TE PUKE KI HIKURANGI.

Puke ki Hikurangi, Issue 15, 30 October 1903, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI.

[PUTEA] TAPERENUI-O-WHATONGA. Hepetema sth 1903. Kia te Honore Timi Kara Minita o te taha Maori tena koe. He whakamarama atu kia koe, mo nga mea i puta ruai ki roto kite ngakau, i roto i euei ra. kua karapiti nei nga motu mete iwi ki roto i te rau tau hoou o Kiingi Eruera te tuawhitu, kua noho nga iwi i roto i tona kohanga. i tona kohanga, ahakoa e pihi ake ana he Tumatakuru i etahi waahi, tena te told kaa oti te oro mai-e te Paremata hei ngaki, a, ka nono te oneone ki tona uiomonatanga, ko te rito te tuatahi, ko te rau te tuarua, ko te puku te tuotoru, ko te pakaritanga te tuawha, ko te-openga kite whare te tuarima, ko nga niho te tuaono, ko te toto ko te wai te tuawhitu, na te Paremata i whakato, ma nga Kaunihera e whakainakuku, ma te Atua e mea kia tipu, ka puta ka ora, he ora ki tipua he ora ki tahito he ora kite whaiao kite Aoinaratua, Tihere rnauri ora. He wa fcika tenei moku, hei tuhiuga atu i nga kupu i roto i tpku Hinengaro e Koromaki ana, mete mea he Rata me ana rongoa e tutakltaki ana i nga ponapona o oku wheua koroua. No te tau 1899, ka huihui nga tangata o Wairarapa, tae atu kite Takapau, kite Kohunui marae, e takoto ana kite taha matonga rawhiti o Wairarapa moana, i te 23 o nga ra o Maehe he mea pohiri mai e Tuuuiarangi, me Rakaiwhakairi, mo runga i etahi take, roimata hei pupuri ite aroha, mete ihu too mai o te po, no te 26 ka whakatakototia e Tunuiarangi etahi take, hei hurihuri ma te whakarniaenga hei takiri i te roimata. Tuatahi. Tamatea mai i tawhiti. Tuarua. Tamatea Pokoiwhenua. Tuatoru. Tamatea Kokoti. Ko Tamatea Pokaiwhenua, kua tutuki tenei, na te Paremata i whakaoti i te tau 1900, kua pokai nga motu tae atu ki Hawaiki, ki roto i te paihere kotahi o te kiri Waitutu, me te kiri kotea. e rua e toe ana. Ko Tamatea mai i Tawhiti ko Tamatea Kokoti, me hoki atu he kupu maaku kia Tamatea mai i Tawhiti, kotahi ano te tangata nei, e toru ona ingoa, he hua katoa kai roto, i beke mai tatau i roto i tona Kawai, i papaatere mai tenei tangata me ona hapu, i te ta*epa-epa-tanga o te rangi tuatahi, i Tawhitinui, i Tawhitiroa, i Tawhitipamamao, i te. Honoiwairua, ko. tona waka ko Taakitimu, ko tona atua ko Kahukura, mokcpuna a Uenuku e tiwhana nei ite rangi, i roto ite awha mete hau, ko tana Toki ko te Awhiorangi, ko te kaha o te Toki, ko te Kawekairangi, ko ta Pare arai marama ko Mofcu Whariki, ko te kakau, ko Toko-o-terangi, ko te * aaka o Kahukura, he hue Tahaa, tona -wbatanga ko runga o te Taurapa, i roto ia Puhi Kaiariki, ko to raro ko Puhimoanaariki, Hokowhitu tppu te jvauho--6 o Taakitimu i raro ia Tamatea mai i Tawhiti, ko te'Wananga, .i raro i te Taurapa i

te Toitoinga o te Kei o Taakitimu, me ona tobunga ano 1 reira i te Kei, i takto ai te Wananga, me a ratau karakia, hei arai i nga hau Pukeriuui, me nga tuatea nunui o te moana, hei karangaraoga i te Kauika ia Tutarakauika ia te Webengakauki, bei arahi ki roto i te uiarino, ko o ratau taonga e toru i eke mai ai kite Moutere o Aotearoa, ko te kaha, ko te tupato, ko te mohio, ko te kaha i roto i te ringa, kite hoe, ko te tupato i roto i te ngakau, kite ata kinikini i te kai, ko te mohio i roto i nga konohi -kite ata ti tiro me te ata whakahaere i nga tohu me nga kapua o te rangi, i te Marama, mete Ra, hei tohutohu i to ratan Papaatere kite ara tika. Ko enei reo e wna, Tawhitinui, Tawhitiroa, Tawhitipamamao te Honoiwairua, e kore e hoki atu ano ona uri i runga i te waka Tahera.kite whauiia i Papaatere mai ai ratau, ko oua hapu engari ma tetahi Papaatere o rnuri e whakahoki ona uri ma runga i te moana i whawhaitia mai nei e ratau, ki te kaha kite tupato, kite mchio m? nga karakia, kua oti euei kupu, kua rite, no to tau 1897, mete tau 19U2. Na Raiti Honore Hetana Pinmia, matua o nga iwi o Niu Ttreni me Hawaiki i whakaoti, i roto i nga ra o Kuini Wikitoria me taana tama me Kiingi Eruera te tuawhitu, he puawai nei no Tamatea mai i Tawhiti taua hunga tamariki, no runga i nga tihi o Aotearoa mete Waipounamu. Kua oti hoki te ture i te Paremata, i runga i o koutou mahara whakaaronui ki nga mea Maori, kia rauhitia, kia atamaitia, kia htirahia, i te mea e toe ana, etahi morehu kaumatua, o nga iwi e rua, me nga tuaituhinga a nga kaumatua Pakeha, he mea ui pono na ratau ki nga kaumatua Maori, be mea kite touu e o ratau konohi, nga mahi-a-ringa a te iwi Maori, me a ratau korero wananga me nga karakia. E te Honore minita mo nga mea Maori kia ora roa, kia ora kaha, te matua a te Hetana me tona hoa wahine me La raua whanau, te Tamatea mai i Tawhiti tuarua nana i whakahoki te iwi Maori i runga i te kare o nga wa?ki te Honoiwairua, e kiia nei ko te whenua matua o te iwi Ingarihi mete iwi Maori, kia ora nga mema o te whace o raro, kia tuturu te tika te pono mete aroha, mo tenei ture atamai i nga mea Maori, e tika ana mo tenei wa, haere ake nei. Kia ora nga mema o te wnare kaumatua ariki, mo koutou i mahara nui ki nga mahi-a-ringa a o macau tipuna, whanau ana mai ko te ture, Rauhi, Atamai, Hura, i nga ma-hi-a-ringa, me nga wananga a o matau koroua matua, kaa heke katoa atu nei kite po, me a ratau main. E te Honore Minita mo nga mea Maori, e toko ake ana te tumanako te whakaaro me te aroha. • Kua tuturn fcaka wbakaaro, tika, pono, kia ars idttfhi httihui i roto i te robe Potae o Rongofcako lfctmihera, hei tnara i te ture kua oti nei tao nga mahi totika, a te iwi Maori, ko te ingoa mo tenei huihui, ko te kahui Raani & Tamaihura, whakataki, i nga mea Maori. Ko te marae o Papawai me nga whare runanga a Hikurangi, a Aotearoa, a te Wai-

pounamu, kua tufcuru taku mahara, k:a whakaoiutua nga hui, ki teaei marae, kiawaibo tenei marae, me enei whaie, hei akonga ki nga mahi-a-ringa a te iwi Maori, e tiKa ana 1110 tenei wa ka kaha, ka toa. ka mauawauui, taku hapai i tenei tikanga nui, i totoko ake i roto 1 te ngoikoretangu we te wh-rn o toku tmana koroheke, hei koha maka i roto i te rau tau hoou, a nga taiiama me nga taita;nabine me a ratau kohuugahunga. Kai roto ano i nga ra o tenei marama ka toia mai taku waka 1 tubi atu ra au kia koe, ki.roto ki Aotearoa whare rimanga \vhakairo ai, mabi ai hoki i ona tikanga katoa e oli pai ai. Kai te mahia mai e raa nga take hei timatafiga whakairo, kua puta *tu taku kupu ki nga \vahine matau kite mahi-a-rsnga, kia thnata te mahi, hei too mai i te ngakau o nga Kotiro kaore nei i tomo ki nga kura, kua bipa nga tau kite 15 1G 17 lb 19, haere atu. Rca ILI ake nei ka karangatia eau he huihuinga mo matiu, mo runga i tenei tikanga nui kia webea mai tenei katiui uiotuhake ki te bura i te mea i ngaro. E whakaaro ana au kia tonoa a Anaha o te Arawa, bci kai-whakaako, he tamaiti ano kai konei e korerotia ana he mohio kite whakairo, kaore ano au kia touo atu kia haere mai kia uiuia e au, kite marama heoi ano koia touu nei be tangata haunga' hoki te wananga tena e maama i nga korero a nga kaumatua i mahue ake kia matau, me a ratau tuhituhinga, maku e wbakawhaiti, ko nga karakia kua ngaro, he ahakoa ma te hura e kitea ai, kite mea na te kaha ravva tenei papaatera i arahi mai i tenei matuaiwi whakawehiwehi mana ano, e homai ki roto kite ngakau hura, aua mabi ki fcona iwi, e kii ana hoki te kupu a te Ariki, rapua ka kitea, e koutou patukia ka huakina kia koutou. Kai te mahia e au nga taiepa o te marae o Papawai, hei pa tuwatawata, kua oti te peita nga whare, kua mahia hei kaari tipunga rakau Maori, a roto o te taiepa. Kua whakamararna atu au kite tiamana o te Komiti Marae o Papawai, mete mema Kaunihera a Hoani Rangitakaiwaho, mo taku whakaaro mo to marae ki mutu nga ahua hui katoa engari mehemea he bui na te Kawanatanga ncna hoki enei whare me tenei marae, ka tuhera ki ana whakahau, i kii atu hoki au mehemea i konei te Tiamana o te Kaunihera kua kii atu au kia huihui te Kaunihera me ona mema kafcoa, mo tenei take, kia paahitia kia tukua atu hoki taua ripoata kia koutou mete Timuaki o nga Kaunihera a Kiripiti Mea, (Tawa). Ko te wa e hiki atu ai a Taakitioiu i roto i Wairarapa ki Poneke na ka whaitahi atu hoki nga mahi e tumanakohia atu nei e au hei tuara mo te ture, kua oti name te mahara ano ki nga kaumatua. E kaha ana te tumanako o te ngakau kia haere atu kia kitekite, heoi c araia mai ana ete poho ngengere mete mure. He nui toku huihui e noho atu nei kai te mahi katoa ite whenua o te Wairata kai te

