POOTI MEMA MO TE TAI-RAWHITI.

Puke ki Hikurangi, Issue 3, 31 October 1902, Page 2

POOTI MEMA MO TE TAI-RA-WHITI.

Papawai, Oketopa 25th 1902. E hoa ma e aku hoa tautoko ia te "Puke Ki Hikurangi," me era atu tangata e noho maina kouteu i o koutou marae, o nga takiwa o te Tai-Rawhiti, kna tangi te liorirerire, mete Pipiwharanroa, nga manu tohu o te raumati, nga manu whakahauhau i te tangata, whakamohio i te tangata. He takiwa mahi k:ii tenei, no reira hihiko tonu te tangata kite mahi pake Kumara maana paparua Hue, Paukena, Kamokamo, Kaanga, Taewa, hei ora nga inoiia me tona wahine, me ana tamariki, mokopuna, me nga ope haere, e hangai mai ana kia ia te haere, hei milii lho tenei maku kia koutou. i roro i nga ra e whakatata atu ana, ki roto i te ra whan'autanga o to tatau Ariki o lhu Karaiti, heoi kia°ova koutou. E hoa ma e nga lvai-.wha-kahaere, taane, wahine, o te 'lai-iiawhit!, kua tata tenei ki nga ra pootitanga i o tatau mema, hei mema. mo tatau kite Paremata o ta Koroni, otira, hei pootitanga ano ma tatau ia Wi Pere, kia hoki ano ia ki roto i taua whare, kanaka tatau hei awangawanga kite whakatu atu ano. i tefcahi tangata, ke atu i koatu ia Wi Pere, waiho ano ma Wi Pere e whakatutuki nga pitopito toenga o tana maara. Tnatahi ko re Kaunihera Pire Kiore, tahi marae, kaati ka marauia ia koutou er>ei take. Kaati ko tenei Awhekaihe ko Wi Pore, he metiia ia no te Tai-Rawhiti o Aotearoa, i roto i te Koroni o Niu Tireni. Timata mai tana tu hei moma i te tan ISS-i. i hinga ia i a Timi Kara Awhekaihe ano i te tan 1887, a. i te tau l!s90, ka whawhai ano a Wi Pere ran a ko Timi Kara., ka hinga ano a Wi Pere, ka riro ko Timi Kara hei mema mo te TaiRawhiti o -\otearoa. A ia Timi Kara e tu ana hei mema mo te ta'na Maori, tona motini tnatahi i tuku ai ki te whare, kia kotahi he Turs mo te Pakeha mo te Maori, tae atu ki nga Awhekaihe. me 0 ratau uri, i runga i tenei Pire, nue katoa nrr-x inotu e rua nei, me o ran a motn viriKi. Te iwi kite titiro ake mo tana motini a Timi Kara ko te "Tiriti o Waitangi" me_ te "Tiriti o Kohimarama" tona hua i roto i te rangatiratanga o Kuini Wikitoria, e whaia atu nei e tatau maana e whakaoti ma; a tatau wa\vata o tenei wa. No te tau 1893 ka ahu a Timi Kara kite taha Pakeha, maana ia c pooti, uvu tonu atu ia kite Paremata a, 1 a ia ano e tu mai nei, ko Wi Pere he Awhekaihe, ko Tunuiarangi he Awhekaihe, ko nga mema Maori enei i pootitia ai, heoi tu ana ko Wi Pere i tana tau, hei mema mo te Paremata o te Koroni o ISui Tireni. I te tau 189-1 ka puta mai he Ture pai, ara, ka araitia nga Pakeha noa iho nei, kite hoko, kite riihi. kite mokete i nga whenua o nga Maori, ma te Kawanatanga anake e hoko. Kaati e hoa ma, ko te rarangi 71 o te "Tiriti o Waitangi" ko Wi Pere i kaha tonu ia kite hapai i nga hiahia o nga Iwi o te Tairawhiti me nga Iwi e aronui mai ana ki ia. I te cau 1894, i te hiii Kotahitanga i tu ki Pakirikiri Turanganui-a-rua, ka kokiritia e Wi Pere ona whakaaro, e ara ai te Iwi Maori mete Iwi Awhekaihe hoki me o ratau whenua, whakaaetia ana e taua hui a te