. Ka whai mahi ia kite pourewa-a-motu o Raidio Teilifis Eireann hei kaikawe korero, taro rawa ka huri tona aro kite ao torangapu, a, ka potihia ia hei Perehitini mo te whenua manapori o Airani i te tau 1997.

Whakapono ana ia e orite atu ai te turanga mana o te reo Gaelic ki tera o Ingarangi, a, ka taurima ia i te huataki ake o TG4, te pourewa reo tataki e kawe nei i nga hotaka reo Gaelic.

“I te mohio tonu matou ka taea e nga hangarau papaho te whakaatu ite whanui mete tau o nga kaupapa i roto i te reo, hei whakamama ake i te kitea, ite rangona ote reo Gaelic kite matinitini. I tenei wa, kei te kite matou i te huringa o to matou reo mete whakaputa o ona take huhua.”

Tera te whakamahi i te reo. Tera hold te whakamana and i te reo ki waenganui i a Ngati Airani.

“Ko te awa Aille tetahi o nga tino rerenga wai ki toku whenua. Ko te tikanga o te kupu Aille, he waiwaia. Engari ka puta a tauiwi me tona reo tapepe, ka huri te Aille kite ‘Oily’. Mete aronga ke ote waiwaia mete hinuhinu!” “Na, ko tatou nei nga kaiuruhi i te tika o te reo, kia ora tonu ai. He mea taumaha, ae, engari ara atu ke nga hua e puta mai ana ki a tatou, ina te whakahoki i te mana o nga kupu whakaari hei whakahihiko i te wairua makohakoha, hei whakaatu i te ha o to tatou ao.”