TE WHARE I RARO.
WAHI RAHUI KURA KI PORIRUA. Ko Taiaroa i ki ka rua nga marama i whanga ai ia, a kua hari ia inaianei ka watea he putanga kupu mana mo taua mea. Taihoa ia e korero; engari ite tuatahi me patmi e ia te korero a te Komiti mo taua mea, ara:— " E tono ana nga Kai-inoi kia whakahokia ki a ratou tetahi whenua i tukua e to ratou iwi kite Piliopa o Niu Tirani, no te mea kaliore i ea nga tikanga o te karaati. " Kua whakaßaua ahau kia whakapuakina tenei kupu e au: Ko taua whenua tikanga kura e whakahuatia ana i roto i te pukapuka inoi, kei Porirua i roto i te Porowini o "Werengitana, te nui o taua whenua e 500 eka; i tukua i te tau 1850 e nga tangata o Ngatitoa o ISTgatiraukawa ki a te Pihopa o Niu Tirani kia tiakina hei painga mo nga tikanga o te whakapono o te whakaako hold. " Kahore he kimikiraihanga o te whakaaro kakitea ko te whakatunga mete whakahaeretanga o tetahi kura ki Porirua te tino tikanga i karaatitia peratia ai, a e kitea ana ano hoki kaore ano he kux*a kia tu ki reira, tetahi hoki, kahore i kitea mehemea he mahara kei te kai-tiaki kia whakaeangia taua tikanga. " Kahore tenei Komiti e marama kite khe mea
pai, lie mea tika ranei, kia whakaturia lie lcura ki runga ki tenei piihi whenua kia rite ai nga kupu o te karaati, kahore hoki ratou e mararna kite ki atu kite Whare kia hanga tetahi ture e taea ai te whakahoki taua whenua ki nga kai inoi. Otira e whakaaro ana ta koutou Komiti, mehemea lie maha nga whenua kua whakatapua mo te mahi whakaako e rite ana te tu inaianei ki tenei, he mea tika kia kimihia e te Whare nga tikanga katoa mo nga whenua kua whakatapua i roto i tenei koroni mo nga tikanga o te whakapono, o te whakaako, o te aroha hoki." Na, ki tana whakaaro (ki ta Taiaroa) he tika kia tono ia kite Whare mete Kawanatanga kia whalcaaetia te korero ate Komiti. I tukua taua whenua ki a te Pihopa o Niu Tirani kia whakaturia he Kura ki runga, mo nga tikanga o te karakia tetahi, no te mea i nui te hiahia o nga Maori i tana takiwa kia whakaakona ratou me a ratou tamariki kite reo Ingirihi, me nga tikanga o te whakapono. No reira ka wehea atu e 500 eka o taua whenua. Kihai i hoatu taua whenua ki a te Pihopa hei whenua mana tonu ake—engari i hiahia ratou, nga Maori, kia hangaia he kura mo nga tamariki Maori; ko tenei kaore i hangaia he whare karakia, he kura ranei, ki taua wahi, tae noa mai ki tenei takiwa. Kua rongo ia kua retia taua whenua inaianei, ko nga moni reti e tukua ana ki runga ki etahi atu tikanga. He mea he ki tana whakaaro te tango penei i te whenua a nga Maori, kaore rawa nei hoki i mahia nga tikanga i tukua ai te whenua i te tuatahi. Te kupu i roto i te karaati e ki ana hei whenua whakatu kura taua whenua mo nga tamariki o tenei koroni; engari :ki marire ano hei Porirua taua kura tu ai. He tika kia tangohia mai e ia tetahi korero o roto o te Pukapuka o nga, Kingi hei ritenga mo taua mea (ara i roto ite Karaipiture). Ko Rawiri, te Kingi o Iharaira, i haere i tetahi takiwa kite whakarite i tetahi wahi whenua kia riro mai ki a ia hei whenua tunga Katahi ka homai noa taua whenua kia Kingi Eawiri. Kihai i pai a Kingi Rawiri kia riro utu-kore noa taua whenua