NGA RONGO KORERO.

Puke ki Hikurangi, Issue 3, 31 October 1902, Page 4

NGA RONGO KORERO.

E kiia ana, kua hoatu e te Kawanatanga e 8000 mano eka, mo nga hoia i hoki mai i te whawhai ki Awherika, ko taua whenua e 67 maero te mamao mai i te Kuiti, kai te taha 0 te raina o te Rerewe, mete rori hoki e tika acu ana- ki Awakino me Mokau, a, kua obi te wawahi taua whenua, he 200 rau eka kite piihi kotahi, i runga ano i nga tikanga o te Ture whakanohonoho tangy.to,. MAHINGA KOURA. "1 te marama o Hepetema, ka hurihia e te Niu ■ Tireni Ka-rauna Maina Kamupene i Karangahake, e 2,655 tana kohatu, ka puta mai i roto i aua tana koliatu, e £7,253 pauna. Ko te wehewehenga o nga moni i puta mai 1 roto i te tana kohatu kotahi, e £2„14„10. Koi'a nei te whakaatu nuiatu a te Maina Kamupene i roto i te marama kotahi, mai ia Oketopa 1899. I tetahi wa ka hori ki muri, ka hurihia e te Kamupene nei e 2,846 tana kohabu, ka puta mai i roto i aua tana kohatu e £8,340 pauna. Ko te whakaatu ia AKuhata ka hori nei, e £6,026 pauna o roto i nga tana kohatu 2,890 i mahia ai. Ko te huihuinga katoatanga o nga moni i puta mai i roto i nga kohatu i hurihia e te mira, mai ia Hanueri ki naianei e £452,289 pauna; ko nga moni i puta mai i roto i nga tau ka hori ki muri, mai ia Tihema 1897 kia Tihema 1898 koia tenei:— : Tihema 1896 & 1897 ... £138,104. Tihema 1898 ... ••• 52,024. Tihema 1899 ... ••• 71.636. Tihema 1900 66,515. . Tihema 1901 68,073. Hui katoa £396,352. Hanuere 1902 e 2631 tana kohatu 5,881. Pepuere 1902 e 2560 ... ... 6,388. Maebe 1902 e 2465 ... ... 5,925. Aperira 1902 e 2783 6,320. ; Mei 1902 e 2892 7,105. Hune 1902 e 2833 5,965. Hifaue 1902 e 8029 ... ... 5,044. . Akahata 1902 e 2890 ... 6,026. , Hepetema 1902e 2655 ... ... 7,283. : Huihui katoa , £452 3 289.

375 NGA TANGATA I MATE. Kotahi tetahi aitua nui i pono ki nga tangata;© te pa o Konatenetainanopera w&hi o Takei, ko taua hnnga e matakitaki ana ki tetahi tamaiti i mate ki rote wai, i runga ratau i tetahi waara teitei ote tabataha o te awa nui o reira, e matakitaki iho ana ki taua tamaiti, katahi ka panuku taua waara ki rcto ite wai, ka mate i konei te hunga kua kiia ake ra, otira he maha nga rau tangata i papahoro ki roto ite wai, engari lea mutu nei nga mea latino oti atu kite mate, ko te nuinga i ota katoa. TUPAPAKU TIAINAMANA. E rua rau e ono tekau nga Kawhena tupapaku Tiainamana, ■ i utangia ki runga i tetahi tima ko te Rimu te Ingoa, i be Waipounamu, ko aua tupapaku e whakahokia ana ki Haina rano, he tikanga ano tenei na taua I>vi, kaore ratau e pai kia tapuketia ona tupapaku ki runga i nga whenua o etahi Iwi ke, koia i ehungia ai ona tupipaku katoa, i mate i nga tau ka hori ki muri, hei pupuri i ana tikanga iho o mua, e ki aaa hoki taua Iwi, ahakoa roa ona tupapaku e banu ana ' runga i te oneone o etahi Iwi ke, ka taea mai ano aua tupapaku te whakahoki ki cona ake oneone takofco ai. PIRIMIA 0 NJ T J TIRENI. I te 11 p. m. o nga haora o-te 20 o nga ra o Oketepa nei, i u ai a te Hetaua me tona ope ki Hopaata, a, i tae atu a Ta Nura Ruiha Pirimia o Hopaata, kite whakafcau kia te Hetana ratau ko tona ope, i runga ia te Tongariro Tima, hs maha nga kupu me nga mihi i puta ia raua i taua wa, engari ko raua ano kai te mohio, a, i tono hok\ te Pirimia 0 reira kia haere a te Hetana me tona ope ki uta, kaati kaore i kaha a te Hetana kite whakarite i tana tono, i te whawhai mai ki nga raruraru o Niu Tireni nei. I roto hoki 1 etahi ripoata o nga Nupepa e ki ana, i ahua wheru a te Hetana, i te haramainga i In<*arangi, note roa e haramai ana i te moana, ka pai tona ahua. I puta hoki etahi kupu a te Hetana, ki nga Ariki o Ingarangi, ara, i mea ia, i haramai ia kite A'hakaatu ite piri-pono rne te whanautauga hoki o nga Iwi me tona Koroni, kite whenua matua, e hapai nei ite man ame te o te Emepaea o Kereiti Piritani. I iauvi i enei kupu ana, i te 6 0 nga haora ka haere mai a Tongariro, a, hei te Haterei te 25 ka u ia ki A.karana. Kaati e ki ana nga Nupepa Pakeha, hei a Mei e heke iho nei, ka tuku a te Hetana ki raro o tona nohoanga mo te Koroni o Niu Tireni, mete ki ano a aua Nupepa, era a te Hetana e riro hei Parai Minita mo te pito-whakatetonga o Awherika. ROOSE