"TE PUKE KI HIKURANGI."

Puke ki Hikurangi, Issue 2, 15 October 1902, Page 1

"TE PUKE KI HIKURANGI."

[PUTEA] [Tari whakahaere ora mo te katoa.] TAIPO PIWA. (ENTERIC FEVER.) X'4'.i take i toro ai, me Gtalii raweke e kore ai e toro.' X(rA TAKE I KI'.KE AI, UK NGA MAUI E KOKK AI I'j UI'JKK* Eto Lvi. kia ova, kia on». lie maniaetanga ake no te nga<au ki nga lipuna, ki nga matna ki nga Tuakana, kinga tenia kuangaro atu nei i o tatau kanobi, i taburi ai kite tabu kanara, i ai te po iiei awatea. lie kupu whakaurarama enei i te alma o tetahi mate epa nui ana kite I\vi, a i etahi r'aweke noki e kora ai e kaba te tore baare. Kua mutu. ta tatau pawanga ui te tanga.a. Ko o tatau boa v:ri o enei ra, ko nga ngarara o nga mate, e pa nei kia tatau. lie maba nga mate, me nga ngarara hoki. lie rercke nga ngarara o tena mate o tena mate. Kaore e ngaro te mate, ma te ahua o nga ngarara e wbakaatu. "Kaore e kitea ibo e te kanobi Maori ma te karaibe whakarabi a te Pakcba (microscope) kr.tahi ka kitea. e ngaokioki ana, e baereere ana, c mahi ana i a ratau nei mahi. Ko ta nitau mabi nui he kai i nga mea mate katoa, ara be whakapirau he whakahokiboki i nga tu ahua kiko katoa ki nga mea i banga mai ai ratau, ara nga ban kite hau (i baunga ai) nga wai kite wai, nga oneone ki nga oneone. Na ko tetahi mate e pa nui ana kia taua kite Maori he Taipo Piwa (Typhoid Fever). He mate ngarara tenei mate'. E pangia ana te tangatae tenei mate, ahakoa pewbea te kaumatua, otiia kaore e tino ngau ana ki nga tino tamariki. E noho nui ana tenei mate ki roto. (1.) I nga whare paruparu. (2.) I nga waahi maku. (3.) I nga whare kaore e puta nui mai ana te hauora o waho ki roto. (4.) 1 nga whare e ringinngihia tu-tatatia ana nga wai kino. (5.) I nga whare e tu-tata ana ki nga repo ki nga huhi. (6.) I nga waahi e poke tonu ana nga wai. (7.) I nga puna papaku. (8.) I nga puna i nga waahi e heke ana mai nga wai o nga kainga ki roto. (9.) I nga kainga kaore kau he whare tiko. (10.) I nga kainga e noho tata ana mai nga poaka. - . Kaati kua kite tatau he parn te hoa nui o tenei mate rihariha, kia ma. Ko nga'tohu nunui enei o te Taipo Piwa. (1.) He ngoikore. (2.) He kirika (piwa). (3.) He anini (takaarangi). (4.) He maroke o te waha mete arero. (5.) He ngawhawha o nga ngut'u.

(G.) He mamae o te puku. (7.) He torolii. Nga take i toro kaore ai : E noho ana nga ngarara o te mate nei i roto i nga piropiro (whiwhi, puku ririki) no reira i mamae ai te puku i torohi ai hoki. na e tahia mai ana ki waho, i roto i nga para 0 te tiaana aua ngarara. a uiehemea kite horoia atu ki roto i nga puaa e te ua; kite maroke ranei, ka puehutia, ka puhipuhia haeretia e te hau, ka uru ki roto i nga kai, i nga miraka ranei, a hei te kainga i aua mea ka toro haere te mate. E rua nga kainga i kitea e au i te makariri nei no nira puna wai te mate Taipo Piwa 1 pa ki nga tangata. Ko nga whare i nmga .i te tuahiwi, ko nga puna i raro tonu zbo, i te putanga o te ua, ka ln»roia katoa-tia mai nga kino ki roto i aua wa; me nga ngarara hoki a ka pangia etahi e te Piwa. Kia kore aie fere : (1.) Me webe te turoro, ko raua ;i.':ak'e ko tana kai tiaki, ki r.ito i tetahi nima niarama haereeiv mai hoki te hau oiu o wabo ki roto. Kaua rawa be tangata e tukua mai ki roto, ko nga kai tiaki anake. (2.) Ko nga ka.hu katoa, riihi, pnreti, kapu, aba ranei, e pa ana ki tina ti:iana me vongoa kite Kapo:'ii;a atiti. Kia kotahi m -iiia o te atiti, kia wiiatekau o te wai. (Carbolic acid 1-10.) A ka kobua ai. kite wai wera. (8.1 Ko nga paru me nga wai o te tinana me rongoa, kite rongoa i runga ake nei. ka canu ki Letabi waahi mamao, atu i tu kainga. Kia kaua e hohona atu i te rua puta te hob on u o te rua ; Ko te mea pai rawa ia me tabu atu kite abi kaua e tukuna kia maroke nga paru nei ka tabu ai; kei puhipuhia haeretia e te ban nga ngarara ka toro, no reira tahuna kite ahi a rongoatia ranei. Mebemea kite tahuna kite abi, 1119 hoatu nga paru ki roto i tetahi paata (kobua) tawhito ; kua oti te pani a roto kite ta ka ringiringi kite karctini [kerosene] ka tabu ai kite ahi. Nga Rongoa ; Kite pa tenei mate kia terete tiki takuta, a kia mau ki ana tobutohu katoa, ara mo nga kai me nga rongoa, mete tiaki ko nga kai mama —nga kai me miraka, engari me paera 1 te tuatuhi, ko te kai nui tenei ma te turoro piwa. He wai matao tetahi kai pai. kaua e mataku, ki te.whakainu, engari me kobua te wai i te tuatahi ka waiho kia matao ka inu ai. He pai te wai hua rakau, me kohua nga aporo, pea, piciti, karepe ranei a, ka tatari, ka waiho kia matao ka whakainu ai, engari kauae inungia—tutatatia mai, i muri i te inumanga i te miraka. Kaua rawa e terete whangai kite riwai a ki etahi kai maro ranei, kei mate, kia wha tae atu kite ono wiki i muri iho 0 te oranga ake ka hoatu ai etahi kai ahua maro. Kaua rawa e rumakina nga turoro kite wai engari mehemea kite Kino te kirika,'' he mea pai te wai ahua matao, me tuku ko nga ringa o te kai mahi ki roto 1 te wai, ka oti, ka mirimiri ai i tetahi o nga ringaringa o te

tui'oro. ka whakamaroke rawa, mete huri ki tetahi taha, ka nmtu ka haere ki nga waewae, ka whakamaroke rawa, ka uintu ka huri ki teuma me tepuku, ka mutu. ka hnri kite tuara. Kaua rawa ia e rumakina ki to wai kei mate,. engari me ponei—me taaku i tuhi iho i' rir.iga ake noi. Te Rongoa mo te'ruuma noho, ina ova to turoro, a mate ranei:— lie horoi katoa te poroa, nga cava, me runga, kite rongoa. llehemoa be puka-puka, kei te piri i nga taha me hnehat; hatoa. Ko te rongoa hoi horoi i roto i auarunmahe Kaporika atiti ["carbolic acid I—lo, Calvevt s >so. '), half a pint to a gallon: . Ka mutu te horoi kite r.mgoa, ka tiki tetahi t.iapu ka mea he wai ki roto ka waiho i waenganui i te ruuina ui ;ii ka hoatu he papapa puia [snlp-hn;-j ki roto i tet i.li: kohua. ka whakamaku kite rama fmethyiat»'d spinfcsj, ka tutakitaki katoa nga v.'ini, ka taha 1 te papapa puia ki te alii ka waiho kia ka, ka tutaki kia tmo kati, re taiau, me eta,in waahi ranei e putaai to pawa ote rongoa ki waho. Ka mutu tenei ■ka waiho kia kotahi te rangi ka wh-ikatuhera, i nga ara katoa e puta uiai ai te ban, me to maramataiiga. lie waiho noaiho k:a tnLuva ana ng;i. mea katoa kia torn nga rangi tae atu ranei kite wiki. 'Ka horoi i roto ite ruumaki re houra • soda) mete wai, ka waiho kia maroke, kataiii ka pai kite noho ano. Ko te rongoa papapa puia k'.a kotahi mete haxvhe pauna, kite uwuo kmpild putu lcubic fee; i ote rimma. lie matiparai te roa, kit.-; wbanui, kite teitei, ka kitea te nni o nga kiupiki pntu length by breadth by height - cubic e.-intf-nts of room I . Ho tk llati:. llehemoa kite paremo te turoro mo tal-'ai te tinana kite hiiti, i tawiria mai i roto ito rongoa pakorairi makurei L perchloride of mercury —1,000: hei pa.tu i nga ngarara, kei vere ki etahi a kia tere tor.u te nehu i te tupapaku, kaua c waiho kia roa i muringa iho i te matenga. lie tanu atu i roto i nga va ngi e rua a kotahi ranei. "X(iA KIT PIT KIA JIAU MKIIEMEA KI Te TTPOXO TK PIWA KI TETAIi: WAAIII. (1.) lie kohua nga wai katoa me nga miraka. (2.) Ivia pai te marae o te kainga, kia ma a roto i nga whave. (3.) Kia kaua e ringiringitia tutatatia nga wai kino o te kainga. (4.) Kia tahutahun?- katcatia nga otaota o te kainga kite ahi. (5. Kia ma touu nga whave tiko, kaua hoki e tukuna kia ki vawa, kia kmo ranei, ka hari ai. (6.) Kia mauria ki tawkiti tanu atu ai tahu atu ai ranei kite ahi nga para kai, nga kongakonga, nga hinu kino me nga ki ri taewa me etahi atu inea, kaore nei e tika ana kia waiho i roto i nga whare. (7.) Kia kaua e waiho kia puke ana he wai ki nga taha ki niro ranei i te whare. (8.) Kia kaua e tukuna he kuri he manu, he kararehe ranei kia noho i roto i varo ranei i te whare. Heoi ete Iwi, kite oti enei aiea te mahi e tatau, ka ahua mama tenei mate i runga ia