Kotahitauga, te Ingoa o taua Pire ko "Pinepine-te-kura," ko te Teira Tiakitai, ko Tunuiarangi, ko Tamahau i whakahe, kaati i roto i nga hui a te Kotahitanga e tae ana a Wi Pere ki roto, ko etahi ona kupu he mahi paamu, e tika ai te tangata mete oneone, rnaate werawera, tna nga ringaringa hoki, e tuturu ai te oneone kite Iwi Maori; otira ma nga uri e haere mai ana, e tino kite fce painga o tenei tikanga, penei ano hoki mete "Tiriti o Waitangi" o "Kohimarama," na tatau keikitece pai e haere nei tatau i roto \ o tatau ra, kaati i te hui a te Kotahitanga i tu ki Rotorua i te tau 1895, ka whakaaetia ano a "Pinepine-te-

kura" e te Kawanatanga o te Kotahitanga, e nga Minita, e te Iwi nui tonu i tae ki taua hui; kaati na te Paremata o te Koroni i whakakore, mehemea i puta te Pire a Wi ka oca nga tangata whai whenua, me nga wahine me nga tamariki me nga mokopuna. Kaati e 3 nga tau e pikau ana a Wi Pere i a tatau whakaaro kite Paremata, me a tatau whakahehe i nga Ture e mahia anae te Paremata, tena i ana tirohia i roto i nga pukapuka whai korerc a nga mema Maori o te tau 1894, 1895, 1896, ka kitea e tatau kahorehe matauranga, he huarahi mahi i mahue atu mo etahi, e pooti atu ai ano tatau he tangata ke ati.i ia Wi Pere. Ko nga mea katoa hei painga mo te Twi, te ngakau mahaki, te ngawari, te ata titiro atu ki nga mea tika, ki nga mea hee e puta mai ana i roto i nga whakahaerenga pakanga i te Paremata. Kaati i te tau 1896 ka ara ano he pooti mo te Tairawhiti, tu ana ko Wi Pere hei mema mo te Paremata o te Koroni o Nui Tireni. I te tau 1897 ka tu te hui Kotahitanga ki Popawai, Wairarapa, ka haere mai a Wi Pere mete mihi kia te Kuini, ko taana motini tenei i tuku ai kite hui, whakaaetia ana, tubia ana nga lngoa o nga taane o nga wahine, tukua atu ana kia Timi, na Timi i tuku atu kia Penekaraihe kai riiwhi o Karahiko i muri i a ia, tuhia ana tona Ingoa kite pukapuka mihi kia te Ivaini Wikitoria. Na Wi Pere tenei whakaaaro pai i kite, na Tim: Kara i whakaae ka oti, na te Hetana Pirimia i tuku atu ki Ingarangi kia te Knini Wikitoria, na tc Kuini i whaknJnu ki tona Hekeretari, kia tuhia mai ana kupu whakahoki pai, mo te pukapuka mihi aroha a Wi Pere me ona hoa rangatira.i roto i taua pukapuka. Me hoki atu taku korero kite tan 1884, ko te tau tnatahi tena o Wi Pere hei mema, a, i hinga i te tau 1887. me titiro nga pukapuka whai korero o te tau 1884, 1885, 1886, me titiro hoki nga Ture oaaa tau, ara, te Ture whaknpumau i te tika, te Ture whakahaore whenua Maori, mete Ture pakaru i nga Tiwhokcte mo nga whenua i whakataua hetia e te PCooti. me nga ora nga o nga tangata e haere takitahi atu ana kia Wi Pere i taua wa, tc Tare rahui whenua e ngaro ana, mete orauga o etahi hapu. i te kitenga i ana rahui, mete kaha kite mahi kite Kawanatanga i whiwhi ai etahi tangata o te Tai-ha-naru kite ora, me etahi' hapu o te Waipounamu, mete taha ki Waikato, mete Ture mofcuhake mo Tuhoe, kai a ia nei te rarangi 71 o te Ture nui o Nui Tireni e pupuri ana, tae mai ki tenei ra. I te tan 1884 ka timata te mahi a Wi Pere, tae noa kite tau 