NEREHANA. I te 21 o nga ra o Oketopa nei he ra nui, he ra whakamaharatanga kia Roore Nerebana, kite marohirohi o nga ngohi ate Ingarihi, i nga tau maha ka hori ki muri, i pakanga ai ia kite Wiwi ite whawhai ki Tarawharaka (Trafalgar) i te 21 o Oketopa o te tau 1805, i riro ai i a ia te Wikitoria o taua pakanga. A he ra whakamaharatanga hoki kite ropu tuatabi o Niu Tireni i haere ai kite whawhai, kite Poa ite pito-whaka-Letonga o Awherika, i te 21 o nga ra o Oketopa o te tau 1899. KOHURU. tetahi tangata no te hahi Mihingare he Ingarihi, e Kauwhau haere ana ia i nga tikanga ote Whakapono Karaitiana, ki nga Iwi o nga takiwa o Moroko wahi o Takei, katahi ia ka koburutia e taua Iwi, i runga ano i te kupu a te Kingi o reira kia patua ia, a patua ana e tona Iwi. TAHAE. Tokoono nga tangata o Ruhia i hopukia kite whare-herehere, mo ta ratau mihi pokanoa kite mabi i etahi nooti. moni, e rite ana ki nga nooti o te peeke o. Ingaraiigi, ko te maha o nga moni i roto i aua oodti i mahia ai e ratau e paxina, a, ko te moni i. paa i nga Piriliimaha i runga i te kdmihabga i aaa tangata whanako. kia

kitea iio aiui ki Itari, a, he tinpiangate inoliio atu te * ta--rigata nana' i perebi aua aoofcivi te" mea i rite tona ki nga nooti o te peek© o Ingararigi, heoi snake i rereke ai he titeno BanM i> runga-i aua nooti, ki nga nama-o nga ~ n6oti\ kai roto i nga Peeke o Banana e fcakofco sua, engari he maha nga Peeke o Ingarangi me era atcrwaahi, i tiini i aaa nooti i mahia whanakotia nei. MAKETEI HIBINI. 118 inakete Kararehe i Hirini ite2o o nga ra o Oketopa nei, 1,500 nga. hipi o Nui Tireni nei i maketetia i reira, ko te utu 17s hereni tae noa ki S;e 25s mete 6d mo te mea kotahi. Ko nga kau o Nui Tireni ara, nga kau papai i riro mo te £26„18„4. Mo nga kau o te ahua o raro iho e riro ana mo te £18„8„7. Mo nga uha e riro ana mo te £11„17„0 tae atu kite £19„5„0, engari kotahi te Okiha i hokona i reira mo te £29„10„0. PAORA KURTJTIA. E ki ana te Nupepa a te Iwi o te Tati, i ui a Tianara Poota kia Paora Kurutia iitona taenga ki Oropi, mehemea e whia nga koura i riro i a ia, o te Tarana>Vaara i tona omanga mai ki Oropi nei, ite wa o te whawhai. ki Awherika, a mehemea kai whea aua rnoni i naianei. Katahi ka whakahokia e Paora Kurutia kia Tianara Poota, e rua miriona koura pa. (2,000,000 Gold Bars) i riro mai i a ia, a, hoatu ana e Paora Kurotia aua koura ki tona huihuinga mete Iwi batoa. WHAKAWA HARA I WHANGAREI. I te Wenerei te 8 o nga ra o Oketopa ka whakawakia tetahl tangata tope ngahere, ko Hocri Haraihana te Ingoa he Pakeha no Whakapara, mo tona werohanga ia Kake Akarana (be Maori tenei no Poroti waahi o Whakapara) i te 4 o nga ra o Oketopa, i te ■wa i whakawakia ai, katahi ka korero a Kake Akarana. Itepoi te 4 o nga ra o Oketopa katahi raua ko Hemihana, ka iautohetohe mo te tangata nana te hoiho e haereere ana a Hemihana i runga, ka ki atu a ia a Akarana,' 1 ko te tangata nana tena hoiho ko Kawena, he whanaunga oino tata ki au, a, i tika ke atu au ia* koe kite hoiho na, heoi kihei rawa a Hemihana i whakuae ki tona korero, engari i puritia tonutanga e ia taua hoiho, i runga i fce penei na, nana tonu ake taua hoiho. i konei katahi ka tino kaha atu ta raua tautohe, ko te rerenga atu o Hemihana katahi ka werohi a Akarana kite naihi, ka tip; te naihi i waenganui o ona kaokao me tona ringa, kaore i hou ki roto i te tinana, engari i hou noa iho ma roto i te kiri, ko tona matakutaaga tenei i taua tangata me tona naihi, katabi raua ko tona hoa ka oma ki rote i te uru rakau, katahi ka takiritia e ia be maati, ka tifciro i tona waahi i tu ai i te naihi, kitea ana e ia kaore i kino rawa, engari i tihorea noatanga ko te kiri, ka noho raua ko tona hoa i reira, ka ahua roa, katahi raua ka hoki kite waahi i tautohe ra raua. Heoi i muri iho ka haere atu a Hemihana ki taua waahi ano, hiahia uonu atu kite kakari, katahi a Hemihana ka ki at a ki tona hoa kia mauria kis rua nga naihi, (he; te oka tetahi hei te pakete naihi tetahi) kia kore ai raua e taeae Akarana te whakararuraru, kaati kaore a Akarana i hiahia kakari, hoki ana a Hemihana ki tona kainga. I runga i enei korero a Akarana kitea iho ana te tika, engari ko Kirena Roia