Untitled

Waka Maori, 24 October 1871, Page 2

Paremete, a rupeke noa nga korero. Ko ta matou tenei e hiahia ana—engari ki te puta mai he raruraru ke atu e mutu ai te mahi i te nupepa, e taea hoki i a matou te aha. Heoi ra—na Hori Kerei Taiaroa te korero tuatahi. Itu ia ki runga ite 24 o nga ra b Akuhata kua hori nei, he tono kia whakaaetia mo tera moutere tetahi Komiti Maori. Ka mea ia ; E te Tumuaki. taku whakaaro he mea pai rawa kia whakaarohia e tenei Runanga te tikanga mo tenei komiti o nga Rangatira Maori. Ko te tuatahi, ma taua komiti e whiriwhiri nga tikanga mo nga whenua kua oti. te Karauna Karaati. Ko nga Karauna Karaati o nga whenua o tera Moutere o te Wai Pounamu e arai ana i te hoko o aua whenua e nga tangata o nga Karauna Karaati. Engari kei aTe Kawana ano te.kupu hei whakatuwhera i aua whenua kite hoko, kite mokete ranei. Ko nga whenua o nga Maori i tera moutere he iti rawa; koia ahau i whakaaro ai me tuku ma ,taua Komiti te kupu whakaae mo nga whenua kia tuwhera mo te hoko, kia araia tonutia ranei. Ina hoki, me he mea ka waiho ma te Kawana anake e whakaae, ka puta pea te hiahia a tetahi tangata Maori kite hoko i tana piihi whenua e takoto ana i waenganui o nga whenua o etahi atu tangata Maori; na mehemea ka tukua taua tangata kia hoko i tana whenua ka rawakore rawa ia—heoi, ka hoki ia ki nga Maori hei atawhai i a ia. Mehemea ekore ratou e atawhai i a ia ka mate rawa ia i te kore whenua mona. Tetahi mahi hoki ma taua Komiti, ko nga tikanga mo nga whenua kua Karauna Karaatitia, a he maha nga tangata kei roto i te Karaati kotahi. Ma te Komiti e mahi nga tikanga mo aua tu whenua kua tukua mai ki nga Maori e o ratou tupuna; ma te Komiti e tuku a ratou tikanga e kite kite Kawanatanga ma ratou e whakamana. Tetahi mahi ma te Komiti, kei nga whenua papa tupu kahore ano i Karauna Karaatitia, engari kei te tikanga Maori e pupuri ana. A mehemea ekore e taea e te komiti ma ratou e tuku . mai kite Kawanatanga. Tenei hoki tetahi. mahi ma te Komiti, ara ko nga moni e tonoa nei i nga Maori; nga moni penei mete utu rori pooti, mete utu kuri, kia waiho ma te Komiti e whakaae ite tuatahi. Ma te Komiti e whakahaere nga tikanga pera, a kite puta he raruraru i runga i nga mahi pera e kore ai e taea te whakaoti, penei me tuku ki te. Kawanatanga mana e mahi. Kia .kotahi tekau ma rua nga tangata mo tana Komiti me hui ki Otakou i ia tau i ia tau. Me panuirawa te.ra hei huinga kite JBTahiti i ia tau i ia tau.