' whakapai mahi-a-ringa. Tena ano au e tuku rcfca atu kite mafcua 0 Dga iwi kia te Hetana mibi atu mete whakaatu ano i enei kupu me whakatutara rawa mai i kona te ingoa o tenei kahui. •- Kahui Rauhi Atamai Hura Whakataki. Kia ora ko au tonu te Timuaki te KaM,ohutohu te Tiarnana o tenei kahui. Tamahau Mahupuku. HE PANUITANGA. Ki nga kai bautu o te "Puke Ki ngi" tena koucou, kia ora koutou i roto i nga manaakifcanga katoa, e hcke lho ana i to tatau matua i to tatau Ariki. Na tukua atu enei kupu ki roto i te kai nga wbatu o nya iwi o tawbiti nui, o tawbiti roa, o tawhiti pamamao, kite hono i wairua, ma ana e mau atu ki nga tini marae, e powhiritia ai ia ki tahaki. Na taaka ake wbakaaro mo tatau, mo nga hapu o roto o te robe o Rongok&ko nei, taane me nga wahine e tae ana nga tau kite 16, oiki whakarunga. haunga a raro o enei tau tae atu kite whanautanga o te tangata, ata waiho ake tera. Na, kua tu o catau komiti marae, me o tatau komiti wbenua Maori, i naianei, ko te meaanake e toe ana. ko nga ture kia hangai te tu, kia taea ai te whakangau ki taana mabi, i naianei kaore ano i tu hangai noa. nga ture o ana Kaunihera e ran, koia te bopohopo o nga tangata arahi o aua Kaunihera kua kiia ake nei, kite whakamahi ki nga mabi e tika ana ma raua, taaka ake wbakaaro. mo enei Kaunihera e rua, e oti p.ai ai he tare, me nohp nga, tiaraana timuaki me nga apiba, ms nga kai-tohutobu o aua Kaunihera e rua ki Ponoke, i te wa e tu ana te Paramata mo nga .take Mxori, ki reira whakahacre ai i nga ture, e tika ana mo aua Kaunihera, kia tata ai kite taha o te Paremata o nga meuia, o te Minita Maori o te Pirimia hoki, me penei e tere ai te oti he r.ure mc aaa Kaunihera, na, me penei me tenei ahua e tatari nei tatau. he patu taringa tenei be mouiuou whakarongo hoki, ko tona o tenei ahua o tatau he puhore, he wbakapaetia he iwi mang3re te Maori kaore ■e taea e te iwi Maori te wbakahaere aua Kaunihera Kua kiia alee nei, katahi ka penei na wbakamutua atu te tu o enei Kaunihera e rua, nt.aia mai nutanga o aua Kaunihera kite Hapirimi Kooti me nga Kooti takiw;), mete Kooti whonua Maori, raua ko te kaitiaki o te katoa he kai arahi mo ratau, i te mea hoki kua karapotia tatau te iwi Maori e a ratau ture. Na, e nga iwi e ngi hapu e nga matauranga, koia nei he uiutunga mo enei taouga e rua, kite kore tatau e hihiko kite wbakahaere kia wawe te tu hangai nga ture mo enei Kaunihera e rua, kaati kia maia o tatau o tatau timuaki Kaunihera, me nga kai-tohutohu kite whakahaere i nga ture, koi uru iatau ki roto i nga tau rnutu, ka&ti l konei enei kupu ake. Na, mo nga hapu ake o roto o te robe o Iloagokako enei kupu aku ake. He maha nga tangata o tatau ake, kaore rawa, he wbenua tabi. kaore he orauga mo tona tinana tae atu kite wahine me a raua tamariki, ko etahi o tatau kua whaiti haere mai nga whenua ki raro i nga remu o etahi, ko etahi kua taka rawa ki raro i nga raparapa, te waahi whenua itoe iho. Na, koia au ka whakaatu ai i enei whakaaro aku kia tatau ake, a, ma tatau e ata whakaaro he pai ranei, he kino ranei, oti«a kaua hai wahangutia te whakahe. te whakaae ranei, o tenei whakaaro ka kiia iiei. Na taaku whakaaro, me kohikohi tijaata ake i te paunp tihu whakarunga nga taane" 16 nga tau tepakeke, ahu whakarunga. Na, me tini&ta i te 10/ hereni <ihu whakaruDga te kohi, te koni ma nga wahine tau te pakeke ahu whakarunga i roto i te tau. Na, me kowhiri nga mema $ to tatau takiwa ake, hai komiti, hai Poari ranei, hai Kaunihera ranei, kaua hai neke atu i te 24 n«a mema*taturu o taua ropu,_ a,kaua hai neke ake i te toko 7 te korama o ta.ua .ropu, a, kia rua tuunga huihuinga o taua ropu e 24 1 te tau. Na, kite tu. taua whakaaro e kiia ake nei kia kobi tatau ake, tae takofco tetabi pakapuka,. tiaki i nga ingoa a, nga tangata kohi moni, mete tiaki i te maha o nga moni a te tangata i kohi ai, hai maka ki roto i taua puranga Aiioni, mete tiatii i nga whakahaere katoa a nga merna o Lana cope kua kiia ake nei, ko taua pukapuka mo takoto tonu i roto i te ringa o te kanaka o taua lopu

24, ko nga moni me takoto ki roto ki tetahi peeke. takotecanga moni, kia tokotoru hai kai-tiaki, ko te tiamana ko te tino karaka o te ropu, ko tetahi 6 nga mema ake o te ropu 24 kua kiia ake nei. Na, kaati-noa ake i konei fcaku wbakamarama ake, i te whakaaro nei, kia whakaaetia ra e nga hapu'o to tatau takiwa, a. kia tu hoki te ropu 24 mete korama tokowhitu me to ratau tiamana, ka ata whakaraupapa ai nga tikanga katoa mo tenei whakaaro e kiia ake nei. Na, e nga hapu o Eongokako, me o koutou tangata marama kia hihiko te whakaaro i naianei, kite whakatu i tenei whakaaro e kiia ake nei e au, hai okiokinga mo te iwi e puta ai tenei whakaaro a te aroha ki nga pani ki nga "rawakore ki nga pouaru, ki nga tangata hoki e hiabia ana ki ce rapu oranga hoki mona, mo ratau ranei. Na, titiro ake hoki tatau ki tenei taonga, kua homai nei kia tatau, te "Kareti o Hikurangi," waibi o Wairarapa, mea ake nei ka kawea a tatau tamariki ki taua kura ako ai kite kura mabi a ringa, he tokomaha o aua tamariki e whai whenua ana o ratau matua, o ratau tupuna ranei, he maha kaore he oranga tabi o nga matua o nga tupuna. na ka tika te matauranga o nga tamariki he oranga toona matua to ma tupuna rane:. Na, me pewhea nga tamariki kaore nei he oranga o nga matua o nga tupuna. Na, e te iwi,. titiro mai kaore i te moni nui rawa te pauna i kiia ake nei, kia e tatau hai oranga mo nga pani pouaru rawakore, pobara i te kore oranga, kaumatua kore oranga, tangata maia mobio kite kimi oranga mona, oa te-kore moni anake i kore ai e taea taua oranga, me nga tamariki kua puta nei i nga kura kareti ako mahi a ringa, kaore nei be moni hai hoko mai i nga mea e oti pai ai tona matauranga. Na, koia nei te pai o tenei whakaaro i kiia a!•:*■'■ nei e au, a nei ake te nuinga ake o nga pai nga mo tenei whakaaro, i ki nei au kia oti te ropu 24 nei, ka ata whakahaere ai tatau, e nga mema hoki e 24. _ ' Na, mehemea ka manakohia mai tenei wbakaaro aku e tatau, e nga tangata taane, me a tatau wahine me o tatau hapu, me tino tu te pooti a te iwi o te rohe o Rongokako i te timacanga ote tau 1904 nei, a, kite tu nga mema e 24 kua kiia ake nei, me to ratau korama, me to ratau tiamana, ka hoacu eau taaku ake kobi £lO pauna i te tau, tena kia kakama mai o koutou wbakaaro i naianei ki tenei'whakaaro ma tatau nei, kai matara atu ana ta pohara te mate kai, ka kawea ki te rori pikau tuweke haere ai,_ a, ka waiho hai mva whakama i wacnganui i te iwi Maori, hai tawai mai ano ma etabi o tatau kia tatau, engari ufcua nga tu mate penei katoa te ahua, kite pai kite ngohengohe, kite aroha e kiia -.-.ei koia tera te mea nui rawa o ng i wbakaaro katoa a te tangata ko te aroha. Kia ora tatau. H. T. Whatahoro. WHAKAUTU. Kaihoata o Peterehema. Hepetema 29th 1903. .> Kite Etica ote "Puke" tena koe. Tukua atu aku kupu whakahoki, mo nga kupu a Niniwa Tamaihotua, e mau i te "Puke" No 13 o te tau 5, o Hepetema te 15 tau 1903, koia tenei ana. kupu. » I kiia eau nga rangatira o Wairarapa, no te taha o te Puke kumars, ko an anake to te tihi o te Puke, ka pai te tokunga a Niniwa Tamaihotua, me tana whakautu hoki. Tenei ka whakamarama ahau i aku kupu whakahoki, i nga kupu a nga tangata o nga kainga i tae ai matau ko aku taina, mea matau tamariki, me to mataa hakui, me oku taokete. Tuatahi o nga kainga i tae ai matau, ko te Ruataniwha, no Ngai-Tekapua-matotoru, ko aku kupu whakautu mo a ratau mibi kia matau ko aku fciina, me toku hakui: — Karaagatia tenei to. haere nei, e hara i te taikura mete ibo ote fakau, he taitea enei no te rakau, he kin no" waho, he ngaunga na te ra. Ebara maua ko coku taina-tuaka-ua, he mauu kai rakau, ko te'-manu taupunga, i noho atu i te kainga. He nui toku moteatea, rap te nui o a koutou mihi mo matau i haere mai nei., kite whakaboki mai i o koutou uri kia kite koutou, kotahi a Kawhira i haere ake kite ao ote tonga, tona hokinga mai kia koutou, he maha atu nga hua o tona . ngi.ronga ia koutou, heoi aku kupu marae*. Tuarua ko te Mira, ko te Ha-