1886, ka paahi te Ture kati i te hoko, na te Maori ano i tono kia patua taua Ture i te tau 1888, ka puare te hoko whenua ; tekau marima miriona eka e toe ana ki nga Maori i taua wa, a, tae mai ki naianei tekau matahi miriona eka kuapau te hoko, e toe nei ki nga Maori i naianei e wha miriona, kaati kai te haere a Wi Pei*e i roto i nga hui a te Kotahitanga, he kati ano. i te hoko o te motu, heoi kaore i terete kati, he whakamatau haere ki nga huarahi tutata, e mau ai te oneone i te Iwi Maori. Kaati i te tau 1898, ko te utu ienei mo te mihi a Wi Pere me ona boa rangatira o Niu Tireni mo te Kuini Wikitoria ki taua mihi aroha mona, no runga i taua reta taua kupu ki ona Minita i Ni.u Tireni nei, kia whakaarohia e ratau taua reta, a, ko te take tenei o te Pire a te Pirimia, he rahui i te toenga o te motu nei, kia kore ai e riro etahi i te hrfko, i te mokete, i te muru mo nga nama, ko te take tenei 0 te Pire a te Pirimia, nga taake iti i roto i te Pire he Poari tena Ingoa, whakamutu i te Ivooti whenua Maori, kaati ko Wi Pere he tohe tonu tana kite patu i ngk mate a fce Kooti, i nga nama ruuri e tau ana ki runga 1 te-whenua, he tohe hoki nona me riihi ano ki nga Maori. Kaati e hoa ma, i tenei wa he aha ra nga take e tohe nei etahi tangata kia tu ratau hei mema mo te Paremata © te Koroni o Niu Tireni, kua riro mai nei hoki te mana whakawa whenua i te Kaunihera, he Maori nei nga mema, kotahi noa te Pakeha i riro mai ki roto ia ratau i nga mema tokonma, a, ki ta matau titiro kua haramai kua whaiti kite Iwi Maori, nga whakahaere me nga whakawa, ka rua nei tuunga o te wa a te Kaunihera ki roto i te takiwa o te Ika-roa-a-maui, ko etahi tangata whakararuraru kai te tuku tonu ano i ana tono ma te Kooti e whakawa, kaati kola nei pea ana tangata e tono pooti nei mona. E hoa ma, tuatahi kia hou atu nga take i enei take kua kitea

nei e Wi. Tuarua. He turaki i te Kaunihera mo nga whakawa mo nga whenua Maori etu nei i naianei. Tuatoru. He whakatuturu ano mate Koofci whenua Maori ano e whakawa nga whenua o te Iwi. Tuawha. He turaki atu i te Kaunihera Pire Kiore tahi marae, me ona tikanga katoa. Tuarima. He whakahoki atu i enei taonga i homai nei e tenei Kawanatanga hei ora mo tatau mo te Iwi Maori, koia nei nga take a te tangata e hiahia ana kia tu ia hei mema, katahi ka pai te tangata kite whakatete kia WKPere, ka hou hoki ra o au take hei kaupapa mo tan mahi. Kaati ko te komiti whakahaere o Wi kei Wairarapa nei, ka pupuri ratau i te kupu tapu ate Kuini i roto i te mihi aroha a te Iwi Maori kia ia, kua puta mai nei ona hua koia ra tenei, ko te Kaunihera mo nga whenua, tekau marua nei ona pou, i te upoko tae noa kite hiku o te Ika nei, katahi ano te reo o aua pou tekau marua i te upoko tae noa kite hiku. Tuarua ko tePire Kaunihera tahi marae, ko ona pou nei e rua tekau matahi, i te upoko o te motu nei tae noa ki te hiku. Na e hoa ma e nga Twi kia tau iho te rangimarie kia koutou mete whakaaropai, me te ngakau tap .tahi. mete ngakau kotahi ki te pooti ki to tatau mema kia A} i Pere. He Pao. E te Iwi e kia kaha