Ko taku tono,tenei ,kite Runanga nei, ki a whakataua he mana ki runga ki taua Komiti kiavtika.aivta ratou whakahaere i-.Bg* mahi e hoatu ana ki a ratou. Heoi ano aku korero. Katahi ka panuitia tana tono kia whakaaetia e te Runanga, penei na • " Kite whakaaro o tenei Runanga he mea tika kia whakaturia tetahi Komiti Maori mo tera mcutere mo te Waipounama hei whakatakoto ritenga e tika ai te whakahaeretanga o nga tikanga mo a ratou whenua kua Karauna Karaatitia, kua kore ranei; mo a ratou taonga katoa atu hoki. Ko aua ritenga me ka oti i taua Komiti me tuku mai kite Runanga o te Paremete kia tino whakaaetia kia peheatia ranei." Kei runga ko.TE MAKARINL—Kahore he kupu whakahe a Te Kawanatanga mo tenei tono. Ki tona whakaaro e marama ana. Ko te whakaaro a nga Maori o te Waipounamu e mea ana ma ratou ano e whakahaere a ratou tikanga—inahoki ta ratou tono mo tenei Komiti. He mea pai rawa ki tana whakaaro te tikanga mo taua Komiti, ara te kimi mehemea ranei he mea pai kia tukua nga Maori kia hoko atu i etahi wahi o a ratou whenua. Kahore he tikanga e whakakorea ai te tono a te tangata i tukua mai nei e nga Maori o te Waipounamu hei reo mo ratou i roto i tenei Runanga. Tetahi kupu ana, mo nga tangata mo te Komiti. Ki tana whakaaro he tokomaha te tekau ma rua. Engari pea kia tokoono, no te mea mehemea ka tokomaha nga Maori ki o ratou huihuinga he korero anake pea te mahi, ko nga tikanga ekore pea e ata takoto. Otira ka taea ano tera te whakariterite. Ka whakaae te Kawanatanga ki tenei tono. Ka nui hoki to ratou koa kite mea kua waibo he tangata Maori mana e whakapuaki tenei kupu marama. Kei runga ko TaMlhana (he pakeha no Otakoa). Ka mea ia, ki tana whakaaro he tikanga nui atu taua tikanga i ta te Runanga i mahara ai. Koa ana ia i tona kitenga ehara te tangata Maori o te Waipounamu i te wahangu. He tikanga nui tenei kua whakaputaina e ia i te aroaro ote Runanga. Kotahi i he ai—ko te kore kaore i korerotia nga korero kite reo pakeha kia ata taea ai nga kokorutanga ote korero. Mehemea i pena, kua tiho marama te Runanga ki nga tikanga o tana korero. E mea ana ia ko te tikanga nui atu i etahi tikanga katoa mo tetaha Maori, he ako i a ratou kite reo pakeha. Ekore e nui ana korero ki runga ki tenei tono. Kotahi te kupu e tirohia ana e ia i roto i taua tono. Ko te kupu eki ana kia tukua mai nga tikanga o taua Komiti Maori

ma te Runanga o te Paremete e tino whakatuturu. Akuanei pea kite kore e "whakatuturutia e te Paremete ka tupu he raruraru i waenganui o nga iwi e rua—te pakeha raua ko te Maori. No konei ka kore ia e whakaae ki taua tono. Heoi, muri iho whakaaetia ana e te Runanga te tono a Hori Kerei Taiaroa. Mutu ana te korero i konei, ka korero te Runanga i nga tikanga ke atu o te taha pakeha. NGA POEOHITA WHENTTA MAOEI I POUTINI (wAIPOTJNAMU). I TE tahi o nga ra o Hepetema ka tu a Hori Kerei Taiaroa ka mea:— Ko te tikanga i tono ia kia whakakitea mai kite Runanga te mahinga o nga whenua Maori i porohitatia i Poutini i te taha ki Hokitiki he mea kua rongo ia ki etahi Maori o reira ko aua wahi whenua kaore i tika te whakahaere a te komihana. Me mutu ana kupu inaianei, engari kia whakatakototia te pukapuka whakaatu i te whakahaeretanga o aua wahi porohita