enga te rangatira, ko aku kupu whakahoki ano tera. Marae tuatoru ko Kamoto, ko Tamihana Touata me Wa pu Kopuparapar t nga rangatira, ko aku kupu ano tera. Marae tuawha ko te Arimawha, no Tamatarangi, ko a'tu kupu ano tera. Marae tuarima ko Kihitu mete Uhi Teure-ote-o, no Kahu, ko aku fcaina i haere kite whakarite. Marae tuaono te Whakaki, ko te Marae ote 4mi tera, ko oku kupu ano tera mo te taba kia matau, i reira ka tu ahau hei tiamana mo te komiti paahi i te "arema, hei tu mo te Kaunihera whenua o te Tai-Rawhiti, Epanaia, Wi Te Kahu, Whakangaro Watene, tau ana ko Whakangaro, ka titi ke au i taku ake take, otira na ratau ahau i karanga. Marae tuawhitu Tahaeaui, ko Ringawhero te rangatira, me taana tamahine, ara, na cona tuahine i moe ia Hirini Whaanga, ko aku kupu ano tera. Marae tuawaru ko Awamate, ko nga rangatira ko Whakangaro, ko Rewi Toheriri nga rangatira, ko aku kupu ano tera, tae noa ki Tuahuru tera o ratau Marae. Te tekau o ratau Marae ko Waiwhara, ko nga matua o Rawhira nga kaumatua, me ta raua hunaonga te rangatira o taua Marae, otira i nga Marae kua wnakahuatia ake nei eau, e korero ana matau ko aku taokete, me toku taina tuakana, i te ahua o te Kaunihera Marae o Wairatapa, mete Kaunihera Whenua, Ka whakamuraoiatia eau te ngawari o nga whakahaere o Wairarapa, i runga i te ngakau rangimarie, kaorc he puhaenae, kaore he mauahara, ite kaha o Tauoahau kite paihere i te ngakau o nga tai-tamariki o Wairarapa, koia tenei ana kupu, ko te Tiriti o Waitangi na nga kaumatua, mete Tiriti o Kohiuiarama, i tae ano nga kaumatua o Wairarapa ki reira, he kaumatua ano nana i eke hb tunga meina mo te Parernata o te koroni, tae noa kite reta mihi kia te Kuini, na uga kaumatua ano i hanga, te pukapuka mihi kia te Kuioi, taana whakauiu tenei, ko Kaunihera Marae, me Kaunihera Whenua, ko taku hiahia kia waiho ma nga kaumatua e whakanoa nga tuuru, he mutunga no ta ratau mahi, hei muri ra koutou ka eke mai ai ki runga, mo koutou nga nchoanga e takoto m ii nei, heoi whakaaetia ana e nga rangatira tai-tamariki o Wairarapa, no runga i enei whakamarama aku ka whai kupu mai a Komete Te Ito, i te taenga atu o Tamahau ki Turanga. ka korero a Tamahau kia ratau mo te Kaunihera Whenua, mo nga tangata whai whenua anake te painga, te Kaunihera marae, mo te iwi nui tonu tena painga, heoi a Komete Te Ito ana kupu whakautu mo aku whakarnaraina, ka whaia mai e Paora TungCj ka poro na boki te rangatira o Wairarapa *ko Tamahau, he tokomaha ratau naua taua kupu, ka whakautua eau, kaore a Tamahau i te rangatira no nga tangata o Wairarapa, kei reira ano ona rangatira, he bapu tonu-ko tona rangatira, ko tona rangatira, ka tuaruatia ano e Paora Tunge, ko to koutou rangatira katoa tena, o nga tangata o Wairarapa, ka whakautua ano eau, kaore a Tamahau i te rangatira o Wairarapa s . mo tona bapu ano mo Ngati Hikawera, he tiKa te Wairarapatanga, penei mete maara kumara; kotahi te maara, he maha nga puke o te maara, he puke tonu ko tona kopura, me ona kai ta, me ona pihaa, wai hoki me Tomahara ehara i te kopura ote puke, kua mate nga rangatira o JSgati Hikawera, koi anake te morehu, hei tango i te tunga ona tuaksna; tuarua, i revva ai tona ingoa ki runga, i ngaro ai nga rangatira o Wairarapa, he ngawari no ana whakahaere mo te iwi, mo nga taha e rua, tuatoru; ko te pootitanga a te rinia rau tangata o Wairarapa, ia ratau ko te Whatahoro, H. P. Tunuiarangi, hei mema.mo te Kotahitanga, tuawha; ko te kaha o .Tamahau ki se karanga i nga iwi ote motu nei;. tuarima, ko te Wiranga a Ngairo i te rangatiratanga kia Tamahau, me nga kupu o taana wira, i muri nei kia man ki re waewae, ko te hono tenei o te tangata iti, tuaono ; koia te Pirimia o Wairarapa, na kona ia i hapai ki runga ki tahatu-ottrangi; tuawhitu, ko te hapaitanga a nga rangatira me nga hapu o Wairarapa. i mohio ai nga iwi o te ao, koia te rangatira o Wairarapa. Eaore au i korero ko ahau te kumara o to tana o te puke, he whakautu' ki taku, e ai te kupu a o koutou tipuna, he tao rakau e karohia ka taha, he tao ki kaore e taea te karo. E Niniwa Tamaihotua, he hakuwai anake temanu iwhakahua i tona ingoa, hakuwai! hakuwai! notemea ka rua tekau nga tau e

mobio ana a Ngati Hikairo kr au, ara, ki oku inatua, he whare tangata ratau no mataa, me matan no ratau, ko reira te take o ta matau hsere ato ki aua kainga, be kawe atu ia ratau mokopaca kia kite mai ratau, kua raohio hoatu ratau ki toku wareuga, ki toku rangatiratanga, ko taku hakui no Ngati Tuniapuhiarangi, ko toku papa no Ngati Aowheuru, koare a Ngati Hikairo i te tauhou, e abei ai taku ki he rangatira ahau, no nga tangata o Wairarapa, *penei koia nei nga kupu i-korerotia ai e aua tangata, e aua wahine ranei kia Niniwa, ka whakaae ahau naku ena korero, heoi aku kupu whakautu mo nga kupa a Niniwa Tamaihofcua. Ka whakautu au mo te whakaraarama a Niniwa Tamaihotua, mo te tatai rangatira, ara, i tikina nei e ia ki nga pou a te Huki. ko te Whakatatare ki Wbangara, ko Ngara-ngi-whakaupoko kite Poroporo, ko Puruaute ki waenganui whakarewarewa ai, te matamata ki Rangiwhakaouaa ko te Potangaroa; ko ce matamata kite Uruti ko Tamaipokia; te matamata kite Unuunu ko te Kawekairangi; te matamata ki nga Pibau ko te Paeoteatua; kaati taku whakamarama ake i eaei matamata, ko te whakamarama a Niniwa Tamaihotua, ka tika nga pou a te Huki, inutu atu i te poroporo kaore i nuka mai, i na toua tikanga ki nga tangata matua, ko Turanga ko Pakiua kite hiwi ki Matira' ko te Potangaroa he uri no enei tangata tuturu taketake, kite matamata ki Rangiwhakaoma, kite biwi ki Matira, mete mana rangatira, mete Ahi Karoa, mete mana Ruapacu, e kai mai nei ano nga uri i nga hua o te whenua; te biwi ki Maungarake ko Iherangi, ko Maea, kaore be uri kei te ora; ko tc awa ki Ruamabanga ko Tehina, ko Matangiuru. kei te ora katoa o raua uri; te matamata kite Uruti e whakahuatia nei e Niniwa Tamaihotua, ko Tamaipokia te rangatira o te Uruti; ko taku whakaboki mo tenei kupu a Niniwa, kaore he tuku, kaore he mana Raupatu, k?ore he Ahikaroa, kaore he mana rangatira, kaore he hapu nana a Tamaipokia i whakatu, koia hei raugatira mo te Uruti, mo tcku matamata, tiroaia ibo te tuku a Patoromu tama, a Tamaipokia, i te taha kite tonga o Le ngutu awa o Patunui, mau atu ki Tai-o-rautapu, mau atu kite tihi o Puketoro, mau atu kite taha rawbiti o Motukaitutae, ka tutuki kite robe o te tuku a Patoromu, o te taha kite rawhiti, a raua ko Kawekairangi; tirohia ibo te taku o te taha ki. te rawhiui o te ngutuawa o Patunui, ki Waiwharawhara, ko te tuku o Wbareama No 1, mete tuku o Whareama No 2, i kapea ai nga rahui; ko wai ma nga iwi, me nga hapu,, me nga rangatira nana i hoko kia te Makarini, akuanei ka kifcaa ibo, nga iwi, nga bapu, nga rangatira, i roto i nga Tiiti ko Ngai- Teao ; ko Ngati-Ruatapu, ko Ngati-Hinepare, ko Ngati-Maru, me o ratau rangatira, noku katoa enei hapu; waihoki, ko te matamata kite Uruti ko Ngai-Teao te hapu, kaore he kowhiri rangatira a enei bapu, kotabi tonu tona whakatauki, tini whetu kite rangi, ko Ngai-Teao ki raro, mo terangatiratanga o te tangata, mo te toa o te wabine kite riri ko N'-teao tutane nga toma o Ngai-Teao,-kai Horomanga-taane, kai Horo•manga wahine, me nga papa whare o NgaiTeao me ta ratau roto tuna me Waiorongo, noku tupuna tuku mai ki au, kai runga tonu ahau e noho ana i tau a matamata, kai reira hoki te poti o aku tamariki, i riro mai i Nukutaurua. Ko nga tipua kai waho o te Uruti, be kai tiaki no te tatai koura. ko Turuahine be wahine, he tupuna no Ngai-Teao, ko au to ratau uri, ko tahuna a Tamairea ki waho kite moana, ko te Whakaurupae ki uta, he tupuna no Ngai-Teao, he kauboa patiere, tuku mai ki au, kaore he tohu he tongi a Tamaipokia kai te Uruti, e niohio ai nga iwi nga hapu o Wairarapa mete tai-rawhiti, mete tai-hauaurti, mete tai-tokerau mete tuaraki i te tika o nga korero a Niniwa, engari i te taha kite tonga o Patunui kite Unuunu te mana o Ngai Tumapuhia, engari kia moe toku papa i toku whaea i to NgaiTumapuhia, ka hui enei bapu he bapu kotabi, kaati term. Mo te matamata kite Unuunu, ki ta nga tangata matua taana ki, ko te Unuunu te matamata ko Tamaihaerea ki runga ; te matamata ki nga Pihau ko Kawekairangi ko Ngati Mahu te hapu ; ko te matamata kite Tuaahu ko te Haeata, ko Ngati Rongomaiaia te hapu; e whakatika ana ahau kia te Maari, kia Tekaiatekokopu, kia Tawhiroite-

