TE PUKE KI HIKURANGI.

Puke ki Hikurangi, Issue 9, 8 June 1903, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI.

[PUTEA] TE WHAIKOKERO A TE KEEPA TE RANGIPUAWHE. Kia Timi Kara te Minita mo nga mea Maori, i tona taenga mai kia kite i te huihuinga toopu o nga upoko Kaunihera Mauri, e n»jiio runanga nei i roto i te whare rongo nui nei, ia Tamatekapua. I muri iho i nga rangatira ka tn atu ratau kite mihi kia Timi Kara, ka whakatika atu & te Keepa ka mea, waibo maakti e patai atu, mehemea kowai tona Ingoa, ka whakahutia atu tona tau, be oriori tamariki, koira te patai, (ka mea atu ia.) Kowai kowai tenei inanawa e hea mai nei naa ? ko te Rangihoungaata koe ? ko te tama koe a Rehu ? ko Atutaabi ka rere i te tautara ki Pukepoto? ko Kohuparapara i te hiingaote ata i rungao Whapoungakau. Ko Houmaitawbiti, ko te Houatetini, ko te Houatemano, ko te Hou a Raukawa, Tuwbaretoa ko te tangata kimihanga taake te ngutuawa ki kai kau raa auare ko aku boa. Hacre mai e Timi Kara, kua rite tan i mea ai, na e nobo nei nga tangata i whakakakahuria nei e koe kite kakabu marena, mebemea i kitea e ce kai tiaki o te tatau, be tangata kihei i kakahu mai i te kakabu marena, ahakoa kua tapoko rawa mai ia ki roto i tenei whare, ka whakahokia ano ia ki wabo, ka kiia atu ano baere kite boko i tetabi kakahu moou kia penei ano te abua me enei, engari kaua koe e baere ki etahi wbare ke atu boko £ti, kaore i era wbare, mau e titiro atu kite whare e mau na te nama i wabo, koia tena, kite riro mai ia koe he kakahu penei te ahua, katahi koe ka tomo mai ki roto i te whare marena, a ka whiwhi koe i te nobanga mou i reira, na te kore tangata ano i pera mai ai te abua, i kore ai e whakatutukia enei kupu. Haere mai, tenei te mihi atu nei kia koe e haumiri haere mai na i te takutai roa o te taha ki to wbaea Maori motu hake, haere mai whakatutukitia te rarangi tuarima o te Ture a te Atua e kii mai na. Whakahonotia to papa, me to whaea, kia roa ai ou ra kite wbenua, e homai nei e Ihowa e toou Atua ki a koe, na kua rite to mahi honore mo te taha ki to papa kua eketia e koe te Ahurew T a teitei, hei nohoanga ataahua mou, e tohutohu ai i te kino mete pai, i te mate mete ora. Na, i naianei, kua kitea atu, ko te taha ki 'to whaea taau e mahi nei, ae kua whakaaetia ■e nga motu e toru nei to karanga mai, kia haere atu, kia waiho mau e arahi, e pai ana, tenei ka haere atu, engari kia ngawari to arahi, kaua e akiakina he t&uhou hoki kite haere i tenahuarahi, e kite koe e oma atu ana tetahi i mua o te Matua nui tonu e haere atu nei, wbakahokia mai ano ki roto i te kapua whakapipi, kia kore i te kaha, ko te rite. Notemea e rua nga taha o te tangata kua honoa nei hei tinaaa kotahi, whakairihia iho

i runga ko te upoko, koia te mana o to tinana katoa, kaore he whakahaweatanga a te katau kite iti o nga mahi atu caha niaui, a, kaore hoki he whakahaweatanga a te taha m-iiii, kite nui o nga mahi ate taha katau, e wuakaugaoko nei i to raua tinana kotahi, tokorua raua c mahi nei, e whakapai katoa ana te upoko ki nga mahi a toona tinana. tfa ko nga Iwi Maori tc taha maui, ka kumea atu nei hei waahi ngoikore mo te tinana, mahia nei ona tikanga; koia i kaha ai taku whakahna i tenei kupu; kia rongo mai ano koc. Kia ngawari tc arahi i to Iwi Maori, ehara hoki 1 te ra \vkakar:te, hoi mutunga mai rno nga mahi, e tau ai te ki mai, kia tere kai tureiti, kaore e tureiti, notemea e whakatakoto ana tenei whakatupuranga i nga kaupapa, mo ia whakatupuranga e haere ma', nei, a taea noatia te mutunga o te ao. Hei mua o te mutunga o taku kcrerOj e tono atu ana ahau kia tu mai koe kite kororo, kite whakaminenga e tatari atu nei kia k je : Ete roopa a Matariki, titiro kite Iwi Maori me to tacau reo, tekau mawha tonu nga reta. Na kite tae ta koutou whakahaere ki te mutunga o enei ra 14, me titiro marie, ata hurihuri manretia, ka pa ko te Iwi Pakeha e rua tekau maono nga reta o tona reo, mete kaha hoki o tana tawhai haere ki nga mea nui ki nga mea teitei. Ka mutu nga kupu mihi me nga poroporoaki a taua kaumatua ki nga Upoko-Kanni-hcra me nga Kaunihera kaitohutohu ka tahuri ia kite mihi ki tana hoa tawhito kia Kapene Mei, ka mea: — Taku potiki a Tawa. Tena koe, kei te koa toku ngakau mou kua notio mai i to nohonga teitei. Pouri ana ahau ite rongonga kua haria koe ki Poneke noho ai, hua noa ahau kaore koe e hoki mai kia matau, ko tene' kua hoki mai ano koe, ki runga i to waka ia Te Arawa tu ai, kapai, kua waiho koe, ko Uenuku turangarau, ko tenei haere koe ki Poneke hei marainatanga mo o Ivaunihera, ahakoa haere koe ki whea wahi, e mohiotia ana, he taooga koe no runga ia Te Arawa ko tenei kia ora koe. NGA HUA MATAATI. ( Na te Honoke Timi Kara Mixita jio te taha Maori. ) He waahi tenei no te whai-kerero a te Honore Timi Kara Minita mo te taha Maori, ki nga mangai o nga Kaunihera Marae i roto ia Tamatekapua, jßotorua, i te taite te 22 o Aperira 1903. He whanu; no nga kupu tohutoha o roto, a, he ahu mai i te Ariki o nga tikanga mo te taha Maori, koia ka panuitia ki kcnei hei kupu fcuatahi ma "'Pike Kiore" kite Iwi Maori. Ka mutu te mihi a te Minita kia te Arawa, kia Tuhoe, kia Ngaiterangi, kiaNgaati-maru, katahi ka mea:— Ko te tutukitanga tenei o nga wawata a o tatau kaumatua kua ngaro ake kite po, ko te hua tuatahi tenei. he putanga ake no te kakano i tiria e i era atu ra, na, kia pai ta iaua romiromi kia tupu ai, kia pihi ai

kaore he hoki whakamuri i te mea kua eke tana ki runga i tenei caumata tu ai ; engari ka eke nei ki konei kia u te wae\vae, ka tawhni atu kia eke he taumata ke. Ina te hunga whiriwhiri e noho topu nei, te ropu o Matariki, kaore te ropu o Matariki i haere wehewehe engari i rite conu, katalii ano nga uiotu e rua. ka hni, otira hei tuarna tenei ki runga kia te Arawa, tuatahi i re ra i hui ai nga Iwi ki c-e manaaki i te Tinka, a, ko te tuarua tenei, katahi ano tatau ka 1110hio kia tatau, he k;iiiwhau na tana i era ra te kotahitanga, i mea e korero a-wairua ana, katahi nei ka whai tinana. e noho nei tatau. Nni atu te koa o> te ngakaw 1110 tenei ra. E kore e kore tn puta o tetahi fcikanga i tenei huihuinga, kia rite ta koutou haere ; kahore he penei na kia takitahi te hoe i tenei ra, engari he kotahi conu kite kimi ite ora kia kitea, ka rarangi te haere a nga waka, ka rite te hiki o te hoe, he parekura na taua, ka wehewehe, ka tar.patupatu, ko taua e whara, ko tenei huihuinga ka man tonn i ia tau i ia tau, kia rite ai te haere, kia mahi rawa ake nga takivva e mahi ana i runga i te maramatanga kotahi, 1 te kupu kotahi, i te Ture kotahi. Ko tatau he kai-whakarite no te ohaki a o tatau matua, a o c;ttau tupuna. Heoi taka pouri ko nga mea e whakahe inai ana, e rere ana ki waho, he penei taku, ko te tangata e rere ana ki waho ka waiho mai pea i waho tu ai, ka katia atu te kuaha ki a ia, kei hea ranei he rerenga uiona i te wuruhi kai-kino? E tu tikori noa ana tatau i naianei i roto ite Iwi Pakeha, mei kore te Ture hou nei hei p/'/p« i nga morehu o tatau kaha kua he noa ake tatau. E nga mangai o nga Kaunihera, kia pai ta koutou mahi, kua pahure te wa tawhito, kua tirnata ko te wa hou, he wehenga takiwa tenei, manaakitia te taonga i whanau mai i te ao tawhito hei tupuhi ma te ao hou. I te mea kua u te kanpapa ia koutou, a, kua mahia, iuoi te mahi man i naianei ko te whakatikatika i te uv/hi i kitea e koe kua hapa. tenei o hoa. riri kei te kitea i ia ra i ia ra, kite taea eto ton ka puta koe, kimibia he aha te take e hoki nei taua te Maori, e mate nei a taua fcamariki, kite kitea e koe whakahangaitia to pakanga ki kona, ina o hoa-riri ko Waipiro, ko inangere, ko moumou taonga. Kia rua o riugu, ko to ringa ngawari, ko to ringa kaha. E kore e pokanoa te ora kite ahu mai i waho, me ma roto tonu ake ia koe i te Maori, hei roto conu i a koe timata mai ai te pakanga ki enei kino. Ma to ringa ngawari e arahi te iwi, ma to ringa kaha e arai kei fcapatu kite he, kia taumaha to ringa mo nga mea kino kite aoe te tangata tutu waiho kia aue ana, engari ko te tika whaia. He ara tiotio, ururua te ara ote tika kite ora, ko nga whakahe a nga kai-whakahe e naea ana bei korero reka, hei kawhaki i te tangata kia rereke te atiua. Ko te tangata tuatahi hei pakangatanga ko "Waipiro." Whakapaoa to kaha kite riri ki tenei. I te hikoinga tuatahi nei i whai kupu ki i>ga motu e rua ka uaua koutou nga Kaunihera uio tenei mea. Kite kaha koutou mo tenei