kia kaha, ki to tautoko ia Pire kai hinga Ei? E to Iwi e tukua mai nga pooti, kia tu ai ko Pn-c hei mema Ei'? Kaati nei nga pao ina manaakitia mai e koutou. Na- ta koutou mokai. H. Rukarei Kiingi. HE RONGOA. Kite Erita ote '-Puke Ki Hikurangi" e hoa ten a koe, te ringaringa kaha, mete ngakau reka kite whakaputa i nga hiahia o nga Iwi o te motu nei, kia hiwa te ngakau keperea kia hnva te ngakau taku aroha ki nga Iwi o te motu. Koia tenei e nga hoa whanaunga, ko te tino taonga nui atu ko te mamae i te uma, ko te maremave i te ata ina oho ake i te moe. Kaati kua whakamata.uria te wai nei te Reweneiti, kicearawatia te ahua paitanga. Ko te tikanga, me paera te kera wai, a, ka korohu te wai, kat.-i.hi ka peehi iho te puru o te patara, ka tuhera te ngutu o te patara, ka kuhu atu te patara tonu ki rote i te kera wai e korohu ana, a, kia korohu hoki te wai, ara, te Reweneiti o roto i te patara, katahi ka tango ake, ka inn, heoi ka takoto ki te moenga, ko te ohonga ake i te ata ka whakaaro iho ki tona ahua, pai ana, ka ngawari hoki te mamae. Na kaua hoki hei inu waive i' te wai matao. tleoi e hoa ma whakamatauria. Na tokoutou hoa. Eruera Te Kahu. WHAKAUTU PANUI. Whangaohu. Oketopa loth, 1902. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi" e hoa tena ra koe, me o hoa rangatira morehu kaumatua, me nga taitamariki, e hapai maina i te taonga o te motu, ara, o te taina a Tu Te Wehiwehi raua ko Tu Te Wanawana, kia ora. E "Puke" kawea atu nga kupu ruarua kei raro iho nei, kia Hoani Turi Te Whatahoro. E hoa tena koe, katahi ano au ka utu i to panui i te No. 22 o te tau 4 ote "Puke," ia Mei 31 1902, koia tenei taku kupu tuatahi kia koe. Unuhia to kupu mo te taha kite totfi nei kia te Awhiorangi, waiho taku toki i ranga i tona waka ia Aotea, eai toku karanga, ko Aotea te waka ko Tun te tangata o runga, te hoe ko Kaotukiterangai, te tata ko Tupua-hororangi, nga toki o runga e toru, ko te toki atua ka wha ai, ara, ko te toki i Roma ai nga ngaru, i paia ai tawhiti-nui, ko tetoki nei ko te he mea whakamana na to matau tipuna na Turi. Heoi e hoa me p-mei atu e au te whakamarama, kia tino mohio ai koe, ko taua toki kaia Ngarauru e takoto ana, ara, kai etahi ano o nga ari o taua tipuna. I te wa ia Turi tae mai kia Turaogai mua

ka waiho aua toki ki nga uri a Turanga i mua, ka riro mai i ahau, ko te Tokotoko Turoa, me te one, ka mahue atu ko te Hererua, ko te Korohunga me taua toki, kaati tenei whakamarama aku kia koe. Me peuei atu ano e au, kia tino marama to titiro, i ki ai au uouhia a te Awbiorangi i roto i to panui, ko Turi te tangata, ko te Awhiorangi te toki, ko te kakau o taua toki ko te Kawekairangi, ko te kaupare mete houhou o te toki, ko Pareterangi Whakakapua, ko te kaha o raro e haere atu ai kite kakau ko te kaha paepae, waiho ake ki nga uri nga tohu, me nga korero, me nga mana, mai i runga i taua waka Ingoa nui, kaati tenei. Me penei atu ano eau ko koutou kai te korero wairua noa iho ki taua toki, ko au me nga uri katoa, timataia N'Apa, Wbanganui, Ngarauru, N'Hine, kai te tino mohio ki tenei toki