tatau. Kia kaha te mahi e nga Iwi, i enei mea.pakupaku hei ora mo tatau, kei huri rawi ake nga tau e haere mai nei ka tukore Maori, ito tatau whenua. Heoi k'a kaha. Kia ora. Na ta koutou Tamaiti Arona, Maui Pomare, M. D. KEEHI WHENUA. Muriwai. Akuhata sth, 1902. Kite Etita ote ''Pake" me to komiti whakahaere ite taonga o te iwi katoa, ehoa ma kia ora koutou katoa. Utaina atu nga kupu ka tuhia ki raro nei, „ i te 29 o Akuhata ka whakahaerea ta matau keohi ine to matau hoa tautohe me Norana ltoia, whakataua ana ko matau i hinga, otira me whakahoKi eau taku korero kite timatanga mai, i te tau 1860 ka riihitia tana whenua a Maraetaha, mete Ivuuri me Pakohai, ine Tangotete, kia te Wirihana, ka riihitia kia Honeha Wuutupaina, i muri mai i te tau 1872 ka timata te boko a nga tangata, ko etahi kaore i hoko, pupuri tonu i o ratau hea, i te tai 1 1879, ka mutu te riihi, ka wehea tetahi waahi o Maraetaha, e torn mano eka mo nga mea kaore i hoko, ka wehea tstahi wahi 0 te Kuuri mo nga mea kaore i boko, ko Pakohai i hoki katoa mai ki nga tangata hea, me Tangotete, i hoki katoa mai ki nga tangata hea, ka mutu tena. 1 tana tau ano ka tono a Wipere rana ko te Riihi Roia, kia hoatu kia rana aua whenua, kawhakaae nga tangata, ka haina i o ratau Ingou, ko raua hei kai tiaki me to raua komiti tokowhitu, ko Ileini Waaka, Hirini Teßatu, Eru Riki, hepia Te Paka. Kua mate enei i raro iho nei. Mifca Puku, Eru Pohatu, Wi Tamihana. Ko Maora Pani kaore l pai kia taka cna hea, ki nga kai tiaki me taua komiti, me Ema Maora hoki, kaore i pai kia taka ona hea ki ana kai tiaki me taua komiti, katahi ka wahia o raua eka o te torn mano o Maraetaha, ka wehea eru a rau e rima fcekau ma tetahi, e rua rau e rima tekau ma tetahi, i te Kuuri 10 eka ma tetahi, 10 eka ma tetahi, ka mutu nga Poraka i uru ai raua, kaore i Pakohai i Tangotete, ko tenci whakamahinga na taua komiti, kia wehe atu ki wahi ke o to ratau man ame Wipere, mete Riihi, ko te hea o I'aora he mea wira hoki na ona Tamariki na Heemi Mahuki raua ko Haami Mataora, ko taua hea kaore i tau ki nga kai tiaki, me tana Komiti, i tau kite taha kia Honehana, na Honahana i wehe, e o'no tekau eka o te Kuri, he waahi pai he mea parau, e warn tekau eka o Maraetaha, he waahi pai he mea parau, huihui kaLoa kotahi rau e wha tekau, na te wehenga mai i nga waahi pai i kore ai 1 eke kite 250, pera i o Maora ma, l muri i tena, ka hokona e Pene Mataora e 40 eka o te waru tekau, toe mai e wha tekau eka, he riiwhi a Pene, ko Haami Mataora rauakp tona tuahine ko Tariata, ia raua ano etahi eka o Pa ora kei Pakohai, kua wehea ki waahi ke, e te komiti me Wipere raua ko te Riihi, e 88 eka, ka mutu tena. I nga tau i muri mai ka timata te raruraru haere, tae mai kite tau 1896, ka kabititia e Wipere raua ko Timi Kara, kaore i haere he keehi. Ite tau 1897 ka kahititia ano ete Roia o te peoke, he homai i nga mokete ki runga taumaha ai, ka tu nga Maori kite turaki, me to ratau Roia me Tione, whakataua ana, hinga ana ko te pecke tekau pauna tekau hereni te utu a Taratoa, i te tau 1900 ka hokona e Hoori tuakana o Honehana, kua mate a Honehana, ka hokona e tona tuakana kia Peere, e rua .rau rima tekau eka, ka ki afcu au kia Peere kaua ia e hoko i taua whenua, koi tipu he raruraru, ki ana ia kaore be raruraru, ka raruraru ko te tangata nana i boko ki a ia, he maha o maua taima e tautohe ana kaore i' whakaronao, muri mai ka kite matau i roto ite Kah?ti e tono ana kia wahia e te Kooti, ka tae kite ra etu ai, ka tae matau ki reira kite whakahe, nui atu te kaha o te Roia o Peere, ka nukihia e matau, ka tae ki tetahi wiki, i te mane ka tae ano matau ka tautohe ano, kaore e rongo te Roia, ki tou mai no Paora Tongara taua hea, na Pene Mataora i hoko kia Honehana, ka ki atu matau kua wehea katoatia- nga waahi mo Paora _ Tongara, ko nga uangata hea i haina kia Wipere raua ko te"iiiibi me to raua komiti, no ratau tenei wahanga kaore cetahi atu tangata, ki ana mai a Norana kaore o matau mana kite whakahaere i taua whenua, ka tohe tonu mai kia haea te mapi, ka wbakaaetia bold e etahi o

matau, maakatia a runga i te mapi, i mun i tena ka naramai te kai ruuri kaore i hangai i runga i ta matau wahanga, ka tonoa e matau he whakahe, ka whakaaetia mai, ka Kahititia, ka patua atu he waea, kia Wipere i Poneke e Arawhita Pohatu, pewhea to whakaaro, waeatia mai e Wipere, me haere kiaHeemi Waaka kaia ia nga korero e mohio ana, ka haere tetahi o matau a Riwai Taipiha, ka kia atu hei te 29 o Akuhata ka tuhera te Kooti, me tae tatau katoa ko te whakahau hoki tenex a Wi Pere kia koe, ka whakaae mai a Hemi Waaka, ka tae ki taua ra ka haeve matau me etahi atu, he nui nga tangata, k« tae kite aroaro o te Kooti, ka tono matau kia whakatikaia te ruuri i runga i ta matau haenga i te mapi, e mau tonu ana ta matau haenga, kaore i whakarongotia, ka tu a Hemi Waaka he whakahe i te ruuri raua ko te hoko, na ratau tera waahi na nga kaitiaki, kaore i whakarongotia, ka tu a te Riihi kia nekehia te Keehi kia tae mai a Wi. Pere, ka whakaaetia te taha kia Wi Pere kia puaref ka whakataua ko matau ko nga Maori i he, i tono ano te Roia o Peere kia utu matau i te haawhe o te taiana, ka tu atu a Hemi Waaka kaore ia e whakaae ki tenei whakatau, kaore ia e whakaae kite tono kia utu nga Maori ite haawhe 0 te taiapa, koia nei to matau raruraru o tenei whenua, ka t-ukua atu nei, ki toku whakaaro ake kaore i tika tenei whakatau, kaore hoki i te tika tenei hoko, he tangata ke nana te hoko, ka mau ke i te whenua o tetahi tangata, ko matau hoki e kakari haere nei ki tenei whenua, ehara i te Komiti o Wi Pere ma, ko Nepia te Paka hoki kaore rawaatuhe mahara paku. engari te tamariki e whai mabara ana. ka ki atu matau kei te mate te whenua, kaore e kemo nga konohi citiro tonu mai, koia hoki tetahi o taua Komiti. Heoi ka mutu, mau e tuku atu kia haere i nga marae whare o Atearoa mete Waipounamu. Ilemi Porou. MAHI WAKA. Moteo. Akuhata 18 1902. Kite Et-ita ote "Pnka Ki Hikurangi" E hoa ma kia ora koutou Katoa, e noho maina i te upoko o te Ika nei o te Ture. Me panui enei kupo, ki nga Iwi, ki nga huihuinga tangata o Aotearoa mete Waipounamu tenei etahi kupuruarua hei hucahura i nga mahi a o koutou matua tipuna kua ngaro kite po, maku e whakamarauia, ka binga te 25 o Hune, ka hangaia te cha a to tatau matua a te hapu Raukawa, he waka, i rite tonu ki nga waka taua o mua o ona mata. ko nga kahu he harakeke katoa tae atu ki potae, whakaritea ana kite Karauna o Iviingi Eruera VII. T te 7 o Akuhata ka tae mai a Tioii Kara ki Nepia- nei. i te 7 o nga haora i te ahiahi, ka haere kia kits i te waka, i te Keiti Hooro 1 Nepia, ka powhiritia te Minita koia tenei:Toia mai te waka. Tuarua, ko te Kiingi ra taau tangata e taoho ai koe taohc? I muri ka whai korero a Timi Kara, i runga i te ahua o nga tangata matua kua ngaro atu kite po, a, kua ora mai i roto i tenei ra. Tuatoru me riro ia au te waka rac nga taane me nga wahine, me nga mea katoa o te \vaka i te ra e whakamaharatia ai te ra o te Kuini, te whare Ivura i Akarana, i nga ra timatanga o Oketopa, (Pakipaki). Tuawha. E rima pauna te moni ate Minita i horuai hei oranga mo matau a te 9 c nga ra o Akuhata, i te ra e Karaunatia ai a Kiingi Eruera VII. (Pakipaki.) Tuarima. I riro ia matau te Paraihe e £o 5 0, me whakamaramae au, e rua a matau waka ko Takitimu tetahi, ko Raukawa tetahi . Me whakamarama e au a Raukawa, ko te'wiini he rite no te hoe he Kaumatua no nga tangata, he rite no nga kahu tae atu ki nga potae, i whakaritea kite Karauna o Kiingi Eruera VII, me nga tamariki taane eB, me nga tamariki wahine 14, i raro a haere ana, e rua nga taane, e rua hoki nga wahine, i runga hoiho, ko nga kahu katoa he harakeke. E te Iwi na te mea he hapu kotahi a Hinepar6, a Ngaati-Mahu, i wahia ai te moni o nga waka e rua, tona tikanga ia i runga i te titiro a nga Pakeha katca, ko toku waka wiini, na Wi Porotene i pakaru ai taua moni, nana i whakawai ki nga tiati, he hapu kotahi tonu enei, me waahi te moni, engari ko te paraihe me riro ia Hmcpare ia Raukawa wa-