rangi, me o ralau matamata, mo_ te kupu a Niniwa, kai waenganui ahau i euei matamata me oku tupuua, kaore hoki cku whakapapa i roto i aua rangatira, taaku whakahoki, cmgari rawa a Niniwa kua whakauutu rangatira mo Wairarapa mo te whakaatu i ona tupuna, mete abua o tana whakamarama, he tangata ahau be ware ahau, kaati ka whakamarama ahau i toku warenga i toku rangatiratanga, ehara i au i ki he rangatira ahau, na te mohio tonu mai o Ngaokoiterangi ki ona matua, koia i kiia ai e ia ki ona hapu kia Ngati Ira, e ai tona whakatauki, ko tini o te Pekeha kite moana, ko Ngati-Ira ki uta, kn'a ibo e Ngaokoiterangi e kore- au e tau kia Ngati-Ira, he upoko tangahangaha, he koura whitiwbiti-nga-ra, ka whanatu tenei ha haere kite riu o Kaihoata, kia NgaiTumapuhiarangi, kia noho rawa ake ai i te nohoauga awatea, Hokowhitu-heru-turae, Putiki-Makawe ; ko toku tupuna ko Rongomaiaia a Tumapuhia, te Pooa Tewetea nana ko Te Waaka Tamakiurubau, na te Rautangata ko Kararaina, na Tumapuhia katoa, tera atu ecahi, ka hono kia raua ko toku hakui, ko te Paremokimoki ka noho ia Tamaiwabo mokopuna a Tabiarangi o NgaiTeao, ko ahau tenei, ko te tangata tenei e haka ia nei e te wahine rangatira o Hacnua, raua ko Tikawenga, koia tenei: — . Tokotoko mai tabirangi me tona poha me rangitatau tahi te kumi te roa hei kai whakatun ki taku bika kaiponu au tokotoko mai tikawenga me tona poha me Waikaraka hei kai whakaturi ki taku hika kaiponu au. Oci'-a me penei he mutunga mo aku kupu, kei te toe mai ano te mahi ma te Matuhi, kua oti ki roto ki ana Paeroa, ko Takitiinu te waka ko Tam&tea ; ko Tainui te waka ko Hoturoa ; ko Kurahaupo ce waka ko Whatonga ko Popoto ; ko Aotea te waka ko Tun ; ko Tokomaru te waka ko Awa ; ko Matatoa te waka ko Tapui-fcoroa me tona tuabine me muriwai ; ko te Arawa te waka ko Tamatekapua ko nga Toroirangi; ko Nukutere te waka ko ce Awanki ko Pouheni; ko nga kapene tenei o nga waka, kei rote katoa ahau i enei tipuna. Ko te mea pai me unu e Niniwa tana panui ite "Puke Ki H'kurangi," ki tc tohe kce e pai ana, kei a koe te ritenga kite whakakotahi ia tatau. Kite kai whakatikatika mete kai wbakatau, kia kitea ai te bee mete tika o aku kupu, me a ratau hoki, he whakaatu ki nga iwi, ki nga hapu, me nga rangatira o Wairarapa, taria a muri o a maua panui, hei reira koutou mobio ai kite tika kite pono o enei korero, e aki mai nei i runga i te "Puke Ki Hikurangi," ano he waha raiona, bei reira koutou whakautu ai, kite pai, kite kino, heoi aku kupu. Koneke-o-kenana. A. Harawira. PARIROA. Hepetema 18th 1903. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi," tena koe otira koutou katoa, kia tau te rangimarie kia koutou, ma te kai hanga i te waahi ngaro e tapiri te kaba kia koutou, ki te hapai i to tatau taonga, kia ora, kia ora. Tukua enei kupu i raro iho nei, kia kice nga hoa e ncbo mai ra i nga topito e wba o Aotearoa, mete Waipounamu. I tu te hui a enei hapu o nga rohe o Ngati Ruanui, me nga rohe o nga hapu o nga Rauru, ki tenei kainga ki Pariroa, ki roto ki tenei whare ki Taiporohenui. I te 12 o nga ra o Hepetema 1903, be powhiri na enei hapu ia Wereta, me nga iwi hapai ite whakapono. No te 10 o nga ra ka eke mai nga iwi kite marae o Pariroa, k> roto ki to ratau whare ki Taipobenui, he nui nga iwi nei i tae mai, ara, Teatiawa, Ngati Maru, Taranaki, Ngati Ruanui, Ngarauau, "Whanganui, Ngawairiki, Ngaitapa, mete Tai-rawhiti, kaati kite kaute au i nga rangatira taane, wahine, tera e ki nga wharangi e 6 o te "Puke," i te tino nui, heoi he nui te mihi a enei iwi kia Wereta, mo'runga i te mana whakaora i ma roto mai i te ingoa o te Matua, o te Tamaiti, o te ta ratau pou ko te whakapono, ko te kupu a Wereta kia hapainga te whakapono, kia tino tahuri nga iwi katoa o to tatau motu kite hapai, ahakoa he aha te bahi, i raro i te mana o te Karaiti, kaati e nga iwi he tino koanga ngakau noku te tino tahuritanga o hoku iwi kite hapai mete aetanga, kite kupu a Wereta i te mea kua whakarerea e etahi wahanga o oku iwi te whakapono i ha-

na mai e Wiremu Neera, i mua e on an& nga matua, e toitu ana te .whenua, na taua Wiremu Neera nana nei i hari mai te whakspono, nga painga k' enei iwi 1 o ratau ra, kaati e aku matua i toku takiwa me nga whanaunga i era wahi, koia tera ko te wha kapono te timatanga o te wchi kite Atua, mete marunga i nga hara o to ngakau, e kore ai e eke nga whiu a te ture tangata, e tapiri nei ia te Atua kotahi 12, inebemea hoki kite mataku te tangata kite tangata, tena ia na kite ngaro ke te cangata i matakutia ai, kua puta ake te whakaaro kia tahae ia i te mea kua ngaro ke te tangata, kaore hoki ia e kite mai, tena ko te wehi kite Atua kaore rawa e taea e ia, notemea kaore ia te tangata e mohio kei hea rate wahi ngaro, mona i te Atua kaore hoki ia e kite i te Atua, hoki rawa ano ai kite karaipiture titiro waahi ai hei ngaronga mona i te Atua, te karangatanga ake o 23 o nga upoko o Heremaia, i te 28 o nga rarangi, e huna ranei te tangata i a ia ki nga \vaahi ngaro, kia kcre ai ia e kitea e ahau e ai ta Ihowa, he teka i a nei kapi tonu i au te rangi mete whenua, e ai ta Ihowa, heoi i te ra i hoki ai nga iwi o Werefca ka waiho iho ko Winati Ohiwa, hei mahi i nga mamae o tenei takiwa, heoi kaore i tuhia e au nga tautoko. me nga tikanga whakahaere i mahia i tenei, huihuinga tai hoa marire e tuku atu, beoi na ta koutou mokai. Wiremu Tupito. HION'A. Kite Etita o te "Puke Ki Hikurangi," tena koe me tou komi time ou hoa mahi katoa e mahi mai na i to tatau taonga i te taonga a nga iwi o te motu nei, kia ora tonu koe e hoa tenei ka tukua atu nga kupu o to matau hui ono marama i tu ki Hiona waahi o Te Oreore Mahitaone kia panuitia atu e te ''Puke" ki nga hapu, ki nga reo, me nga huihuinga tangata e noho nei i runga, l Aotearoa, l te Waipcunamu, kati kia ora koutou. I haihui nga meuia o te Hahi, o Ihu Karaiti c te hunga tapu o nga ra o mun nei, ki Hiona Mahitaone-, i te 29 mete SO o nga ra o Akuhata. Ko te take o taua hui hei whakarite i nga tikanga, o te hui ono marama mo te pariha o Wairarapa. I tae mai ki taua hui te timuaki a te Mibana me nga timuaki pariha o Waikato o Wanganui, o Wairarapa, i tae mai hoki a Rewi Maaka, ratau ko etahi kaumatua o te hahi, me nga timuaki Mihana o te hui. atswhai a nga wahine, a Etna Raiti raua ko Takare Takana. I taua hui tc nuinga o te hunga tapu o Wairarapa nei. E ono nga karakiatanga nnnui i tu ai, ko etahi o nga korero enei e takoto ibo nei, korero a te timuaki Mihana, he mihi kite hunga tapu, i whakaaturia hoki e ia kei te tupu te hah? ki Niu Tireni, kei te mau tonu te whakapono, o te wahi nui o te hunga tapu, i mea hoki ia, e koa aua matau na te msa, e tipu ana te matauranga, tika, ki waenganui o te iwi Maori, o te motu nei, otira kei te mohio tatau e "vvhai ana etahi i nga Poropiti puihi kia ora ai. I mea te timuaki, e hoa ma, kei pouri o tatau ngakau i te mea e whakawaia ana tatau e aua tu tangata. Ko te tikanga ia kia kaua te hunga tapu e whai ia ratau, i whakatupatoria tatau e te kai whakaora, Matiu 24,- 11 he tokomaha ano nga Porcpiti teka e whakatika ana. Tirohia hoki. Matiu 24.—24, 2 Pita 2, —1 i Porcpiti hoki a Paora, 2 nga Kormiti 11, 13—15, era e puta mai nga apotoro teka, otira e kore nga Poropiti teka ratau tahi ko nga Apotoro teka, e como atu ki roto kite rangatiratanga o te rangi, i na hoki te kupu a te Karaiti, kei a Matiu 7, 22—23. Korero a Rawini Wuru, e ki ana te nuinga o nga tangata, i mau tonu ai te kingitanga, ara, te hahi o te Atua, ki runga ki te mata o te whenua i te takiwa ano o te Ivaraiti a tae noa mai kijenei ra. Engari Jubai rawa te Karaiti, ona Apotoro ranei, i mea ka mau tonu te kingitanga. I mea ia Matiu 21, —43. Ka tangohia atu te rangatiratanga o te Atua ia koutou. I ki hoki a Paora, 2 Teharonika2, —1. E kore hoki e tae wawe mai (a te Karaiti), kia matua tae mai te takanga atu, kua kicea noatia e Amoho, te wa e mutu ai te kingitanga; ara, te hahi o te ALua ki runga kite