me ona tikanga, me nga maunga i moe ai taua toki, me ahau tonu nei kua tino kite ia te Awhiorang:, kore rawa nga Iwi ke atu i mohio, he aha ranei taua toki, he Pounamu pea, he kohatu pea, he Onewa ranei, ko etabi atu tu ahua o nga inea pera a nga' cipuna ranei, ko matau kua tino kite me o matau uri, ko nga Ingoa o nga rnaunga i moe ai taua toki, ko Tieke, ko Moerangi, a, kitea iho ano ki reira, kua riro hoki aua rnaunga i te Pakeha, heoi ake nga kupu mo te toki, e hoa i roa ai taku utu, i ngaro to panui i aku tainariki, no konei i roa ai. Kia ora koe, hei ako i nga tangata ki nga korero tipuna. H. K. Rangitakoru HE POWHIRI. Takapau. Oketopa2Bth, 1902. Kite Etita o te "Puke Ki Hikurangi" tena koe, ki ora i roto i te Ariki. Mau e tuku atu tena panui powbiri, ki nga uri a nga tipuna i whakataua ai e te Kooti whenua Maori, kia ura kite Taitara o te Poraka o Otawhao No. 3 (A), tena ra koutou kia ora. He powbiri atu tena kia koutou kia hui mai tatau ki roto i to tatau v/h;av, ia Tawari, kite ata whiriwhiri i nga, lak>. ? pa :h;;i ki to tatau "tipuna whenua, kua whaki&r-.ii.i i runga ake nei, haere mai e .Ngaati-te-kikiri, mauria mai o koutou uri kia rongo i nga kupu i oti, haere mai e Ngaai-toroiwaho, mauria mai a koutou uri, kia rongo i nga kupu, haere mai e Ngaai-tahu, mauria mai a koutou uri kia rongo i te kupu i puta ake i roto i tou wbare, ehara i te mea he take hou nga take, e powhiritia atu nei kia hui mai tatau ki konei whakahaere tahi ai, engari na o tatau kaumatua kua ngaro atu kite po, na o tatau Kaunihera i wbakahou i roto i tenei ra, i kii wehea nga waahi hei paamu, hei papa kainga, hei taone, hei urupa, hei riihi, kia wawe te baere nga mahi, kia wawe boki tatau te kite i nga hua o Kaunihera whenua, me to te Pire Kiore. Heoi ta nga morebu he whakaae, ae, me hui mai tatau ki roto i te wbare, i whakaaria ai enei take i te tau 1893, mete tau 1898, no te tau 1902, ko ta te Kaunihera tenei e tono nei, ara ki Tawari, apicitia atu ana tetahi take hei kaupapa mo nga rxiahi, ko te ra nautanga o to tatau Ariki. Haere mai koutou e koro ma, e kui ma, e tama- ma, e hine ma, kei a koutou hoki etahi take mo ta tatau ra, baere mai. Ka tubera nga take mo te hui, i te 24 o nga ra o Tihema 1902, baere mai kia riro ai mau ano e tapabi tau motu tau kiko, tau iwi, haere mai! baere mai! haere mai! !Na Tanguru Tuhua. " Te Otina Porangi. " Horomona Te Wharepouri. " Anaru H. Tuhua. " Aritaku Maaka. " Kuku Karaitiana. " Mane Wiremu. " Wiki Hamuera. " Wikitoria Heperi. " Petera Puiti. " Rora Te Peehi. " Ema Anaru. " Pane Te Uruorangi. Hemi Wiremu Paikea Hon. Hekeretari. Te Whaiti-nui-a-toi. Akubata 14tn, 1902. Kite Etita o te "Puke Ki Hikurangi." E boa tena koe te tangata whakahaere i to tatau taonga iate u Puke," kia ora tonu koe mo