lv£La ( Te paraihc tuatabi e rima pauna, no te 26 0 Hune tenei paraihe, i te 27 o Hune tae mai kite 9 o Akuhata he paraihe ke kotahi pauna tekau hereni, i uru tenei waka ki tenei paraihe, kaore kite paraihe ite rima pauna ra, no te ra kakari ka pakaru mai taua rima pauna, ka riro i a au e £3„5„0, ka riro hoki ia Takitimu e £3„5„0, ko nga moni aroha mai tenei £24„7„6, na Timi Kara e £5„0„0, no nga po e rua i te Keita Hooro £6„4„o> Paraihe o te Waka £3„5„0, tina a te Komiti e 42 nga tangata £2„2„0, hui katoa £40„18„6. Nga mea i pau te utu o te Hooro £6„0„0, kooti hari £2„16„0, likiti e 500 £0„6„6, whakapai i te waka tae atu ki nga piupiu £10„0„0, hui katoa £18„3„0. E te Etita me pacui katoa enei kupu whakamarama, he nui atu nga korero, cngari kaati nei heoi nei nga kupu. Na te Tiama o te Komiti whakahaeie i te Koroneihana o Moteo. P. Kurupo. WHAKAHOKI PANUI. Te Mahanga. Hepetema Bth, 1902. ] Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi" e hoa Lena ra koe, me o hoa mahi, hapai hoki i nga mea taumaha, me nga mea mama i raro Ite ra. E "Puke" Lena koe, kia ora kiaora. Tnkna atu onei kupu ruarnanei, be whakamihi noku ki nga, whamarama a Hoani Turi Whatahoro, i te pepa No 22 o te tau tuawha. E whamarama nei ki nga Iwi o Tamatea, mo nga pitopito korero a nga kautnatua mo nga waka, mo Taakitimu me Horouta, e me«- nei uio Taakitimu no Rudwharo, no te Kongopatahi, no Matapara. Ko nga tohunga nana i tarai e ki nei enei pakeke, tenei waka a Taakitimu, no Tutakahinalr'na me ana tauiariki, anei ona tamariki, ko Pito, ko Motoro, ko te Angi, ko Whakarau, me etahi atu. No te toanga mai ia Taakitimu, ko tae ki watnganui ote huarahi be roa ki mna be roa hoki ki muri, ko te \va tena i eke ai a Ruawharo raua ko te taina ko Tnpai, ki runga ia Taakitimu. I pono atu e too ana, katahi ka whiua at a tona taura, anei taua taura penei:— Here nuku, here rangi, here manoanoa, ka mau a Taakitimu i taua waahi, katah' ka mea atu a Tutakahinahina kia Ruawharo, kei a koe pea e mau ana te waka nei. Te take i peratia ai taua waka mo tona matenga i te Whitikarih:, katahi ka poua e ia te rango ki Ihu o Taakitimu, ka hoatu hoki e iate kupu penei, koneka, kopeka, ka haere te waka, ka huri he ara ke, ka tika ki Pikopikoiwhiti, ko te wa tena i riro ai ia Ruawharo taua waka, te ritenga be whakateretere kia kitea ai te tore, ka riro ia Rnawba.ro koia te Kapene, ko te taina ko Tupai kite tainga-wai, ko tona maunga mai fjnci ia Taakitimu, ka tukua e ia te pouri ki muri, ko te mararnatanga ki mua, ko te barauiaitanga tenei ia Ruawharo tae noa mai ki Aotearoa nei, tae mai ki Nukutaurua nei. ka waiho taua rango, kei au touu taua rango mete karabo o taua waka, kc te Ingoa o te rango ko Manutawhiorangi, me nga punga e rua a te tahuri, a te take, anei auo te ingoa. o te karabo me nga karakia o te toanga, me nga karakia ote haramaitanga i te Moana-nui-a-kiwa, koia nei enei ko-3-ero ki enei pakeke o tatau, he ata tapi atu tenei ite waahi i hapa o korero, kite whakaaro iho he nui ano nga toenga korero kei au e mau ana. Heoi e "Puke" kei riri koe ki te nui o enei korero. Na to hoa pono i raro i te ra Te Whare Heera Piripi. A V H A Iv A M A RAMA. Pariroa Kakaramea. Hepetema 27th, 1902. Kite Etita o te "Puke Ki Hikurangi", tukua tena panui kia kite nga Iwi o nga motu nei. E nga Iwi he whakamarama tena naku, mo taku panui i tukua atu na hei matakitaki iho ma koutou, ara, mo te raruraru o Kabu o Manutahi, heoi, ko te tangata i rere atu ki runga l te hara o taua tangjita, ara ko Tupatea, no nga ra o hepetema nei i whainatia ai, heoi kua pa te whiu a te t;ure kia ia, mo runga mo tona rere pohehe kite hara © Kahu, ara kite awhina i taua hara, heoi e kahe kite mahi a nga tangata e haere nei ki

Paribaka, kite wbakairongo i nga korero a Tohu raua ko te Whiti. Te take o raku whakahe, i te wa e korero ai a' Tohu raua ko ta Whiti, nui atu te pai o a raua korero, e tohutohu ana hoki i te ora i ta mate ino te ao kiitoa. E tohutohu ana raua i nga tikanga e puta ai te pai ki nga Iwi o te ao katoi, ehara i te moa mo te Iwi kofcahi a raua kupu, kaore, e ngari mo nga Iwi katoa ma, pango. whero, h«oi hei te hokinga mai o nga tangata i taa ki Paribaka. ka korero ratau ki nga mea kaore i tae ki Parihaka, rereko i nga kupu a Tohu raua ko te Whiti. Na te kara, kuri, mete hokohoko waipiro, mete whakafcu whare Piriote, me etabi mahinoa'atu kei roto i Parihaka. Ko enei ruahi he nui atu te whakahe o enei tangata o Tobu raua ko te Whiti, na te tangata noa aua mahi i tango ki roto i Parihaka, heoi ena kupu whakamavama aku. Kaati mo te taha kia Tohu raua ko ta Whiti, ko eniii tangata e mohio ana kite mutunga o ta raaa nei mahi, kite tika kite hee. Otira ehara i te mea no naianei te taunutia o tenei ahua tangata ia Tohu raua ko te Whiti nei, e kiia nei he Porop:ti, no nga whakatipuranga o ona inata i taunutia ai, heoi ko aua a'uua tangata e kite ana i te tutukitanga o ta raua na mahi, heoi kc-i te tutukitanga, katahi ka hoki te mahara o _ te kohiwi tangata. Heoi kia ora nga rangafcira whakahaere i te "Puke. ' I te mea kua tau nei ko te "Puke" hei mahi i nga Ripcata a nga Kaunihera o te raotn nei, kia ora. Tutange Waionui. Timuaki o Taranaki Kaunihera. Kia ora a Tamahau Mahupuku me o boa rangatira. me Tunuiarangi, kia ora i tejra i potaea ai te Kara una o Kiiugi Eruera VII. HE AITIJA. Te Wou TeWhitiotu. Kepetema 25th, 1902. Kite Etifca o te "Puke Ki Hikurangi" e te whanau tena koucou katoa, mete atona ki r.e hunga mate, mete aroha ki o tatau tinana, kia ora koutou katoa, e "Puke" mahau e panui atu ki nga waahi e h:tcn;tia ana e koe o Aotearoa mete Waipounamu, he nui no te mamae mete ngakau pouri ia matau, ki to catau hoa kia Paraituha Taituha, toku hoa noho tahi, moa tahi, kai tahi. whakariiente tahi, mo nga mea kaioa, i cnei tau maha ka hori nei ki muri, toku hoa piri-pono ko taku taokete tokorua ton a maua oga kaumavaa kai'raro'o tenei maunga o te weraiti, haunga hoki nga tamariki. E "Puke" ka whai atu i nrari i to whakamarama i panuitia nei e koe te Aitua i pa nei ki to matau takiwa, ki etahi o matau i panuitia nei e te "Puke" i Le nama 1 o te tau 5 wharangi Mo 5, ite looAkuhata ka haore atu a Paraituha raua ko tana wahine ko Apikara, me ta rauatamaiti whangai ko Hape Haoita, me ta matau manaaki me Hamuera Te Pakaru, i whakatika atu i Whakacikia, ki Totara Kotipu, kite kainga o Teo Taitama ko te mahi a Paraituha ka haere nei he tingara, whare, i te 16 o nga ra i te ahiabi o te Paraire ka titiro atu to ratau rangatira Pakeha e tahu ana a Paraituha i te ahi ngarehu, ka haere atu ka kii atu, kite pai koe kite haere koutou ki tetahi pito o taku whare moe ai ka nui hoki te pai, ka ki atu te tangata nei kaore ka pai to matau whare hei te ata o te hatarei ka timata te mahi a te tangata nei, i te po ka kawea to ratau ahi ki roto i te whare ka tutakina te tatau ka timata ta ratau takoto, ko te teitei o nga tara o te "whare e 8 putu, te whanui 12 putu, te roa e 202 putu, ka lu to ratau tini ahi ngarehu ka timata te takoto, oho ake i te Haterei ka tatari mai raua ko tana wahine kia ara atu ki te kai, kite mahi boki, ko te ata nei e ua ana, ka mahara te Pakeha nei he pera tonu no tenei Iwi no te Maori, me ka ua kaore e haere kite mahi ka moe tonu, ka tae kite 9 o nga haora ka ki atu te wahine a Taitama ki tona taane ehara tenei i te moe, ko te mahara o te wahine nei penei mebemea he ata moe kua ara atu'a H&pe kite tutu ratau ko ana tamariki, ka boki ake ano taku whakamarama kite haerenga atu i te kainga, ka whakatika atu te tangata nei raua ko te wahine ka pekamai kia kite ia maua ko tona tuahine ko Wiramina ka ki atu au kia Paraituha e boa e bua ana au tokorua tonu taua e noho nei ko koe kai te ra kainga o taua, ka au hoki kai tenei kainga o taua, me noho korua

