HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAHI.

Waka Maori, Volume VII, Issue 5, 23 May 1871, Page 28

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAHI.

Pakohai, Nepia, Mei 4, 1871. Ki a te Kai Tuhi o te Nupepa o Wairarapa (Wairarapa Mercury.) E hoa. Kua rongo matou kua puta tetahi panui i roto i to nupepa, o te whitu o nga ra o Aperira kua taba nei, be whakakuare i a matou nga tangata o Ngatikabungunu o tenei wahi. He korerotanga nau mo te haeretanga atu o etahi tangata maori o Ahuriri nei ki Wairarapa kite targihanga, i to te maori tona ritenga, mo to ratou wbanaunga mo Piripi te Apatu i mate i nga mate e tupu ana i roto i te tia kai waipiro. Ka ki koe kite puku nui oto matou boa o Te Hapuku me etabi atu kite kai, aka poka noa koe kite panui ito whakaaro i kite ai koe kite tikanga i hoboro ai te pau nga kai a te tangata whenua ma te ope—ka mea koe be kore kai no Aburiri, kua be mo kai noa atu te ope ra i te noboanga i konei. Na, ko to matou kupu tuatabi tenei; ara, ko to matou whakaaro e kitea ana he iti marire pea no taua kai i bohoro ai te pau—no te mea kua mobiotia tena kainga a Wairarapa be kainga bemo kai, be kainga rawakore. Ko nga tangAta o reira kai te kore e whai kaba e whai uaua e taea ai te whakatupu i te kai nui—kai te kore hoki ratou e tino mobio kite ata whakahaere ite mabi abu wbenua e tupu ai te kai. E riro pu ana o ratou wbakaaro ki nga tikanga o Te Hau Hau, a e whakapoauautia ana ratou e nga Poropiti teka me nga Atua teka eki ana; —" Ka tupu noa mai te kai ete Atua te whakatupu; ko te wbenua ks wbakanekehia kite moana." E whakaaro ana pea ma ona Atua e homai he kai ma taua tangihanga i kore ai e raahia kia nui he kai. Mo to kupu kite kaha o a matou hoa kite kai waipiro, heoi he kupu whakahoki ma matou ara he manaaki nui rape* i te waiu o to ratou matua o te Pakeha. Me ki atu matou ki a koe kia rongo koe ko ena tangata i liaere atu na ki Wairarapa, ehara i a Ngatikahungunu ehara ratou i a Tamatea, i a Kahungtu»«