ka kaha au kite ki atu kite Pareniata, whakapakaritia nga ringa o nga Kaunihera. "He ra tenei no te kaiponu. Whawhaitia te mangere raua ko te moumou taonga, kaua taua e whakama i te kupu a te t&ngata kite hinga ia taua to Waipiro ka taea e tana tona hoa te mangere, ki taku whakaaro me hanga ano he tikanga hei whiu i te mangere." Ko te roanga o nga kupu a te Minita he tchutohu i te ahua o nga mahi ma te huihainga. "Kaati ma koutcu ko te paahi i nga wbakaupoko, ma nga Tari a te Kawanatanga e whakakaupapa." Heoi e te iwi me nga Kaunihera ata whakaarohia te kauwhau ato tatau Minita tona kupu "me ma roto tonu ake i a koe i te Maori te ora mou." TE RARURAIIU I TE TAKIWA 0 NGAPUHI. Y\'aipawa. Mei 11th, 1903. No te mane te 28 o nga ra o Aperira 1903, ka rere ata to matau tereina i Rotorua ki Akai-ana. ara, ko te hokiuga ata tenei o nga me in a o te hui toopu o nga Kaunihera o te inotu. No te 5 karaka o te ahiahi ka tae matau ki Akarana, nc te mutunga o te ti l ' ka haere rnaua ko A. Kumeroa ki Wuimata lioteera, i reira hokietahi o matau, ka mahue iho ko H. Tamahau me a matau tamariki i to matau whare, i tau i wa ka tutaki maua i tetahi tangata e rapu ana ia maua, he mea whakahau mui e te Minita mo te taha Maori, kia haere matau ki Ngapuhi, tae rawa atu maua ki to tima pake kau atu kua matara ru.wa te tima i te waapu, ka?- tata tenei kite kctahi haora e herea ana te tima e te Minita, ko te whitu ke tona taima tika, no te 8 karaka ka rere atu matau ko te Minica, ko te One Maketonore, ko A. Ngaca, ko liimi te KaiRehita, ko Puruku Whira te Tumuaki o te Kaunihera whenua o te takiwa ki Ngapuhi. ko A. Kumeroa ko ahau, ara, ko te kai tuhi, me nga Pirihimana tokorua. ka puta to matau tima kite moana nni, ka kaha rawa te huri mc te peke i runga i te tai, ka parekareka hoki tena mahi te poke ngaru, me tewhakatitaha i roto i ngawhavenga a-tai, kua kore he painga o te moe e whiuit ana hoki ki raro i te moenga, i konei ka rongo ake au i etahi Pakeha e korero ana kia raua, e ki atu ana tetahi, koia nei te tima kino atu o nga tima katoa, ka ki atu tetahi ka kaha au kite ki ko te Rotoiti te tima kai runga atu te kino i ngi tima katoa, i tenei hoki, ka mea tetahi kite korerotia eau te ahua kino rawa o tenei tima ka mohio koe he tika taaku, mehemea kia nuku ake te kaha o te marangai nei, ka kite koe ka taka katoa nga tangata ki raro i nga moenga, ka ki atu hoki tetahi, he pai ha tena, kaore i rite ki taaku, mehemea ko te Rotoiti te tima nei, ka whiua mai te tangata i runga i nga peeti o tetahi taha pa tonu atu ki nga peeti o tetahi taha ka taka iho ai ki raro, he mea ano ka whiua atu i tetahi taha urn tonu atu ki nga moenga o tetahi tana, ngongoro tonu atu te ihu, ka ki atu tetahi kaati kua tika tau, otira, ko te waahi naana i patu nga take kaha o taku, ko te ngongorotanga o te ihu, he tobu pai hoki tena te ngongoro o te ihu, ka mea tetahi, e rua ra nga tohu o te ngongoro o te ihu, he pai tetahi. he tohu anini tetahi no te upoko. He tohu pai hoki tena te ngongoro o te ihu, ka mea tetahi, e rua ra nga taha ote ngongoro o te ihu, he pai tetahi he tohu anini tetahi no te upoko. No te 6 karaka i te ata ka u Lo matau tima ki Ivarorareka, pa tonu atu te ihu o te tima ki uta i te hohonu o tenei kokorutanga, ka peke atu matau ki uta, ka titiro atu hoki ki tetahi taha o taua moana ki Waitangi, e tu ana mai te whare mete kohatu, ko te "Tiriti 0 Waitangi." ko te roa o Akarana ki konei 130 maero, ka parakuihi matau kite Hoceera, ka rere atu te tima, i te mutunga o te kai ka haere ata matau kite whare karak>a i banga taua whare i muaatu i te whawhai a Heke kite Pakeha, i te tau 1845, e tu pai tonu ana taua whare, katahi matau ka piki ki rung i i Maiki, ko te Puke tenei i tapahia nei e Hoone Heke te pou haki, te hokinga iho ka eke matau kite tima iti ka rere whakaroto ki Opua e 7 maero peke tonu atu kite tereina ka rere wbakauta e 8 maero e haere ana ka tae kite Kawakawa tona mutunga, ka tina matau i reira, i te 2 karaka

ka haere atu i reira ma rupga Paki, a toru o matau Paki," i' 'ka tae atu ki Ohaeawai, 14 maero, ka rhoe matau kite Hoteera, ko te ingoa nui o tenei wahi ko Taiamai, e rua pea maero atu i konei ka tae atu ai kite tino Obaeawai, te pa o Heke, i whawhaitia e te Pakeha 1 te tau 1845 kei reira te kainga o Pene Taui, e noho mai nei i naianei. No tt ata o te Wenerei te 30 o nga ra ka haere atu i reira, e 7 maero ka tae ki Kaikohe, ka tata atu kite Hoteera ka maheno mai te tangata i te manuka he kin tahanga mete pu, takawetia te hamanu e tu ana hold a Matui Kapa, he Minita no reira mete Peene Maori hoki, ka hoki te tangata i te manuka ka peke matau ki raro ka arahina e te Peene, ka tata atu ki tefcahi kurupae i hanga ki nga rau rakau, he tomokanga mo te Minita me o ona hoa, ka rere mai te tohu ka takoto tarawa te manawa ka whakaarahia e raa nga Peruperu, ka mutu ka tata atu kite tomokanga ka maranga ko te pohiri a nga wahine, ka tau maui* kite take o te Haki, he mea a ata hanga marie nga rohoanga, ka tu mai nga Rangatira o Ngapuhi kite wbai-korero kite Minita, ka ahu mai hoki nga mihi kia Ivahunganu, kia Porjurangi, am, kia matau nga hoa Rangatira i haere tabi atu mete Minita, ka mutu ka tu atu ko te Minita, i muri iho ka tu atu hoki matau kite whakautu i nga mihi me nga kupu i ahu mai mo matau. i konei tonu ka puta mai a Kuao me toona iwi, tau kau ki raro, kua tu mai ki runga kite whai-korero kite whakatakoto mai hoki i te ahua o te raruraru mo Tautoro, me o ona whakaaro mo taua whenua, i tu atu hoki te Minita ki te whakautu me matau ano hoki mo nga kupu i ahu mai mo m itau. (Otira he mea kape marie nga korero tera pea e puta i te Pepa, nga kupu mete whakaotiug a i taua raruraru o Ngapuhi mo tana whenua, e ono pea maero ce matara atu o Tautoro i Kaikohe te wahi i hui nei a Ngapuhi me matau. ) No te taite ka noho te fimuaki me tona Kauuihera kite w'uare whakawa, ka whakataua a T.:utoro i runga ano i nga korero mo nga hapu me nga wawahanga, kua whakahaerea e te komiti Poraka i mua atu ko nga rarangi ingoa i nekehia mo Hepatema e heke lhc nei whakahaerea ai, koia tera te tukunga iho, mete whakaoti nga o tenei raruraru i vvaenganui ia Ngapuhi, i pai rawa te whakataunga. He whenua pai a Kaikohe, ara, a Taiamai katoa, he whenua momona ano ina mahia. ahakoa te uaha o te tipu ote rakau mete raraube he pai o ona maunga, kei etahi wahi hakahaka noa iho te kahika tawari ana te peka i te hua ko te nuinga o tenei whenua kei te Maori katoa e man ana. No te Paraire te 2 o Mei, ka hoki atu matau kite Kawakawa, i te Hatarei ka eke matau kite Keepa, ka whai i te tima ki Whangarei, IS maero, ka tae ki Hukerenui, ka i te tereina ki Whangarei e2l maero ka tae ki Whangarei, kaore i mau te tima, i te wha o nga ra ka eke matau i runga keepa ka polca tenei haere kite tai hauauru, e 24, maero, ka mntu ce kaha o te Paki, ka haere matau i raro mo nga maero e rua, ka tae Ki te kauru ote Wairoa, i reira tetahi tima iti e tatari ana mai kia matau, ko te taonga o tenei whenua e haerea nei e matau he kauri, he kouru, he kapia, titiro atu ki nga maunga rarauhe, mete tukinga a te poaka piki atu heke atu, e tanu ana te taewa, hiwihiwi ana te tipu. Ko te utu mo te tana kapia e £4OO rau pauna a runga, a, £IBO a raro, ka tere to matau timai runga i te tai kato, ka tae kite ngutuawa o Mangakahia te putangu kite Wairoa e tere nei te mahi nei a te kauri i roto i te awa, ; ko te ihu tonu oto matau tima kite pana haere, whano tonu ka rite ki to matau tima te ikeike o tena rakau kite tere haere. ko te roa o te tai kaio e haere ana i roto i tenei awa, 100 maero ka puta kite mcana nui, ka to te ra ka tae to matau tima ki Ta-ngi-te-roia, he kainga Maori, he kainga tuatahi no nga M'hrfagare tuatahi o mua, i te haawhe paahi o te waru o te po ka tae matau ki tetahi laone kc Hanatesvira, ko teso maero tenei e rere ana i roto i tenei awa, ka eke matau ki tetahi tima iti, ka rere ano i roto i te awa nei, e 50 maero e rere ana ka puta ai ki te ngutuawa, ka puta kite tai hauauru, ki Kaipara, ka oiahue te ngutuawa ka rere ma tetahi kararaha o Kaipara, e whai ana tenei kia mau te tereina o te ata atu i Helensville ki Akarana, no te 5 karaka ka tu to matau ti-