whakahaere ite keehi a Hemihana, kihei i whakaae ki aua korero a Akarana, i mea hoki a Kirena. Eki ana a Akarana, i haere tahi raua ko Hemihana i taua ra i runga hoiho, a, he tino hoa pai atu raua, a tena i mawhea atu te kino i puta atu ai'ia Hemihana kia Akarana. "Kaati he maha nga kai korero i tu kite korero, me ta ratau ki he tika tonu taua raruraru, e rongo tonu ana ratau ia Akarana raua Hemihana e tautohetohe ana mo taua hoiho, engari ko te wa i mau ai a Hemihana i te naihi, i werohia ai a Akarana, kaore ratau i kite. Ka ki a Kirena kaore he tikanga-o te whakaroa i tenei keehi, i te mea kaore kau he kai whakatika i te korero a Akarana raua ko tona hoa, i' werohia ia e' Hemihana kite naihi. Otira i runga. ite tirohanga ate Tiati ki nga korero a Akarana raua ko tona hoa, mete tohu hoki o te werohanga a Hemihana ia Akarana, tae noa ki nga korero a nga kaikorero, ahua raruraru ana tetaha kia Hemi-

hana raua ko tona Roia, kaati kiia ana e te Tiati, i runga i te ahua uaua o tenei keehi, no reira ka nekehia mo tera t'uunga o te Hupiritni Kooti ki Akarana, hei reira whakatutuki ai taua keehi, riro ana a Hemibana i nga Pirihitnana, kite herehere he mea peere i puta mai ai ki waho. TAIiAE. I enei ra torutoru ka hori nei ki muri, ka pakarutia te teihana Rerewe i Hamutana e te taha3, ka mauria i konei nga ' mom o te teibana o te Rerewe e £SO pauna, no muri tata iho ka mau aua tangata 1 nga Pirihi, a kei roto aua tangata i te iierchere i naianei. WHARE AVER A. Kotahi tetahi whare nui mahinga tuaina i Poihakena i kainga e te ahi, ko te maha o nga tuaina i pau i te ahi 450,000 pauna weeti, 1,000 mano karam binu mihini apiti atu ki nga mihini me era atu men, pau katoa ite ahi, ko te utu o nga mea katoa i pau i to; ahi, £12,000 mano pauna. engari ko te Inihua o aua caonga £29,000 mano pauna. TUPAPAKU I TAHAETIA. Ivua tae mai te rongo o Niu looka waahi o Amerika kotahi tetahi urupa nui, i tahaetia nga tupapaku o roto, ko te maha o nga tupapaku i tahaetia 1200 rau, ko te hunga nana i tahae aua tupapaku kaore i mohiotia, engari kai to kimihia e nga Katipa haere va taua hunga, kaati kite whakaaro ake ehara ite tokoiti nann. taua mahi, engari ho maha noa atu. Te Rongo o mu'-i. Kua kitea i naianei te tangata nana i tahae nga tupapaku o roto ite urupa, kua ki la i roto i te ripoata i runga ake nei. ko taua tangata he tangata mai.au atu ia no Amerika ki nga mahi takuta, a, koia tonu te kai whakaako ote karesi ako takuta o Amerika, ko taua tangata anote kai whakahaere i taua mahi tahae i nga tupapaku, hei whakaako mana i nga tangata e akona ana hei takuta kite tapatapahi i te tinana o te tangata, mete hono&onotanga o nga iwi o roto i te tinana o te tangata, me era atu raweke hold o >-oto i te tinana ote tangata, kaati kite ■whakaaro ake i putake mai i konei, nga inatauranga o nga Rata, e haere nei i te ao. Kaati e ki ana nga Nupepa Pakeha ko te rima tenei o nga tau e mahi ana taua tangata kite tahae i nga tupapaku o roto i taua urupa (ara'lndiana Cemetries) a, kote maha o nga tupapaku i riro iaia o taua urupa. i ite rim a tau. tekau marua rau 1,200, kaati i naianei kua hopukia ia kite herehere, me era atu cangata hoki e tautoko ana i a ia ki taua mahi whanako. KOIIURU. Kotahi tetahi tangata ko Hoo te Ingoa i tahuri ia kite hanga kino i tetahi kotno iti rawa, ko taua kotiro e too ana tetahi waka tamarki (perambulator) i St. Kilda Poihakena, ka mahia nei e taua tangata taua mahi kino ki a ia, itaua >va ano, ka kitea e tetahi Pirihi ko Teonehana te Ingoa, te niabi a taua tangata i taua kotiro, katahi ka "whaia e te Pirihi i runga i tona Paihikara, no te tatanga atu o te Pirihi ki taua tangata, katahi ka pubia mai te Pirihi ki tona puhurihuri, ka mate te Pirihi nei, ka taka ki raro i tona Paibikara, ka haere te tangata nei, kaorc i roa e haere ana, ka kite ia e whaia atu ana ia e etahi Pirihimana tokorua, katahi ia ka tahuri ake ki nga kai whai i a ia, me tona pu ano i roto i tona ringa, ka whakamaro atu i tona pu ki nga Pirihi, no tona mohiolauga e kore ia e whai waahi ki nga Pirihi tokorua ra, katahi ka hurihia mai e ia te ngutu o tona pu ano ki tona mahunga, ka paku tona pu, ka pakaru tona upoko, ka hinga hoki ia kite whenua ka tirohia e nga Pirihi taua tangata, ka kitea kua pawhara noa atu i a ia tona kaki te tapahi kite pakete naihi, no muri ke tona puhanga iaiaki te pu. Kaati e kiia ana ko te rua tenei o nga Pirihi i mate i taua tangata, mo runga ano i te take penei i patua ai e ia tera Pirihimana. MAKETE KARAREHE I MAHITAONE. I te 22 o nga ra o Oketcpa nei ka tu te Makete kararehe a Roo me Haeana i Mahi-