nga tau rnaha e heke iho nei, heoi te mihi. E hoa tukua atu ena kupu hei titiro iho ma nga Iwi e rua Maori Pakeha, me era atu motu o te ao, i runga i te kupu a te Kawanatanga kia hangaia he pa Maori me ona ahua katoa ote Maori, tae noa kite ko*>atu, ara, hei tiriti mo tenei waka mo Matatua, ara, i runga i te paahitaoga o te ture mo te rohe potae o Tuhoe, ka whakahaua kia mahia i runga ite raruraru o Tuhoe kite whakawa kihai i taea i era rangi, i naianei kua mahi a Tuhoe i runga i te kupu a Timi, kia mahia, a, kua mahi a Tuhoe i taua pa, a kua tono mai a Tuhoe kia haere atu ahau, a kua haere au i runga i te tono a nga rangatira o Tuhoe kia tao atu au ki Ruatahuna. ite 12 o Akuhata, ka tae au ki Ruatahuna, ka mutu te mihi kai runga ko ce Whenuanui, taku taina haere mai haere mai kite mihi kite poroporoaki ki to taua tuahine, ki nga wahine 0 te pakanga a o taua matua kua ngaro atu kite po heoi enei kupu (hepao, ka rnutu) haere mai haere mai, kia kite i te taonga o to taua Minita i hamumu ai ki nga rangatira o Tohoe, heoi aku kupu. Kai runga ko Toki, taku tamaiti haere mai haere mai, ki Ruatahuna kite takotoianga ote kura ote ki, i nga ra i o tatau tipuna a tae noa ki tenei ra, tenei to whaea kua riro ia aitua haere mai hoki ki to taonga i tiki ai ki Poneke, paahitia iho te rohe potae mo Tuhoe motuhake, he pao—E au mahara iti. Rawe ana kite whakarongo, ano mete tai e kume ana, tuarua me mea ka hapainga a Matatua whare ki runga, ka tu ko te Wharekotua, ko Toki > hei hapai waiata i te pao nei e au mahara iti e au mahara kore pai atu a Tuhoe, au kume ana, ngaehe ana, kai te ka; tataki te pa>, heoi enei, ka tu ate Whare kite mihi kia te Tuhi, ka mut/u ka tu ate Tuhi kite whakahoki i nga mihi a ona matua, haere e taku wnaea, haere te wahine manaaki i te tangata. te whaea ote pani. mete pouaru, ko tenei e pa ma tenei te haere nei kia kite i te aranga ote pa. A. ite 4 o Akuhata, ka mahia te pa a Tuhoe, ka matakitaki au kia Tuhoe; e rite ana kite pii rango nei te ahua, he Iwi ano kai te kari i te oneone, he Iwi ano kite tapahi rarauhe, he Iwi ke hei whakairo, i uru au ki tenei, be Iwi ke kite kiria ite rakau, lie Iwi ke ki tewhiu i te oneone ki runga i te ilhi u ' Iwi ke kite whakapiri i te rarauhe, * " !, kn kai raroi te tihi, nga himu whakairo 12, in.: katoa e 50, haaunga te kuaha, ara, te waha. m.° te puhara, kaore ano ene: kia oti, te whakairo, me era atu ahua ok pa. k;vi te toe ano enei me era atu ahua Maori ka; ia, ko nga hapu o Tuhoe kai te mahi. Ko Tuhoe, ko Tawhaki, ko Tama-kai-moana, ko Ngaati Kuri, ko Ngaati-teriu, ko Manunui, ko Nga-ati-whare. -Heoi ano na. Tuhi Pihopa. HE WHAKAUTU. Ngawaihirere. Oketopa 26th, 1902. Kite Etita ote Ki Hikurangi" c hoa tena koutou, e mahi maina i to tateu taonga, kaafci ena kupu. He wkakautu mo nga panui a W. Tamaiparea, e whakaaturia nei e te "Puke," ka toru nei nga panui, kaore rawa i te tika nga Korero mo Aotea, e ki nei taua Wakarua Tamaiparea he tata a te Ririno no Aotea, a, he cangata a Potoru no runga ia Aotea. Maku e ki atu kia koe, ko te Ririno he waka tena no Potoru, katahi ano tenei reo ka rangona kia koe, he tata te waka nei a te Ririno. E hoa e Wakarua me mutu to tuku 1 to panui, penei te ahua me nga panui e tukua nei e koe ki roto ia te "Puke," kei pohehe nga iwi o nga motu e rua nei, koi na te tikanga o nga korero mo