tatau i te kainga nei, me a tatau t&roariki mokopuna hoki, tokorua maua ko te tuahine kite pupuri i nga tangata nei, i runga i te tohe tonu o Paraituha kite haere, ka karanga at a a Wiramina kia Apikara e noho taua i te kainga nei, tukua atu tangata na koia anake e haere, kaore te wahinc nei i rongo, ka ngaro atu ia matau, ka hoki alee kite wnakatufeuki i te Aitua nei, i te hatarei ka haere atu te Pakeha nei kite kurukuru atu. i te toa, ka rongo atu e ngongo mai ana nga ihu, ko te toa o te whare kaore i te raka, i te tuhera tonu, ka mea te pakeha nei kite huaki i te toa kaore e kaha, he wehi i te wahine » Paraituha. Ka takoto nga tangata nei i tenei ra, i te 9 o nga haora o ce Katapu, ka haere atu te Pakeha nei nae te toki, ka ka kurua i te tara o te whare kite waahi ki nga rnahunga, kcre rawa i ara ngongoro touu mai, ka haramai te tamaiti a taifcama kite tiki mai ia Reiri, tae atu a Reiri ka huakina te toa o tc whare, ka tahu mai te wora o roto i te whare me ts mea kua wera a roto i te whare nei i te ahi, ka titiro atu a Rein ko te tamaiti i te tara o te whare e huri ana te aroaro ki ona matua kua mate, ka whatoro atu a Reiri kua mate noatu, ka karanga mai te Pakeha ana ano tetahi ka titiro ake a Reiri e takofco iho ana i runga o te whare kua mace, ka rare a Reiri kite paketa wai ka meatia te poho o tona tuahine kite wai me kanohi, ka miria e tangata nei ka tahuri ki fce mahi i tona tuahine me tona taokete, kaore a Rein i roa ki roto i te whare nei i te wera kua pouri nga kanohi kua mea kite bir.ga, ka puta ki waho -ka|tae atu hoki an matau katoa, ko Pu,raituha me tana wahine e ngongoro tonu ana oga ihu, ka tae mai te tuahine o tangata e ngongoro nei te ihu, te wahine i ki atu ra e noho tatau i te kainga nei, kaore _ i rongo ka karanga mai a Wiramina hikitia nifii ena ki waho nc-i, ka hikitia e matau ki waho kua riro nga tangata tiki i te Takuta ine te pirihi i tenei wa, kai waho enei e rua, ko ngj. mea mate kai roto i ts whare e takoto ana, kaore i roa kua tae mai te Takuta mete tariana o nga pirihi o Mahitaone, mete pirihi ka tirohia enei e te Takuta ka patai atu au kite Takuta kai te aha ki to titiro nga tr.papaku nei, ko te wahine kai te pai ko te taane • e kore e ao te ra ka mate, ka ki atu au me kawe enei kite kainga ka whakaae mai te Takuta, ka ki atu au kite tariana o nga pirihi kaore koe e whakaae kia whakapaitia o matau tupapaku, kaore kia mutu ra ano te whakawa, ko tenei taima he ahiahi, kua rei\± te ra ko nga macro te roa kite kainga bei mauranga i enei 2 maero mete baawhe, ia matau e whakaaroaro nei ki o matau tupapaku, kaore he ngunguru, kaore he aue, kaore he roimata, he oti ano titiro atu titiro mai, ka uiaina ki runga i te koneke ka whakatakototia raua sa maurift kite kainga, lea tiakina i teaa po ao noa te ra, i te ata o te mane ka tae te kaiwhakawa, kite ui ui, ka mutu ka mauria mai nga tupapaku. Ko nga tokorua nei kaore e mohio ake ki te tangata, whiti rangi rawa ake kua mohio paku nei, i tae aiui ano te takuta i te mane, ko toua kupu taihoa ka ora he roa ka ora ai, ko te tangihanga tuatahi touu na Makareta raua ko Tuturu ki to raua matua kia Hamuera, ka tae mai hoki te taina o Paraituha a te Paki Honehimu, i te ahiahi o temane ka tae mai ratau ko nga tangihanga, kai te whakaeke ki runga i nga tupapaku, kua kaha te mohio o Paraituha kite tangata, ka ui ki tana tamaiti kia Hape, kaore e wbakaatufcia kua mate, ka kiia atu e matau kua riro i te Takuta, ko tetahi kai te Ohipera, ka rongo i te tangi ka ai ano he aha tenei, ka kiia atu e hara, ka pai nga tokorua nei, e rua wiki i muri mai kua pai. Ka hoki ake kite whakamarama i te take i hokia mai ai ano te mate, o to tatau whanaunga o Paraituha • Taituhp, no ta matau tirohanga atu, kua pai rawa atu raua ko te wahine i to ratau mate, ka Komiti matau kia whakaatutia ta raua tamaiti, me ta raua nianaaki, kia mohio raua kua mate, ka hui matau ki roto kite whare, ka whakaatutia atu kia raua, i muri o tenei ka takoto nga kahu o te tamaiti nei, me ona pukapuka kura kite aroaro ona matua, ka timata ta matau tangi, katahi ano matau ka tangi ki o raataa tupapaku, pau katoa te ra kotahi ia matau e tangi ana, ka mutu. E rua nga rangi i muri mai, ka haere atij matau ki Papawai, kite kawe i nga mate ki reira tangi ai, ka tae matau ki Mahitaone ka eke i runga tereina. ka tae ki Kereit&one, ka