6 ma, ka kitea i konei te tohungatanga o t_ Kapene kite whakafcere kei eke ki nga tahu. name uga waahi papakn, kaore hoki e kite* ana a mua i te kaha o te pouri mete kohu, i te 8 karaka o te ata ka peke matau kite tereina e 38 maero e rere ana ka u ki Akarana i t2 11 karaka i te Mane, tae atu matau i reira tonu a Tamahau me ona tamariki e tatari tonu ake ana, he ahua mate hoki no taua pakeke i mahue iho ai i te haere no, no te 2 karaka ka eke kite tereina ki Onehunga, ka noho iho te Minifca, i te 4 o te ahiabi Ka rere mai tvj i-irna ki Nuparemata, i te ata ka u kite waapu, ka poroporcaki ki Rotorua, ki Akarana, mete wa ki Taiamai, kua mahue atu ra kite tai whakararo o Akarana, kua pa tenei te kakara kite ihu o te rehu ahi, tu ku ake i te wa kainga no reira tupou ana te haere, ahiahi rawa atu i Wurupere, no te ata 0 te NVenerei te 6 o nga ra ka wehe matau ahu anaki Wairarapa, wehe ana ki Heretaunga. Hei konei mutu ai. Hei kona ra, kia orate kai whakatere o te "Puke" me o tamariki. Na to hoa pono. I. Hutana. TE HUI KI ROTORUA. I te Paraire te 17 o nga ra o Aperira 1903: na Kapene Mea i hiki te nohoanga mo te Kaunihera, kite mane te 20 o nga ra, koia hoki te Timuaki o nga Kaunihera katoa, a, tukua ana eia tenei ra hei mihinga ma te Arawa kite ope nei, a, tera hoki ratau e tu mai k'i te mihi kia te Arawa. He tokomaha ano nga tangata o te Arawa 1 tu atu ki temihi i te ope e noho mai ra, ka tu atu a te Keepa te Rangipuawhe, ka mea atu ia kia ratau. 1 te kimi noa ahau i nga kupu timatatanga mihi a tenei Iwi ate Maori, kaore i kitea e au, no reira ka tangohia iho ko te kupu nei, hei timatatanga mo taku mihi atu kia koutcu koia tenei: — No runga nga homaitanga papai katoa, nga mea katoa e tika ana, he mea beke iho no te Malua o nga whakamarama, kaore nei onaputanga ketanga, kaore hoki He atarangi o te tahuri. Te taenga iho o nga tikanga i tukua iho i runga, katahi ka hoki ake ano te tono kite Matua whakamarama. _ _ Kite mahia taau e pai ai ki runga kite whenua me whakarite tonu, kia pera te rite mete rang; taku patai kia koutou, maku ano e whakamarama atu kia rite tonu nga mahi a nga Kaunihera o te whenua, kia pera me ta te ropu o Matariki te tika, te pono, te marama o te taenga mai o te ora kite tangata. Ka waenganui e haere ana, kua whetu rangitia, kua pa te karanga. Kokiritia uga waka, e hoe kite hii; kua ki ka-.oa nga toka i te ika, haoa nga kupenga kua eke mai nga ika ki nga waahi papaKu o te moflna, te paenga mai ki uta, pai ana te taenga mu o te ora kite tangata, kaore ie whakakino, kihei ano hoki i puta he kupu whakahawea, heoi i tahuri tonu kite tiaki pai i nga mea i waiho mo tetahi atu wa. Na iv;ia rite to rjy>u takiwa i naianei, tatari atu, ko ana mahi e whakahau mai ai, he pehea rate ahua. Ia koutou e noho mai nei, e u hono atu ana, kia whakaritea nga kupu, kua noa mai mo tatau e korerotia mai ra, whaia te kotahi tanga i roto i te wairua, he mea paihere na te rangimarie, na kua rite ano i naianei kua topu ki roto i te paihere kotahi, na konei i nui rawa ai te mihi atu kia koutou, me te hoki ano te mahara kite hunga kua mate aka nei, na ratau hoki i timata tenei te whakakotahi i te tangata, kihei i tutuki ia ratau, no naianei katahi ka tutuki. Me whakapiri atu e ahau kite taha o tenei take be kupu a Houmaitawhiti- 1 te rerenga mai o te Arawa, ka puta mai tona kupu poroporoaki ki ona tama. Epa ma e naumai haere, ko nga raruraru katoa waiho ihoi Hawaiki, e whiti koutou ki tera >yhenua r kia aroha kite tangata, kia kotahi, kia kotahi tonu ta koutou e mahiai, ko te aroha anake, kei mau koutou ki tai, ki utu, he puia, he hangina, e mau koutou I\i tai ki noho, he huhu, he popo, hehanehane, na ko te ra tenei i whakatutukitia ai nga kupu onamata iho: ra ano. - • . . Haere mai, Kn.ua e p.oun kite roa o te takiwa e haerea mai ai e koutou, ehara i ahau,. na Rereahn, na Koperu, he whakaae kau taku, ae, tuatahi a Pakatauia, b tata tvaiotahi..

Engari teaei hei whak&ioaharatanga iho ma o koutou ngakau, be abakoa i te mea kua tae mai nei koutou kite waahi i whakantea mai ai e ia, hei whakaaturanga mo nga hua i mahia ai, eia roopu, e ia roopu, k&ati ano kia te Arawa e mahi atu nei ko te roopu tangata ka eke mai.ki runga i tona marae, be taonga nui rawa tena ki a ia. Haere mai e nga tauhou kia kite i te ahi i kaw6a mai nei i Hawaiki ra ano, na e ka nei i te tuawhenua, e ka mai ra i te rnoana, i nga wa katoa e tatao ai te puia o Wbakaari, e kokiri ai te puia o Huritiui, whakarunga, he tohu marino. e rere ai te wai o Pobutu i te takiwa, ko reira, tangi ai te UMiore a nga Iwi katoa ote ao hia! hia ! hia! I te mea kua riro i te ope te taiina o te korero. me tu mai nga rangatira kite mihi kia te Arawa, ka whakatika mai hoki a Tamahau, ka mihi ano kia te Arawa, ka mea ia. Karangatia tenei te haere mai nei, kL te waahi i wnakaritea hei whakariteuga mo nga ahua o tenei mahi. Tenei mahi he whakaritenga no te tono a nga rangatira kna heke atu nei kite mate, kihei i tukua mai i nga ra i ora ai ratau, i naianei kua tukua mai ma tatau ano e hanga he tikanga mo tatau. Engari, ahakoa, kua kite atu nei tatau i te timatanga o tenei mahi, ko nga tangata e ora nei, kua eke nga tau kite rima tekau tau, one tekau, whitu tekau tau, e kore ratau e kite i nga painga o mahi, ko te mutunga mai o te era o te tangata koi te mohiotia. Tena koutou ete Arawa, kaore he kupu ke atu hei korero ma tatau, ko te kaha ake kite awhina i nga tamariki e maiji nei ite taonga, kua takoto mai nei kite aroaro o nga Iwi Maori o nga motu e toi-i ne\ a, kua tangohia e nga Iwi katoa, koia i tae mai ai ki konei, tena koutou. Kai te whitu tekau tau. kite whai kaha, ka waru c-ekau tau otira takitahi no i nei nga mea e eke atu k' te wa.ru tekau tau, »na hoki kite whai kaha ka waru tekau, e mahi ana tenei mo nga mea kua eke kite tekuu tau, rua tekau, baunga hoki nga mea e whaoau mai a muri ake nei, ko nga kaumatua e noho nei e kore rawa e kite i nga paing.i mete whakaunga a tenei mahi, he ahakoa kia kaha tonu nga kaumatua kite awhina i nga tamariki mahi nei, notemea e mahi ana ratau mete mahara, na o ratau kaumatua tenei mea i tono, be whakatutuki kau ta ratau e mahi nei, kia pai ai te kaupapa, hei ekenga mo nga wbakatupuranga e pata mai kite ao, a muri ake nei. HE TAUTOKO I TE WHAI-KORERO A TE KEEPA TE RANGIPUAWHE. Kia te "Puke Ki Hikurangi." E te Puke teitei whakaora i nga mea o te ao, .tena koe. kia penei ano to ahua i enei ra ;«e to ahua o mua, onamata to whakaora i nga mea o te ao, e "Puke" tukua atu te koa mete hari nui o taku ngakau, mo toku kitenga iho i nga kupu mihi ate Keepa Te Rangipuawhe, mo te Minita Maori, me nga Timuaki o nga Kaumhera, me nga mema Tiamana o nga Kaunibera, he hari nui i p? kia ahau, mo te pai mete marama mete whai hua o nga kupu katoa a te Keepa, koia tenei te huarahi pai ko to tatau Minita kite tohutohu ki o tatau Kaunibera, a, Ko nga Kaunihera kite whakarite. ara, kite whakamahi i nga mea kua tobutohutia, ko nga morehu o nga Puke teit«i ote motu nei, kite whakahua i nga tewha whakahauhau me nga hoko whakaaraara pa, koia ra tenei ka rite ki nga kupu a te Keepa kua rongo nei o tatau taringa, e hoa ma, kore rawa ahau nei i kite whakakake, i te whakamanamana, i te werowero, i te whakabaehae, i te ngautuara o nga kupu a te Keepa, heoi nga mea i kite iho ahau nei i puta mai i roto i ana kupu i a te Keepa, kua tukua mai nei kia panuitia e te "Puke," he aroha, he tumanako, he whakapono, ko te whakamaoritanga o enei kupu e 3 e rite ana ki nga mema tokorua me te Tiamana kotahi, ko te tumanako mete whakapono hei mema enei, ko te aroha hei Tiamana tenei mo enei kupu e 3, waihoki ko nga kai tonutohu Kaunihera me nga Timuaki Kaunibera, ka rite enei ki nga mema kua oti nei te tuhituhi nga ingoa, ko nga morehu o nga maunga nunui o Aotearoa mete Waipounamu, ara, nga kaumatua o nga momo tuku iho hei Tiamana, hei hiiri ma te Iwi, no mua tonu iho tenei ritenga, e penei

