Untitled

Waka Maori, Volume 12, Issue 22, 7 November 1876, Page 287

E nga iwi Maori katoa i nga motu e rua nei, kua pakaru to tatou Waka, i penei hoki rate ingoa,— "Ko te Waka Maori o Niu Tirani," me tana kupu, ara "Ko te Tika, ko te Pona, ko te Aroha." Tika tonu, pono tonu, aroha tonu nga kai e utaina ana e te Waha ma tatou. Inaianei kua pakaru te Waka, ko nga kai kua totohu kite waha ote Parata, na nga uri o Niau nana i tukituki—na Tokitahi, na te Rututahi, na te Rakautahi, na te Mototahi, na Kukua-ihu, na te Manawaherea. I ki nga hoa tautohe ma ratou tatou nga iwi Maori e ora ai. He tohu ranei tcnei no te ora ? Kongo ake au e kiia ana ma te Wananga tatou e ako. Ako ra pea kia kaua e rongo ki nga akoranga a nga tangata i whakanuia tnai nei e te Kuini hei reo mona ki roto ki a tatou. A, eki mai nei nga akoranga a taua Wananga, he korekore noa iho aua tangata^ kua homai nei e te Kuini te ingoa whakahonore nei a " Ta" ki etahi o ratou. Eki mai nei ano hoki etahi kupu o taua Wananga, " Kia inoia atu e tatou etahi ture ia te Kuini." E whea ture atu ra hoki ? Nawai ra ia enei ? Kia whakaritea ano hoki etahi tangata Pakeha pai e tatou. Ehara pea ia enei ite Pakeha ? Ko wai ra tera Pakeha pai ? Kaore ha, he Pakeha ano ! Ka tono ai kia whakanuia mai ete Kuini. Na ■wai ra ia enei i whakanui ? Ka tono hoki kia whakanuia mai! "Whakaarohia iho iana e hoa ma; kahore i te ngaro aua mahi tahupera a nga kai-mahi ote Wananga. Kei te wahi marama kehokeho noa e takoto marakerake ana. Eki mai nei ma ratou tatou e ako ki nga ritenga pai. Kahore, engari e hoa ma, hei ako i a tatou kia mohio kite puhaehae, kite ngau-tuara, kite whakakino ki tetahi atu tangata, kite nanao ite kai kua whaona ki roto ite waha o tona hoa, kite tango mai ano ite mea kua tukua atu eia ki tetahi atu, kite whakakahore i nga tino kupu kua whakatapua, kite whakahawea ki nga rangatiratanga. E hoa ma, e nga rangatira "whai-whakaaro o nga Pakeha, koia nei ranei nga akoranga e ora ai matou nga iwi Maori ? I marama ano nga akoranga i te tunga i Pakowhai o te Tari ote Wananga, mete ata whakahaere ano o nga kupu; inaianei, rite tonu ki nga akoranga a te Eohioi, 1 tautohe ra ki a te JPihoihoi i nga ra i Waikato. Rite rawa atu ki taku titiro iho. He pai koia kia pera? Ko te Waha, kaore au i kite i tetahi he o roto. Anei pea te he na, ko te korenga e tuhia o nga korero amuamu tikanga kore nei—koia nei pea te he. Ki taku mahara tika rawa tera, te korenga. Me he mea koki i tuhia pea e te Waha, kua kite pea etahi tangata kaore nei ano kia tino marama ki a ia nga tikanga o te whakapono raua ko te ture, a na taua akoranga amuamu tikanga kore nei i kore rawa atu ai te wahi i marama i a ia. He pai ranei tera akoranga? Ki taku mahara, me he mea ka tuturu te pakarutanga o te Waha, tera nga iwi katoa o te motu nei e tangi. Kua parakiritia hoki ta ratou taonga ki a ratou, kua ohangia. Akuanei kei te haerenga ite ra roa o te waru o nga tamariki, o nga wahine, o nga turi rehe rawa i.te akau roa, ka whakapau te mahara kite roroa o nga piko, o nga kokorutanga, o nga koi, o nga kurae, ka mea, "E i! me he mea pea i te ora to tatou waka, penei kua whiti atu tatou ki tera kurae ra, ki tera koi." Ara, ka ngaro nga korero o tetahi taha o tetahi taha, o tetahi pito o tetahi pito o te motu nei, te puta ki nga iwi i runga i te motu, me nga korero o nga motu katoa o te ao nei, e puta tonu ana i ia marama iia marama; kei reira ka tangi ano nga tangata whai-whakaaro o aga iwi ote motu nei, ka mea, "E i! me he mea ano pea kei te orate Waha Maori o Niu Tirani kua puta nga korero o enei ra oia wahi o ia wahi." E kore-ranei e penei he kupu tangi ma nga iwi nei? Ki taku mahara ka penei ano ; ka whakapau te mahara ki to ratou taonga nui ka ngaro i a ratou.