katahi ia ka mohio kite tika, kite he ranei, o nga korero a aua tangata ki a ia. Katahi ia ka whakaputa i tana tono penei nei:— Me whakakite mai ki tenei Runanga tetahi pukapuka whakaatu mai i nga moni kua riro mai kite Komihana o nga whenua Rahui i Poutini; me nga moni kua hoatu ki nga Maori o roto o aua moni, timata i te wa i noho ai aua wahi rahui i raro i te mana o te " Ture Rahui "Whenua Maori" tae noa kite 30 o nga ra o Hune, 1871; me nga ritenga i roto i nga Riihi katoa o aua wahi Rahui i Poutini kua riihitia atu kite tangata—me whakakite katoa mai. Whakaaetia ana e te Runanga tana tono. HE KOEEEO MO NGA EOEI ME NGA MAHI I EAEO ATT7 O AKABANA. I TE rima o nga ra o Hepetema ka timata tenei korero e Te Panara, he pakeha (Mr. Farnall). He roa noa atu ana korero, ekore e pau ki konei—otira ko nga tino kupu enei:— Ka mea ia ki tana i rongo ai ko nga miriona moni e meatia ana kia whakapaua i roto i nga tau e takoto ake nei ki runga ki nga mahi i roto i te Koroni katoa kai te kore e whakaae te Kawanatanga kite whakahaere i etahi kite takiwa e korero nei ia—he takiwa tena e whakarerea ana. Ko ia, i haere mai ia kite Paramete, ratou ko etahi mema, (mo nga tangata e tukua ana kite Paremete tenei ingoa te mema), ratou ko etahi mema o taua takiwa, he hapai he whakapiki i te Kawanatanga i runga i a ratou tikanga. Otira me pehea he whakaaetanga ma ratou ki nga tikanga a te Kawanatanga kite mea ka kapea o ratou takiwa ki waho o nga painga o aua

tikanga? Kua mea te Kawanatanga i tera tau tera e puta i roto i a ratoii tikanga he painga lie oranga mo nga tangata katoa o te motu—te mea nui me te mea iti, te mea whai rawa mete mea rawakore. No konei ia ka tono inaianei kite Kawanatanga kia whakaaro tia mai tana tono. Me poka pu ia kite take i tono ai ia kia homai he moni mo te takiwa iai ia. Te roa ote whenua ite taha ki raro o Akarana e 200 maero, te whanui i tetahi wahi e 50 maero—nga tangata e noho ana i runga i tana takiwa te kau ma rua mano o te pakeha, te kau ma rua ano mano o te Maori. He whenua whai taonga taua whenua; he taonga ona rakau o te ngaherehere; he taonga ona mea i raro i te whenua; mete oneone tonu. ano hoki e momona ana. Tetahi mea i kiia ai he whenua taonga, ko ana tangata—he tangata mahi, he tangata ahu whenua. Ehara ratou i te tangata noho noa i te whenua a ka haere ke he wahi ke; he tangata ratou e u ana te noho—ta ratou e hiahia ana ko te noho tonu i reira i roto i nga ra katoa o to ratou oranga i te ao. Engari kotahi te taonga i kore i a ratou, ara he tangata kaha he tangata matou kite hapai tikanga mo ratou i roto i te Paremete—koia ai pea i kore ai ratou e maharatia e te Kawanatanga. Ko o ratou uaua i pau kitetuaite ngaherehere, kite whakapai i te koraha; koia i kore ai e whai takiwa hei whakahaere tikanga. Ki tana e mohio ana mehemea.i iti iho nga tangata hapai tikanga o te motu katoa nei, ko nga tangata ahu whenua kia hira ake (penei me nga tangata o te takiwa i a ia), mehemea i pera kua whai rawa noa atu te motu nei, kua ora noa atu. No tana kitenga ekore pea e puta atu he painga ki enei mano tangata i roto i te whakahaeretanga o nga moni i namaia mai i Ingarani katahi ka whakaaro ia me puta he tono mana kite aroaro