taone a he maha nga hipi me nga kau i Maketetia i reira:—Hipi mornona 16/- hereni; mo nga kuao moniona 11/-hereni; mo nga weta kaa oti te katikati 13/5; mo nga hokete 8/11 tae atu kite 9/10; mo nga 100 me nga kuao 10/9 taeatu kite 15/6; mo nga weta 11/2 tae atu kite 13/7. Mo nga kau e £8„12„6 tae atu kite £11„12„6; mo nga kaa taomona e £6 pauna; mo nga uha e nia tau kaore he kuao e £3„I7„G tae atu kite £4,,3„0; ino nga kau e rua tau a, raa tau ranei mete hawhe e£4„ls tae atu kite £5„10„0; mo nga kuao tupuhi kotahi tau, £1„10„0 tae atu kite £3„7„6; mo nga kuao uha e piki ake ana kite pai e £I„2„G tae atu kite £5„10„0; mo nga kau kore miraka e £o pauna; in-> nga kuao Poaka 11/hereni tae atu kite 13/- "hereni. HEREHERE ME TE PORANGI. Kotahi tetahi Koofci i Wirakenia wahi o Poihaketia, e mau ana i tetahi tangata porangi, me nga herehere tokorua, a, e rua hoki nga Pirihimana e tiaki haere ana, no te taengi ki tetahi wahi, katahi te porangi ka kino atu tona porangi, ara, ka rere ki raro o te Kooti ka oraa haere, mete nonoke haere ratau ko nga Pirihimana, ka whakawarea nga Pirihimana kite nonoke haere kia ia, katahi ka pakarutia e nga herehere, nga mekameka i runga i o raaa ringaringa me o raua wiVjwae, katahi ka oma nga herehere, ka kite nga Pirihi kua puta nga herehere, ka whaia e tetahi o nga Pirihi, ko tetahi i noho kite tiaki i te porangi, kaati i runga i te kaha o te hokaka o te porangi, kihei rawa i taea e te Pirihi kotahi te pupuri taua porangi, ka puta i te Pirihi taua porangi, ara, puta katoa i nga Pirihi nga herehere mete porangi nei, he mea mahi nui na aua Pirihi, ara, kotahi te ra tinaua e whaia aua te porangi m:* nga herehere, katahi ano ka mau. ko tetahi o nga herehere: i puta tonu atu kaore i mau. ko te mea l mau o nga herehere he meapupuhi rawa i te wuewae i mau ai i nga Pirihi. PARE KU LI A A TE MATE. K)tahi tetahi mite nui kai te whin i ngi Iwi o Ihipa. ko taua mate he "Iliora" (Cholera ) kai. roto i te koopis e p.iKii aua, a, kai te pea o taua paku i roto i te tangata, ko te matenga hoki o te tangata, k lati e ki ana te waea irsai o Kairo waahi o Ihipa, mai i waengauui o nga ra o Hurao tae mai ki naiauei, e torn tekau matoru niano nga tangita i mate i taua mate (33,000). KOIIURU 1 AKARANA. Ko te whakam irauvt-tanga tenei o tetahi kohuru i tupouo ki Henehana waahi e tata ana ki Akarana. Ko taua tangata i kohuru tia nei ko He rein ai a Tirihikora (Jeremiah' Dri.scoll) he tangata kari kapia, ko te tangata nana i kohuru ko Peketa, kaati ko nga korero e whai ake nei, he mea tuhi e te kai Ripaota o te Herora Nupepa, i te wa i whakahaerea ai tenei Iveehi, koia tenei: — I te mane ka hoki atu a Heremaia \ Akarana ki Henehana, ki tona kainga kari kapia, ko te take i noho ai ia i Akarana, i hopukiae nga Pirihi kite herehere, mo runga i tona haurangi me tona korero kino hoki ki nga Pirihi. Heoi ra i te 6 o nga haora o te ahiahi o te mane, ka huihui ratau ko ona hoa me era atu ki Whooro Hoteera i Henehana hui tahi ki tona wahine kia Arete Hatere ka rua tau raua s moe ana, ko te waahi i noho ai raua ko te waahi kari kapia o Henehana, me era tangata tokowha i ko atu i a raua, ko nga Ingoa o raua hoa ko Haoni Peketa, me Mooro, me Hoani Henare, me Keneti. Kc Hoani Peketa, he tangata noho tonu i tera takiwa, a, he tangata pirangi nui hoki kia Heremaia hei hoa laana mona, i te wa e kerekaahu ana aDO raua. Kaati i te ahiahi i huihui nei ratau kite Hoteera nei, he maha ano a ratau wairakau i inu ai i reira, i te taenga kite 8 o nga haora 0 te po, ka ki atu a Heremaia kite wahine kia hoki raua ki to ratau kainga, ko to ratau kainga e 5 e 6 rau ranei laari te mamao atu 1 te raina o te Rerewe, kite taha whakamuri o te Hoteera e noho ra ratau. Katahi te wahine ra ka ki atu kia Heremaia, kaore ona hiahia kite hoki tahi i te taha o Heremaia, a, kua kore hoki ia e pirangi atu ano kia He-