ana Le ahua o tatao hapu. he hapu ko tona tangata tohutohu me tona kai hiiri i nga riteng<i pai o naianei i c.-piai ritengipai, heoi e te Rangipuawhe tena koe, mau e whakat tba iho ki enei kupu, e whakawhetai ana ahau mo o k-ipu mihi ki to tatau Minifca, kia Timi Kara, me uga mangai o nga Ivionihera. e tika ana kia puta ia koe nga kupu mihi i te mea kua waiho koe e te Arawa bei waengauuitanga mo to tatau motu, hei waenganuitanga hoki tno nga r:tenga pai, kua waiho hei marae hei kopuatanga. I nga ra o te Tiuka me tona hoa wahine, ko to tatau marae tena i whakakitea ai nga uioi*ehu o te Iwi Maori kite mokopuna a te Kuini, • noho hari mai ra i roto i tona whare. a. waihoki i te ra tuatahi 1 hui ai te Kaunihera Maori, ka tu ano ka tu ki to tacau marae nui ki Rotorua, kite vvaahi i whakaingoatia ai a Taniatekapua hei whare hei matua mo nga I*vi e rua, Maori, Pakeha, kia ora koe, ma te Atua e homai nga matauranga papai kia koe. Na to hoa pono. Meiha H. P. Tunuiarangi. WHANGANUI. Mei 20th, 1903. Kite Etita o te "Pake Ki Hikurangi" e hoa tena koe, kanui toku hi.ihia kia tukua e koe nga kupu e whai ake nei, hei titiro ma nga hoa whakahaere tikanja o te motu, koia t.Miei: E nga ho? i te motu, tena koutou, e rua o tatau ahua, ko te rangatiratanga, ko tetutuatanga, ko te tino tangata, ko te taurekareka, kaati no tenei wa kua kotahi te Tare tangata kua kotahi hoki te Ture Atua, engari ko nga whakaaro ia o nga kai hapai i te whakapono o te Karaiti, kaore ano i kotahi, i te mea Kai u puhaehae tonu ki tetahi, he ahakoa na te Atua nga mea katoa i hanga. No te 13 o te marama i mahue ake nei ka tae mai a Werela, a Eru, a Hare Matenga, me o ratau hoa wahine, taane, ki Putiki Wharanui nei, na Eruora Te Kahu ra:ia ko Wiki Taitoko i hari mai, kotahi te wiki ki konei ka haere matau kite kawe i taua ope ki Waitotara, i moe matau ki telhupuku, ao ake ka tae matau ki Papatupu, he maha nga kupu mihi mo to matau aitua i reira, otiia na Hoani Mete Kiingi i timata te korero, kia Ngarauru, kia Ngaati-Porou, mo te mahi a Wereta he mahi whakaora i nga mamae o te tangata koia te tino putake i tae tioaua atu ai a ia ki Waitotara., mehemea kacre te mahi a Wereta e kore rawa a ia e tae atu ki Waitotara, ka whakautua mai e te tangata whenua Ka mea: —He ahakoa he aha te ngaki i te ao ko taua mate ano kua kitea iho nei, haere atu kite hea huarabi ko taua mate ano, kua kitea hoki nga mahi a nga poropiti, a nga Kiingi, a nga rangatira, he mea mate katoa. no reira kua tuna nga taringa o Taranaki, ki nga mahi c te motu, koia tenei te ngeri 'kore Taranaki e marere atu, heoi tonu tona taonga ko te Raukura ka mutu, i muri 0 tena ka riri a Hoani Mete Kiingi ki tona iwi kia Ngarauru, ara, ka mea kia hoki matau i taua wa tonu; engari na te tangata whenua ano matau i pupuri kia- moe atu i reira, a, no te po ka hui ki roto i te whare nui, i reira ka tu a te Mahu, ka korero mo te ahua o te mahi a Wereta mo te mahi a te Kotahitanga o nga iwi o nga motu nei, ka korero mo te mahi a Te Whiti raua ko Tohu, ka whakaatu 1 ona mahara mo te iwi Maori o enei motu. (1.) Ko te kupu a te Atua kia Iwi raua ko Arama i mea taua kupu, "kia hua kia tim kia kapi te whenua ia korua," mete kupu a te Atua kia Aperahama, "ka whakanuia koe e ahau ka pera te rite me nga whetu o te rpngi, mete onepu o te moana," na no te wa i tae mai ai a Kapene Kuki ki tenei motu, kua kitea i roto i nga pukapuka, neke atu i te 200,000, mano nga tangata o tenei motu. kaati no naianei kaore i tae kite 50,000 mano nga Maori, he aha ra fce take? na maaku e ki ake, ko te karakia kia Ihowa kia te Karaiti kua waiho hei mea takaro noa hei utu moni, ko te whakapono pu kite Atua o ngatupuna nana nei te rangi mete whenua me nga mea katoa i hanga, kua kore e maharatia e te iwi Maori, he iwi mohio rawa to iwi Maori i te wa i nga tupuna, ara, kaore e wareware ia ratau te karakia, kite pangia tetahi e te mamae ka karakiatia ano, kite. whati, kite raoa, kite . pura kite turia, kite motu, kite tu i te rakau, kite haere whenua roa, kite ua, kite whanau te tamaiti. ki tohia fce ingoa, mehemea he tamaiti taane, ka kawea kite wai o

fcu tohi ai mo te mata rakau, mehemea lie tamaiti wahine ka kawea ki Le wai tohi ai m> Rongomaraeroa, he mea karakia katoa, ki to. toua te purapura, kumara, tare runei, he mei karakia, kite hauhakea mai ki rcto i te rua. he mea karakia, kite waruhia hei kao ho mea karakia, kite taona, he uie.t karakia, kite kaioga he mea karakia, no reira te mohiotanga o te Maori, kite ats wehewehe, i te mail rio te tangata, c te manu, o te ika, o te kumara, o te taro, o te karaka, o era atu kai a te Maori, mete tapu o te pae i runga o te tangata, na kaati mo ta koutou kupu e Ngarauru, kia Hoani Mete Kiingi, e mea nei kaore kau ou whakaaro mo te mate heoi tonu to taonga nui ko to raakura, ki taku mohio, kauaka e waiho i o tatau nguiu te whakareka kia te Whiti raua ko Tohu, notemea na te tangata hoki nga ma&i i kiia ai he mahi, na te tangata te Minita, te rangatira, te tohunga, te poropiti, te Kiingi, i pai ai kite kauhau i ona mohiotanga, no reira kaore i te tika ta koutou ko te raukura a te Whiti, kaore kau ahau i te kite kiao o te raukura, ecgari kua kite ahau be ngahau noaiho te mahi. Ivaore kau nga kupu a te Te Whiti raua ko Tohu i te rite ia koutou, ina hoki, ko Waitara te putake o te pcuri o te Whiti raua ko Tohu, mo te riroogai tc iwi Pakeha, kati ko Waitara i riro i te hoko a Te Teira, ko etahi wahi i riro i te raupatu, timata mai i Parininihi tae mai kite awa o Waitara nei, kv'iti ko tenei motu kua karapotia kite ture nui o ingarangi; ko nga whenua Maori, ma te ture e titiro, te tika o te tangata kite whenua, na mehemea ka tukua e te Kawanatanga a Waitara kite ringaringa o te ture kia rapuate take ahi ka, mete take tupuna ka ahei ranei tatau a Ngarauru, a Whanganui, a Ngatiapa, a Muaupoko, te haere kite aroaro o te kooti korero tito ai he ahi ka he tupuna o tatau take ki Waitara ki tepatake 0 te kino i tupu ai ki tenei motu, l coto i nga ra o te Rongopa: o te Karaiti; kore rawa atu; kati tenei ano tetahi mea nui, ko te mana, ko te o Ihowa, i tupono tonu kia Ngarauru rawa nei, i te wa i karapotia ai tenei iwi e nga ope taua nimui a Waikato a Ng«ti-tu-wharetoa, me era atu iwi, ko Wiremu Neera te Minita hapai i te whakapono kia Ihowu, kore rawa i hapa te kupu a Wi Neera i ki ai, kia u kite whakapono kia Ihowa hei pukapuka ma koutou, ka maru ia Ihowa, ce iwi nei, pono tonu kore rawa tetahi kotahi o Ngarauru i riro i te hoa riri, no muri nei ko nga tangata ke i hara kite ture katahi ka kiia no te Atua te kino, ka pohehe tenei korero kati ko tc korero a Hoani Mete Kingi mo te mahi a Wereta, e toru tonu nga ra mo te hunga mamae anake, ehara i te mea he whakakahoi'e l to raukura, i to mana, i to mahi, i to aha ranei, engari rawa nga mahi makutu, nga atua rupahu, wawata noaiho nei, e tika ana kia kore atu ena, me whakaaro tatau he aha ra i tini haere ai te iwi Pakeha, he aha ra i hoki haere ai tatau te iwi Maori, i te mea kai te rite tonu tatau «ia .ratau, o ratau kakahu, a ratau kai, rite tonu ki a tatau e kai nei e kakahu nei; na no te tau 1880 ka timataria e Taitoko ce mahi kia tu a Kaunihera te iwi Maori kaore i mae nga Maori, nga rangatira katoa o te motu nei, i tangi kite morehu tangata ki te morehu whenua, a. no te tau 1900 katahi ano ka tu te Kaunihera Whenua, te Kaunihera Marae. otiia kua timata noa atu a Te Whiti te tauira, ko Parihaka, na kaore ano 1 rite ia koutou, i tetahi atu o nga iwi e haere nei ki Parihaka; notemea i te wa i o tatau tupuna he whare kore paru o ratau, nga whariki, te marae, nga tinana, he mea whakapaipai, kite hinu kakara kite horu, no tenei whakatupuranga kua kuparu noa- iho te mau kakahu, te kai i te kai, kua noho i roto i te pouri, i te mamae koropuku; kua arnuamu kanui iu kino o te Kawanacanga o te iwi Pakeha, he tahae he tango whenua, na e te iwi e hara i te pokanoa, engari he kupu oati na te atua, mo nga tarnariki a Noai mea, ka tomotomo a Tapeta i nga teneti o Hema, koiate iwi Pakeha e tomotomo nei ki o tatau whenua, ki a tatau vrahine Maori, kati ko te mea nui kai a tatau kai te Maori ko to Latau mau nga ko to tatau rangatirata nga kai. ngaro i te ao. Mo tenei take a te Iwi Maori be take pai tonu, engari me pehea e taea ai, i te mea kaore tatau te Iwi Maori i te ako i a tatem tarnariki ki nga mahi o te rangatiratanga;. mete mana o te Iwi Maori, kaore i te ako kite reo motuhake a te iwi Maori, kaore i te