o te Runanga kia tukua mai he tika mo nga tangata o aua takiwa, Timata mai ite timatanga taea noatia tenei ra, he iti rawa nga painga moni kua whakaputaina ki aua takiwa ote motu. Ko nga rori ite taha ki raro o Akarana kaore ano he rori kia tae kite rua maero te roa i oti i te Kawanatanga te mahi—ko a ratou rori na ratou ano i mahi i whai rori ai tetahi wahi. Ite taha ki raro rawa kore rawa atu he rori—ko nga kau me nga hipi o reira e kawea mai ana ki Akarana mea uta ki runga kaipuke, ma te moana mai Mea ana te whakaaro o nga pakeha o reira kite penei tonu te whakaaro kore o te Kawanatanga ki a ratou te tikanga pai mo ratou he heke ki tetahi whenua. Tera atu te roanga o ana korero otira heoi nga tino kupu. Ka mutu i konei te korero i taua rangi. No te 6 o nga ra o Hepetema ka turia ano taua korero. Katahi a Wiremu Katene ka korero, ka mea:— E te Tmnuaki, e tautoko ana ahau i te kupu a te Panara (Mr. Farnall) e toao

nei kia kotahi rau mano pauna moni hei mahi mo nga rori me etahi atu mea hoki i roto i enei takiwa timata atu i Akarana, puta ki Kaipara, ki "Whangarei, ki Pewhairangi, ki Hokianga, ki Mangonui. He mea tika rawa kia whakaaetia tenei tono a nga Iwi e rua e noho ana i enei takiwa. Na raua tahi tenei tono, na nga Pakeha, na riga Maori hoki. He whakaaro hoki ko enei moni i nama mai nei i Ingarangi ma nga takiwa, katoa e utu, i runga hold i te tjkanga kua takoto ma nga takiwafkatoa nga moni penei e utu. Hei aha koia aua moni i tikina nei i nama mai nei i Ingarangi? Ki taku whakaaro hei whakataimaha i te tuara o Niu Tirani katoa. Ekore e tika kia puritia te moni e tonoa ana e aua takiwa; no te mea ko aua moni -hei utu mo te whakataimahatanga o nga tuara o aua takiwa. Ko te taimaha o aua takiwa inaianei ko te moni e tangohia ana e te Katimauta. He nui te moni ate Maori i roto i taua moni no te mea kahore he toa hokohoko a tenei iwi a te Jfrl'vori hei wh&kahoki mai i tana moni. E mohiotia ana hoki ko nga tangata e hoko ana i te ti, i te huka, i te tupeka i etahi atu mea, e kai ana pau ake, e hoko ana i te kahu, kakahu ana pakaru ake, na ratou anake taua moni takowha. Na tenei pukapuka e mau nei i taku ringaringa i whakamarama ki au (RTga tikanga nui o nga Ture o Ingarangi). Tenei ano tetahi moni a te Iwi Maori ki taku whakaaro, ko Niu Tirani—ko Niu Tirani katoa na te Maori tenei taonga. He nui hoki nga mea whai takowha i tangohia ake i raro i te whenua o Niu Tirani, ko te koura moni, ko te waro, me etahi atu mea pai e kitea ana. Ahakoa kua riro i a koe i te Pakeba te hoko, na te Maori tenei taonga a Niu Tirani katoa; ka rite ano kite kau kite hipi, kite hoiho ki etahi atu mea e kiia ana na te tangata kotahi. Whaihoki ebara a Niu Tirani i te mea mau mai penei mete tupeka, mete ti, mete huka, mete kabahu, me nga mea katoa i maua mai i etahi atu motu ; kahore, erangi he taonga tuturu tenei na te Maori. Mehemea ekore e whakaaetia tenei moni e inoia nei me whakarite he ture ko nga takiwa e kore e tukua nga moni e inoia ana e ona tangata i roto i tenei Paremete, me pupuri a ratou moni takowha i runga i o ratou takiwa hei mahi i o ratou rori, i etahi atu hoki o nga mea. Ko nga takiwa e whakaaetia nga moni i tenei Paremete ma ratou anake e utu nga moni i nama mai i Ingarangi. Mehemea ka penei tonu te whakaaro kore ki aua takiwa, heoi, ekore ahau e kaha kite korero, tera e pehea ranei tona tukuriga iho. E moliotia ana hoki a Ngapuhi e kore ratou e pai kia noho tonu i runga i te tikanga utu, a he tangata ke kei a ratou nga painga. Ko etahi o nga takiwa Maori kua tiakina e te Kawanatanga, tena ko Ngapuhi ko ratou te kai tiaki i nga Pakeha ite Kawanatanga hoki. Heoi, ko te whakahokinga mai ino taua tikanga a