mafca o te whenua, Amoho 8, —12. Ka atiutiu atu ratau i tetahi moana, ki tetahi moana, ite Nota, kite rawhti hei rapu ite kupu a Ihowa, heoi e kore o kkea. I wfaakamaramatia e Ihaia, te take i tangohia ai la hahi, ara, te kingitanga i a ratau, Ihaia 27 3. Kua takahia e ratau nga ture, whakaiputaina ketia ake nga tikanga i whakatakotoria, a, whakataka ana e ratau te kawena<ta onamata, Kaati me hoki ano tatau ki-te korero a te •Karaiti Matiu 21,-48. Ka hoatu te rangao te Abua ki tetahi iwi no taua ra•ngatiratanga nei o ratau hua, ko te patai ••tenei ko wai' te iwi nona taua rangatiratanga *nei o-ratau hua, ki taku nei whakaaro ko te 'hunga tapu, e ki ana a Raniera Poropiti Ra--niera 2, —44. Na i ngara oEkei kingi (ara -nga kingitanga e tu nei inaianei) ka wha"katuria e te Atua o te rangi, he kingitanga e kore e ngaro, e kore ano hoki e waiho mo tetahi atu iwi, na enei kupu i mohio ai ta- • tau, e kore tenei kingitanga. ara, hahi e tangohia atu ia tatau a ake ake tonu atu. Ina hoki ko te mea tenei i hanga ai ki runga kite rong'opai mau tonu, i whakahokia niai ai e te Anahera, tirohia nga whakakitenga 14, —6. Korero a Hori Hiropa. E ki ana a Paora, ko ta te tangata e rui ai ko tenei tana e kokoti ai, ko ta te tangata e rui ana he whakaaro ki tona kikokiko, ko tana e kokoti ai he pirau, te tangata ia e rui ,-ana he whakaaro kite wairua, tana e kokoti ai he oranga tonutanga, Karatia 67 —S, .kai a Karatia te 5 o nga upoko, te 19 o nga .rarangi, te korero mo nga mahi a te kikokiko, ko te haurangitanga tetahi o nga mahi a te kikokiko, a, ko nga tangata e mahi ana i enei mea e kore e whiwhi' kite rangatiratanga o fce rangi. Eki ana a Pita kei te 1 Pita 4—3, kia kaua tatau e mahi i nga Haurangitanga waina. Eki ana a Hapakuku, kai a Hapakuku 2—5, aue te mate ,'mo t3 tangata, e mea ana i tonu, oka ano i •te pounamu ki a ia a kaurangatia iho, e mea ana te Whakatauki a Horomona, nga Whakatauid, 31—4, ehara. te inu waina i te mahi jangatira, korero a Ema Raiti me Takare Takana, mo te hui atawhai a nga wahine, .ko te hui atawhai a nga wabine o tetahi ti.kanga i homai ai e te poropiti e Hohepa Mete, hai mahi ma nga wahine o te hahi, a, Jkua homai taua tikanga ki nga wahine o te hunga tapu i Niu Tireni, na konei.i haere mai ai a Ema Raiti, i runga i te whanuitanga o te moana, hei hari mai i nga tikanga o te hui atawhai ki nia wahine o tenei Mibana. Ko te tino kaupapa o te mahi nei, he atawhai i te hunga rawakore, nga tino rawakore, ehara ite mea nga tangata i rawakore ai i runga i te mangeretanga, hai tiaki i nga turoro, hai pera me nga kai tiaki i nga honipera, e tiaki nei i nga turoro, he in:ihi nui tenei kia whakaakona nga wahine Maori ki tenei mahi, he whakaako i nga wahine kite tiaki i o ratau ake tinana, i a ratau tamariki, me o ratau whare kia ma, ko tetahi mahi a te hui atawhai he ako i nga tikanga o te Rongopai, na kua oti etahi taulra te mahi e maua,-hai arataki i a koutou i roto i a koutou karakiatanga, a, ka hoatu e maua kia koutou, ina tae atu maua ki o koutou ake kainga. I tautokona nga korero a Ema Raiti, raua ko Takare, e Wikitoria Te Maari, tumuaki o te hui atawhai o nga wahine o Wairarapa, i mea hoki ia e tika ana kia kaua tatau e kaipounu i a tatau atawhaitanga, kite hunga topu anake, engari kia atawhai tatau ki nga tangata o waho ote hahi ano hoki, kite tupono ratau kite mate i waenganui i a tatau, e koa ana toku ngakau mo tenei taonga kua homai ri'ei ki nga wahine o tenei mihana. Korero a Rewi Maaka, kua wbakanohia e te Atua i roto i te hahi, nga Apotoro ki mua me etahi atu mea me nga hoa mahi, 1 Koriniti 12—28, ki taku nei mahara ko nga wahine etahi o nga hoa mahi, i korerotia ai e Paora i roto i te rarangi nei, ina hoki be maha nga karatanga nunui i homai ai ete Atua ki nga wahine i nga ra onamata, ko Pipi tetahi wahine i tonoa ai e Paora ki Rooma hai aha, hai mahi zna te hahi -pea, ina hoki he kai mahi na te hahi i Kenekeria, Roma 16 —1, ko Ema raua ko Takare ma nga pirihio enei ra ki Niu Tireni, i korero hoki a Rewi moana haerenga kite kauwhau i te Rongopai, ki nga tangata e noho ana i Taranaki me Waikato, e . kaba ana ia kite haere notemea, e mohio ana ia he morebu n<'a'iwi Maori no te wbare o Iharaira, engari

e kore ratau e whakaorangia, kite kahore ratau e whakarongo kite' rongopai ate Karaiti, i "whakahauhau ai kia kauateropue tu he whakatutukitanga waewae, mo nga tangata o waho o te hahi. He mahaatu nga korero i whakapuakina ai, e kore nei e taea te tuhituhi, i hoki nga tangata ki o ratau kainga i te ata o te Mane, te 31 o nga ra o Akuhata. Heoi ano na ta koutou pononga iti rawa. Na Eruha Piripi te Maari. K ; a Aporo Kumeroa, tenei te kape o te ripoata i tukuna e au kia Haami Potangaroa, hei whakaaro iho mau. Heoi na to tamaiti aroha. Maui Pomare. HURUNUIORANGI. Hepetema 21ft 1903. Kite Etita tena koe, he whakaarotanga ake na te ngakau kia tatau ki nga taitama me nga taitamahme o tenei rau tau hou. E aku hoa taitama, e noho mai ra i nga Pito e wha, tena koutou nga taitama e kimi nei i te matauranga, e hoa ma kia kaha, kia manawanui, moi atu kite Matua i te waani ngaro maana tetahi waahi e homai kia koutou. Notemea ki ta te kai tuhi titiro iho e rua nga ahua ture e whakahaere ana i te ao nei:— He Ture Atua tetahi : He Ture tangata tetahi : Na ko te Ture Atua, koia tena kua oti te tuhituhi kei roto i nga karaipiture tapu. He whakatakoto ta te Ture Atua i nga tikanga mo te wairua, mete hinengaro o te tangata, he paraire tana i te ngakau o te tangata kei kotiti kite ara he. He whakahe ta te Ture Atua i nga whakaaro kino i nga hiahia kino o te ngakau o te tangata tona putanga ki waho o aua-hiahia kino o te tangata ko nga main kino a te ringaringa. He whakaatu ta te Ture Atua i te whiu mo te k\no ahakoa kei roto i te ngakau o te tangata e huna ana, kei waho ranei i te tinana. e whakaputa ana ko te hunga kei a ratau ce tikanga whakahaere, whakaatuatu koki i nga tikanga o te Ture Atua: — Ko nga Pihopa, ko nga Minita, me nga kaiwhakaako, kaati i temea ka marama kia tatau te Ture Atua, me huri ake tatau kite Ture tangata. Ko te Ture tangata : He whakatakoto ta te Ture tangata i nga tikanga mo te tinana, mo nga mahi a te tangata e kore te tangata e tau hei titiro i te ngakau o 'te tangata, na reira kaore e ahei te whakatakoto he Ture hei paraire i te ngakau o te tangata e rangi hei parairs mo te tinana. He whakahe ta te Ture tangata i nga mahi kmc a te tangata, i nga putanga atu c aua mahi kino ki waho hei mahi kmo. He whakarite ano ta te Ture taugata i nga whiu mo aua mahi kino. Notemea ko te Ture Atua, ki te pai te whakahaere a te tangata, ka whiwhi ano ia ki nga painga, kite kino ano tana whakahaere, ka whiwhi ano ia ki nga whiu, mo te kino o tana whakahaere: — Pera ano hoki te Ture tangata, kite tika tana whakahaere, ka whiwhi ano ia ki pga painga, kite heo ano tana whakahaere, ka whiwhi ano ia ki nga hed. Na e aku hoa taitama, i nga kura, kia kaha, kia manawanui, kia taea tenei kupu e ki nei i roto i te Karaipiture ; kua aua atu te po, ka tata te ao, koia Tienei kua whiwhi nei tatau ki nga Kaunihera, koia tenei te Ture tangata, notemea hoki e rua nga ahua Kaunihera kei a tatau. He Kaunihera Whenua tetahi, he Kaunihera tiaki tangata tatahi, ko Kaunihera Whenua, he whakapai tanaio tatau whenua, ko te Kaunihera tiaki tangata, ara, Kaunihera Marae, he tiaki tana i te tinana o te tangata, he paraire v tana i te tangata kia haere i te a ra, tika, kaua e kotiti kite a ra he, ara, e nga tai-tama o tenei rau tau hou. Na e aku feoa tai-tama, kite puta koutou i o koutou matauranga kaua etahun whakamuri, kai rite koutou kite wahine i haere nei ratau ko Rota, no te tahuri tanga ake ki muri tu tonu atu hei pou toto, ara, kai noho tonu i te kainga ka riro ano ma nga matua e mahi he kai, engari kite puta 1 nga matauranga, ahu atu ki nga pukenga korero ma aua kite Minita too te taha Maori, maana c hoatu kite tari ate Kawanatanga, ko taau mahi e hiahia ai koo kei reira.