haeire atu matau kite marae, ka ' r matau ki roto o Aotea, ki toon te whare i tangata., e tu mai ana nga kaumatua j tetabi , pito o ce whare, a Tamahau, a Hoani Baugi - . : takaiwaho, a Purakau, a Parateue Matenga, ' • a Taturu, me etahi atu, nga kaumatua wabi- : ne, nga taitama, me nga uailamaaiiitje, me nga kohungahunga, be nui te aroha o te Iwi, ka turuturu te' roimata kite wbenua, teretere ana a roto i Aotearoa, i te roimata, he aroba no te Iwi, ka kite mai te Iwi o Paraituha raua ko tana wahine, i boki ake i rotoi tenei mate kino, ka hoki inai raatau ka puritia atu e ona whanaunga e tona Iwi e Ngad-Moe, ko tona hapu tenei o tenei tangata, o tira he rnaha ona hapu, ka boki matau kite Whiti. kotabi vv*iki matau kite kainga nei, ka tae mai te rongo kua boki mai ano te mate o Pa-' raituba, kaore i roa tena kua tae mai ano to rougOj kua kore ia e mohio kite tangata, oho ake i tetahi rangi ka tae te reta kua hemo, ka mate to tatau whanaunga i konei, ka kiia e tona hapu e isgsati-moe. kiawaihoatu i reira to ratau whanaunga tapuke ai, katabi ka Inoitia e tona taina a Paramena Taituha raua ko tona taina ko te Paki Hone, kia tokua mai kia whakahokia mai kite Wbiti, ki rote i iona tamaiti takoto ai. Na te Iwi pai tonu ia Ngaati-moe, me Ngaati-kauhi, na te Iwi aroha i tukua mai ai. No te 20 o Hepeteina 1302, i mate ai to koutou whanaunga, a Paraituha Taituha ki Papawai, i te Hatarei te3 o uga haora ote ahiahi. Ite Maoe ka mnuria mai kite Vvhakatikia ki roto i tona whare, l te 5 o nga haora o te ahiahi ka tae mai te tupapaku, ka karanga atu au a Ropo ama me kawe tonu mai te tupapaku Ki roto i tona whare tatau tangi ai, ka kitea atu te kawhena o te tupapaku, ka tunaca te aue o te tangata. ara, o matau ki to matau matua, katabi ka whatoro tcua tuabine ki tona tai- . aba ko Hinepuarangi te ingoa o te rakau nei, naua tonu i wbakairo. Ka takoto te tupapaku ki iv)-whare, ka huakina te taupoki o te kawheua, ka takiritia te uhi o te kanohi me te me", tonu te taugata nei kai te moe, ka rere atu tc tuabine ki nga waewae nei tu ai, ka whiua te taiaha ki ruuga i te tungaane, e rua nga whakapoinga atui te taiaha ki runga i te tungaane, ka mutu ka tangi ano matau. Ko nga tangata o Ngaati-moe i haramai kite kawe mai ia Paraituha, ko Hamuera Ihaka raua ko Peehi Heemi. mc Kingi Ngatuere. Na te tuabine ko Paraituha raua ko te taina ko Paramena, na te tungaane ko Wirain ina rafcau Ko ona tungaane, ka mutu tera taima ote tangi. Ka timata te whai korero, ko te Ana te tangata, tuatahi, muri mai ko Tiaki, muri mai ko Ngairo. Ia matau e whai korero nei ka tae mai a Winhita ki a au ki mai ai, kai te korero te iwi nei kia haere nga tangata kite kar; rua mo te tupapaku, kia. tapuketia i knei ra ano, ka ki atu au kai te pai, ma tatau e ata whakariterite. Ka mutu matau te whai korero, ka haere ki ro-whare ka tu mai ko te Paki, ka whakamarama mai ate Paki i to ratau mate ka mutu, ka tu mai ko Peehi mo te mate anake, ka tu mai ko Hamuera mo te mate anake, mete whakamarama mai hoki kia matan i te pai o Ngaati-moe, ka mutu ka tu mai ko Kingi, he mihi ki tc tupapaku mete mihi mai hoki kia matau, ka karanga mai a Kingi ko matau i haramai nei e haramai mate ana matau, ka eke te tupapaku ki runga i te hobi, ka takoto te ripoata a te mema kia tapuketia te tupapaku i nanabi nei, naku i nuku mai ki tenei ra, kai te weni au i te Kauninera kei murua toku memanga, kua takabi au i te ture, kaore au e pai ko au anake e mate, engari ko te katoa, ko taku wbakaaro me nehu to tatau tupapaku i tenei ra. Ka tu atu au, kai te pai a koutou kupu, ma tatau e whakariterite i runga i te ngakau aroha ki to . tatau hoa e takoto nei. Ko ta mataa kupu ata wa'ho to tatau hoa i tenei ra kia kite atu matau, kia tangi atu hoki matau ; beiapopo x*a ka nehu ai, mehemea e wehi ana koe kai turakina koe e te Kaunihera, tukua mai ki runga iaau te ripoata a te mema na, kite hinga ko au me enei hapu o taua, kaore e pouri, notemea e taku hoa kai te mamae toIcu ngakau ki toku hoa noho tahi. Ka tu ko Ngairo ka mea, tokcrua korua ra matau anake i whakatu, hei arai atu i nga mea e pa mai ana hei mamae, hei pouri kite iwi penei me tenei ahua, kia kaha korua kite arai, oti tonu iho pai ana, takoto ana i runga ite rangimarie mete ngakau aroha. Heoi\ e nga whanaunga o tenei tangata, no te 24. o Hepetema ka webe atu tinana ia matau,

y haerera e te hoa haere ki o tipuna, ki o mahaere kite iwi. He Waiata tangi—Koingo noa ana i toku whare ko au anake te au...ko te moe, e tokona ake ana ki runga ra na te mamae' ra ka > hurii...ronaki. Ma koutou e whakamutu atu: e "Puke" kei hoha koe kite panui atu i tenei aitua, ipa net kite rohe o Bongokako. . . Na to koutou whanaunga. Bopoama Meihana. WAI-BAKAU. Purangi. Hepetema 17th, 1902. Kite Etita ote "Pake Ki Hikurangi," e hoa tena koe, me to Komiti whakahaere, heoi nga rnihi. Tenei etahi kupu ruarua hei tuku iho mau ki roto i a te "Puke" kotahi tetahi raruraru nui ipa ki tetahi takuta whakahaere i te "Wai-rakaa, o te fcakivva kia Ngati-maru nei, ko taua tauwira he tauwira na Waata Wairakau, ko te Ingoa o taua tauwira ko Beihana, Toho, kpia tenei nga take raruraru o tana Beihana Toho, ka timata tond mahi i taua Wai-rakau, ka timata hoki te puremu o taua tangata, ka tata waenga te mahi a oaua tangata, ka hoha kite mahi i nga haara, kua anga katoa nga whakaaro ki tetahi mahi ana, a, tutuki atu ana te mutunga c tana mahi, ki tera mahi ana kite wahine, ka mahue tona Wai-rakau me nga haura, ka whakarerea noatia iho nga haura kia aue ana, ki o ratau mate; a, tino nui atu te pouri o te Iwi ki tenei tu tangata, i runga i co ratau ruihi noa iho, kaore i kite i te painga o taua mahi a taua tangata. engari ko taua mahi he mahi pai, na tc tangata i whakahe, hua atu te Iwi he tangata tika, kaore he kimi wahine no Whanganui, taua tangata a Beihana Toho a, kua mutu te ka o tenei ahi, kua hoki hoki nga haura ki o ratau kainga, kaati iho nga kupu, ete Etita koi hoha koe kite tuku iho i enei kupu, ki roto i to taua Pepa, hei matakitaki iho ma ona hoa tauira o te Wairakaru, Heoi kia ora. NaßangiTume. TIMA 0 WHANGANUI. Na e nga Bangatira, e nga iwi, e nga Hapu o roto o Whanganui, he whakaatu tena ' kia koutou katoa, me era atu hapu iwi hoki o tatau, kia rcngo mai koutou katoa, ko tetahi o nga take i oti o tenei hui, i tu nei ki Karatia wahi o whanganui koi a tenei: — . 1. Na ko te whakaaro nui onga tangata ote hui o Karatia mo tetahi tima hou, kia rnahia hei tima pikau tangata, taonga hoki, mo tatau ake mo te iwi maori. 2. I whakataua, i whakaotia ete pooti a nga iwi, me nga hapu, me nga rangatira, me kohi te iwi maori i tetahi moni, hei hoko 1 tetahi tima kua kiia ake nei, ko nga utu e • riro mai ai e £ me ngß haranga, a kua ■whakaaturia atu nei kia koutou i naianei, te tino whakaaro o Whanganui i naianei. 3. Kua iimata te kohi a whanganui i naianei, timata l te puau o whanganui, tae noa tu kite kauru me ona awa awa katoa, a whakataua ana e te iwi, me to ratau Tiamana hoki tenei take. 4. He inoi atu tenei ki nga tangata o nga iwi, onga hapu, me o tatau rangatira katoa, o runga o Aotearoa puta noa, E hoa ma ha -4noi atu tenei kia koutou, kia whakaarohia 'mai e koutou tenei inoi atu a matau kia koutou, kua kiia ake nei, kia makaia mai e koutiqu etahi o nga taonga matapapare a nga "Kiingi,a nga rangatiratanga o te ao, ara, te ' .tfioni hei.iitu i to tatau tima, hei waka mo [ tatau ki roto i to tatau awa. Sy. Tef tangata e tuku ana mai i ana moj -ni mo tenei kohi, ka tukua atu ano te rititi o , e tuku mai ai, ina tae mai, kia Hayrira Rehe Teuira, kia Tinirau, kia Hoani • iPapitarMihita.Katorika o whanganui nei. r .- Me tuku mai ete taingata aua pauna moni, \koiii aifoha mai tno tenei taonga a tatau, ki .: "t© Poutapeta .o whanganui nei, a, me tuku xnai a koutou Pauna i te Poutapeta koi ;• ngaro. {. •' i •. ;6v kia ora koutou katoa e nga ranga-•-tura e hga liapu, e nga iwi o. runga o te Upomota neij ■ o tahi papa o tahi papa, tae ki : t6chiku pte motu nei, Puta noa fci- iiga rangatira ortera o tatau njotu o te e. hpa ina ko te aroha te tino 0 P te tangata. hoki, tera e ringi-