Matangirau. He tangata ratou no Rakaiwhakairi, no Ngatimoe, no Ngaitahu, no Ngatipuoterangi, me Ngatipahoro—no Aropaoa tonu atu ratou, ara no tena takiwa ki a koe na. Ko matou ko Matangirau e nobo atu nei i te kainga, e ata titiro marire ana ki nga mahi o te tnotu nei—ara te mahi a Meiha Rapata Wahawaha; te main a Te Arawa, a Wbanganui, a Ngatiraukawa hoki; me nga raruraru a Waikato raua ko te pakeba. Tetahi, ko te riri a Puruhia raua ko Wi Wi; a kai te kore hoki matou e kuare ana ki nga kupu whakatupato i a tatou i puta mai i Ingarani mo te mate e pa mai ki tenei Koroni me etahi atu Koroni kite uru a Ingarani ki roto ki nga riri o Uropi. Na, mau e mohio kai te nobo mobio matou ; kai te kore matou e baereere ki nga bakari me nga tangihanga mate—ki tena tu kainga rawa boki ko Wairarapa i kore. Heoi te mea mana e whakaoho matou i a matou mahi inaianei be karanga kite whawhai, he whakahau ki te riri. Tena tetahi kaumatua o mua ko Kahungunu (ko to matou tupuna), na tona kaha kite mahi i whiwhi ai ki tana wahine, koia hoki me matou ona uri e mahi ana matou, ki ta matou i mohio ai, kia whiwhi ai matou ki nga mea pai o tenei ao—e whakatupu ana hoki matou i te kai ma matou ko a matou tamariki. Kua nui te kai i a matou i nga tau katoa kua hori ake nei; kua nui te witi, te taewa, te kaanjja, te taro, mete kumara; a, l tenei tau kotabi mano peeke witi kua tupu ki Omahu, e rima rau ki Owbiti, e rua mano ki Pakoliai me Te Karamu. Ko te taewa ka nui, he mano kete kite tangata. Na, mau e kite ekore rapea matou e mate i te hemo kai ; kaore hoki he tikanga e haere ai matou ki Wairarapa, ki etahi atu wahi ranei, kite hiabia matou kia puku kai matou. Tenei te whakatauki na matou :—" Haere mai, e wbai i te waewae a Uenuku kia kai koe i te kai." Na, ko matou tenei ko Uenuku, a he karanga tenei ki a koe kia haere mai koe ki Ahuriri nei kia kite koe i a matou. Hei reira ka whakatakototia e matou ki to aroaro nga kai nui e taea ai e koe te puru i to puku (to puku panui korero) kia ki rawa—ekore hoki e ngaro atu te waiu o to whaea. Ekore ra koe e hiahia kia pa wawe koe kite kai i muri iho i te ki kopu hoki. Ka pa ra ano kia wbakahemo atu to kaba ki runga kite tuhitubi panui mo te nui o te kai i kitea e koe i tena kainga e korerotia tekatia ana, ara ko Ahuriri—hei reira rawa koe ka pa kai hoki. Koia ano, e to matou boa aroha nui e te Kai Tuhi, me haere mai koe kia whitingia matou e te maramatanga o ou kanohi i a matou e nobo nei i roto i te pouritanga raua ko te mate. E mea ana matou kia tukua atu e koe tenei reta ki roto ki to nupepa marama, to nupepa pono rawa nei, kia kitea e te tokomaha a roto a waho hoki o te whare—koi kitea tabatahitia. Kua tukua atu e matou te kapi o tenei reta kia taea ki to matou nupepa Te Waka

Maori, a kua pai te Kai Tuhi o taua nupepa ki ta matou tono kia tuhia e ia tetahi kapi kite reo pakeha mo te Haake Fei Herara, me tetahi hoki mo to nupepa. Heoi, na o hoa e whakamihi ana ki a koe. Na Henake Tomoana. Me etahi atu o Ngatikahungunu.

Tapuaeharuru, Taupo, Aperira 27, 1871. Ki a te Kai Tuhi o te YVaka Maoki. E hoa. He panuitanga tenei mo te huihuinga mai. o Matuahu Te Nini, Manuera Te Tuhi, me etahi atu oratou rangatirame to ratou iwinei a Ngatituwharetoa. I huihui ki Tapuaeharuru i te 26 o nga ra o Aperira i runga i te karangatanga a te PoikipiTukairangi, HohepaTamamutu, Reweti Waikato, Hare Tauteka, Te Tuatara, Te Heuheu, me Paurini, kia huihui mai ratou ki taua wahi hei whukakotahitanga i a ratou korero. A, na to ratou matua na Raka te tino putake o taua karangatanga kia kite ano ia i taua iwi i a Ngatituwharetoa. I te tekau ma rua o nga haora o te ata ka hui ratou tahi ki taua hui. Ka whakaputa ratou i nga korero mo te aroha. Ka whakatika a Manuera Te Tuhi, ka mea:— " Haere mai, e taku hoa e Raka. Whakarongo mai koutou ko o tarnariki. Kotahi tonu te kupu ki a koe ; ko tenei taba o Ngatituwharetoa kuakotabi kia Ngatituwharetoa i konei, ara ki a koutou ko au tarnariki. Ko ahau kua takoto i roto o Taupo; ko taku patu kua whakarerea i taku ringa. He ahakoa nga riri katoa i tena wahi i tena wahi, tae noa kite Kingi, e kore au e peke ki ena pakanga katoa Ka tu ko Matuahu, ka mea:—" Whakarongo mai e taku matua. Ko te ki tenei kua wbakaaturia ki a koutou ko au tarnariki. Kia rongo mai koe ka takoto au ki raro, ka hangaia Tuwbaretoa. I mua hoki i pakaru, inaianei kua wbakakotabitia—kua kotahi. Ko nga pakanga o ia wahi o ia wahi ekore au e peke atu. Engari ka kawea mai e te tangata he riri ki roto o Taupo katahi ano au ka wbakatika ki runga. Na, ko te kupu mo te Kingi, me waiho i reira, me titiro atu i konei i ana tika i ana he. Ka mutu." Ka tu ko Raka, Tumuaki whakahaere o tenei takiwa, ka mea:— " Ka pai ta koutou korero. Ko taku hiahia tonu tena i haere mai ai au kia huihui mai koutou ki Taupo nei kia rongona ano tena iwi a Ngatituwharetoa. I mua nei kua wehe noa atu ki tena wahi ki tena wahi. Ko tenei kua tae mai nei koutou ki konei ka koa ahau; ka kotahi tatou me a tatou whakahaere, Ta te mea kua tae noa atu aku pukapuka ki a koutou kia huihui mai tatou ki Taupo nei. Kaore aku mahara ki o koutou raruraru o mua ake nei. Kai te whai atu ahau kia kite i a koutou me o koutou whakaaro o tenei takiwa mo a mua ake nei. Engari kai te whai tonu ahau kia noho hui tatou, kia whakamutuanga aukati, kia mutu te noho wehewehe i a tatou, Hi