remaia, ko te meataaga o Heremaia kia patona ringa ki taua wahine, ko te karangatanga atu o Peketa kia Heremaia mehemea ki te pa to ringa kite wahine na ka raruraru taua, ko te mutunga tenei o te hiahiao Heremaia kia pa tona ringa ki tona. wahine. Heoi i te koata kite 10 o nga haora ote po, ka hoki ratau ki to ratau kamga, kua pai hoki a Heremaia i tona hanrangi, a, ia ratau e hoki ana ki to ratau kamga, ka korarorero haere ano a Heremaia raua ko Peketa, mo te raruraru o Heremaia raua ko te wahine ra i te Paparakatita, mete nui haere tonu atu o ta raua korero, tae noa ki to ratau puni katahi !ir,o ka mutu. I muri tata tonu iho ito ratau taenga atu, katahi a Peketa ka ki atu kia Heremaia. kia putaatu ki waho i to ratau whare, no te korenga o Heremaia e puta ki waho o te whare, katahi ka hnakina e Peketa te toa o te whare. ka makaia a Heremaia ki waho, ka puta atu hoki ia i mnri, katahi ka mekea a Heremaia, ka mutu ka hoki ano ia ki roto i te whare, kaati te marangatanga ake 0 Heremaia ki runga, katahi ka mau ki to ratau toki, ka karanga atu kia Peketa, ki tc puta mai koe ki waho mate rawa kcc i a au te tapahi kite toki, kaore hoki a Peketa i puta mai ki waho o te whare, a. kaore hoki ia i whakamatau kite hoki atu ano ki roto i te whare. engari i hoki ke ia kite Paparakauta i haramai ra ratau, kaati i te ataka kitea tona tinana e takoto ana kua mate, e 75 laari te mamao mai i te kainga i makaia mai ra ia ki waho o te whare. 1 runga ite tiroh;iiiga i te tuianao taua tupapaku, ka kitea te rnotu kotahi inihi mete haawhe te roa, i runga ake i tona kanohi maui, kite mohio iho a nga kai titiro he mea tapahi ki tetahi pito o te mata o te toki pukuhi, ko ng.i ki ko o nga taha o taua motu kua puruu katoa, mehemea kaore i te toki i tapahi, kaati na tetahi mea pukuhi i tapahi, engari kaore e tino mamma rawa ki nga kai titiro te take i mate ai taua tangata, a, mehemea hoki i hinga ia ki runga 1 te kohatu, era auo e kitea nga toto i runga i tona huarah: i haere ai ia. kaati ka mutu tonu te waahi i kitea ai te toto, ko te waalii tonu i takoto ai ia, l reira tonu te hopna toto e tu ana, no reira i ahua whakapae ai te lure, na taua tangata tonu i patu a li.>remaia, i runga ano i te ata tirohanga ate Tiati ki nga take o te raruraru, i waenganui ia Peketa raua ko Heremaia, i te po i mate ai a Heremaia. Engari i te tirohanga a nga Pirihi i nga kahu o taua tangata. kaore rawa he para. toto i kitea i runga i ona kahu, a, i tetahi waahi ranei ona. Ko tetahi take, i tew i i hopukia ai a Peketa e te Tekitiwhi (Detectives) kaore rawa a ia l whai kupu ake ki taua Pirihi, he aha te take i hopukia ai ia, mete ui iho ano ate Pirihi kia Peketa, kai te mohio ranei koe ki te take i ka hopukia nei koe '? kaore rawa tona waha i hamumu ake kite Pirihi nei. Katahi ka ki iho ano taua Pirihi kia Peketa, ko te take ka hopukia nei koe e au, mo to kohurutanga ia Heremaia i te po ka hori ake nei; heoi kaore rawa he kupu ake a Pekeui ki :e Pirihi, ara, ki ake kaore i a ia i patu, a. nana tonu ranei. Koia nei ano etahi take i ata tirohia ai e te Tiati, mo runga i tona kore e whai kupu ake kite kai hopu i a ia. Ko taua tangata ko Peketa ka 80 ona ta.ii te pakeke. he tangata pai tona whakatipu, a. he pakaii hoki ona waahi katoa, he tangata kalia hok; ia kite motomoto, e wiim ana ia i etahi purei mekemeke o taua takiwa. Engari ko tona mahi i taua wa he hokohoko patara haere i nga Paparakauta me era atu mahi, heoi i konei ka nekehia te whakawa. A, i te "Wenerei te 15 o nga ra o Oketopa ka tu ano taua whakawa, ka kitea i tenei whakawatanga ia Peketa, nana tonu i kohuru a Heremaia i te 13 o nga ra o Oketopa, mo runga ano i ngii take kua korerotia ake nei, te take i kohurvtia ai e ia a Heremaia. Heoi nekehia ana i konei tau.i whakawa, hei tetahi tuunga ano o te whakawa ka whakatutuki ai taua keehi, ara, te whakataunga a taua whakawa i te whiu mo Peketa, mo runga i tona kohurutanga ia Heremaia. Kaati i konei te waahi e tuhi iho o tenei kohuru. HE PATAI TENEI. Kite Etita ote "Pipiwharauroa." He patai atu. ki a koe, nawai te panui, a, kowai ranei te tangata nana te panui e mau nei i te No. 56 o te "Pipiwharauroa" wharangi 8 o te marama o Oketopa 1902, mo mana ko te Riihi; tae noa kite kupu mo te pooti o oku