tia mai nga taongfc whakabirahira o nga Kiingi, o nga Kuini, o nga mana ote ao, hei tango mai i tenei taonga a to tatau iwi a te Pakeha. Heoi ano na to koutou hoa pono. Arama Tinirau. Tiamana o te -Hoi. OHOTU PORAKA. Kite Etita ote "Puke" tena koutou kia ora koutou nga kai hautu o runga o nga tirohanga kanohi o tatau tipuna, mete whakamaunga aroha, whakaaro a ratau tae mai ki naianei, kia ora koutou, me nga rangatira katoa o te tikanga, heo: te mibi. 1. Me tuku atu e koe ena take ki to tatau "Puke," kia panuitia atu kia rongo nga ari o nga tipuna, i whakataua ai a Ohotu Poraka, me o ratau hapu, me o ratau Iwi, ahakoa i whea waahi o tenei motu o Aotearoa. 2. Ko Ohotu No 1 e 46,583 nga eka o tenei waahi o taua Poraka, i panuitia nei e te "Puke," kia whakahaereai te 26 o nga ra o Hepetema ki Karatia waahi o Whanganui. S. Itu taua hui ki Karatia, a, i tae mai a Ngaati-pamoana, a Ngapoutama, a Ngaati Taane, a Ngaati-hau-ki-pumai, a Ngaati-ta-ma, a Ngaati-tinirau, a Ngaati - Wai tarapu, a Ngaati-ruaka, a Ngaati-hineackapua, a Nga-ati-haupipi; a Ngaati-kura, a Ngaati-rangi, a Ngaati-ruru, a Ngarauru, a Ngaati-ruanui, a Ngawairiki, a Ngaati-hauiti, a Ngaati-apa, a Ngaati-tuwharetoa. Na koia tenei nga Iwi o te Taihauaru nei i tae mai ki taua hui. 4. Ko nga take i whakatakotoria ete Tiamana, kite aroaro o nga Iwi, me nga rangatira, me ng*> matauranga, i tae mai ki taua hui, koia tenei:— 1. He mea pooti na.aua Iwi ko Arama Tinirau hei Tiamana mo nga take e vvhakahaerea ana i te aroaro o taua hui, te hoa whakahaere ko Maehe Ranginui. 2. Ko te wahanga 20,000 eka ma te Kaunihera Poari o roto o te 46,533 eka o te No 1 Ohotu Poraka te tuatahi, paahitia ana tenei tase e te Iwx me to ratau Tiamana. 3. Ko te wahanga i whakatoea ma te Iwi nona ake taua No 1 Ohotu Poraka e 26,533 eka, a paahitia ana tenei e telwi me to ratau Tiamana. 4. Ka wahia mai e 4,000 eka hei papa kainga mo nga tangata ano i whai take ki roto c taua 4,000 eka, a whakataua ana tenei wahanga kite taha ki Whanganui awa, a paahitia ana tenei hei papa kainga hei paamu mahinga kai. haerenga kararebe, me nga Urupa e te Iwi, me to ratau Tiamana. 5. Wehea ana kite taba ki Mangawhero awa o tenei Poraka e 22,533 eka, hei papa kainga, hei Urupa hei mahinga paamu haerenga kararehe ma nga tangata ano i tika ki roto i taua waabi kua kia ake nei, a, paahitia ana e te Iwi me to ratau Tiamana. 6. 1 tfehea i roto ote Poraka 4,000 eka kua kia ake nei i te rarangi tuawha o tenei panui, te taone mo te taha ki Whanganui, ko Matahiwi taua waahi, a, pahitia ana e te Iwi me to ratau Tiamana. 7. I wehea ko Ohotu tetahi waahi l te awa o Whanganui puta atu ki- uta, hei waapu tunga tima, hei painga mo te taone tae atu ki nga waahi katoa c Ohotu Poraka, a, paahitia ana ete Iwi me to ratau Tiamana. 8. I nekehia ete Iwi me to ratau Tiamana te hui, i te otinga o nga take kua kia ake nei, mo tetahi atu nohoanga hui ano, o nga tangata whiriwhiri 10 me o ratau hoa, kite whakahaere kite whakaotioti rawa i nga waahi e rahuitia, e maakatia, hei papa kainga, hei Urupa, hei paamu mahinga kai, hei haerenga kararehe, ma ia tangata ma nga tangata ranei, ma nga hapu ranei, ma te Iwi nui tonu ranei. I neke ai he kore no te mapi, no nga rarangi Ingoa i tae mai kite aroaro o tenei hui, kia marama ai te Iwi mete Tiamana, a paahitia ana ete Twi me to ratau Tiamana. 9. E nga ropu tangata o roto o nga wawahangs Poraka Ohotu, i whakataua nei- e te Kooti kia koutou o koutou Poraka, he.whakahau atu tenei nate Iwi me to raiau Tiamana kia koutou, tikina kia kapea mar nga rarangi Ingoa katoa e pa

ana ki nga wawahanga Por&ka o Ohotu, i maa mai o te ra e tu ai ite hoi o nga tangata 10, kttakia ake nei, kiamarsma ai te tangata ki tona Ingoa { mete rabi o tona bea. Heoi na to koatou hoa pono., Na Arama Tinirau. Tiamana o te hui. KARATIA. He whakaata tenei ki nga Iwi, ki nga hapu, ki nga tangata katoa, kia rongo mai koatou, ko tetabi o nga take nai i oti i nga Iwi, i nga hapu, me nga rangatira, i tae mai kite bui i tu nei ki Karatia, i te 26 o hepetema nei koia tenei:— 1. I tae mai ate Heuheu Tukino, a Eruwera te Kahu, a Ngarangi Katitia, a Ngapaki, a Teone Tehi ki taua hui, ko enei rangatira i whakshuatia e etahi Iwi o ratau, o roto o te rohe pooti mema o te taihauauru nei, kia tu hei mem a mo te Paremata o te Koroni o Niu Tireni. 2. A, i touo te Iwi o Whanganui, me o ratau hapu, me o ratau rangatira, meo ratau kaumatua whakahaere, ki aua mema .kua kia ake nei, kia tahuri ratau tokorima, kite ata whiriwhiri ia ratau ake, ko wai o ratau e whakatuturu e ratau kia tu hei mema, hei pootitanga ma te Iwi me nga hapu ake, o roto o te rohe ake o Whanganui Dei, i te pu au tae noa kite kopounga o Whanganui, me ona awaawa katoa, o tetahi taha o tetahi ta-' ha, puta noa puta noa. 8. Ka whakaatu mai te Tiamana otehui mo tenei take, ko te pooti a Whanganui, he pooti kofcahi tonu,ina fcaea e aua mema te whiriwhiri mai kia kotahi o ratau, hei pootitanga ma nga Iwi, o te rohe pooti o te taihauauru. 4. Kihai taua tono i taea e aua mema te whakaae mai kite aroaro o tenei hui. kotahi tonu te mema o ratau i tuku i tona ingoa mema ki raro, ko Ngapaki, ko e toko 4 kaore i whakaae. 5. Heoi tino whakataua ana ete hui me fco ratau Tiamana, ka kotahi tonu te pooti a Whanganui mo tie mema anake, e kia ana e nga- Iwi nunui o roto o te rohe o te taihauauru nei, ara, e Tuwharetoa, e Maniapoto, e Ngarauru, e Ngati-Ruanui, e Ngati-Apa, e Ngaati-Raukawa, e Ngaati-Toa, me era atu, ka tukua e Whanganui tona pooti ki taua mema. 6. Heoi he toco atu tenei ki nga Iwi katoa, o roto o te rohe pooti mema o te taihauauru nei, whakaatu ria mai ko wai o nga mema toko 4 nei ta koutou mema e hiahia ana kite whakatu, ars, koia tenei aua mema, ko te Heuheu Tukino, ko Eruwera te Kahu, ko Ngarangi Katitia, ko Teone Tehi, a kite tau mai ia koutou kite mema kotahi o enei mema ta koutou pooti, katahi a Whanganui ka tuku i tona pooti ki taua tangata, a, kite tu katoa enei tangata kua kia ake nei kia pootitia ratau hei mema, ka noho kore pooti a Whanganui, he kupu tuturu tenei na te hui, a whakataua ana e te Iwi me to ratau Tiama ■ na tenei take. Heoi na to koutou hoa pono. na Arama Tinirau. - Tiamana o te Hui. Waitara. Hepetema 26th, 1902. Kite Esita ote "Puke Ki Hikurangi" e hoa tena koe, me o hoa mahi i totatau taonga, me nga morehu Kaumatua hoki o te Iwi, heoi iho i konei nga mihi. Tenei etahi kupu ruarua nei, hei tuku iho mau kia te "Puke Ki Hikurangi". Ite2B o nga ra o Hepetema 1902, ka kitea tetahi Uira nui kite Kainga Maori, ite po, itell o nga haora o taua po, ko nga tangata i roto i taua whare e moeana te 19, rongo katoa ake ratau i te harurutanga mai o taua Uira, ara, i te paanga mai kite toa ote whare, pakaru katoa mai te toa uru tonu mai ki roto, katahi ka kohera te Uira nei, no te koheratanga o te Uira ka wera katoa nga tangata i taua Uira, heoi tae tonu atu te Takuta Pakeha ki ce kainga o nga Maori i te Puniho takiwa e tata ana ki Parihaka, heoi ko nga-tangata i ahua kino rawa te wera i taua Uira, te 11, ko etahi kaore i tino kaha rawa te wera, kua kawea niiti kite Ohipera ite taone o Niu Paremata aua tangata. Heoi ano. - Tawhangai Te Uapiki.