Aotea, e hoa e Wakarua, kaore ranei koe e rongo ana i te waiata a Turaukawa eki nei te kupu i roto penei:— Ka eke no koe ki runga o te Ririno he waka tau tohetohe no te terei a Turi, kapaea Potoru te au o Raukawa; —kaati tena. E hoa e Wakarua, i rongo ranei koe i panaa tenei kupu o te waiata nei, otira e kore rawa koe e kaha kite kimi, i pana taua kupu e mea tohungia. e mea tohungia, kaati tena. Tenei ano tetahi waiata, ka pou ano koe rangi taua te ki atu noho mai i tua na he whare whiti: tua te whare kai a kai nongana, teirihi pou ano koe e Rangitaua, te ki atu noho mai i rawahina, heara ta pokopoko te ara i raro i Awarua, e rongo ranei nga tohea po-

toru, unuhia atu ai eteewe o tipaa kia Tangaroa, unuhia ei. Na e hoa e Wakarua, kaore ano hoki tenei waiata i whakahengia. No reira i tika ai tenei kupu e ki atu nei au, me mutu o korero mo Aotea. e kiia nei e koe ko te Ririno he tata no Aotea, ko Pofcoru he tangata no runga ia Aotea, e hoa e wakarua tena whakaaturia mai koa, nga uri a Potoru i runga 1 te motu nei, kaati tenei. E nga iwi, e hapu, e nga matauranga, me nga putea takotoranga korero, o runga i nga motu e rua nei, kaua e tirohia nga. kupu o te panui a Wakarua e hoa e Wakarua, tenei ano hoki tetahi waiata na te tino rangatira o Nfgarauru, kaore i whakahengia na Ngawataurua taua waiata. Koia tenei:—Utaina atu ra ki runga o Rangitotohu, ki runga o te Ririno te waka o Potoru, kaore i hoki mai kite ao marama. Heoi kaore he tohunga o tenei iwi o Nga-ati-ruanui o Ngarauru i kaha kite whakahe otira i whakatika katoa nga tohunga o enei iwi ki enei waiata, heoi e hoa e Wakarua Tamaiparea ko te panui tika, ko te panui a nga Hoota Ramapiupiu, e whakahe nei ki au korero iroto i te "Puke," kei mahara nga tamariki ririki ki au korero kuare he korero tika heoi. Kia orate "Puke Ki Hikurangi" me nga rangatira whakahaere i te Puke i te mea kua noho nei ko koe te reo nui ki runga'i tenei motu, me era motu o te Moana-nui-a-kiwa heoi na to koutou whanaunga. Na Kerei Te Poihi. "WIIAKAARI MEM A MO TE TAI-HAUA-URU. Matatera. Oketopa 25th, 1902. Kite Etita ote "Puke Ki-Hikurangi" tena koe, me tuku mai e koe enei kupu ruarua, e whai ake nei ki nga Nupepa o te Taihauauru koia tenei: — He panuitanga tenei kia mohio ai nga Iwi, e anga nui" ana te whakaaro kia Eruera Te Kahu hei mema mo te Paremata, koia au ka whakaatu nei i te hiahia o tona Iwi tuturu, ara, te Iwi a Ngawairiki. He kupu ano tenei kia te Heuheu Tukinc, kia te Moana Papaku, e hoa ma tena korua, ko taku kupu tenei kia korua, me tuku mai a korua pooti, ki ta korua mokai kia Eruera Te Kahu. Heoi nga kupu na to tipuna. . A. Tahunuiarangi. WHAKAUTU. It? r.