mohio ki ce atua; he atua ;ko t3 ture Kaunihera i homai hei kotahitanga mo nga iwi. Maori o te motu, hei paihere i te iwi ki runga kite ngakau raagimarie, mete whakaaro mohio, mete ngakau tapatahi, kite mahi i te oranga 1110 te tinaua, kaati e mohio ana au e kore to catau mana Maori e tupu, mehemea ka penei tonu to catau ahua me t> nei wa nei; i te mea ko o tatau ngutu kau kai te pahupahu noa iho, kaore i te oti he mahi totika i te Maori, engari teuei ho tuuira mo tatau ko te huarahi i iupu ai te maria 0 Tngarangi, notemea ko Ingarangi i mua, he iwi hoki i raupatutia i whakaraua, engaii 11a te kaha kite rapu ite matauranga ki nga mohiotanga katoa o te ao; na te whakawhirinaki, kia Ihowa, ka hapainga te hahi o Ingarangi hei tiinatanga 1110 tona kaha me te matauranga, tac noa mai ki kua kite tatau kua rongo ko Ingarangi te Kiingi nui i te ao i raro hoki i te kaha 0 te atua nui, kaore he iwi o te ao i ngaro 1 le ra i karaunatia ai a Kiingi Eruera VII. Kaati ko nga mahi e mahia nei he mea whakahaere i runga i nga tauira Kua takoto noa mai i mua, mete whakaarotanga iho he tauira ko te mahi a te Whiti raua ko Tohu, he--01 kua hipa itewa i tika ai te titiro ki nga tauira o mua. heoi kua kiko kore i naianei, heoi ano te mea tika i naianei. he aroha Avhanaiinga atu kia te Whiti, msheuiea he aroha, he kainga kore p.iru te kainga o te Whifci i Parihaka, engiri kaore ano an i kite kainga o rahaki mai uei kia rite, hei uuhiotanga atu koia ano, kai te whakarangotia nga korerc a te Whiti i naianei, kaore he painga ote tangata kite oma ki rahaki o te ture, e kore ia e pahure i te ture, e ko/e hoki te ture e hoki kite iti, otiia ka piki tonu ka piki tonu, kaati he kupu poto noa mo te panuiikiteaiho nei iroto i te "Pip'whar.mroa," ara, he korero mai i murii te tuj,rao \Vere:a, kaore e tika kia penei he mahi ma te ropu e huaina ana he ropu hapai ratau i te Rongopai o te Karaiti ki tenei motu i enei ra, na te ngakau puhaehae ena ahua tikanga, mehemea hoki kaore te mom e kore rawa te karakia o nga haahi Pakeha nei e hiahiatia, hei mahi ma koutou i roto i enei ra. me penei aku kupu mo tena mahi: — He aha ra nga hua tika 0 te whakapono kite atua, he korero ngau-tuara, koia; he korero whauahe ranei i tetahi atu, he waiho noa ranei i te hunga e noho ana i rofco i te pouri, he waiho noa ranei i te hunga e pan<na ana e nga tini mamae, mate mate o tenei ao, rnaku e ki ake "kaore"—engari ko nga hua o te whakapono ko te rangi marie ko te atawhai tangata, ahakoa rawakore pani ranei ; ko te whakaora i te mamae 0 tetahi o tetahi kaore ano ahau i kite kia tahun nga haahi 0 taunu mai nei kite whakahaere ite ora mo nga tinana, engari kei nga wairua anake ta ratau mahi nai, kaati ra waiho noa ake a Wereta kia haere ana, aha kore e tutuki, a, tutuki ranei tana mahi, me titiro marie. Ivaati tenei ake te nuinga o nga korero a te Kahu, engari no te wa nei ka haere mai tetahi tangata o Waitotara ka 24 nga tau i pangia ai tona waewae e te mate, i haere mai kia Wereta mo tona waewae, kaore rawa e kopeke mai, kaati i te mahi a Wereta i kite atu au i ngawari te waewae o taua tangata, engari kite mahi a Wereta, ma te whakapono pu ote ngakau kite atua pono, katahi ka ora ia Wereta, heoi ano ra e hoa ma, ana nga hua e mohiotia ai nga mahi he mahi, he maha nga marae o te Tai-hauauru i haere tahi ai maua ko te Kahu me t&ku rongo i ona korero tohutohu ki nga iwi mo nga ture Kaunihera nei, me ona korero whakahaere mo nga whenua, me nga maiae. kei nga wahine te mahi nui a te ture marae nei, e kore e taea e au te tuhituhi nga nuinga ake o nga korero a taua tangaia. Me mutu iho i enei. kia ora nga iwi 0 te motu. Na to koutou hoa. Rangiwhakateka Tawhiri. HE PANUITANGA KARETX. Ki nga rangatira, ki nga reo, ki nga huitangata, tena koutou he panuifeanga tenei i raro iho nei, ki nga matua, taane wahine, me nga iaitamariki o te takiwa 0 Wairarapa tae atu hoki kite Tai-hauauru: — Kua hokona mai e te hahi, te whare nui mete whenua hoki ote wahine a Takareta (Lady Tancred) kei te takiwa o Clareville

(Taratahi) hei kareti mo nga taitama. o te iwi ko nga moni h«i whangai i te kareti ko ng.i mom kua whait; mai, me nga moni hoki e puta mai aia i nga rabui kura o Papawui me Kaikokirikiri, ko te whakaaro o nga Tdratii kia whak*haere.i tenei kareti, i runga ano i te tauira o ,Te Ante ka whakaturia ano hoki e ratau hei tetahi tangata matan hei Mahita, ko nga tatuanki taue bei uri. l kite kareti ko nga tamariki kua paahi i te kaoiihe tuawha, ka whangaitia ka whakaakonatia, ka whakatupana hoki ki nga mahi oranga mo ratau, kanore he utu engan ma nga matua ano nga kahu o to. wa i cimata atu ai te noho o taua tamaiti kite kura, tae noa hoki kite mutunga; hei nga kahr. anake e rite ana. Kaati ko nga tangata katoa e hiahia a:ia ki te tuku mai i a ratau tamariki taaue kite kareti, ara, nga taitama kua paahi 1 te kara~ ihe tuawha, me tuku mai o rataa ingoa wia Atirikona Wenekooti o Poneke, kia Riv. A. 0. Wiremu o Putiki. kia Rev. Teri P erati o Papawai, me Roma Parakitini o Kereitaone, ko te hiahia nui o nga kai whakahaere o te kura kia whakatuwheratia te kura i ngara o waengannio Hunenei, na konei mc hohoro te whakaatu atu i nga ingoa o nga tamariki e tau ana mo te kura. ivi uru mai ano nga tamariki taane ote lai-hau uira kite Kareti engari ka riro ma nga m jni ote rahui kura 0 Poriruae whangai e:iei tamariki. HUILIU'.NGA TOPU KAUNIHERA KI ROTORUA. Warpawa. Mei 10th, 1903. Taku whakamarama me ngakau whakawhetai. E nga hoa whakatere i te "Puke" hei kona ra. He rongo ta te taringa i te mea e ngaro ana. Ivitea, ka kitea, heoi ano maharatanga kite wawaara ote ro.igo abe taringa, ka riro te mahi ite k inohi nana i titir.), na te pito ngakau i aata rapu, na te mangai i korero, na nga ringaringa i w'a aw ha i tangotango, ka kitea he taonga i te ra e whiti ana. E nga iwi e nga hapu koutoa katoa te iti te rabi, puta noa i Aotearoa ms te Waipounamu, me Wharekauri, hei kona ra kia ora, 1 roto i te ahua o nga wa me ona tikanga whakaahuru i te tinana, me nga mahara, titiro kia matau kia Maui, kua rite tenei kite wa, ina kua pupuri o tatau ringa tetahi ki tetah'i, kua aata whakawaiti marie tatau, na te waahi ote awa wai aata rere ng i mea e hap/'t ana, nga mea e ngote ana i te u, nga mea kua takoki te waewae, ngi mea kua wharara te tuara mau ano e aata arahi marie, kua mahue ake peai a tatau i te iwi, te whakakawbitianga til tahanga, kua tae tenei tatau kite tauuiata e titiro ai, e matau ai tatau, e mohio ai kite whakama, ina h)ki ra kua rnohio tatau kite rauhi i o tatau tinana, kei kitea mai etu tahanga ana. He ahakoa kua mohio nei catau kite whakama, otira ko 0 tatau mahara e puhoi ana, e matapo ana ki raua i te aroaro, i te kahao te titiro whakamuri, kei te piki tona mai nga w» hei kukume atu i o tatau tinana ki roto l te whakama, titiro ngatahi tatau ki tenei rtreketanga, katahi ano ko te tinana hei hoiho, a, ko nga mahara be> kaata, ara, ma te tinana e whakaako, e tohutohu nga mahara. Ivua aua aLu te po ka tata te ao, no konei ra kia whai whakaaro tatau, E nga iwi e nga hapu, kua wbariki ki raro 1 o tatau tikanga, kua puta nga whakaaturanga mo te bui toopu o nga Kaunihera o te motu ki Rotorua, i te 11 o nga ra o Aperira 1903, i tae a-tinana mai hoki ki taua hui nga Honore Tiamana, i kokiria mai nei e o ratau Kaunihera, hei mangai ki taua hui, hei whakatakoto i nga tikanga whakahaere e pai ai, e rite ai mo te ahua o tenei wa, i raro ano i nga tikanga o te Ture Kaunihera marae. o te tau 1900, i tae mai hoki o tatau Honore rangatira, kai tohutohu, i tu a-tinana mai ratau jii mua i te aroaro o te hui, kite whakatakoto mai i etahi bupu marama, whai tikanga mo nga mea epa ana kite iwi, kia ngawari, kia ata whakaaro i ranga ano i te mehua e rite ana ki to tatau kaha, ara, ki to te Maori, mete honore Kapene Mea hoki te Tumuaki o nga Kaunihera marae, puta noa te motu, rite tonu ana kupu ki a nga kai tohutohu,' ona whakaaro hoki ki o tatau whakaaro, to te tango ta ra i tupu i roto i te Maori tocna* ahua, mete matau ki nga tikanga e taimaha ana, s mama ana a te Maori.