KEHXJA POAKA. Euatoki. Hurae 24th, 1902. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi." Tena koo, moc kaiwhakahaere i to tatau taonga, e tiaho nei tona maramatanga kite ao katoa, tend hoki ka kite iuo i nga utang.i 0 runga o te taonga nei, heoi kia ova to '"Puke" Mehemea kai te watea tetahi • wahi o te Pepa, utaina atu enei kupu o wbai ake nei, ara, i haere eta hi tangata kite whai Poaka. ko nga Ingoa euei o ana tangata, Tawera Tumoaiia, Te Hakamaitaranui, Te Kohunui, ka kite ratau i tetahi niea whakamiharo, i. te waahi e haeivtia nei e ratau, he puihi taua waahi, engari kua topca otahi waahi, kua ruia lute karaihe eto Pakeha, h>.oi ite rori vatau e noho ana-, ka kite atu tetahi o nga tangata nei i te kehna Poaka,katahi ka karangi ki o:ia hoa, be ka ui mai ona hoa kaihea'? ka tohungia ka kite katoa ratau e omaonia ana, ka,taLii ratau ka oma kite wliakangau. tae r:iw;i atu kaore tahi he Poaka, o tana waahi i kite atu ra ratau, ka knui i uga tapiMO kaore i kitoa, hooi ka mohio ia.tau he wairua Poaka taua. mea, heoi ko to vatau haeivnga ka tae ki to.tahi pukepuke. ka kite iho ano vatau i aua Poaka i tana waahi ano, pelK'i ai te haere a ta.ua Poaka, e vua nga rakau kai te takoto ki vavo, ka hup-ke mai tetahi ka haramai kite waahi karaiho, kotahi tiini ka tae uv.u ki tctahi o nga rakau ka hupeke ka ngaro ki ruira, hai reiva ka puta ako ano i reira, heoi ka mutu tenei. I niuvi ka haere tetahi ope ki Ohiwa, e torn tekau ..pea nuku atu iti iho ranci, ka kite ano i taua mea, katahi ka haere tetahi kite pupulii tae rawa atu kaore kau, katahi ka lnoiiio he tika to korero aua tangaia, a kua karaihetia hoki e te Paki.ha, taua mea kaore i mohiotia, heoi kite wliatcaaro ake koinei pea te re re nga wairua ote Poaka kite reinga, he--01 ka mutu kei hoha te "Puke I te nui o enei korero, kia orate "Puke." Taipeti Matatua. N-:i>EP\ AI\OiII ME T.E WTIAKALIOKL PAN UI, Mangawhio. Ilepetema ora, 1002. Kite Etita ote '-Puke Ki llikurangi." Tena koutou nga tangata ma hi, ia te Puke, kia ora koutou katoa. kai te ora hoki matau. heoi te miln, me korero an, i te Kaha o te iwi Pakeha, kite hapai ia ratou nupepa i mua, ko te iwi Maori kaore rawa i kaha i;i te hapai pepa ma ratau l iiiua, kitea iho <uiii eau te he ina'anei, i kifcoa te inoni nui i i;iua., i t(: takiwa o Whakatu, me Piop'iotahi, wahi o te \\ aipounamu, kaore i rongo nga Maori kaioa o to Waipounaiuu me nga Maori hoki o Ac tearoa ite korc nupepa a ratau, hei whakaatu kia ratau, tika ana ko te iwi Pakcha ia ana nupepa hei whakaatu kia ratau, oa x'eiia ka haiamai ratau, ka riro taua inoni ia ratau, a. e whakaaro ana au, era ano pea ekitc-a he inoni nui i runga i Aotearoa mete Waipounarnu. a, e whakaaro ana au, kia huri katoa nga Maori o Aotearoa mete Waipouuaum, kite hapai ia ratau pepa ia te Pipiwharauroa raua ko te "Puke Ki Hikurangi," nio nga Kaunihera ano e tautoko te mea paio enei nupepa e rua, hei painga mo te iwi Maori, tiei whakaatu kia ratau ite huarahi kite pai, kia nukuhia ake he mahi ma te "Puke," ka nuku ai hoki i te inoni o te "Puke" i te tau, a, e pouri ana au iau e tuhi nei i enei kupu, kua puta hoki te kupu ate Etita ote Puke, tokorua tonu raua e mahi nei i taua rnahi nui, otira e te hoa kai nga Kaunihera te tikanga mo tenei mea nui mo te nupepa, hei painga mo te Pakeha, hei painga mo te Maori, iwi Maori kai te Kawanatanga raua, ko te Kaunihera j\lao*ri e tiaki ana l natanei, kaati ma raua ano e tautoko aua nupepa Maori hei painga mo te nvi, a, hei whakaatu hoki i nga painga o Aotearoa in? te Waipounamu, kite iwi Maori o enei ra e haere mai nei, koi pera me nga ra o mua. Me huri ake enei kupu aku, mo te panui a . Tutakangahau, o Maungapohatu, i roto ia te "Puke," No 23 o te tau 4, o Hune IGth 1902 ■wharangi No 5, e ki nei ia e tautoko ana ia i etahi o nga korero a Tamaiparea o Waitotara e ki nei ko Tahuarangi te waka o Maui Ti'kitiki-a-Tarangi, ko Tamgonui te matau, ko Rangitukutukua te abo, e ki ana ia, ka waru n<ra whakapaparanga mai ia Maui-mua, kia toi, 6 ki ana ia no Ruawaro raua ko Rcngo-

kako, te waka a Taakitimu, e ki ana ia ko Nukutere te waka, ko Tamatea-Pokai-Whe-nua, ko Roau nga tangata, na, e hoa ma i tuku panui au, i mua atu i nga panui a Tamaiparaa, ran a ko Tutakangahau, i ki au ko Aotearoa te waka oMaui-Tikitiki-o-Taranga, kai runga i Hikurangi, e tan ana i naianei, ko te matau. ko te kauae o muri-rangawhe-nua, kai Nepia e takoto ana i naianei, i kiia eau e whitu nga whakapaparanga mai ia Maui kia Toi, e ki ana a Tatnaiparea, e rinia tekau nga whakapaparanga, mai ia Maui, kia Toi, koia nei aku korero i whakahetia nei e Tamaiparea raua ko Tutakangahau. to \vhakahe o taua panui aku, ta te mea kai an kai a Porourangi, te waka, kai au kai a Ivahunyunu. te ma,tau, c ki ana a Ngati-Kahungn-nu, uie Ngati-Porou, me maua hoki ko riamaiparea, tae noa ki nga tangata o Parengarenga, waahi o Ivaitaia i te pito whakararo, o te mot'i o Aotearoa,, e ki ana ko Taakitimu, te waka o Tamatea Pokai-whenua, e ki ana all kia koe, ko te waka ko Nukutere, i u ki Waiapu no toku tipnna no te wliironui, tana, ko Huturanoi, tana ko Pouhetii, tana ko Kaliaia, tana ko Porourangi, nie Tahupotiki. kua korerotia tena waka a Nukutere, e Mobi Turei, mokopuna a te W hironui, o X'_ rati-Po-i\>u, i nga tau niaha kua pahure kai liiun, kai roto i tctahi pukapuka whakapapa, a te Kawanatanga i Poneke. e takoto ana i naianei. N. V\'. Teata. WHAKAIiOKT. Te Mahamra. Ilepetema 14 th, 1002. Kite Etita ote '"Puke" e Lioa tena ra koe. me o hoa, niahi, kia ora l raro i te mana o Kiingi Eruera YII, ka eke nei k;ii runga kai tona turanga whakamiharo, e tiaho nei tona maramatanga kite ao katoa. E "Puke iukua atu eiiei kupu mama nei, mo te panui a taku boa a Ilan Te Ihi o Nukutai.riia, e wbakahe nei ki taku panui nio Xomene Te I to. e boa kaore aku wnakahe uio ta hau. engari ka penei atu alia-: kia koe, ka.ua he: piko to raina, kia takoto tika ai a taua k.inpan a korero, kiii kiia taua e nga, tangata ko lie porangi, engari e penei atu ana au whakahr.ngauia o whakapapa, ara penei, ko Tamanuhiri ia Hinenui. ko Hinenui-te-kapiia ia j uhotira, ko Tamakonohi ia Hinepi:akakara; ko Kait to mua, ko Hineterango to muri, ko Parnateahirau to muri iho, ko Poute to muri iho, me eta,iii atu, he-oni atu aua korero kei au, taihoa rawii au e whakamarania atu ai i etahi o nga. whakapapa. Ileoi na to hoa pono. \\ hare ileera I'iripi. ETA Ii I KOREPiO. Whenuakura. Hepetema 17th. lOqI. He hau ta moana no te pu o te Kawakirangi taawlii. ivo aku mea i kite atu ai. ko ta toku ngakau i mohio ai, i runga i te mahaki mete i'atiginiarire, bei whakangawari i roto i te ngakau awangawanga, mc nga hau kaha o te ao e taupatupntu nei. Ite 12 o nga ra o llune 1902, ka rere a Puanga nana i hoake ko te kahui ua, ko na nui, ko ua roa. ko ua whatu, ko ua tara, ka takoto ko te kahui ua. Na reira e boa ma, e Tutanuku Tume, e Wiremu Kauika, e Wireniu Tupeto Tiamana o te Kaunihera 0 Taranaki, kei riri mai koutou, kaua bei waiho hei tauarai i mua i o tatou aroai*o, i a au ka ki ake nei ka tuku ahau i ahan ki raro, i te mea kaore kau he painga o te whawhai kia tatau ano, tirobia te tau 189G, me te tau 1899, ka mohio tatau ki nga hua o ena tau, kia ora. Me tuku ake e tatau ki nga hau kaba ote ao, me nga manu mohio o 'te moana e karanga nei, tokia, tokia, ka mohio tatau he aio, me hoe kite kakau. Hei kupu mutunga iho maku, i rongo au 1 te aue o te moiu nei, i nga tau maha ka hori nei, e mea ana ka mate, ka mate, no reira me ki ake ahau, ko taua mea i aue ai te motu nei, kua kitea i naianei, Kua tu ki o tatau aroaro, mekemea nana tacau i wero. tena ra hopukia, hoatu he taura, komotia atu ki roto i te Perapu a ka homai e ia he miraka, hei kai mana me tona whare katoa, kia ora, kia ora. Na to koutou hoa.