Iwi i a au. M.hemea nau, a, na tetabi atu tangata ranei, me una e koutou ki waho taua, panui a au, a koutou ranei. Ofcira he mohio pea aou e te tangata liana nei taua panui, kua tata kite wa e pootitia ai he mema mo te Paremafca o te Koroni o NiuTireni, kutahi koe ka tuku i tenei panui, hei wero mau i te ngakau o te tangata - . Kaati kite unu koe panuitia, kite kore koo e unu panuitia ki to pepa, a, kite "Ilikurangi" ranei. Heoi ano na to koutou boa. \Yi Pere. KORERO PAREMATA. (Nga kovero Paremafca o tenei tau 1902.) I whakaafcutia mai e Wi Pere mema o te Tai-rawhiti kite "Puke Ki Hikurangi," kia panuitia kia rongo nga Iwi -Maori o runga i Aotearoa, mete Waipounamu, me o raua moon ririki : i. Ko te Pi re tango i te whenua o Niniwa a te Minita o nga.whenua, me etahi atu tangata. Heoi kaorc i tae ki roto i te Pareluata korerotia ai taua Pire, engari : patua taua Pire i waho. otira na te taha Kawanatanga ano i patu i waho o te whare. '2. Ko te Pire a te mema o Rotcrua, o Whakataane, o Opotiki, o Whangaparaoa, ko taua Pii'e tenei ; He whakakore i tc noho a nga mema Maori i roto i to Parcniata, ara, he mea kia kotahi he pooti mo te Maori mete Pakeha. Kaati i whawhaitia tenei take i roto i tc whare, a, hiiiga ana taua Pire. 8. He patai na Pereihamema o Nepia, mehemea e pewhea ana tc whakaaro o te Kawanatanga, kite tuku ma: i tclahi Pire hei arai atu l nga'keehi a nga Roia, e kawe mai nei i nga whenua Maori kite Ilnpirimi Kooti. Xotemea kua pa he mate ki nga Maori i runga i taua malii, kaore hoki e pai kia whakakorikoria to tangata kua roa e noho ana l runga i te whenua, a, ki le tukua taua mahi ki:i haere tonu ana, ka rarnraru te Iwi Pakeha. Heoi ka kitea e \\ l Pere taua patai, i runga i te ooia pepa, ka pa mai te pouri kia Wi Pere. ■l. Ko te patai a Wi Pere tenei: — E pewhea ana te whak.ia.ro o te Kawanatanga ki te tuku mai i tetahi Pire kite whare, hei arai atu i etahi keehi hangahanga noa iho a nga Ro:a, mo nga whenua Maori e kawea mai nei kite Hupirimi Kcnti, e tau ana he mate ki nga Maori. engari kaua tenei IV. re e pallia king.. whenua i murua hetia o te Maori. kaua ano hoki ki nga, whenua i takuhia te Tare e te hoi-:o, kaua ano hoki e pa atu ki nga whenua he inea hauganei na tenei whare he Ture hei muru, ehara nei i te Iwi Maori nana i whakaae taua Ture. Kaati e te Iwi no runga i te patai a \\ i Pere, katani ica utua e te Kawanatanga, ara. ka hangaia c te Kawanatanga lie Pir:; mo nga whenua rarura'ru o te Lwi M;i.ori, kaati hQ mea atu tenei kia kawea mai kite aroaro o te Kawanatanga, ma ratau e titiro, menemea ne tika, ana take a te Maori, ma ratau e hanga he Ture hei whakaora i aua Maori, a, ma ratau ranei e titiro te cika o nga take o taua keehi, he hee ranei, ma ratau e mahi he Ture mo ratau, ara, e ki atu kia wh'akamutua tana keehi, e kore taua Maori ra e ora i tana keehi, kite kitea e taua Maori rate bee o te whakatau a te Kawanatanga i tona keehi, me tuku atu taua keehi kia Wi Pere me_ ona hoa mema o te Koroni, ma mtau e hiki atu kite Paremafca, ma te whare e titiro, kia kitea ai he tika ranei te whakatau a te Kawanatanga ne hee ranei. Kaati e te Iwi hoboro te tuku mai i a koutou keehi kite aroaro o te Kaunihera o te Kawanatanga ranei, kia wawe te kitea he Ture pai, he Ture he ranei. . Otira kite titiro iho he Tare pai, he ngawan, kaore he moni e pau, ina hoki ka maba nga tau. e takoto noa iho ana nga whenua raruraru, i te kore moni e tae ai ki teHupirimi Kooti. Engari e te tangata e nga tangata ranei, e te hapu, 6 te Iwi ranei, kia pai to whakatakoto i nga take o to keehi ki roto i te pukapuka, hei whakatakoto mau kite aroaro o te Kaunihera, o te Kawanatanga, kite h£ hoki a u take, nau ano tou h£, engari me tioatu ma tetabi tangata mohio, ngawari hoki tana utu, mana e kohikohi nga take tika, e tika ai to keehi. Kaati e te Tai rawhiti, ko te tangata _ tika hei kohikohi i nga take tika mo te keehi, ko Apirana "Ngata, me etahi tamariki matau, e mohio ana ki nga Ture, engari ko te mea tino tika me haere ki nga Kaunihera Maori.