matou ko matou e whakataimahatia ana e nga takowha. Ko nga tangata katoa ote iwi o Ngapuhi e tae pea kite 12,000, kei "Whangarei, Peiwhairangi, Hokianga, Mangonui. Ka nui te kaha o nga Maori katoa o reira kite kai waipiro, tupeka me era atu mea e whai takowhatia ana, kaha rawa atu ratou i nga Pakeha, kite kai i enei mea. He patai atu tenei, he aha rate mea kua puta mai ki a matou mo a matou moni takowha kua korerotia ake nei eau? Kia mahara tenei Runanga ki enei tikanga no te mea e hiahia ana ahau kia noho pai tatou, ahakoa ko nga painga o mua kua riro mo runga i nga Iwi kino o te motu nei; ko tena ekore e maharatia e au. Katahi ka panuitia kite Runanga te tono a tc pakeha a te Panara. Be tono mo etahi moni kia kotahi rau mano pauna e whakatapua hei moni hanga rori, piriti, me etahi atu mea i te taha ki raro o Akarana kia whiwhi tahi ai nga pakeha me nga Maori o taua takiwa ki nga painga e puta ana i runga i aua mahi. I mea ia kia Rua te kau mano pauna e whakapaua i roto i te tau kotahi ki taua takiwa, ia tau ia tau, pau noa te kotahi rau mano e tono nei ia mo nga mahi o reira. Hei konei ka tu a Te Kihipane (Mr. Gisborne), ka mea:— Tera ano e whakaarohia mehemea ranei ekore e taea tetahi wahi o te £400,000, i whakatapua mo te mahi hanga rori i tenei motu, mo nga rori o nga takiwa ki raro atu o Akarana. Tera ano etahi o nga wahi o Hokianga o Peiwhairangi e tika ana kia honohonoa kite rori. Otira e ahua kaika ana te hapainga i tenei korero inaianei, te waiho kia whakapuakina e te Rangatira o te TVhare-moni nga tikanga mo te whakapaupau moni mo te tau. He roa ke ana korero mo nga mahi e tika ana kia mahia e nga Kawanatanga o nga Porowini me nga mahi e tika ana kia mahia e te Kawanatanga nui o te motu katoa. Ka mutu ana ka korero ko te Makaratjri (Mr. McLeod), ka mea:— E whai tikanga nui ana tena korero ki runga ki tona takiwa, no reira ia ka whakaaro me tu ake ia kite korero. Ka nui te tika o nga korero a tona hoa i tukua mai e nga Maori o te Takiwa "Whaka-te-Raki (Wi Katene) hei reo mo ratou kite Runanga. Ara, tona korero mo te nui o nga tangata o reira, nga pakeha me nga Maori; mete iti o nga painga kua hoki ki a ratou i roto i nga moni takowha kua utua e ratou i runga i o ratou hokonga i te taonga, i te kai, i te aha noa atu. E hiahia ana ia kia kore e mau tonii taua tikanga he; engari kia puta ki aua takiwa he moni tika i roto i nga takowha e utua ana e ratou, kia kake

