PANUI WHAKAMARAMA.

Puke ki Hikurangi, Issue 29, 10 January 1906, Page 7

PANUI WHAKAMARAMA.

He whakamarama te waahi tuatahi ki nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha tika o Aotearoa mete Waipounamu, tena koutou i roto ite tau hoou o to tatau Ariki 1905. I puta ta rnatau panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te panuitanga • roto i te reo Maori o te -'Puke" e mau ua i te whavuug! 2 o te pepa, o te 9 o nga ra o Noema 1904. T mea tana panui i roto ite taha kite reo Pakeha t:io noa k: te wharangi apiti reo Maori '<>o te uiu ik. u j pepa o te "Puke" i te Tau 12/(> : m< h> .iu\l ma rot.o i te Poohi te lukunga -..tu ; tc jK-ua mo te latigiUa ko te utu 15/ , !<o akariteuga i te utu tau mc te • Puke" ehara ite mea he mea whakahaere i roto ite runanga ote 'Puke," engari he mea hanga rawaho atu i te komiti, na U- r.lits. o te taha Maori, mete Etita hoki of.. '-ha Paketia, hui tahi kia Niuiwa, ka oti ia ratau tokotoru, ka perehUia te panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite iho na koutou. No te huihuinga whakamutunga ote komiti l te 22 o nga ra o Tihema ka hori nei, ka kokiritia taua take ki ki waenganui i te komiti' ko te riringa tenei o te komiti kia maua, mo te whakarereketanga i ta te komiti i -whakaoti ai, i te huihuio mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-

kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi 2 o te reo Maori o te "Pake". No reira e nga iwi, e nga hapu katoa, ka wbakaotia te u u mo to kontou taonga ki runga l ta te konoiti i whakatau ai, ara, ki 16/- hereni mo te tan, a, mo te ono rnararna e 9/- hereni; mo te 3 marama e 5/- hereni. E wha boki putanga i re to i it 1 m ara to a. Tuarua. i kore aia te '"Puke" p. outa i rcto i te marama. o Hanuere i paonilia ra i oera putnnga ka hori nei, i te whanga tonu maUu kite kaiwhakabaere o te tab a Pakeha, kia puta mai ona kcrtro mo te t;>ha ki le reo Pakeba r> te "Pukt- 7 '*-i runga l te mea nona te La!'. • ,:a kite- knkume kia rua :ga reo mo te "Pui-.-:," h{•!'.•: ta uiatau he Amine atu, a, oti pai ana i runga i ta inatnu whakarifcenga, mete tu hoKJ koia hei whakabaf.re mai i nga korero mo te U-.i-.n Pakeha.. Kvati i ce ruppketanga mai o ":ga mea ka.oa. ia. matau, e baere ai te pepa me or*a ifco t nia. i runga i temotr. mi. ka riro ria l.e i-n.o Pakeba i whakaroa. hs-: kon.' ka«>iv. ri !.olm ;•:• mai nga korero e ki. -ai nga whanu.gi mo l.iiba Pakeba, ko;:. to ',:. he i vhai'ga lOt.i.' ;-i malau, a, pan no a r.\ c i. rriaranni. f) Hanuere. iN'o ri'v., r. ; ;■,! i.ib'i io whakaai'o, e kore rawa e tat-:, .•- m;.V.r: : r v !.■■'n ; '-i .•tu ano. ki iii!:i mo ;.'■" ! : :'.l>eba. r-.oi ncn<> ; '.or:!: fij iit:i*:''!i rr.-'.lu :-.i n.; whanga ha-i-re, :i. •■ : ' r.'a.: :• rl 7 U' r-"'K'.'p,u "<a msirara te kahui ki r;.:.'g;i : :>r.u '.-f:i o nga tituunga. e kore boki e t;■-':; se vm.-ika'vir.iti kia topu ano kair.ii. .No rur;j. msi'-a>: ka whakabaere i tetaha kia matau, kia. .vaw (: 19 putu. atu ki runga i !•" motes net. Waoio '•<-> taP.a Pakeha kia ata ml-atu aim. a ton a. wa pea e rite ai, hei rein; ka karapiti ai ng;i reo e nui te putanga at;t ki;.. komon. Engari kc te mea nia kouton ut;s njkannga mai- ki runga i to konton taonga •. te mea kaa inohio ib."- koutnu ki nga kaup;ipa hei wnbiinga rua te "i'uk'o" ara, koia tenei: (1.) Ka wbakatuwheratia a te "Puke" ki nga iwi ki nga »apu.. mf. uga tungafca t.--ane, wabi:)*. 5 c;,ni:..nk'. hoki, in:, konton ja powbivi mai ki o konton mai-ae, i a ia e ba<--r' j :nia k: t- -.vkikamanawa uaetc k:a konton ki nga mor"bn .:. ;utua ; mabut; ake i te an n.'i :i. m>! t.«vi'..)n f'■'>!•:.' >■ :rr.) iv-.. me nga b;:i'ii. 'm>:ili: n-r-. toltn ."> !•• pai • '-'.) :;roha ki in •■'c.a taonga, ka tu'-.a;; .t';i na l;ia koutou. (2.) Ka mauaakitia e te i '] > uke" nga taonga e hom:ii ana .- nga Pibopsi (• nga Mmita o nga Haahi k:.i'<;, 'ic-i ♦obiV.obin bei ako, hei whakatnpato, i nga iwi, i nga hapu katoa o nga niotn e r\v?. nei. I'.'i. 1 ! Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga o nga tangiita matau ki nga wb.akah.iere, e wbiwhi ai te iwi me nga hapu kite mataurauga, e pita mai ai te pai te oi'a, te rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o tetahi ki tetabi. (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga iaonga o Dga tangata matau kite tohatohu, kite