ma rata,u e titiro te tangata mohio, otira meheinea era e taea e te Kaunihera, ma ratau ano e mahi, kei haere kuare noa koe i runga i tau whakaaro ano, ara, i runga ano i tau whakaaro -mau anoe mahi au take. Ete tangata kuare kite Ture, kei takoto wharoro koe i te aroaro o Hinenuitepo. E hoa ma e te Tai rawhiti, e te fai-hau-auru, e te Waipcunamu, titiro iho ki tenei panui, ka hohoro te tuku mai i o koutou mate kite Kaunihera kite Kawanatanga. Na e nga Iwi e nga hapu, ko tetahi Ture tenei, hei whakaora i oga Maori, ara, mo nga whenua e murua ana e nga Kai-ruuri whenua, kua whakakorea atu taua mana muru whenua. Kaati e nga Iwi, e nga hapu, e nga tangata, e te tangata ranei, he nama ruuri nei Kei runga i te whenaa, kia hohoro te tuku mai i 0 koutou whenua kite Kaunihera Maori, mo nga whenua kia whakamahia, hei whakaca i aua nama i runga i aua whenua, ka: waiho ano kia roa, rokohanga ka patua tana Tnre, ka tau ano he mate ki runga i te whenna, kia hohoro ranei kite kohikohi moni. hei whakaea i aua moni nama ruuri, i te men ka whai taima koutou kite kohi, kaati kite koVe e taea e koe, kia tore te homai kite Kaunihera mo nga whenna. [E whakaaro ana nga kai mahi o te "Puke" ko nga tangata katoa e hiahia ana kite whakaingoa ia ratau hei mema mo te Pareinata, i roto i te rohe pooti mema o te Tai rawhiti, mo ata waiho o ratau hiahia kia tau ana, waiho ano a Y\ i Pere kia ngaki ana 1 nga pitopito o tana ngakiuga, i mahia mai ai o ia i nga tau ka hori ki muri, a, tae noa mai ki tenei ra, no reira e nga hoa kaua hei pouri mo tenei kupn, engan ata waiho te ngakau hiahia mo nga ra kai te haere ma l , i te m.'a he maha nga. tau kai te toe, a, he maha hoki nga pootitanga mema kai te tu mai i mua i te aroaro, heoi kia ora.] PITOLTTO KORERO. Kai te marama whakauiutunga o tenei tau, ka whakatakoria to waea kawe korero mai i Mc.-ika ki llou-iruru, ko te roa katoa o taua waea e 2 118 maero te ro.i, a. ko te taimaha o tana waea 10,000 m;ino tana. E rua nga tangata i V.aimea wnatii o te "Waipounamu, ko ta rana mahi he trVwhiti rapoti hei hoko, i timata mai ta raua mah: ia ilaehe ka hori nei tae noa mai ki nga ra whakamutunga o Hepeceme nei. a, ko te moni i riro mai ia raua i runga i taua mahi a raua e rua rau pauna £2OO. Ko te tokomaha o nga herehere kai roto i te whare herehere o Akraana i naianei 192, ai'a, ko nga mea kua whakanekehia atn te te roa e noho ana i roto i te herehere, e 5 he tuane anake; ko nga mea e~ tatari ana kia whakawakia 11 nga taane kotahi te wahine; ko nga mea kua tmo oti atu ki roto i te whare herehere mo tona oranga katca e 8 he wahine anake; a, ko nga tangata herehere e tae atu ana i te wiki ki roto i te whare herehere o Akarana 14 nga taane kotahi te wahine; ko nga mea kua ata tukua ki wabo o te herehere i runga i te noho pai e S nga taane kotahi te vvahine. Hui katoa nga herehere kai roto i taua whare herehere e noho ana i naianei 177 nga taane 15 nga wahine. IIE WHAKAHOKI. Mangawhio. Noema Ith, 1902. Kite Etita ote "Puke" tena ra koe, tukua tenei panui kia haria ete "Puke" kia kite nga tangata i taaku whakab.oki mo te motini a Hiki Manawa, cenei e hoa kua kite iho i to paaui i roto ia te "Puke," Akuhata 30th, 1902 tau taarima wharangi No 4, eki nei i roto i tana motini kia whakamutua te tuku a nga tangata i nga kupu whakapapa ki roLo i a~te "Puke," he kapi noa iho no te pepa i nga korero pera, e rangi mo nga korero mai o tawhiti te pepa ka pai, a, e hoa nau hoki pea fce moni i ufcua ai o ratau hia ki runga ia te "Puke" e rere nei te pepa kia ratau, ko tooku hia ia naaku ano i utu, kit© mea ehara ia koe nana i utu o ratau ilia e rere nei te pepa o te "Pul%<e" kia ratau, he aha te pai ou ki tc taapu i te hiahia o etahi tangata, kua