ai hoki ratou me o ratou kainga. Ko nga pakeha o aua takiwa e tae ana kite kotahi te kau, kite kotahi te kau ma rua ranei, mano; e pena ana ano hoki nga Maori te tini ote tangata. Kua mohiotia nga moni takowha e puta mai ana i aua takiwa e ahua rite ana kite ono pauna oia tangata oia tangata. Na mehemea ka kiia e rua te kau mano tangata e noho ana i aua takiwa, penei ka kotahi rau e rua te kau mano pauna i te tau kotahi tona putanga mai o te takowha. Ko nga moni Kawanatanga e whakaputa ana ki aua takiwa he iti rawa; e pau kau ana i nga tau kua hori nei i nga kai-whakahaere tikanga o te Kawanatanga. Kore rawa he moni kia puta ki reira hei mahi rori, piriti ranei. Na nga tangata ano o aua takiwa te uaua ki te mahi i tupu ai o ratou kainga, tetahi wahi. Ko nga moni i tika kia whakapaua ki reira kua pau ki Akarana anake. Ko Akarana te taniwha nana i horo nga rawa e tika ana kia hoatu ki nga kainga e takoto atu ana i tahaki. Ko nga moni i namaia i mua e te Kawanatanga o te Porowini o Akarana i pau ano ki Akarana te iiuinga; e rima rau tonu i whakapaua ki nga kainga i te taha ki raro o Akarana—engari ko aua kainga katoakai te utu i nga koha o aua moni i namaia ra. Ki tana whakaaro e tika ana te tono a nga pakeha me nga Maori o aua takiwa. Te take tuatahi, mo te mahi hopu o Akarana; te tuarua, mo a ratou moni takoha e pau ana mete korenga e hoki atu tetahi wahi ki a ratou. Ko nga taonga o te taha ki raro e puta mai ana ki Akarana ma runga kaipuke anake—nga kaipuke a nga Maori. Ko nga painga o enei mahi e puta ana ki Akarana anake. Nga moni o te kapia anake o tera tau i tae kite kotahi rau e whitu te kau mano pauna; no te taha ki raro anake o Akarana tena rawa. Ko te rakau hoki o aua takiwa he taonga nui ano. Ka nui ano te tika o te kupu a tona hoa Maori, i ki nei he iwi kaha rawa nga Maori kite kai i nga mea whai takoha; a kaore ano kia kite noa te hokinga mai. Kua roa rawa te takiwa o te whakaaro kore ki nga Maori; na, inaianei ka hapainga e ratou he tono ma ratou kite Kawanatanga, kite mea hoki ka kore e whakaaetia he whakautu he rawa tena ki a ratou mo a ratou mahi tika i roto i nga takiwa kua taha atu. Me hoatu koia nga painga ki nga tangata kino anake, nga tangata tutu; me mahara kore rauei ki nga tikanga pai a Ngapuhi? Ekore ranei e kiia hei mea tena e kino ai ratou ? Kua kiia i roto i tena Runanga ehara nga whenua o era takiwa i te whenua momona. E he ana tena kupu, he nui nga whenua pai; titiro hoki kite "Wairoa, ki Wairua, ki Kaihu, ki "Wikitoria, ki Mangakahia, ki Hokionga, me era tini wahi atu. Otira hei aha te whenua momona, hei aha te whakanoho tangata ki reira, mehemea kaore he rori.

Ka mutu, tana korero ka tu ko te 2

Wurtt (Mr. Wood). Te tikanga o ana korero e pena ano nie ta te MaKarauri - t he 7 tono kia whakaaetia e te Kunano-a aua moni. Ka mutu tana ka korero ko te Tuari (Mr. Steward), ka mea : No te mea kua tokotoru nga mema oAkarana kua whakaputa kupu ki runga ki tenei tono moni lie mea tika kia puta hoki tetahi kupu mana, ma te tangata o te taha Tonga. Ekore ia e tino ki ehara i te mea tika ta ratou e tonoa ana; engari ki tana me waiho taria e korerotia. kia whakapuakiaa e te Tino Kai-tiaki moni o te Koroninga tikanga o te whakapau moni mo te tau, kia mohiotia ai hold ra e te Runanga te peheatanga o te rawa, o te Koronime te whakaaro o te Kawanatanga mo nga rnahi katoa e whakahaerea ai nga moni. E tika ana pea, he tika kei nga takiwa o te taha ki raro o Akarana—ara ta ratou tono. Otira ehara tena ite wa hei tononga kia whakatapareretia