E nga Boa i te motu, katahi au ka whai-kupu ahua ■whakahe ake. He kopare tonu tenei na o tatou hoa Pakeha i roto i te Whare Paremete i o tatou kanohi, kei whakamaoritia a ratou korero ki a tatou —koia pea te take i tukitukia ai te Walca, otira e kiia ana mai te take no te £4OO a te Kawanatanga i pau i te mahinga ote Walca ite tail. E hara tera ite kupu marama. He mea nni rawa atu rate Walca, e tika ana ano te paunga o tera moni. He maha ke nga mahi tikanga-kore noa iho nei e pau ana nga moni a te Kawanatanga; tena ko te moni e pau ana mo te Walca Maori, lie taonga nui rate Walca mo te katoa, mete uru ano nga iwi kite tautoko ita ratou Walca; ina hoki rate iwi nui e hapai nei ite Walca, ko Whanganui, me era atu iwi ano hoki. Ko te toru tenei o nga whakamaoritanga mai o nga korero a o tatou hoa Pakeha ki a tatou. Te tuatahi, ko te nupepa i taia ki Akarana, kiia ana te ingoa ko te Karere Maori o Niu Tirani. Kihai i roa ka mutu te puta mai o taua " Kareremuri tata i te mutunga ka pa he mate kite motu nei. Muri iho ano ka puta mai ko tetahi pepa, tona ingoa ko te JPihoihoi. Kihai ano i ata pakari nga parirau hei rerere mona ki nga wahi o te motu nei, ka puta mai ko tetahi manu nui; he Solcioi te ingoa. Haere whakahi tonu mai pehia iho eia te manu iti rawa ate JPikoihoi, mete hamama haere te waha o taua JELolcioi i runga i te motu nei kia whakarongo katoa ki a ia, a mana ka tere ai te Pakeha kite moana, ka hoki ai ki tona putake mai; ko ia tonu, ko taua Solcioi, hei kingi mo te motu, mana tonu ka ora ai te motu, " Huihui mai koutou ki a au, ako ahau hei Kingi mo koutou." He nui nga iwi o te motu nei i hui ki raro i ona parirau, te putanga mai ki nga iwi i hui ra ki raro i a ia, putu tonu i runga ite tahua. Kei te mohiotia katoatia e tatou era take i puta mai ai era aitua kite motu. Tera ano tetahi korero i rangona i aua ra, ko tetahi Pakeha i uru ki nga mahi Kawanatanga o aua takiwa, a he ana tana mahi, heoi pehia ana, puta ana ki waho o te mahi Kawanatanga, haere ana ki nga Maori ako ai i ana mahara whakakino mo te Kawanatanga whakaponohia ana e nga Miaori, kite ana i te raru nga Maori. I Muri ka *puta mai nei ko te Walca Maori, pai rawa atu tana hoe haere i te motu nei. Ko te 13 enei o ona tau i hoe haere ai, me te nekeneke haere ake ano nga Maori kite maramatanga i ana akoranga j rokohanga ka tukitukia. Kati; tukitukia atu, kia wawe te ngaro atu te Maori rangi-tahi, te Maori kora-harore, te Maori kai kutu. Whakatauki—l. VMa wai ano e whai nga tini raweke ate Pakeha ?" 2. "Ma wai ano e kite nga peeke iti a Mariao ? " 3. "Ka rua tahi nga mahi, ko te kani, ko te hahau." 4. "Na wai tera, na wai hoki tenei?" 5. "Mo ko atu ra.\ 6. "He pono hoki to muri, e ki ana a Eangiraepuku." 7. " Kati koa iana, e kore muri e hokia?" 8. " Nau hoki iki taua taua." 9. " Nau hoki i kata mai, hoto Boa atu au, kaore ko au kia rarua." 10. "Ko taku ata noho koia e hoia i to tupore;. hua atu ko to

tupore e hoiai taku ata noto—ea pea, tuporerangitahi, whakatakariri kai rau ransri." ' O Kati ake i enei kup.u, a ma koutou e ata titiro iho. Kati iana, " He po.ti na Uekaliia, ma liongotakutama e kumanu." Tera tetahi reta kua tuhia eauki te nupepa Pakeha hei whakaatu i taku whakaaro ki a ratou mo te tukitukinga i to tatou Waka. MOHI Turei.