a oti te Ture kai roto ia te "Puke," kaua ng korero kino ki tetahi tangata, e kore e tukua ki roto ia te "Puke," ki taaku maharaia waiho te Iwi kia whakaeke ana ki runga i toratau tima ia te "Puke," me a ratau utanga, kai te Etita maana e titiro ka nui te utanga maana e kohi nga mea maeke ka waiho 1210 tetahi atu rerenga 0 te "Puke" ka tuku ai, ko nga mea momona ia e terete tuku e ia, ko to kupu e Hiki e ki nei me huihui nga tangata matauranga kite whakapapa 0 nga motu e rua nei kite waahi kobahi whawhai ai mo te whakapapa, e ai tau e ki nei koe kaua tetahi e wehi i tetahi kei mau kite herehere. e tika ana pea tena korero au ki tau mohio iho, kite pirangi koe mau pea e whakaatu ki nga tangata, matau 0 nga motu e rua nei te. waahi hei huinga mo ratau ki reira korero ai mau e tuku atu he moni mo 0 ratau tikiti, i nga waahi e haere ai ratau ki taua hui au, mau e whangai ratau kite kai, a, hoki noa ratau ki 0 ratau kai nga, ko te mea i hee taana korero me mut-u taana ko temeai tikataana korero koiara he korero ma tatau, kua panuitia e au totahi korero kia wkakanuia ake nga mahi ma te "Puke," kia nukuhia hoki he orauga mo te "Puke," i te tan i enei marama ka taha nei kaore ano kia puta i roto ia te "Puke," kua tae mai 1 naianei te whiriwbiringa a te Kaunihera 0 Rongokako. rite tonu ki tetahi waahi o taua whakaaro i hiiihia ai au e mea ana au kia piki tomi ato "Puke," hei pepa- tuturu mate Iwi Maori, kia era tatau katoa e noho nei i tenei ao. Na X. \Y. Teata. lIE WHAKAUTU. "Wahuana. Oketopa 19th, 1902. Kite Etita ote "Puke Ki ilikurangi." E boa tena koe, he:>i nga mi hi arohn, e hoa tukua atu enei kupu e whai ake nei i raro iho nei. Ara. ho whakautu naku ite panui a toku hoa a Ihaia liutana, he whakam;hi aoku ki ana korero i roto i te "Puke," No 1, o te tau o, wharaugi 3, koia tc-uei aua kupu. He whakahr nana kite whaimanatanga 0 to tamaiti- whangai kite tango atu i nga mana ote pakeke whangai, kia kore noa iho te mana 0 nga tamanki tipu ake me nga uri tutata ake ona kai whangai, he whakaae naku ki nga kupu katoa a ihaia Hutano, kia ora tonu a te Hutana. ko au hoki ko to hoa ko Tiopira Tamaikoha, e tino whakah<"; ana au ki tend Ture a te Pakeha, e u-rekc ana te Ture Maori mo te taniariki whangai, ki ta te kai whangai. kite mate ka poroporoaki ake ki ana tamanki, meheinea kaore he tamanki ki ana uri tutata, hei konei ra i muri nei, kia aroha koutou ki t-aku tamaiti whang;!i. me waiho tonuia kia koutou a pakeke noa, ki te hiahia hoki ia e pai ana, whakahokia, kite kore ia e mahara in ana pakeke uri ranei, ka riro ma ana tamariki me ana uri e hoatu he waahi tipu mo taua tamaiti whangai e penei ke ana te Ture Maori. Heoi ano na to hoa. Ka Tiopira Tamaikoha. T AUIEA POT 0. ONGA TU& E OTE NE 1 PEPA. (Turel.) Ko te utu mo te pepa o "Te Puke Ki Hikurangi" i te tau 10/ hereni. (Ture 2.) Kite tono mai ite Nupepa, me penei te ahua 0 te Ingoa ki waho 0 te kawa.. Ki Te Etita. "0 Te Puke Ki Hikurangi." Box 20 Greytown Wairarapa. (Ture 3) Kite tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake. (Ture 4.) E rua putanga 0 te Pepa i roto i te marama. (Ture 5.) Ko te Pepa tuatahi, tuarua ranei e tae atu ana kite tangata, me tuku mai te moni. Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikuiangi."