He hiahia manaaki tangata na te Kawanatanga i Whakaturia ai te "Ture mo nga Kura Maori o te tau 1867;" he mea kia nui kaere te matauranga mete rangatiratanga o nga iwi raaorio te motu nei. Otira ka kore e manaakitia e koutou nga maori, he maumau mahi noa ia na te Kawanatanga—ekore hoki e kitea te hua pai o roto. Ahakoa ki koutou ma te taonga huhua ka rangatira te tangata kaore. Heoi rawa te taonga nui i roto i nga iwi katoa o te ao, he matauranga —ko te taonga tena mana e whakaatu i te ara kite oranga, kite rangatiratanga. Koia i whakaturia ai he Ture Kura Maori hei whakaako i nga tamariki Maori, me nga tamariki hawhe kaihe, kite reo pakeha, ki nga mahi katoa atu hoki o te Kura. Ko tetahi ture wha kaput a i te matauranga mete oranga o te tangata ko te ture whakatapoko i te tangata maori ki roto kite Runanga o te Kawanatanga o te Koroni. Ki ta matou titiro ka nui rawa te pai mo nga uri o Maui kei roto i enei ture e rua —mo tenei whakatupuranga e haere ake nei ano ia te tino tikanga. Inahoki ma nga Kura e whakaako nga tamao o riki kia tau ai ki .roto kite Runanga o te Kawanatanga a muri ake nei, kia mohio tona taringa kite whakarongo kite reo pakeha, kia marama tona whakaaro kite kimi ritenga mo te katoa. Engari me awhina te Kawanatanga e koutou ki runga ki tenei mahi kia kite ai tona hua. Ko
te awhina tenei, ko te kohikohi moni hei apiti ki a te Kawanatanga hei whakahaere i te mahi; tetahi he tuku i nga tamariki ki nga Kura me ka tu —kaua e waiho kia omaoraa haere noa ana i te whenua mahi ai i nga mahi tikanga kore a te tamariki. Ekore e ngaro te hemokai a te tangata kite waiho noa te kai i tona aroaro takoto ai; engari me whatoro tona ringa, ka kai ka ora. Ivoia hoki tenei kia kaha koutou nga ran<*atira (me nga tangata noa atu hoki) kite whakarite i nga tikanga etu ai nga Kura kite motu nei, ki te tono hoki i a koutou tamariki kia haere kite Kura—mo te tae kite wa e mate ai koutou ka ora ake ano koutou kite ao i roto i a koutou tamariki. Me whakaaro a Karaitiana Takamoana ki tenei hei mahi mana ki tenei kainga ki Heretaunga. Kua waiho hoki e te iwi ko ia hei kai whakatika i a ratou, hei arahi i a ratou ki runga ki nga huarahi e tika ai ratou. Kite taea i runga i tana mahi nga painga o tenei Ture whakatu Kura ekore e ngaro tona rongo i tenei whakatupuranga tamariki e haere ake nei—he rongo aroha tona ronga ki a ratou me ka tae ratou ki runga kite matauranga. He takiwa pakeha enei takiwa a muri ake nei, he mea tika hoki kia akona nga tamariki ki nga tikanga pakeha kia haere tahi ai ratou ko te pakeha me ka ngaro atu nga matua. E mea ana matou kia whakaaturia i roto i tenei nupepa etahi o nga tikanga o taua ture me nga ritenga hei whakahaere i te mahi. Ko nga whakaritenga tuatahi o taua ture he moni; he moni hei whakahaere i nga tikanga. Ko te papa tonu ia hei tunga mo te whare, na te moni hoki i pahure ai nga mahi katoa. E mea ana taua ture me hoatu ki a te Kuini e te Kawanatanga o Niu Tirani kia wha mano pauna moni ia tau ia tau taea noa te mutunga o nga tau e whitu e timatatia ana i te tuatahi o n<ra ra o
Hurae 1867. Ko aua raoni ma te Kuini e whakapau haere ki runga ki nga ritenga o taua ture; ara, hei whakaranea i nga moni e ora ai nga Kura ako i nga taraariki maori, hawhe-kaihe ranei, kite mea lie pani ratou he rawakore ranei nga matua. Tetahi, hei whakaako hei whangai i nga tamariki maori e haere ana ki etahi atu Kura ekore ana e taka raai ki roto ki nga ritenga o taua Ture. Te tikanga e whakaturia ai he Kura ki nga wahi ekore ana e whai Kura, ma nga tane o ana wahi e tuhituhi he pukapuka inoi kite Hekeretari o te motu nei kia whakaturia he Kura ki o ratou wahi. Me tuhi rawa ki taua pukapuka nga rohe o te wahi e hiahiatia ana e ratou kia whakaturia he Kura. Katahi ka karangatia e taua Hekeretari he hui ma ratou, a mana hoki e whiriwhiri tetahi tangata hei tumuaki mo taua hui. Na, kite pnta te