atu ki a ratou he moni pera, ara kotahi rawa rau pauna. Tera ano pea ia e whakaae ki taua tono a te wa e tika ai te pera ; ara, kite marama i aia he tika taua tono. Kite whakaaetia wawetia iuaianei, akuanei te pera ai nga wahi katoa o te Koroni, kai te tono katoa kia hoatu he moni mo tona wahi mo tona wahi—ko ia ano hoki akuanei ia pera ai mo te takiwa i a ia. Te kau nga tangata i tu ki runga i muri i ate Tuari. Ka mutu a ratou ka tu ko te MaKarini, ka mea:— Kahore i ngaro i te Kawanatanga te whakaaro ki nga takiwa o raro. Ka n u i rawa ta ratou whakapai ki a Ngapuhi m.o ta ratou awhina tonu i te Kawanatanga. He mea tika rawa kia whakatuwheratia aua takiwa, a kite ai moni mo nga mahi pera ka whakaritea tetahi wahi tika mo nga takiwa o raro. Tenei ano nga pukapuka kei te aroaro o te Runanga nei hei whakamarama i nga moni kua pau i runga ite raahihanga rori i tenei motu. Otira ko te mea pai mo te katoa, ko nga rori nui o waenganui e te motu nei kia puta; ara kia tuwhera he rori atu i Poneke puta ki Akarana. Ko nga rori i whakaaturia e Te Poki i tera tau kei te mahia. Otira ekore e tika kia tohea kia mahia tetahi rori i te mea kua tupu he raruraru i runga i taua mahinga. Koia i whakaarohia ai ekore e marama kia tuturu rawa te ki mo ehea rori ranei i tenei motu kia> mahia. Ki tana whakaaro me pupuri eTe Panara te otinga o tana korero kia rua wiki. Hei reira Te Kawanatangajte whakatakoto ai i te tikanga mo nga moni e whakapauai roto i nga takiwa o Raro tae noa ki Hokianga ki Pciwhairangi i tenei tau. E tika ana ano te ki mo te whakaaro kore ki aua tikawa. E mohio ana ia ki aua takiwa; he whenua pai, ko ana wahi tauranga kaipuke, me nga awa wai hoki, kihai i taea e etahi atu wahi o Niu Tirani. Engari tera ano nga wahi e pai ake mehemea ka hanga he rori ki reira. Ka wha-

kaarohia tenei tono, otira taihoa e whakatuturu. Ka mutu ta te Makarini ka korero etahi mema, te kau ano. Ko etahi o ratou no tera moutere, ko etahi no tenei motu. Ko etahi o ratou i ki he mea tiki ma te Kawanatanga o te Porowini o Akarana e whakamahi i nga mahi o te taha ki raro o Akarana; ko etahi i whakaae kite tono ate Panara; ko etahi i ki ekore e tika kia whakahuatia kia hia ranei monir e whakapaua ki reira e te Kawanatanga, engari me rite tonu ki nga kainga katoa' te whakahaeretanga o nga moni e wha rau mano pauna i whakaaetia mo tenei motu e te Hunanga i tera tau i roto i te " Ture mo nga mahi ote Koroni." I ahua pai o ratou whakaaro katoa kia whakaaetia he moni mo te taha ki raro o Akarana, engari i mca ratou kia rite he moni mo nga lierewei i tera motu ki nga moni e whakapaua ana i tenei motu. Heoi, waiho marire ana taua korero taihoa e whakaoti. Ka mufcu nga korero e taia atu e matou i tenei nupepa mo te mahi a nga Maori mema i roto i te Paremete engari hei tetahi nupepa ka timata ai ano etahi korero. Mutu rawa atu enei korero apopo ake nei ka kite koutou, nga iwi o Niu Tirani nei, ehara i te mea he hanga noaiho te mahi e tukua mai nei etahi o koutou hei reo mo koutou kite llunanga; ka kite koutou e whai tikanga ana ratou i roto i te menenga Kangatira o te Koroni, e ata whakarangona ana a ratou korero e ata tirohia ana a ratou tikanga e whakapuakina ana e ratou.