Na e akn hca tai-tama, tenei tetahi Kareti kua tu kai Wairarapa nei mo nga tamariki Maori, kaa paahi kite karaihe tuawha, ka ahei te uru ki taua kura, na e boa ma kua puta nei i "te whakamatautauranga tuawha, tukua mai to ingoa, kimi matauranga mo "tatau, hai painga mo tatau uri i nga tau e h eke mai nei. Hai konei mutu ai, kia ota te kai whakatere i to tatau waka. Na ta koutou mokai iti rawa. Putaitai Raharuhi Tuhokairangi. TAHORAITI. Hepetema 7 1903. Ki ta Etita o te "Puke Ki Hikurangi," tena koutoil ko tamariki te mahi na i nga taonga o nga iwi, o nga mofcu e rua nei o Aotearoa, mete "Waipounamu, me era atu motu ote ao. E uta ia nei ki runga ia te "Puke Ki Hikurangi," hei whakarongo ma te taringa i tena wahi, i tena wahi, i nga pito e wha o te motu. E te "Puke" mau e tuku atu tenei panui kia kite iho nga hoa i te motu, kua hopukia etajii wahine tokorua me nga tdne tokomo runga i te tautohe kite kai waipiro, na, reira i whakaarc ai te komiti, me korero ki nga Pirihimana, kia tiakina te taone kite kitea tetahi e haurangi ana me mau atu kite herehere, a, ko te tuturutanga tenei o taua kupu kua- mau nei enei tokorima, i runga i te fcakahi i te ture Kaunihera Marae, ko tenei e nga iwi, e nga hapu, e noho ana i nga rohe o te motu iiei kia tupato ki o koutou kooaiti Marae, kaua e takahi i to koutou komiti Marae, e nga wahine kaua e takahi i te komiti Marae, kei tatau kite ture nui, a, ka tukua tatau kite Katipa ka maka kite whareherehere, te putanga mai i reira he ingoa kino. Heoi nga kupu kia ora. Na Ihaka Rautahi. t Tiamana. TAHORAITI. Hepetema 21st 1903. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi" e hoa tena koe. Mau e tuku atu tenei panui kia kite nga whanaunga i roto i te rohe o Rongokako, me era atu. wahi o te motu o Aotearoa koia tenei; — No te 6 o nga ra o Hepetema nei i mate ai a Hapakuku Paewai, he uri rangatira ia nona tupuna tuKu iho ki au, he mokopuna ia kia Rongokako, he nui te pouri ona hapu, mo tona matenga he tangata kua tu ki mua i ona iwi kite marae kai nga, kite tu i roto ite huihuinga, kite manaaki i *ga manuhiri, na reira i pouri ai te ngakau, mete marnae mo tona matenga, no te Mane i timata ai nga tangihanga tc whakaeke, tae noa ki te Taifce ka mutu, ko nga hapu i tae mai ki te tangi. Ko Ngaati Tahu. Ko Ngaati Marau. Ko Ngaati Parakiore. Ko Ngaati Rangicaane. Ko Ngaati Raukawa. Ko Muaupoko. Me Hamua. No te Paraire ka tukua atu tona tmana kite whenua, ka hoki atu hoki nga iwi ki o ratau kainga. He takuta ano i te tnahi me pehea i te kaha ote mate kite mau i tena tangata. Heoi ano e te "Puke" kia mama ai koe. Ihaka Rautahi. TE KOMITI MARAE 0 PAPAWAI. Kia mohio nga tangata katoa, kua whakamana e te KauniheraA 1. Hamuera Ihaka (Tiamana.) 2. Tame Eramiha. 3. Te Ao Ahitaua. 4. Ropata Turei. 5. Whare Turei. Hei mema mo te Komiti Marae o P^pawai. Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Kaunihera o Rongokako. I raro i fce mana o te tekiona tekau ma whitu o "Tq Ture Kaunihera Maori, 1900." Ko tenei Komitr hei whakahaere hei whakatutuki i nga tikanga katoa a te Kaunihera kua tukua atu kia peratia. _ # _ Ko te mana o tenei Komiti timata atu i a Hepetema Ist 1903, mutu mai i a Akuhata 31st 1904. TE KOMITI MARAE 0 HURUNUIORANGI. Kia mohio nga tangata katoa, kua whaka-

hi ana e te Kaunihera. A 1. Purakau Maika (Tiamaria.) 2. P?-bira Anaru. 8. Peehi Hemi. Hei mema mo te Komiti Marae o Hurunuiorangi. Aporo Hare Kumecoa, (Tiamana) o te Kaunihera o Eongokako. TE KOMITI 0 TE KOHUNUI. Kia rnohio riga tangata katoa, kua whakamana e te Kaunihera. A 1. Iraia Te Whaiti (Tiamana.) 2. Retini Tamihana. 3. Te Hawerangi Mataira. 4. Tutu Te Whaiti. 5. Haimona Hawsvira. Hei mema mo te Komiti Marae o te Kohanui. Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Kaunihera o Eongokako. V TE KOMITI MARAE 0 WHAKATAKI. Kia mohio nga tangata katoa, kua whakamana e te Kaunihera. A 1. Hira Ihaia (Tiamana.) 2. Matenga Potangaroa. 8. Matutaera P Te Iriwbare. Hei mema mo te Komiti Marae o Whakataki. Aporo Hare Kumeroa. (Tiamana) o te Kaunihera o Hongokako. TE KOMITI MARAE 0 MATAIKONA. Kia mohio nga tangata katoa, kua whakamana e te Kaunihera. A 1. Renata Paora (Tiamana.) 2. Tepene Ternawai. 8. Henare Pakiua. Hei mema ruo te Komiti Marae o Mataikona. Aporo Hare Kumeroa, (Tiamana) o te Kaunihera o Eongokako. Heoi ko te tauira katoa tera o muri o nga panui nei, e mau i te panui tuatahi tonu i runga ra. TAIiORAITI. Oketopa Bth 1903. Kia Aporo Kumeroa, Tiamana o te Kaunihera o te Rohe Potae o Rongokako tena koe. He tuku atu tena kia koe i te kaute o matau whare, e moe a ana e te tangata, he ..whare papa katoa, 23 e rua tekau ma torn, i timata i te rua tae atu kite waru ruuma enei whare e 23. Whakamaramatanga, ko te whare o Eperata Whait'ri, e wha ruuoaa, no Hepetema 25 1903 te tau ka oti, ko te utu £240, e rua rau e whatekau pauna te utu, kotahi Pataka, kotahi whare taewa, me tona whare paku. .Whare o Pare Wirihana Kaimokopuna, e wha nga ruuma, no Akuhata 16 1903 kaoti, ko te utu £... kotahi pataka, me tona toa. Whare o Kihipane ihaka, e rua ruuma no Oketopa 15 1902 ka oti tenei whare, ko te utu £4o e wha tekau manma pauna. Whare o te Hei Hcketa, e wha ruuma no Oketopa 30 1903 ka oti tenei whare, ko te utu £B3 e waru tekau ma toru pauna. Whare o Tawa Rautahi, e rua ruuma, no te tau 1886, kaore e mohiotia nga utu, kotahi pataka, no Noema 11 1902, ka oti tenei pataka. Whare o Ehetere Rautahi, e rua ruuma no te tau 1881 ka oti tenei, te utu £74 e whitu tekau ma wha pauna. Whare o Ihaka Rautahi, e rua ruuma no te tau 1896 ka oti, ko te utu £65 e ono tekau marima pauna, kotahi pataka no Aperira 3 1902 ka oti. Whare o Eruini Rautahi, e wha ruuma no Pepuere 7 1895 ka oti tenei whare, ko te utu £IOO kotahi rau pauna, kotahi whare taewa. Whare o te Wirihana Hekiera, e wha nga ruuma. kaore e mohiotia nga utu, no te tau 1883 i oti ai tenei whare, kua mate nga tangata nona, kotahi te whare taewa. Te Whare o Earaitiana Wirihana, e whitu nga ruuma no te 1884 ka hanga tenei whare, kaore ano i mohiotia te utu, kotahi te Para, mete whare taewa. Whare o Akuira Paewai e wha nga ruuma no te tau 1884 ko te utu £73 e whitu tekau matoru pauna, kotahi whare taewa, mete pataka, kua whakahoutia tenei whare. Te Whare o Riri Takerei, e waru nga ru-