He nui hoki te tupato, te pai, te marauiao koutou mangai Tiamaua, kite whakatakota mai i nga tikanga whakahaere me ooua wuakamarama, ite mama mete taumaha, henui boki te wehi o te ngakau, e kitea at is ana to u toau o tt maharu. i runga i te kaha o to whakaaro ki nga mabi, laea noatia te mutunga o teuei hui, ua koue. te uui o to whakanjibi, mete wbakawlietai o iojku ngakau ki oku boa raqgatira, e tumanako ana uuKi tuku ngakau, kia kaua te hvi e whakaugakau kore, ki o koutou kai whakatakoto tikanga mo nga wa e ahu mai arm, kaore hoki 1 te ngaro ia tatau, nga bua oatatau nei tu ahuu hui o mua ake nei, be mabi kino nga mabi, kaore be \vehi i mua ito aroaro. ivaati ane tenei waahi. "TOKU NGAKAU WHAKAWHETAI." 0 matau rangatira o te Arawa, nga kai tobutobu ivauuinera, nga honore mema nga wahiue, me nga kotiro, te iwi katoa bei kona ra, i to tatau marae ataahua, mete whare konanga, 1 whakamamue ai te wabine hap/i, i tona wlianautanga, te tama tuarua ate wahiae rangatira, e uolio maina 1 runga i tona pou wnakairo, 1 te tapa o te papa 1 o uru, e anu tuakana i raro i uga tirianga me ce whakaaro pai tena ra koutou, e kore rawa to koutou ngakau rangatira, to koutou ngakau rangimarie, me to koutou manaaki nui e taea te waino i te Kokonga, engari ka hiKitia ka bapamga ki waenganui, ki runga i te turanga, kia tiaiio atu ai ki uga boa i te motu, auo mete ramai runga ile turanga o tou tupato, tou weLu, tou haiiaum kite tiopu i tou waimane, tou kaUa tou tumanoko rue tonu, wuiwni tonu noiu ki nga bua ataabua, me teuei tiKanga hoki o naia tata nei, l Le ra o te ±'iuka ki liotorua, ne whare iVJaon nga wbare o te \\ liakurewarewa, me Ohi.iemutu, l toKU taenga aui nei, be ana abau kua r/'hitia. nei taoae, l nai<tuei kua papa katoa uga Wilare. ilea ana ake auo ra teuei, beoi te mea i turn liio ai, ko te wuanui tonu mai o a koutou tiKaiiga pai, me taku whakaaro tera ano koutou e pouo ki tetani ra l runga i nga tuanga pal n.ua mania e koutou, a, e tumanako ana Uoki toKU ngakau kia whai bua a tatau mabi l runga l te wnakaaro kotahi. E aku kotiro rangatira, kia ora tonu koutou i runga ia Koutou mam pai, aroha manaaki iioia i t.i laugata, e kore e taea e abau te wnaKaeke atu ijau arona, ki runga aKe l to kou&ou aroiia, te nui o a koutou mabi i te ao l te pome nga wnakaabuareka hiaug.i rore a ko taku wnakawnetai mo koutou kia wnai ima o Koutou kopu kia tuouaice 1 roto ia koutou, nga kai wnakahaere tikanga, hei arani l nga iwi e tupu ake l roto ia koutou wnaKatuparanga me uga tangata marohirotu, hei napai nei pupuri i te kuha, i te ma.ua i raro l oe uaki o te ivnngitanga o Eruera te tua wbitu me nga Kiing.tanga ivuimtanga e puta ake i mun ia koutou wuakatupuranga, tuarua o aku kopu ka whakapau abau l toku kaka l runga ite wehi kite ata wnakaaro l nga tikanga o te timatanga atu 0 te kaupapa whakatakoto i nga tikanga e piki atu ai mo nga wiiakatupuranga, ina waiHongia taku uono tonu i te noboanga e tu nei anau, l runga hoki l taku titiro atu whakanuia, ka kitea, pourituritia e abau i konei nga mea nei ts ngaro atu ia tatau, tenei nga rate baere mai nei lea ngaro ngi raoraj me nga maunga l te tangata, (tuaruaj ko te matauranga ka piki, ka rite ki nga kaahu c mataki baere ana i runga, ki nga wairua ririKi o nga kikokiko i te wbenua, ua reira te nui o toKU ngakau, kia whsi turanga kia whai whakaruru kia whai pa kohat'u koutou me o koutou whakatupuranga, i roto i nga rau miriona tangata e baere mai nei, abakoa e kore to koutou aroha e pono, i aku kupu nei, otira e mobio ana ano ahau, e kore te ruahi kino e bapa i tona utu, e kore- hoki te mahi pai e hapa i toona utu, a e tumanako ana hoki toku ngakau, tena ano koutou e whiwhi i te utu o te pai. Me kaati iho i konei nga mihi aroha mo koutou, me o koutou matua, laane wabine, me nga rangatira katoa o te Arawa kia ora 1 roto i teatawhai a to tatau Ariki. Hei Kona ra. Na. Ihaia Hutana. Te kai tuhi mo matau ko. Tamahau Mahupuku. A. Kumeroa. o Wairarapa.

RUATAHUNA. Mei 25th, 1903. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi," tena ra koe me to komiti i raro ia koe, kia ora koe, ma te atua koe e tiaki i nga ra katoa, e mahi raaina.i nga mahi nunui o te ao. Kaaci, tenei aku kupa torutoru ka tukua utu hei kawenga ma to tatau maunga, hei tuku atu ki nga pito e wha o te ao, ki Aotearoa mete Waipounamu, me era atu waahi 0 te motu nei. Kua tae mai au ki Ruatahuna nei, kua kite au i toku iwi ia Tuhoe 1 hui katoa ki Matatua, i inoi Katoa nga rangatira mete iwi kia korero ahua i nga kupu o te hui i tu ki Omahu i te tau 1903 i te 5 o nga ra o Aperira, ko nga kupu o taua hui i korerotia e ahau, ko te wbakapikipiki mana katahi, ko te moni ote hui 1455, i pau katoa i ahau nga korero ote hui kia ratau, me ta maua riri ko Eraihia mo taku mana mo te Tahi-o-te-rangi, a, i whakanui katoa a Tuhoe ki ahau i taku kaha kite whakahaere i taku mana ia te Tahi-o-te-rangi ko te hui i karangatia eau i Omiihu kite tau 1904, ki Ruatahuna, kua nukuhia, na Tuhoe i hi in tae noa kia Timi, kua kite ahau i te pa o Tuhoe, he nui acu nga mea whakamiharo kei roto o taua pa. Heoi ano Naha Te Kauru. NGA WHAE-KORERO A TE HUIHUINGA TOOPU 0 TE KAUNIHERA MAORI 0 TE TAKIWA 0 MANGONUI. I TU KI TE WHAEE HTJIHUINGA I KAIT.UA 1 te 11th, o Mei 1903, me Pamapuria i te 18th o Mei 1903. 1 puare te hui a te Kaunihera Marae mo te taenga mai o Apirana T. te tino Tumuaki, kai-tohutohu ate Ivawanatanga mo Kaunihera Marae katoa o Aotearoa nei, ite mane te 11th o Mei 1903, i tu ano hoki ko taua Honore Kai-tohutonu te Tumuaki mo tena hui, ko Rata Pomare te tangata tuatahi a te Kawanatanga i tuku mai ai hei tiro tiro i nga Iwi o tenei pito o te motu nei, a, ko Apirana te tangata tuarua i tukua mai i tenei tau. I tu a Apirana kite whai-korero mo runga i nga Ture Marae, ka mutu taana whai korero ka tangi te umere a te whare katoa, i te pai mete tino rawa o nga kupu tohutohu mo nga Marae te tuatahi, (1) ko te mea pai rawa hoki o nga Ture Marae nei, ko te ekenga aDu o ie mana o nga Kaunihera Marae, ki nga huihuinga ropu Maori, ahakoa i rota Kawanatanga, Pakeha ranei, i te mea hoki he tini oga Iwi kai te omaoma o enei takiwa ki aua tu rota (2) ko te pooti i tetahi tangata ma tenei Kaunihera, mo te takiwa o Mangoaui me Hokianga hei whiriwhiringa mai ma te Kawanatanga, a, tu ana ko Ri?po P. Puhipi ta tangata itu hei tirotiro i nga Marae, (3) ko te pooti i tetahi tangata hei Kai-Rehita matenga tupapaku, marenatanga, whanautanga tamariki, a, i whakaaturia ko Hahi Ngaputu, Pirihimana tuturu a te Kaunihera mo Kaitaia, ara, mo Pamapuria ko Tamati Wiremu, ko Ahipara mete Ru o te Tokerau, i whakatarewatia ko te ingoa o te tangata mo te Awanui Noota, me Koreponia, otira i pootitia, i muringa iho, a, tu ana ko Wiremu Hakaraia Awarau te Pirihimana mo taua takiwa, i te pootitanga a te Iwi. He maha etahi afcu ahuatanga 0 nga mahi a tenei Kaunihera i tohutohu ai a Apirana Ngata, a, e tumanako ana nga mema katoa o te Kaunihera tera e tika a ratau mahi a muri akt nei. No te ahiahi o ta mane te 18 o Mei 1903, 1 noho ai te Kaunihera Marae ki ta ratau ake huihuinga, a, kite tainga hoki o te kawa o tetahi whare hui i Pamapuria ko te "Patu" te ingoa o taua whare, he mea hua te ingoa ki to ratau ingoa hapu ake kia te Patu, a, he maha nga/ motini i takoto mai kite aroaro o te Kaunihera, a, i whakapaua te kaha o te Kaunihera kite mahi i aua motini i nga mea i paahitia me nga mea i whakakorea atu, kotahi ano te tino mea nui i rnahia e te Kaunihera, ko te whakapaihere i nga vhakaaro o etabi o nga rangatira o taua Iwi e noho watea ana nga whakaaro, ao noa taua po ka oti taua take i runga i te raogimarie--tanga o aua rangatira pai. kotahi anake t# ' mea i kitea e te Kaunihera nei, ara, ko to -oan korenga mana kite rohe i