i a ia. Ikiia e kore g tika kia tu te aata ote Atua ki runga kite whenua kaore ano i utua. Na, mo te whenua e korero nei ia, a Taiaroa, e pera ana te Pihopa o Niu Tirani me Kingi Rawiri. I homai taua whenua ki a ia, e nga Maori o Niu Tirani, kia hangaia tetahi whare ki runga—ara kia whakaturia he aata ki runga. I tukua noatia taua whenua e nga Maori, otira kihai i whakaaro te Pihopa kite utu. E rua nga mate o nga Maori i runga i taua whenua. Tuatahi, kaore i whai kura hei ako i nga tamariki; tuarua, i riro noa atu taua whenua kaore i utua. He tono tana kia pai te whakaaro ote "Whare kite kupu mai ate Komiti mo taua mea. Ki tona whakaaro i tika te mahi a nga tangata kite tuku pitihana kite Whare nei, ara i runga i nga tikanga o te karaati. Ko tenei e kore ia e whakaroa kau ite Whare inaianei. Engari ka whakaari ia ite kupu e tu ana i tona ingoa. Katahi ka whakapuakina e ia te kupu nei na, "Ko te korero a te Komiti mo nga tikanga Maori mo te pitihana a Wi Parata me etahi atu tangata mo te whenua 'kei Porirua i tukua e nga Maori o Ngatitoa kia tiakina hei whenua rahui mo te kura, me tuku taua korero kia whakaarohia e te Kawanatanga, me apiti atu hoki ki taua korero he kupu ma te Whare, ara he kupu whakapuaki i te whakaaro o te Whare e mea ana he tika kia whakaputa tikanga te Kawanatanga e mahia katoatia ai nga tikanga i hoatu ai taua whenua e nga Maori, ka kore ka whakahokia te whenua e nga kai-tiaki ki nga tangata na ratou taua whenua." Ko Ta Tain'aka Makakint i whakaaro he nui te mate o nga Maori i runga i taua mea. Koia hoki e mohio ana i tukua ano taua whenua e nga Maori hei whenua kura, i rite marire ano te kororo i reira ai
kia whakaturia he kura ki Porirua. No muri mai nei kua riroriro te nuinga o nga Maori o taua kainga ki etahi atu kainga, kua matemate etahi; a kaore° i hanga he kura, engari i whakamatau ano i tetahi takiwa kite hanga kura ki reira. Ki taua i mohio ai kua riihitia taua when.ua ki etahi Pakeha, ko uga moni e tukuna ana hei oranga mo te kura Maori kei Otaki. Ki tana whakaaro he tika te korero ate Komiti, he tika hoki te tono a nga Maori kia whakamatau te Kawanatanga kite whakarite tikanga ki nga kai-tiaki o te whenua kia oti pai ai tetahi tikanga mo taua mea. Tena hoki te Kawanatanga e hohoro te hurihuri i taua mea. Ko te Parattatana i ki me penei anake nga kupu o taua motini a Taiaroa, ara, " Ko te korero a te Komiti mo nga tikanga Maori mo te pitihana a Wi Parata me etahi atu tangata mo te whenua kei Porirua i tukua e nga tangata o jSTgatitoa kia tiakina hei whenua rahui mo te kura, me tuku taua korero kia whakaarohia e te Kawanatanga " —ko etahi kupu me whakarere katoa. Engari i whakahetia tena e te "Whare, kiia ana kia waiho tonu nga kupu katoa kia mau ana. Heoi, kua tae kite hawhe-paahi o te rirna, a wliakatika ana te Tumttaki, pakaru atu ana te Whare.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18761107.2.7.7
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 12, Issue 22, 7 November 1876, Page 275
Word Count
1,195TE WHARE I RARO. Waka Maori, Volume 12, Issue 22, 7 November 1876, Page 275
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.