^ngaroa. cJkotopa 28th 1902. Kite Etita ote "Puke" te:.;-. i ral '° i nga atawhaitanga katoanga a te ra " wa, kia ora, ae Amene. Ete Ariki a Kiingi Eruera VII. E "Puke" tukua atu aku kupu ruarua nei, hei whakautu mo te panui a Arama Tinirau te Tiamana o te hui i tu nei ki Karatia, i te 26 onga ra o Hepetema 1902 nei, a, whakaputaina nei e te "Puke" No 2 o te tau No 5, wharangi No 4, rarangi No 3, e penei ana nga kupu, ko tenei Iwi ko Whanganui mai ote puau tae noa kite kopounga, kaore ana pooti mema, ara, mehemea ka tu nga mema tokowha, engari mehemea ka kotahi te mema, ahakoa ko wai ote tokowha, ara, o te Heuheu Tukino, o Eruera Te Kahu, 0 Ngarangi Katitia. o Teone Teehi, katahi a Whanganui ka pooti, e nga Iwi i roto i te panui nei me to koutou Tiamana, kai te ahua raruraru te titiro iho kite panui nei, otira he kupu pai taua kupu, tenei rawa- te he. no te 1 o nga ra o taua Hepetema 1902 ano, ka tu te hui a taua Iwi ano, ara, a Whanganui, ki Hiruharama, te kupu i oti i tera hui ko Eruera Te Kahu he mema, na Wiki Taitoko i whakatakoto, tena take, na te Iwi oNgaatiHau, me Ngaati-kiwa, me nga hapu i tae ki taua hui i tautoko, ko Neri Poutini te Tiamana Kaunihera marae, nana i paahi nga take t katoa o taua hui, he maha nga kupu whakarite o taua hui, kaati mehemea e whakahengia ana nga kupu o te hui o muri nei, ara, ote 26 kite hui o1 o taua marama ano, me whakamarama kia mohiotia ai ehara te hui tuatahi i te tino hui, ara, te hui ki Hiruharama, mete Tiamana o taua hui, kaati tena. Mo te patai ki nga Iwi mo te mema e whakaarotia ana e nga Iwi, ma nga Iwi ano e whakautu te taha kia ratau, otira me utu ano au i te taha ki tooku Iwi, me tetahi waahi o

nga Iwi o waho, ko tooka Iwi kajioa.ko NgaWairiki katoa ko Eruera Te Kahu tana mema, kaati tena. Tenei nga reta mai, na Kahukaka me Morehu Whini, i tukua mai i Kaipo Waitotara, he whakaatu mai. kia Eruera Te Kahu, kai a Eruer&Te Kahu katoa o raua pooti, a Ngaraurii me tenei ano tetahi reta mai no Purangi Waitara, naTatanuku, he whakaatu mai kia Eruera Te Kahu, kaia te Kahu katoa ana pooti me tona Iwi, tenei ano tetahi reta mai na Tawhanga Te Uapiki, o Haekopa Waitara, he whakaatu mai kia Eruera Te Kah'u, kai raro katoa ia Eruera Te Kahu nga hapu o reira, mete haawhe o Parihaka, kaati ko, taua Tawhanga e tata ana ka haere ki Kawhia ki tona Iwi matua, tupuna i reira, kite kauhau Hia tukua .mai nga pooti o reira kia Eruera Te Kahu, kaati tena. Tenei ano etahi reta mai no Karioi, na, te Hokowhitu, raua ko Peeti H. Tumango, hei taokete tenei mo Tinirau, kotahi ano te ahua o a raua reta whakaatu mai, ko Ngaati-rangi kaia te Kahu nga pooti, me to kuou hoki a te Hokowhitu, kaua au e maharahara ki toona takiwa, kai a te Kahu nga pooti, kaati tena. Tenei ano hoki tetahi kupa a nga Iwi o te Taihauauru nei, mo nga mema. ma tuku, ara, me whakaatu nga mema i o ratau whakaaro, kia kite nga Iwi na wai nga take tika 0 ratatf, e nga Iwi o te Taihauauru ana nga take a Eruera Te Kaku, te tipi haere na ki o koutou marae, me o koutou aroaro, kite tae atu tirohia iho, kite rokohanga atu koe e moe ana, maana e whakaara to moe : a, ka tere to kite i te puaotanga o te ata, ka mohio koe kua awatea, kaati tena, ka kite koe, 1 ia tangata hapu ranei, a. ka tono atu hoki e etahi o ratau, kia whakaaturia mai hoki a ratau take. Kaati nga kupn, e "Puke" kai hoha koe. ■ te Atua tohungia a Kiingi Eruera VII me ona mana katoa. Kia orate Etita. Na to koutou hoa. Na Tahana Ngawhare.