kupu a te nuinga o taua hui kia whakaritea to ratou wahi hei Takiwa Kura; a ka whakaae hoki ratou ma ratou ano e whakarite tetahi wahi o nga moni e pau i te whakatunga i te whakahaeretanga o tetahi Kura i runga i te ritenga o tana Ture ; hei reira tonu ano me whiriwhiri e ratou etahi o ratou hei Komiti, ara hei hunga whakahaere tikanga. Ma te tumuaki o taua Komiti e whakaatu kite Hekeretari o te motu a ratou ritenga i whakahaerea e ratou i to ratou hui, a ma taua Hekeretari e panui i roto i te Kahiti kua oti tana wahi te whakarite hei Takiwa Kura i runga i nga ritenira o taua Ture, ko taua Komiti hoki kua whiriwhiria e ratou ka kiia ko te "Komiti Takiwa Kura" o taua wahi. Me tango mai he Komiti hou ia tau ia tan hei whakaliaere i nga tikanga. Kia tae kite Kawanatanjra te pukapuka whakaatu a te Komiti Kura katahi ka tika ki to te Ture kia homai e te Kawana he moni hei apiti mo a te tangata i kohikohi ai hei hanganga mo nga whare ; otira ko aua moni a te Kawana ekore e nui ake i te hawhe o nga moni katoa e oti ai nga whare mo te Kura. Ko te hawhe a nga tangata hoki me takoto i te tuatahi kite Peke tiaki moni o tePoutapeta, me hoatu ranei kite ringa o te Kaiwhakawa tuturu o te wahi e tu ai te Kura, mana e pupuri—muri iho ka homai e te Kawana tana hawhe hei apiti kia ranea ai. Ko te wahi whenua e homai e nga tangata e noho ana i taua wahi hei tunga mo nga whare o te Kura ekore e tika
kia iti iho i te eka kotahi. Ma te Kawana e hornai tetahi wahi o no-a moni ntu mo te Kai Whakaako, mo te hoko pukapuka, mo te hanga i nga pakaru o nga whare, mo era atu ritenga e pau ai te moni i runga i te kura; ma te komiti tetahi wahi e kimi. Ma te komiti kura hoki e kohikohi i roto i ia koata i ia koata nga nioni e homai ana e nga tangata ote wahi etuai te Kura; a kia tae aua moni kite ringa ote tumuaki o te Komiti katahi ra ano ka homai a te Kuini ana moni mo ia koata mo ia koata. (E toru marama kei roto i te koata.) I\.i te kore e whiriwhiria he Komiti e nga tangata, kite he ranei te malii a te Komiti, e ahei te Hekeretari ote Koroni kite whakatu i tetahi tangata hei Komihana whakahaere i nga tikanga; ma taua Komihana e tango te mana me nga ritenga katoa o te Komiti ki runo*a ki a ia mau ai. He tika hoki laa tangohia mai e te Hekeretari o te Koroni he moni, i roto i nga moni kua oti te whakarite kia whakapaupaua i runga i nga ritenga o tenei Ture, hei utu mo te whakaakoranga, mo nga kakahu, mete oranga o tamariki Maori e noho ana ki nga Kura Pakeha ekore ana e taka mai ki roto ki nga riteDga o tenei Ture; tetahi, hei utu mo nga Kai Whakaako hacreere ki nga kainga whakaako haere ai i nga tamariki maori, hawhe-kaihe ranei, i roto i te Koroni. Me whakarite hoki ete Kawana tetahi tangata hei Kaititiro i nga Kura katoa; a mana e tomo ki roto ki aua Kura kite patai ki nga tamariki kia kitea to ratou matauranga ki nga mea e akohia ana ki a ratou. Ekore e homai nga moni a te Kuini ki nga Kura ekore ana e akona nga tamariki kite reo In»irihi e tetahi kai whakaako mohio, me nga take mohiotanga katoa hoki e akona tonutia ana kite tamariki pakeha. Otira e pai ana kia whakaritea e te Hekeretari o te Koroni tetahi wahi moni hei utu ki nga Kai Whakaako Maori e whakaako kura ana i nga wahi ekore nei e taea te whakarite he Pakeha hei whakaako. Heoi. Tera atu etahi ritenga o taua Ture; otira heoi nei ano nga tino tikanga 3 koia enei kua oti nei e matou te whakaatu. Heoi te wahi ma te Kawanatanga; ma koutou tenei te manaaki i taua Ture kite mea e hiahia ana koutou kia rite te matauranga mete rangatiratanga o a koutou tamariki ki ta etahi iwi matau o te ao nei.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18710316.2.3
Bibliographic details
Waka Maori, Volume VII, Issue 3, 16 March 1871, Page 11
Word Count
1,529Untitled Waka Maori, Volume VII, Issue 3, 16 March 1871, Page 11
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.