te whenua pera rawa me ta te Ture nui, i nga whenua c wehea ana hei Marae mo o ratau whare hui i whakahau atu ai ki o ratau Iwi kia mahia, no reirai tu-a- rarurarii ana; me nga Iwi katoa e hapai ana i taua mahi rangatira ki runga i te whenua o etahi tangata motuhake, a, e whakaaro ana tenei Kaunihera mehemea e whakaae ana te Kawanatanga kite tuku mai i taua mana kite Kaunihera, tetahi tikanga ngawari ranei mo aua putake, hei mea e kaha tonu ai te Iwi kite hapai i taua til taonga, he nui hoki te rarurarutanga o taua ahua t pa mai ana ki nga Iwi o tenei Kauniheratanga i naianei. He whakamutunga mo nga mahi o te hui kia whakaaturia ake no te turei te 19 o Mei 1903 i mutu ai te hui, i hoki atu etahi o nga mema ki o ratau kainga ko etahi i noho mo te wenerei ka bokihoki ki o ratau kainga he nui te kaha o nga rangatira kite awhina i nga ahuatanga o te Marae me to ratau Komiti wahine hoki, koia rate mane/ki ki tc whakahaere i te tahua mo te hui mete Koea Himene, he nui whakaharahara te painga o taua tu taonga i taua hui, a, hei whakamutunga rawatanga mo nga mahi a tc Kaunihera, me hoki ano ahau kite hui mo Apirana ra, ara kua whakaae te Kaunihera kite utu i nga moni e£s pauna ite tau mo te pepa a nga Kaunihera, hei awhina kia kaha ai te mahi i nga mahi a nga Kaunihera katoa, a, kua akiaki atu ano tenei Kaunihera ki o ratau Iwi kia tango i taua pepa e 5/- here ni mo te tau, he tini nga Iwi tera e kohi i te moni awhina i o ratau marae, a, tera e tukuna atu i raro i te tikanga a te Kawanatanga tapiri m<xi nei, he pauna mo te pauna 0 aua tu moni, iaa whakaemia atu kite ringaringa o te Kaunihera o ratau rohe. Heoi ano. Na te karere a te Kaunihera Marae o Mangonui nei. Ratima Aperahama. (He mea ata whakante e te mana o te Kau nihera Toopu o Mangonui.) WHAWHAI A HEKE. (Ko te korero ote whawhai i waenganui ia Hone Heke mete Iwi Pakeha, kite TaiTokerau i te tau 1845, he mea korero na tetahi o nga kaumatua rangatira o Mgapuhi, kia Tiati Maninga, he mea tuhituhi hoki ki te reo Pakeha. Ko te take i panuitia ai tenei korero hei titiro whakamuri ma nga tamariki o tenei whakatupuranga., ki nga mahi nunui i mahia e o ratou tupuna i nga vva kua pahure ake nei, kei ware ware ia tatau i te Iwi Maori nga mahi a o tatau tupuna heoi te whakamarama.) Kua maha nga tau i naianei, e whakaheniohemo ana tena toa rongonui a Hongi Ika, kua huihui mai ana tamariki me tona Iwi kaioa, katahi ka whakaputaina e ia tenei korero kia ratau: e aku tamariki, me aku whaaaunga, whakarongo ki aku kupu poroporoaki. A muri nei ina ngaro atu ahau, kia atawhai tfi nga Mihingare, kia atawhai ki nga Pakeha, whakamanuhiriiia ratau ina tae mai ki enei takutai, tiakina ratau, me noho tahi koutcu me ratau, ano he Iwi kotahi. Engari mehemea ka u mai ki tenei whenua, he Iwi mau i nga kahuwhero, kaore nei e mani, kaore hoki e hoko taonga ana, he mau tonu i nga rakau whawhai, hei reira kia ohiti koutou ki tenei Iwi, e king'a nei he hoia, he Iwi kino, heoi ano ta ratau mahi he whawhai. Ina kite koutou ia ratau, whawhaitia, hei reira e aku tamariki kia maia hei reira ano hoki e aku whanaunga kia kaha kia maia kei whakataurekarekatia koutou, kei hoki to koutou whenua me a koutou taonga i te Iwi ke, no te mutunga o tona wnakapuaki 1 enei korero ka mate hoki ia. He maha nga tau i muri mai, ka nui haere nga Pakeha mete hoia haere i runga i te whenua katoa, mete hokohoko taonga ki te Iwi Maori, mete noho tahi hoki me tatau mete ahua reka o nga Maori mo tenei tu ahua, mc nga taonga'o ter Iwi Pakeha e riro mai ana, ara, te paura, te patiti, te paraikete, te tupeka, me era atu taonga papai ate Pakeha e riro mai ana ite Iwi Maori, na ka noho tahi ratau kaore he raruraru. He maha ano nga tau i mnri iho i tenei ka tae he rangatira no te Iwi Pakeha, e kiia nei he Kawana. He nui atu hoki to matau maha mo tona taenga mai, notemea i rongo

mafcau he tino rangatira ia, i mahara boki matau he tangata nui ia i to era atu Pakeba ka maha ake oaa taonga, ara, te paraikete, te tupeka, te pa, i o era at a Pakeha, a, ka homai noa e ia enei rnea kia matau mo te kore utu. Na ka rongo ano boki matau, kai te haere te Kawana ki nga wahi katoa o te whenua, mete kawe haerei tetahi pukapuka nui, me te tono haere ki nga rangatira katoa kia tuh'a iho o ratau Ingoa ki runga. I rongo ano hoki matau ko nga rangatira katoa o Ngapuhi kua oti ne: te tuhituhi o ratau Ingoa ki tifua pukaput-ca, kua whakawhiwhia kite tupeka, kite paraoa, ki to huka. me era atu taonga maha noa atu mo to ratau tuhituhi - tanga. Na ka tahuri matau kite kirni i te tikanga e hiabia nei te Kawana kia tuhituhi matau i 0 matau Ingoa, ka whakaaro etahi o matau kai tc pirangi te Kawana nei kite makutu i nga rangatira, engari ka kataina matau mo tenei whakaaro o matau e o Pakeha, ka ki mai boki ko te Iwi o Europi kaore e mohio kite makutu tangata. Ka whakaatu mai hoki ko te hiahia o te Kawana kia whakaae matau, kia noho koia hei rangatira mo te Iwi Pakeba, ka mea ano hoki etahi kai te hiahia ia kia noho koia hei rangatira mo nga Iwi e rua, ka awangawanga hoki matau mo nga rongo kua tae mai noi matau. Otira ko to matau manukanuka i tenei wa kia wawe te tae mai Kia matau, be wehi no matau kei pau 1 era atu Iwi, ara, nga paraikete, nga tupeka, me era atu taonga, kei haere mai ia ki to matau takuva, kua kore he toenga ma matau, mo to matau hainatanga l tona pukapuka. Kaati kaore i roa i muri mai ka tae mai te Kawana ki to matau takiwa, me ona hoa rangatira o te iwi Pakeha, me ona kai-wha-maori, katahi ka mine mai matau nga rangatira, nga tutua, nga wahine me nga tamariki, ka haere matau kite whakatau ia ia, na ka whakamaramatia mai 3 nga kai-vha-kamaori kite tuhi matau, i o matau ingoa kite pukapuka, a, i tetahi atu tu maaka ranei ka riro ma te Kawana matau e tiaki, kia kore ai hoki a matau ma»ra e murua, me a matau pa tuna; hiinga ika, whenua, ngaherehere, me era atu taonga o matau. Ka pa mai be wehi nui ki etahi o matau, mo tenei rongo, he mahara hoki tenatetabi taua nui kai te haere mai no tetahi atu whenua tawhiti, hei whakangaro ia matau, ka mea etahi o matau he kupu whakawehiwehi noaiho ia tatau. Na ka whakamaramatia mai ano kia matau e te kai-Nvhakamaori, kite tuhi matau ki ce pukapuka a te Kawana, ka maha atu nga Pakeha e haere mai ki to tatau whenua, mete mau mai i nga taonga papai, hei hoko mai kia matau, e kore hoki e roa ka tupu ake nga taonga pera me Ivorotareka te ra'oi ki nga wafta pu katoa, puta noa i te rnotu nei. Na koa ana matau i to matau rongo nga i tenei korero, notemea kaore ano kia ngata to matau hiahia i te iti o nga taonga e riro mai ana ia matau, ara ka tahi pea matau ka rato, i te pu, i te paura, 1 te paraikete, i te tupeka. i te toki me era atu taonga maha noa a te iwi Pakeba. Na ka whakarongo matau mete whakapono hoki ki nga korero a te kai-whakamaori. No te mutunga iho o nga korero a te kai whakamaori, katahi ka haere atu a Te Tacnui me etahi atu o nga rangatira ka tuhituhi kite pukapuka a te Kawana, katahi a te Taonui ka haere atu kite Kawana ka ru ia kite Kawana, mete miti hoki i tona ringa, te whakaaro hoki katahi te mahi ware, me to matau ohorere bcki mo te mahi peratanga o tera tangata rangatira o Te Taonni, otira he tangata mohio a Te Taonui ki nga tikanga a ta Pakeha, i tae boki ia ki Poihakena i runga Kaipuke, ka whakaatu mai hoki ia kia matau e pera katoa ana nga tino x*angatira o te Pakeba e haere atu ana kia kite i te Kiingi i te Kuini ranei o Ingrangi, a, ka mobio iho matau he mahi tika ano ia, na no te mutunga iho o te tuhituhi a Te Taonui me ana hoa rangatira kite pukapuka a te Kawana, na titiro atu matau kaore ano kia homai e te Kawana be taonga ki enei rangatira, na kua ahua kino haere maHau ki tenei. no konei ka haere atu etahi o nga rangatira ka tono hangai atu kite -Kawana, utua matau i te tuatahi hei muri matau ka haina ai. Ka mea atu hoki tetahi o nga rangatira

no te takiwa o Oovanaia ka homai he moni ki tooku ringa maai hei tooku ringa te tuhi ai, na ka wbakatoro atu toona ringa kite Kawana kia homai te moni, na ka ruru te mahunga ote Kawana mete ahua riri ano hoki, na ka mea mai hoki te Kawana kaore ia i te homai utu kia ratau mo to matau hainatanga kite pukapuka. Na no te rongonga o nga tangata i tenei korero, ka riri, ka mea atu tetahi ki tetahi katahi te inoumou maniuitanga ki to tatau haramaitanga kia kite i tenei Kawana, ka tu atu hoki nga rangatira kite whai-korero, ka inea tetahi nan mai haere e hoki ki Ingarangi, ka tu hoki ko tetahi ka kii atu ko ahau te Kawana o tooku wheuua e kore hoki tetahi e tu ake, ka tu ake ko te Papahia, ka mea atue noho koe i konei hei Kawana mo tenei motu, me haere ko au ki lngarangi hei Kiingi mo Lngarangi, kite whakaae te Iwi o lngarangi ko au hei Kiingi mo ratau, ka pai, kite kore, e kore hoki koe e noho i konei. lie uui nga rangatira i tii kite koLvro. ka, tima.ta huki te hokihoki o nga ta:ig;ita, mete takoto mai alio te pukapuka i tona takotora nga, kaore he tangata e haere atu kite haina, mete noho riri mai hoki te Kawana, when) tonn te kanohi. J. tenei w;i ka haere etahi o nga Pakeha ki waenganui ia matau. ka mea mai he porangi koutou. ka utua ano kouto' l e te Kawana ina nuita te tuhituhi, engari e kore e tika, kia w'nakaatu mai ia. kia oti rano ta koutou tuhituhi, kei kiia a muri ake te take i tuhituhia ai o koutou Ingoa hei utu moni. no to matau rongonga atu i tenei kupu, ka, wha.kaaro matau he tika ano tuna kupu. Katahi matau ka whiiwhai matau kite tuhituhi i o matau Jngoa, kua rongo hoki m itau i te mate kai i tc roa hoki o nga korero, whawhai a.na hoki matau kia tao matau kite kai. mete wa.wata hoki k> ng;i taonga ka homai nei e te Kawana mo matau. ka haere atu tenei i t.e ware nei kite tuhi i o rataii Ingoa, kia. mahara mai hoki te Kawana he rangatira ratau lea. homai hoki he utu mo ritau, ka panaia, mai ratau e nga ranga-tira. lie kaipouu no nga rangatira ma ratau anake nga utu. 1 tuhi ahau me taku hapn katoa, a, haere ana matau kite kai, a, kitea ana, kaore i maoa ngi kai, • porangitia ngj, wiiiilu :no nga kai m-:hi k'i ng l maiii ate K iwan.i:, ware ware tona n ratau te t'.aki i nga kai, no taku kitenga i!io kao;\' i maoa ngi kai, ka mahio ahau ka aitua te mahi nei. Na i te ata ka tae mai nga, taonga a te Kawana hei utu mo ta matau tuhituhitanga i o matau Ingoa, kaore i rahi nga tupeka, ;ii noaiho hoki nga paraikete, na i te t'lhanga i nga taonga kaore i rato ki Le katoa, ka nro i etahi rangatira, he poro tupeka he paraikete i etahi. kaore noaiho i etahi, i riro mai ia matau ko aku tamariki me aku tama, me aku wahine tokorua, e rua nga paraikete, a. i whakaaro aha.ii he iti rawa, l mahara hoki ahau kia whakahokia atu ano nga. mea o te Kawana. ka riri mai taku taina ki au, heoi ka riro ia matau o matau taonga, ka utaina ki rung:i wake* na ka aim atu matau kite \\a kainga, na ka mea tetahi o matau. mo wai nga paraikete, a, ka timata te rsriri i konei, katahi ka mea tetahi o aku taina, haehaea ka hoatu ki tena tana piihi, tana piihi. Na ka kite iho ahau tena e waiho tenei mea hei raroraru i waenganui ia matau, katahi au ka mea atu whakahokia nga taonga na. Katahi matau ka haere ki uta, ki tc kainga o tetahi Pakeha, kite tiki pene, niainangu hoki, kia tuhituhi pukapuka atu taku tamaiti kite Kawana mo matau, mete wiiakaatn kai te whakahokia atu nga paraikete, me tapahi mai e ia o matau Ingoa i roto i te pukapuka, katahi ka hoki atu aku tama, me aku tamariki kite Kawana, tae rawa atu kua eke te Kawana kai runga poti e mea ana ki te haere, kore rawa atu ia i whatoro mai ki nparaikete, engari i riro i a ia ta matau pukapuka. Kaati kaore au e mohio niehemea i tapahia atu o matau Ingoa i runga i tona pukapuka, ofcira kaore kau he tikanga, hei aba ma wai nga maai-ca Kia ahatia atu hoki. Ivaati i muri mai i tenei ka mate te Kawana nei, i rongo ahau i makututia e tetahi tobunga o nga iwi ote pito kite tonga ote motu nei, i haere hoki ia ki reira kia tnhi u<>a rangatira o reira i-;i tona pukapuka, ko te mahi nui hoki a taua Kawana, kia tuhi tonu iifra rangatira ki tona pukapuka. kaati kai te iiwangawanga au mo taua pukapuka, kua pewheatia ra, kua tapukena atu pea te Kawa-