uma, no te tau 18Si> tenei whare i oti .ai, te utu £3OO e toru rau pauua, mete Tepara. Te Whare o Manahi Paewai, e whitu ruuma, no te tan 1883 kaore e mohiotia te utu. Erua nga whare *o Keremeneta te Ngakohue, e rua uga ruuma o tetahi, na te tau 1884, ko tetahi kotahi te ruuma, no te tau 1893. Te Whare o "Waikari Karaitiaaa e toru rnuma, no te tau 1902 kaore a Waikari i konei i kore ai e mohiotia te utu. I te mea kaore nga tangata o etahi whare i kaha kite whakaatu mai ite utu o ralau whare, na reira ka tukua atu ko te kaute anake. Te Whare o te Hapai Paewai, kua mate i te tau 1899 e ono nga ruuma. Te Whare o Ema<-aina Paewai. Te Whare o Aperahama Takana. Te Wbare o te Whaingaroa e wha nga ruuma, no te tau 189 G. Whare o Atena Whare Kiri e rua nga ruuma, kaore e mohiotia te tau. Whare o Hana Whaiti, no te tau 1861 i haugaiaai tenei \vhare. Whare o Ratima Nuuu, oo te tau 1882 ka mutu nga whare o tenei kainga. Kai ce wawahia nga whare kino i naiauei, kia marama kai te mau nga wbika o nga whare i mahia i roto i nga ra o to tatau Kaunihera. Heoi ano kia ora, kaore ano i tu te hui pooti mema, kai te nukuhia e te i>vi, hei te ka tu kaore i a au te roa o te pooti. Ihaka Rautahi. Tiamana Komiti Marae Tahoraiti. HAMUA. Hurae 2th 1903. Take 1 Ko te kakari a te wahine raua ko te taane e kitea ana e te Komiti, tae atu kite pae-whenua, ko tona tikanga i kitea e te Kc*miti me hamene ravva caua kakari, e te taane e te wahine, e te tangata ranei e nga tangata ranei, i kite e kakari ana aua tangata ra, katahi te Komiti ka whawha kite mahi i taua raruraru, ko te rohe, timata i Hamua, tika tonu its rori ka tae ki Raupanui, tika tonu i te rori ka tae ki Ngavvapurua, ka mutu mai te mana o tenei Komiti, ko te kaha o tenei Komiti kite whakatau ite whiu, tiuiata ite 10/- hereni, tae atu kite £10.,0„0 pauna ka mutu mai. Take 2 He motini na te mema takiwa mo nga mate ahua kikino e pa ana ki o matau takiwa, kua waiho kite kai-tirotiro me te Takuta te tikanga. Take 3. He motini na tetahi o nga mema 0 te Komiti Marae, mo te Takuta mo tona kainga, kia tae i runga i te utu kore. Take 4. Ko tenei take mo te mahi Ratapu, kimihia iho e tenei Komiti, me mutu te mahi Ratapu, i nga mahi e kore ana e tika kia mahia i te Ratapu, engari nga mea e pa ana he mate, me vvhakaora ano aua mea mate. Take 5. Mo nga nama o nga kara o nga kuri, kia whakamaua te tau mete ra o te mnrama, ki runga ki nga kara o nga kuri. Take 6. Mo te panui a te "Hikurangi" mo te whakatiputipu knri hipi, i runga i te panui a te "H:kurangi,"e whakahe ana tfnei Korn.ti ki taua panui. - Take 7* Mo te karanga tangihanga i roto 1 te rohe o Rongokako, e mea ana tenei Komiti, kia whakamutua rawatia te karauga tangihanga, i roto i te rohe o Rongokako, me nga kawe mate a te hunga kei a ratau nei nga maie, kite karanga tetahi tangataratau ranei kona hoa i tetahi tangihanga, ki te haere ranei kite kawe mate tetahi tangihanga, he iui noa atu nei i haere kite kawe i nga mate, ki tetahi kainga ki etahi kakainga ranei, ka whiua aua tangata e tobetohe ana, ki nga moni, timata atu i te £10„0„0 pauna ahu atu ki runga. Koi nei Katoa nga take i whakahaerea e tenei Komiti, i o ratau huihuitanga ki Hamua, Raupanui, Ngawapurua, ko enei take katoa i runga ake nei. kua pahitia katoatia e te tiamana, heoi ano nga take ka tukua atu inaianei. Painetu Ngatata te tiamana, he mea tuku atu i roto i te ringa o te hon heketari. Heremaia Maika. URENUI AWA TARANAKI. Ki Papawai, Hepetema Bth 1903. Kite "Puke" tena koutou, te hunga e pupuri mai nei i te whare o nga Wananga, anga taura o roto i te whare Wananga, kia

ora koutou i roto i te aroha o tatan kia tatau, kua whiti nei ki roto ki tenei kupu na, kia niorebu puranga ai kia oraKite paingia enei kupu kia hoatu hei maurauga ata ma te taumata whakaeanga o tatau tipuna, e pai ana, haria ata ki runga i taua whatararigi o nga niorebu whataai, kia marauia ai te titiro a nga tohunga, a nga matauranga, o roto o nga whare Wananga o nga wbakahekenga ibo, kite kore e paingia e pai ana, niakaia atu ki roto i te paepae tautara, na, caaku kupu atu kia koutou i rongo an kua whakaturia a Hare Hongi ha: tangata whakaputaputa i o tatau taonga, o roto o nga whare tuaahu, o tatau tupuna o nga iwi o nga inotu nei, na taaku kupu ake mo tenei whakaaro a te Kawanatanga kibai i rnarama, ara, i ara i whakarongo i ana, ki taku me webe mai i roto i nga iwi kia rua tangata tino matau, ki nga tangata o roto o nga whare tapu o nehera, nai puranga i aua taonga o nga iwi, Kia oti te whakawhaiti ki te waahi kotabi nga mea tika, ka tika ai te whakakawhenate. Kaati ake aku whakabe mo runga i tenei whakahaere. Na, e te "Puke" be loro tena naku i nga matauranga tohunga whare Wananga, whare Make, whare Tuaahu, whare Tapu ranei, e kna ana he para i runga i nga inotu o tatau ake me tenei ano. Timatatia mai he inahi ma tatau i o tatau taonga kia riro ma tatau ake ano e whakatikatika te takotoranga o nga taonga o tatau tupuna. Na, kua whakaaro ahau kia tukua atu.e au nga taonga c koutou tupuna, nga mea l makere mai ki enei iwi o koutou i tenei waahi. Na ko Ranginui i moe ia Tuanuku. Na, i wehea e nga tamariki a Tuanuku a Ranginui, tau ke a Tuanuku a Ranginui. Na, ko nga Rangi e tu wehewehe ana ratau kotahi tekau hoki aua rangi. Na, nga tangata ia ratau te Wananga o to ratau whaea ; o to ratau papa, koia tenei: Ko W T iro. ; ' Takatakarongomai. " Tuinatau-e-nga. " Tupaiwhakarongopatu. " Takaahunuku. •' Maomao Aoicamo. " Taanenui-a-rangi. " Rongomaraeroa. " Tapukangarua. il Tawhirimatea. " Tangotango. " Te Rakurauui. Na ka mutiu nga tamariki nana i wehe o ratau matua i konei. Na, ia Taane te abi tapu o to ratau matua o Ranginui, ia Tupaiwhakarongopatu te ahi tapu o Tuanuku na raua i hiki o ratau matua, kia tau ke Rangi, kia tau ke a Tuanuku koia e tu iho nei, l te Kauwhanganui 0 ta Haha, e takoto nei a papa l raro Alatao i raro Matoke. Na, ka niakaia te kete o te ra o te marama. me nga whetu a te Ikaroa. Na, ka niakaia.te puru o Maeutonga, ki runga hai wbakatau mo te aroaro o to ratau papa. Na ka makaia Tupuninui-o-rehu ki runga, kia i Karoa koia a Kohurau. Na ka tikina e Wiro ka mauria mai nga whatukura i Wharekura ia Matuairo ia JMatuapou ia Matuatiki i te rangi Toitoi Moremore nga rangi. Na, ka mauria mai kia Rangiatea ki reira taka ai, na, ka whakaarahia te rahuinui o Kehu ki runga tu ai, koia te wao nui a Taane. Na, Whakaraumoko, ko Awaawapururu, ko Makuruatea, ko Huikaroro, ko' Wawahitauru, enei katoa i roto i nga buruhuru o nga Peketua o nga waewae o be upoko, no ren?a te ahi Torohanga te ahi Pahipuhi, te abi Ratarata, i mauria mai nei e mau i Waitau, 1 Waipou, i Waikuku. Na, ka niahia te uha ki runga i o Tuanuku, koia te uha ka aitia e Taane ka puta mai ana tamariki. y Ko Hinetamarau. " Hinetamapuia. " Hinetamatama. " Hinetamamamona. " Hinetarnarangi. " Hinekukurangi. " Hineamaama. Koia nei nga tamariki a Taane e whitu, na konei nga mea katoa e kite nei tatau i te wbenua te rakau te ataota, te tangata, te manu te ngarara me era atu.

Xa, kaati aku e tuku atu kia koe e "Puke" i naianei, a, ma o pononga e niaka ata ki tautara e pai ana, tena pewhea a koutou kia kite atu matau o konei. Ma muri e whai atu i enei mehemca ia era e rnana kohia inai e nga matauranga tenei manuka toro ki nga iwi. Hori Te Takaurunga. KOHUiXUI. Oketopa Ist 1903. Ka tuhera te hui i te 10.a.m. Ka tu te Tiamana o te Kaunihera o Rongokako, ka mea. Ko te ra tenei i timata ai te mana o to koutou Komiti Marae, ara, me whai mana to koutou Komiti, kite whakahaere i nga mana katoa, o te Kaunihera, e whakahau nei i to Tekiona tekau maono o te ture nui o te tau 1900, kia ora to koutou Komiti, me to koutou Tiamana, mana nei koutou e arahi kite tika anake ko te Atua hai arahi ia koutou. A.H. Kumeroa. Tiamana Rongokako. 2 p.m. Ka tuhera te hui. Ka noho te Tiamana o te Komiti Marae ki runga i te iia, me nga raema ka men, kia orate Tiamana o Rongokako, mete iwi katoa e pas nei. I runga i nga mana katoa, kna tukua katoatia mai nei ki to koutou Komiti Marae. No reira e hiahia ana ahau kite whakapuaki atu i etahi kupu, hui kaupapa whakahaere mo mahi o te Tekiona tekau maono o te ture Kaunihera Maori 1900. Koia tenei:— Te huihuinga tuatahi o te Komiti Marae. Tuatoru, o Rakaiwhakairi i whakacuheratia i tenei ra. E tu ana ahau i mua i o koutou aroaro e n>ra meraa whiriwhiri whai mana kite whakapu«.ki atu kia koutou i te mihi mete oha a o tatau matua me o tatau tipuna me o tatau tuakana kamene atu ra ratau kite po.), koia nei to ratou kopaki i haere atu ai kite kopu ote whenua, ara, ko te kupu nei homai he tikauga moku, me oku rawa maku 2no ma te iwi Maori e whakahaere. E tu nei ahau i o koutou aroaro i te mea kua tu te mahi i tenei wa, ki nga waahi katoa o te motu nei, whiti atu ki era motu b tacau. No reira he nui te pai te ahuareka, c te nohcanga o nga teina o nga tuakana. l runga i te whakaaro kotahi, me hoatu te Kororia kite Atua, kia whakapaingia a Ihowa te Atua o Aperahama, te Atua o Ihaka, te Atua o Hakopa, koia nei te Atua o tatau tipuna nana nei ratau i arahi ora mni a whiti mai ana ki enei motu, e noho nei tatau ri"a uri o aua tipuna, ara, te iwi Maori puta noa. E hoa ma e nga meraa whiriwhiri whai mana, me nga hapu e pae nei, kua huihui mai nei kite Kohunui nei, kite waahi i whakantea hei tuunga tuatahi, o tenei \vhakatuuuga houtanga, i to koutou Komiti Marae. Ma te Atua tatau katoa e manaaki e tiaki, e whakakaha, e whakapumau, kite whakahaere i nga tikanga pai katoa, e puta mai ai he ora kia tatau katoa, me o tatau hapu, e puaki mai nei l mua i o tatau aroaro, me mahi tatau i runga i te ngakau mahaki ite pooo, mete ngakau e herebere ana, i roto ite Whakapcno mete wehi kite Atua. Tenei ahau te tu nei i mua io. koutou e nga morenu mema, he whakaatu kia koutou i te nui o te hari v me te koa o toku ngakau, mo koutou kua mine mai nei kite waahi l whakaritea hai huihuinga mo tatau, kia tau te rangimarie kia koutou, ka whai honore ahau kite tuku atu kia koutou i nga tikanga e maramaanahaipainga, hai oranga mo tatau hapu e pae nei, e nui ana toku koa ine te mihi mete whakapai o toku ngakau, mo to tatau Kawana, me to tatau Kawanata-n"-a e tu mai nei i naiahei, nana tenei mana nui i tuku mai kia tafeau, kite iwi Maori i tenei wa e tu nei tatau, no reira ahau i mea ai ko te Atua to tatau piringa, me to tatau kaba, hai kai awhina e tino tata ana i nga wa o te he, nc reira kore ake o tatau wehi ahakoa nekehia te whenua, ahakoa kahakina ii<r& maunga ki waenga moana, ahakoa rara tau patupatu noa ona wai, ahakoa win nga maunga i ona hua rnotanga. Tenei te awa kopna manga hai whakahavi.i te pa o te Atua i te waahi tapu, o nga Tapenakara o te runga rawa, kai waenganui ona te Atua, e kore ia e whakakorikoria, ma te'Atua tatau e awhina i te putangamai ano