whakapuaretia nga huarahi o te motu katoa puta noaputa noa, kia rapu i tetahi tikanga marama mo tatou a mua ake nei. Kaore aku whakaaro pebi i te mana o te tangata, i te mans, ote whenua; engari he whakabaere tika i nga tikanga kia taea ai te whakamanaaki i te motu e nohoia tahitia ana e tatou." Ka tu a Matuahi ka whakaotia e ia tenei kotahitanga. Ka kokiritia atu tana pu tupara kite aroaro o Raka bei whakatuturutanga mo te mutunga o tana hapai patu, hei whakaotinga mo te kotahitanga o Ngatituwharetoa i te Kawanatanga, me nga kupu katoa i roto i tenei huinga—a ka toro o raua ringa ka hariru raua. Na te Turn Takuri, Na Matuahu Wharerakgta. [No te mutunga o te koreio i Tapuaeharuru ka haere a te Raka ki Te Niho o te Kiore kia kite i a Ngatiraukawa me o ratou rangatira a Hitiri te Pacrata, Tiniwhata te Tukorehu, Maihi te Ngaru, Te Paerata, Ngatio, Pita te Rauhina, me etabi atu. Ko nga korero o taua hui ko te pai anake—ko te kino kia mahue, ko te pai kia manaakitia, ko nga Ture kia bapainga kia wbitingia te whenua e te maramatanga.]

Waipukurau, Mei 9, IS7I. Ki a te Kai Tuni o te Waka Maori. E hoa. Me tubi e koe enei korero a tnatou mo a matou hoa e tata ana ki Tamaki. Kiarongomai, ka ruritia e matou a Tamaki. Ka timata te ruri i nga ra o Hune. Me haere mai nga tangata eki ana he walii tona kei Tamaki. Abakoa kei te "VVairoa, kei Heretaunga, kei Wairarapa, Rangitane, me Te Mutualii, me haere katoa mai itera e ruritia ai a Tamaki. Na matou katoa. NaTE Ropiha Te Takou, Apiata Kuikainga, Aperaiiama Te Rautahi, Paokr Te Ranghvhakaewa. [Kaore matou e mohio aua kite tikanga o tenei ruritanga e panuitia ana e nga tangata i runga ake nei. Mehemea be wabi i nga Karaati kia mohiotia te wahi i tena tangata i tena tangata kia tika ai te wehewebe ite moni atewa e boko ai kite Kawanatanja e pai ana. Tena, mehemea he whakarere i nga robe o nga Karaati kua oti i roto i te Kooti ki tena bapu ki tena hapu, penei ekore e tika. No te mea kua oti te ata korero i roto i te Kooti i te hui ki Waipawa i mua ra, a kua tumau hoki nga Karaati me nga ingoa o nga tangata nana—ekore hoki tenei e taea te poka ke he tikanga ke he robe ke.]