name te pukapuka, kai ona whanaunga ranei e pupuri ana, kai te puritia ranei e nga whanaunga hei whakamaharatanga ki a ia, ofcira mehemea kua hana k: Ingirangi., kaore 8 tika kia waihotia i nga waahi takanga kai, note mea he pukapuka tapu rawa, kai runga hoki e iu;iu aua nga Ingoa o nga rangatira tne nga tohu, mehemea kua oti te nebu kite taha o te Kawana, kapai. A i muri i te Kawana tuatahi ka tae mai hoki ko te Kawana tuarua, engari ko nga taone mete iiuhua ote Pakeha hokohoko taonga Kaore aoo ui?tau kia kite i rongo matau kua tu tetahi taone ki Waitemata, a. kua tu etahi atu taone kite pito whakatetonga, engan ki to niacau takiwa kore rawa he taone hou, kaore boki e piki haere te tokomalia o nga Pakeha, engari e hoki haere iho ana, kua riro atu hoki etahi kite taone o Waitemata noho ai, kia tata ki to rat-aa rangatira kia te Kawana, ko toona kainga hoki tera. Na kua kore hoki he tangata e hokohoko taonga mai kia matau, penei me nga ra o niua. kua kore haere he tupeka kua nui hoki te utu. kua whakamutumutu haere te rere mai o nua kaipuke ks te Tokorau, ki Hokianga, me Mangonui. Katahi matau ka ui atu ki nga morehu o nga Pakeha i mahiie iho ki waenganui ia ii'.atau. liui aha i penei ai t.e ahua katahi ka taupatupatu te whakautu mai a nga Pakeha, ka mea uvai etahi, ko te take i nui ai te utu o te tuueka kai te Kawana tehee, notenma kia utua rano kite Kawana tetahi moni nui, katalii ano ka u mai nga tupeka ki uta, ka wlnikaatu mai hoki etaui, ko t" take i whak'amulua ai te rere mat o nga Kaipukc, kei te tono mai te Kawana kia utua rataii, katahi ano ka tukua mai ratau kia mi mai ki nga wahapu. Ka mea mai hoki etahi, ko te take o e'.iei kino katoa kai te pou-haki i whakaturia e te Kawana ki Maiki. i runga ake o Kororareka. ko te tikanga o tana pou he rahai, ara. ka mau tomi tauaahua, ka rongo matau ki eta.);:, ko te ta <• i whaka ! Una ai taua haki. hei aratuki mai i nga Ka.ipake kite wahapu, ka rongo hoki matau ki etahi, ko te take o tana hr'ki. lit; tohu kua riro 1 te Kuini o ingarangi te mana o tenei motu. Ahakoa kua kore r.iwa atu o tupeka, a, kua, kore hoki o matau paraikete. me e:'a atu taonga o t: Pakeha, a. cmo kit-ea ana e matau, kua ha pa te kupu ate Kawana kia maiau, i mea nei ia katahi ka rahi ake nga taonga e riro mai ia matau ito mua alma. Ka, pouri matau nga Maori, a. ka pov.ri hoki nga Pakeha, mo te iti ra\v.i o nga Kaipuke e rere mai ana ki te kawe taonga mai hei Imkohoko ma rarau. no ivira ka whakamau to;;:; matau, Vai te pou-haki rate take oto matau mate, a, ko te wiiakatikanga atu o Heku, tuaia aua taua pou-haki ki raro. (Taria te roanga.) Hi-: PANTiTAXGA. liune, Hth, IDOo. Kua oti te whakariti' e te but toopu o nga Kaun : hera i Konjiaia, ko te "Puke Ki Ilikurangi," be pe-pa- hei ta i nga mahi a nga Kaunihera Maori Marae, kotahi ran e rua tekau pauna i te tau, kotahi putanga i te manun;;, e rima liereni ma te mema Kaunihera i te tau, hui atu ki nga liiuna Komiti Marae, kei a ratau ano he Ktita, ma nga Tiamanie kohi nga moni. 1 whakapuakina mai ki au ta ratau whakaaro, heoi kaore au i whakaae atu ki ta ratau whakarite, i ki atu ,-m ko tena kotahi rau e rua tekau paama £'l2o, e kore e tutuki atu kite ono marama ka pau tena moni, ka taumaha ke ki rung.i ki a au, notemea ko an touu te ora o tc "Puke" i roa ai e tu ana, ko te "Puke Ki liikurangi" e rua putanga i te marama, ko te utu 10 - i te tau, e haere ana tenei kite rima nga tau etu ana, i runga ano i ona whakariienga mai o te tau IKO6. Kite whakarereketia i tenei wa ka raruraru te pepa. me nga tamariki e mahi nei, mete hunga hoki e tango ana i te pepa, mete Ktita tuturu cte "Puke." Iki aiai au kite hui. me tuku tonu mai ki a au nga moni, ko au te tangata nona te taonga ; kite mea e mohio iho ana te hui, he nui te £l2O pauna mo te iau, kaati hoatu ma tetahi atuNupepa eta nga mahi a nga Kaunihera. I taua hui tae noa mai kite wa e tuhi nei au i tenei panui. kaore ano he whakahoki mai ki;' au, kai roto ano i nga ra o tenei marama ka hui te komiti o te "Puke Ki Hikurangi," kite citiro i nga tikanga whakahae-

re ma te "Puke." Heoi ano Na Taraabau Mahupuku. HE WHAKAHE. Mangawhio. Kite Etita ote "Puke" tukua atn e koe aku kupu whakahe mo te panni a te tangata porangi raua ko te wahine matauranga kore, e whakahe nei kite hunga tokomaha, e tuhataba haere nei i nga rori, e nobo nei i roto i te "Puke" nama 6 o te tau 5 whacangi 6. Otira ra pea i te mea kua kapi a Niu Tireni i te Ture, a, ko te Waipuke nui i te takiwa i a Noa; kite mea ka tu be Ture kia hopukia to tangata e tuhatuha ana kite whenua, ka mohio au kua rite rawa ki taua taima i a Noa, kua kore hoki he tuunga waewae mo te tangata, kua kore be taanga manawa mo te tangata, notemea i hangaia e te Atua te tangata, me nga matapihi ano mo taua mea mo te tangata, hei bnarahi atu mo nga mea pai o wabo ki roto, bei huaraki mai mo nga kino o roto ki wabo. kite tutakina aua pilars e te Ture, ka pakaru ce tinana o te tangata. ko te tikanga o nga mea kino e puta mai ana o roto i te tangata ki wabo, k;a terete maka atu kite whenua, no reira boki taua mea, na te Atua i tango mai hei whakakapi mo te tangata, kite kite Ture waibo tonu te mare i roto i te waba, me tc huare, era e kino ie pakarutanga kite huaraln, ite bee manawa i te roa e takoto ana i roto i te waba, e tutaki ana i tc hau e haramai nei i roto ite tangata ki wabo, tetahi kite kite Ture kia hangaia he paepae mo nga mea pera, ara, mare, huare, ka man haere ai e te tangata. kanui ano te kino, era e tahuri nga tamariki kite whakatoi ki tc tangata e man. ana i taua mea, ka waibo hei raruraru mo taua tangata. Taau e haere ana i tetahi tiriti o Ivereimauta, ko tetahi kotiro e haere atu ana i tuna i a an. ka puta te hau ka piupiu a muri o tona kabu, ka puebu te oneone ki taku konohi, ka pura aku .whatu i te puehu, ka tahuri au kite miri i taku konchi> taku tirobanga ake e whakatete tonu ana taua kotiro kite hau. ko tetahi ringa kai te pnpuri i te potae, ko tetahi ringa kai te whakahoki mai i te waahi roa o tona kabu, e tawhiritia. ra e te hau, kaore taua kotiro e kalia kite haere ite kaha ote hau kite kume i tana kai in roa ona. ka puta an ki mua i taua kotiro nei miri haere ai i te puebu o taku konohi, i kino ra i te kabu o taj>a kotiro, me tooku whakaaro kai te kotiro rate painga o tona kahuroa ko te kino kau kai taku konohi. X. .W. Te Ata.