0 te ati, i nana nga tauiwi i whakakorikori nga rangatiratanga, puaki ana tona reo, rewa ana te whenua, kai ia tatau a Iho»va o nga mano, ko te Atua o Hakopa to fcatau piringa. No reira e tuku atu ana ahau kia koutou e nga Honore mema, i pootitia mai nei e nga hapu hai reo mo rstau, ki roto i tenei tuunga houtanga 10 tenei Komiti Marae, kia ata whiriwhiria e koutou i runga i te ngakau tatu, kauaka hai ponana o koutou ng?kau, a, ka inoi atu kite Atua kia whakakahangia tatau kite mahi i tenei waah> hou, kia marama aio tatau ngakau, kaati e te Atua tohungia a Kiingi Eruera VII te tuawhitu, me Kuini Harekohanara, me teropuariki katoa. Te Ama-o-te-rangi. Tiamana 0 te Komiti Marae. HE WHAKAMARAMA. Kite Etita 0 te "Puke Ki Hikurangi" e hoa tena koe. I niea ano au i te tuatahi kia mr.tu noa taku whakaaro ki nga korero a Eruera Te Kahu, he korero ahua tamariki ki taku nei titiro, otira kai te mea ia no urn a to maua kitenga i Pakirikiri> no muri taku whakahoki ruo ana korero i Waitotara. I puta ano fcaku kupu ki a ia i Pakirikiri, kua tukua e au aku korero kite "Puke Ki Hikurangi," kua tukua atu e au aku korero ki to pepa, no muri maua ka kite, tetahi ko taku whakahoki ehara i te mea mo a maua korero i Pakirikiri, engari mo a maua korero mo te Pipivvharauroa mo te hahi hoki i Waitotara, 1 panuitia ano e to papa, mehemea kai te ~mau tonu i te tangata nga korero tuatahi a Te Kahu, tera e kitea kua rere keana korero tuarua, i ana korero tuatahi i tawai ia mo te' whakaaro anake 0 te hahi kite wairua kaore ta tinana, kaiahi ka whakahokia e au, nui atu te kaba o te Wiremu kite rongoa i tinana 0 nga tang.ita, i whakahuatia ai e au a te Wireum koia hoki tetahi o nga tino kautnatua o te hahi Maori, otira i te reta tuatahi a Te Kahu i mea ia. "E hoa ko koe ranei hai nte mo te kaumatua," kua patu a Te Kahu i tana korero tuatahi, e hoa e Te Kahu, kaore au i te whakarite i au ki nga kaumatua, engari i 0 kupu tawai mo te hahi i t-nvaia e koe enei kaumatua, e mea nei koe i naianei. "E hoa ko Koe ranei hai rite mo te kaumatua, e-hoa he rite ano au kia koe ehara i te-minita, mo nga minita aua kupu, ebara i te mea moku, i t-upekepeke haerenga korero a Te Kahu mo tetahi minita Pakeha i Putiki, mo Tisokowaru, mo te Kooti, he korero hou enei nana. I mea ano a Te Kahu, "11a te moni i ngahautia ai e matau te mahi minita," he kupu taunu ano tenei mo nga tamariki e wbakamomori nei kite mahi minita. Kaore pea a Te Kahu i te mohio ko tetahi take nui i kore ai te mahi minita e hiahiatia e nga tamariki matau. he iti rawa 110 te oranga, moku tonv> pea nga kupu a Te Kahu. Ki taku whakaaro ia mehemea au i uru ki nga mahi Kawanatanga, e tino nui noa ake te utu moku, i te utu o taku mahi whakaako i te Raukahikatea, ko Te Kahu te minita pai kia Kore ai e hiahia kite moni, me pehe& ra ia e ora ai nga minita, me haere tahanga pea, me rite kite moa me hau be kai. Ki taku whakaaro be kupu.noaiho nga kupu a Te Kahu, ko tona hiahia ke he taunu, kai te pohehe a Te Kahu he mahi nui te moni te mahi minita, kaore rawa i hoki i a ia taku kupu no te Oro'kotimatanga ra ano 0 te karakia te kohikohi moni. Ko nga kupu tamariki rawa a Te Kahu mo te Eingatu, kaor&'aku kupu whakahe mo te Eingatu i kauwhau noa ai a Te Kahu mo tera take I patai a Te Kahu. "He aha ra i rekaina ai te kohikohi moni a nga Eingatu e Kohere?" kai te whakaroaro au i te homatanga a Te Kahu i te £I,OOO pauna ki a au ki a tika ai tana whakapehapeha, heoi ano taku i mohio ai ko tona taenga kite bui i Wai-Q-matatini, he hui nui tera, otira ko te kohikohi a Nukutaurua, a Ngaati Kahungunu, huri noa i te tai-hauauru mutu mai ki "Wbanganui e £25 ano! e hia ra ta Te Kahu i roto i tenei moni, i ki ai ia i reka tana moni ki a au. Eta kaati te whakaputaputa ka tamariki noaibo koe, ebara aku mahi i a koe i tu ai, kia korero koe, kaore aku kupu mo aku kai i reka ki to koi'okoro, mou te whakama mei kore ana i whakatakotoria e au taku pereti ki ton aroaro, kaati te tawai mo

te oha a nga iupuna, mo te hahi nana »oi i huti ake o tava ihu ki fce ao marama, in* noa nei to Eingatn, na taku papa na Te Kooti i hanga thara i a koe, otira me whakamutu a caua korero i runga i te pai i te aroha, i te mea he Maori fcahi taua. Na to hoa aroha. Reweti T. Mokena Kohere WANGAEHU. Oketopa 12th 1903. He ngakau aroha i pa mai i nga wa kua pania te tangata, kua pania te motu, kua morehutia te kupu. Kite Etita ote "Pake Ki Hikurangi" e hoa tena koe, me o hoa e mahi maina ite taonga o te aitanga'a tiki kia ora i roto i te Ariki • Kia pai koe kite uta atu i a aku kupu ruarua, kai raro iho hai ahakoa iti aua kupu i ara ano te weiti, koia tenei aua kupu. E "Puke" kia tika to whakatitaba i o parirau kia pai ai taau whakamaiangi, ina rere tiitaha atu koe i te taha paatu o te rangi, tau rawa atu koe ko te marae i noho ai nga tangata matau, e korero nei i te mahiotanga mo nga waka, mo nga hoe, mo nga tata, mo nga ingoa. E hoa e Wakarua, ka nui te pai o to mohiotanga mehemea, kua oti katoa i a koe nga huarahi katoa o te motu nei, me nga waka me nga korero o runga o aua waka, me nga tikanga no reira, he mea atu naaku kia pai to kofero i nga tikanga o runga ia Aotea raua ko Kurahaupo, notemea kai te ahua rereke te tangi o a korua kupu, mo te hoe, mo te tata, nbcemea taihoa tatau ka whakapapa, ka whakahaere i a tatau waka, be nui tooku pouri mo te nui o nga tatai kua ki waho, heoi e hoa kaua e pouri mo enei kupu kai te pai, ahakoa i tae atu kia koe tenei reta mo koutou katoa, e tautohetohe nei mo te hoe, mo te tataa heoi mo tenei, me korero ake au mo tetahi ahua d te korero a nga Ranru mo Aotea, te kovero a nga tohunga a nga Rauru, ko te tangata nona tenei waka a Aotea, ko Kauika, ko Turi ki raro mai, ko Kuaka kite puna, ko Wbatonga ki raro mai o te ihi, me etahi atu rangatira o runga i a Aotea, kore rawa taua korero a nga Rauru i tu ite Pakaru raua ko Marumaru, no reira taaku ahua mahara kai pera hoki enei korero, a, ka waiho hai whakapohehe i ngauri whakatipu, notemea kua takoto noa atu nga korero o Aotea, mete ki i haere mai ai a Turi me tona whaereere me Rongorongo me a raua nri, kua tawhito noa atu i ahu mai ano i aku tupuna tae iho ki taku matua tae ihc ki au, kua mobio hoki taku tamaiti, engari nooku ano tooku po, no tetahi atu ano tocna po, waihoki ete whanau me tupato kai ngaro nga taonga o nga maina me nga tupuna, me to ratau reo utu nui e waiho nei hai mo te iwi Pakeha, e tipu ai hai tino tangata rangatira i runga i taua reo rangatira o te Maori, me mutu. Kia tohungia tatau e te tu« aroha, he mea paihere e te rangimarie he nui ano hoki no ana mahi awhma. Na to koutou taubeke. H. Rangitakoru. TAUIRA POTO. ONGA TURE 0 TENEI PEP A. (Ture 1.) Ko te utu mo te pepa o "Te Puke Ki Hikurangi" i te tau 10/ hereni. (Ture 2.) Kite tono mai ite Nupepa, me penei te ahua o te Ingoa ki waho o te kawa : —■ KiTe Etita. "0 Te Puke Ki Hikurangi." Box 20 Greytown Wairarapa. (Ture 3) Kite tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake. (Ture 4.) E rua putanga o te Pepa i roto i te marama (Ture 5.) Ko te Pepa tuatahi, tuarua ranei e tae atu ana kite tangata, me tuku mai te moni: Na Te Etita o ''Te Puke Ki Hikuiangi."