whakamarama i nga abuatanga e puta mai ai hematauranga nui, ki nga mahiahuwnenua, e puta mai ai hoki heora mo te iwi me a tabau tamariki, me a tatau inokopuna i tenei ao. ~ (5) Ka manaakitia e te "Pnke nga taonga e homai ana enga tangata matau he! paihei oranga mc nga iwi, me nga hapu o n«ara-»i e cua nei, i roto i nga mahi, me n*a bare Kaunihem Whenua, Poan Whenua Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei. (6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga e homai ana e nga tangata matau, marama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te ao e pa ana ki nga tamariki a te tangata, n"'a tohutohu e pai ai te tiaki i te tinana, e pai ai te whakahaere i nga kai cika, i nga wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te tinana, i nga rongoa «pai, tika ki nga tu mate katoa. ~ (7 ) Ka manaakitia e ce "Puke nga taonga a nga tangata matau, ki nga ture katoa e puta mai ana i te Paremata o to tatau inotu e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me nga hapu, kia mohio kite ahua o la ture o in"ture, me tona pai ma tona kino, me nga mahi e pai ai aua ture, e kino ai ranei aua tlire ' ™ , ~ 4 (8.) Ka manaakitia e te "Puke nga taon<m e homai ana e nga tangata whakatiputipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete, mahi KaataPaki Kooti, ara, (Wnra-raiti), iiumeke, Teera tui kahu taane wahine boki, Teera mehe, Hanihi, me era atu tu mahi katoa, e puta mai ana he painga kite tanguta ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga hapu ranei. Engari mete mohio atio koutou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua, hei oranga mo te tangata. (ara, e kua ana e te Pakeha aua tu panui he (Advertisement.) he utu mo aua tu panui, ara, he 2/6 hereni mete hikipene, tae atu ki ee 8/ hereni mo te inihi kotahi e tae ana pea kite •> kite ono ranei nga rarangi reta i roto i te inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kaore, engari he tino kaupapa no nga Nupepa katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora ne '- r» 1 .. i. (9.) Ka manaakitia e te "Puke nga taonga e homai ana e nga tangata matau ki to korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pakeha ranei, kia whakaaturia hei painga, hei whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me nga tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi, me nga' hapu Pakeha o te ao, e puta mai ai he matauranga kia tatau kite iwi Maori. (10,) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o nga whare Wananga Maori o nga tipuna iho. o Tawhiti-nui, o Tawhiti-roa. o Tawhi ti-pamamao o te Honoi-wairua mai i Hawaiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia

tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he mataurauga kia tatau, me o tatau uri katoa. (11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga tuku mai a nga tangata e pa ana ki o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me nga whanautanga tamariki, me nga mahuetanga taane wahine ranei, me nga wetekanga lure marena, me era atu tu korero katoa e pa anii ki nga take penei me enei kua tuhia ake ne'. (12.) Na, i tenei haerenga o to koutou taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki 1905, kite uiui haere kite ahua oia iwi o ia hapu, mete whakamanawa haere hoki kia koutou, ki nga taans, ki nga wahine me nga tamariki, i te mea kua eke tahi oei tatau kei runga i te tau mata o te tau hoou, e titiro whakatnnri ai te whakaaro kite pikitanga mai o te tinana i te tau tawhito, me te whakamibaro ano te ngakau ki nga mahi pai i mania e ia i roto i te tau kua hori ki muri, a. mete haku hoki o te ngakau ki nga mahi kino i mabia eia i roto i te* tau tawhito. Muri iho katahi ka titiro wbakamua te ngak-au ki tenei wa roa, hei haerenga mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e tu mai nei i mua i o tatau aroaro, mete kore hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa tm e naerea nei e tatau. No reira, koia nei ta te "Puke" e rangahau baere nei he kimikimi haere l enei tu ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo runga i to koutou maunga tapu. te waahi i pppp.tia ai nga niorflhu i te tai nui a Ruatapu, i te wa ia ratau i nga kaumatua. Nc te wa ia tatau nei kua waiho taua maunga, hei puputanga mo nga whakaaro, me nga maharatanga a te ngakau i runga i te rangimarie mete aroha o tetahi ki tetahi, no reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu, me nga tangata katoa, kite homai utanga hei pikautanga maaku ki o koutou marae. Kia kaha hoki te whaagai i au, ina tae atu au ki o koutcu marae, kia k.iha ai au te waha haere i ng i utanga e whakaekea ana ki rung i i »i>. Ahakoa ki mii koutou he porangi ta koutou imkai, e pai ana he whakatauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata haere" koia ta koutou mikai ka kohikohi haere i nga kongakooga i ngahoro iho i o koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa ka nguha kite ara. He pauui man tonu tenei i nga wa kore utanga o te "Puke." Kia oca tatau katoa. "Te Puke Ki Hikurangi."