Wirornu Ngapaki. WHAKAUTU. Kite Etita o te-'Puke Ki Hikurangi," e hoa utaina atu tenei panui kia baere i runga i te mata o te wbenua, me nga kare o nga wai, kia kite nga kanohi, kia rongo hoki nga taringa o nga reo kaba, me nga matanranga 0 nga tangata reo Maori nei, i runga i nga motu e noboia ana e te reo Maori, heoi ra kia ora e nga bapu, e nga reo kaba, e nga matauranga, tena koutou katoa, i raro i te inaru o to tatau Kiingi o Eruera VII. He whakautu ano i en a pohehetanga hoki, e nga Koota Ramapiupiu e tutnru ana taaku ki penei na, ko te Ririno te tata o runga i tenei waka i Aotea, tenei ingoaate nrino, ehara rawa atu i te waka, engari he tata. ko tenei tangata ko Potoru, i runga tena tangata 1 Aotea, rana ko Turi me etahi atu. Ka huri tenei mo te wbakatauki, mo te tangata kore t: whakarongo kite korcro. "E tone i nga tube a Potoru," ko tena wbakatauki e hoa e nga Hoota Ramapiupiu, e mohio ranei koe ki tena wbakatauki kaore ranei '? ki tooku mohio i rongo koe ki nga tamariki ririkinei, ki taua wbakatauki, e hoa na Tur; tena whakatauki mo Potoru, ko Turi i te kei, ko Potoru i teihu o tenei waka o Aotea, e boa mo to ki mai kia baere au e boa e IL Ramapiupiu naaku te kupu tuarahi atu kia koe, kia baere mai ko koe ki tooku kai nga, e kore hoki e ahiahi te ra kua tae mai koe ki tooku kainira, me waaka. mai koe i te whenua, a kua ki mai koe ki au, kia baeiv au kite Rawlmimenate tun whenua tooku haerenga, kia rongo koivro ai abau. e hoa e nga JL. Ramapiupiu, katahiau ka mohio no i.e Tairawhiti anna korero, e hoa baere atu ko koe ki reira, waiho ake nga korero o runga i Aotea, uawai ano an koivo i pobehe ai. no t" rawhiti au korcro. ehara i runga i Aotea. E tiituru ana taaku ki ko to hoe o Aotea. ko to Rokuowhiti mai ilio i te upoko tae noa Ki to rapa, ko tena ingoa ko Kautukiterangi, he hoe ano tena, ko tena hoe timata ibo i tae noa ki raro ko Kautukiferangi, mo runga. ite lmi i te. kite takiwa o nga Rauru, mo nga, korero a nga kaumatua, e tika ana, i tae mai nga tangata no ratau nga ingo* i roto i taua pamu, ko Matuao nana te kupu, ko Ihnpnpaug.vrua, te tata o runga i Aotea, ki to mohio he tangata matati tena, e boa mo tau kupu mo te tautohe, o hoa kacre au e pirangi ki u-na mahi, engari pea koe, nan te kuru tuatahi mai ite tuarongo o tooku wharf. e hoa mo tau kupu mai kia, unuhia taaku panui koi pobehe nga tamariki. e hoa. nav.'ai tena reo ou koi poheiie. koia i tika ai laaku kupu kia unuhia tau panui. notemea ko tena reo no .Ngaati-kahungunu. no 2Sgaati-porou ko te reo o Aotea kei au koia tenei kai pobehe. Rima "Wakarua Tamaiparea. Wailotara. WAEA MAI KI TE "PI'KE". Kua wiiakamgoat'.a e te Arawa katoa, ko Pi rim i Mataiaweea bei mema mo te iVavmata o Niu Tireni. Na Mita Taupopoki. Mete Arawa katoa. WIIAKAHOIvI. Mataikona. Oketopa. onl, 1902. Kite Etita <;t.e "Take Ki tbkurangi" kia ora koutou katoa. Mail e uta atn aku kupu mo te patai a Haimona Patete. E Haimona Patete tena koe i raro i te Ruri Tuawbitu o Ibowa, kua tae mai tau panui, Kotabi rano to matau nohoanga ko toku bunga whiriwhiri, kaore ano matau i puta ke. taane, wall ine tamariki, ko nga tau o nga tamariki kaore e taea e au te hu:hui i te wehewehe o nga matua i te raruraru ki ana mahi ki ana main, mehemea nawai tenei kupu i korero kia koe, kua nuku matau ki tetabi atu haabi ki etabi atu baabi ranei, me whakaata tonu mai e koe Kia au, kite tangata nana te n:-i korcro, i patai mai nei koe. E Ibowa tiakina a Kiingi Ernera "\ 11. me nga kawanatanga me nga Minita me nga kai whakabaere tikanga i raro ia ia. Heoi ano. Karaitiana "Whakarato. Te Atua Kaipoho.

Kamutaone Whitianga Akahata 24th 1902. E hoa e te Etita o te "Pake" tena koe. Tenei ra kua kite iho i to kupu whakahau mo matau, ae he tika. tenei ra ka tukua atu hei titiroiho maa. E hoa hepihoihoi ahau, otira ehara ahaa i te pihoihoi, ko teas manu kei runga nro e tangi tioro ana, ko ahaa ia i warea kite porearea, ko taku putea i waiho e au i te marae o te whare o toku tipuna o Tiki, hoki noa iho au i te rangi, ko te rimu paenga-tai nei e takoto ana i te marae o te whare. I hoogia eauki te piro, e no waenga moana tenei taru. Kaati ka huri iho ahau mo te panui a taku hoa o te Tai-haua-uru, ara, o Taranaki. E hoa e Kahu Kararehe tena ra koe, he tika hoki no to panui, i te mea kai te tau kamekume fconu te ahua 0 koufcou o nga tangata e tumanako ana ki nga take tika, kaati. He Pao. He haruru kei te motu "io au kai nga Tiriti e nga whaicatau ra taku rite i nga whare he po te kai whakaitu, he rate kai \vhakamarama, he tau te kai pupuri mai i nga whakaaro, he marama te kai whakahaere i nga tikanga? E hoa tena ra koe te whetu marama o te ata, tae noa atu kite toonga ote ra, pewhea ia nei nga whakatauki a tenei tangata o raro a aitua, keria tokia, waihoki ko ta te kotiro tangi ki tona Iwi, kui kui whitiwhiti ora, ta te tamaiti tangi titirc titiro, e hoa ma tirohia mai te tika, tehee, te mate, te ora o to tatau motu, kite kitea iho tukua mai tou rangatiratanga. He Waiata. * He aroharoha hoki e kawekawe* nei, he huahua a r<ringi na te hmehinengaro, ka tu ka haere ka araunamuna iho, kia whaiwhai au, rake tawatawa ra, nga tomotomokanga ki kawakawa ra, kia tangi tangi taua naa i ? Huri tai rirerire he pao kati te sroha te kipa kino i ahau e toru nga ra tu katoa i a wai he titi, he tata no te kupenga a te koreke ki tua o moana waiwaia ka hua ka hua kite wananga tibere-mauri-ora, whiti ora, whiti ora, ka whiti te marama, he Tamatea-Kai-ariki, kaua i te kaha ko te rite kia rite. Otira e hoa e kore pea to kupu e rite io hoa ina hoki heaha te ngira te pine i whakawatia ai., waihoki ko waitara waiho ana ma te toto e whakawa, ka huri ka huri, otira e hoa ko wai rawa te tangata hei kohikohi, kia rite ki ona taumaha o mua ka huri. E hoa e Kahuri Kararehe, he urunga kotahi to korua urunga ko Mahuta nana tenei whakatauki i nga ra o mua. Tohu noa tenei manu te Heihei, na, enei heeki' e awhi nei, no te paopaonga, ka rongo mai ano i te tangi aLu a te katua, kaumatua rawa ake e rongo mai ana ano, notemea ka pakeke rawa katahi ka haere i te taba o te wai, kau tonu atu nga kuao ra i te wai, karanga kau atu ana te whaea i uta e kau ana tera, ka hemo kaingatahi ka ora kainga rua. Kaati ete "Puke" kei hoha koe kite tuku atu i enei kupu, kia kite iho oku hoa i konei tata me oku hoa o te tai-hauauru, e hoa ma tena atu te roanga o to.ku hiahia kite whangai ita tatau manu, me waiho mo tetahi takiwa. Haemi Waaka. AITUA. Ruatoki. Hepetema 27th, 1902. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi" e hoa tena koe, e tu maina i te turanga marama, kia ora ma te Atua koe e tiaki. Tenei aku kupu hei panui atu mau ki to tatau taonga, kotahi tetahi Aitua i pa kite takiwa o Ohiwa, ara ko te Hata Waopereki, no te 22 o Hepetema nei i mate ai, ko tona mate, no tona wJaakawhititanga i te meera i Ohiwa, ka whiti atu ia ki tetahi taha, katahi ia ka tahuri kite ruke i nga pikaunga ote meera ki raro, tahuri rawa ake ia kua tere tona poti, katahi ia ka unuunu i ona kahu, ka kau tahoe atu ia kite whai i tona p6ti, kotahi tiini tona kau tahoetanga atu, kaore tonu i mau ia ia tona poti, kua tino tawhiti rawa atu, katahi ia ka hoki mai ki uta, kihei rawa ia i kaha kite hoki mai ki uta, i te.kaha ote ngaru kite whiu ia isf, kau rawa mai e whiuai ana e te ngaru, kotahi haora rawa pea ia e kau mai ana ki uta, kaore rawa ia 1 wJiiti mai katahi ia ka totohu, ka whiti atu hoki tona poti ki tetahi taha, ka eke mai

etahi Pakeha tokorua ki runga katahi ka hoe mai aua Pakeha, kaore rawa aua Pakeha i kaha kite hoe mai i taua pofci, ite kaha o te hau, heoi katahi ka hoki ki ata, ka tahuri to raua poti, katahi raua ka pupuri ki.te poti, ka whiua atu e te hau ki uto, koia te take i ora ai nga Pakeha nei, heoi ka ono nga ra i naianei kaore ano kia kitea taua tangata. Ipa hoki te pouri ki tona Iwi, notemea koia nei tetahi o nga rangatira o Ngaati-Ra-ngitihi kua mate nei. Tuarua. he whakamoemiti atu naku ki nga kupu a te "Puke" i kitea iho nei e au i roto i te "Puke," ara ko taua "Puke" kia Kereru, nana i homai kia kite au, ara, ko aua kupu e ahu ana mo te Kaunihera Marae, ara, ko aua kupu e whakahau ana kia whakatutukitia nga tikanga o roto o te ture o te taonga nei ra o Pire Kiore, mete whakahau hoki ki nga Komifci Marae, no reira he nui toku whakamihi mo enei kupu, e whakaatu mai nei hoki i nga mate kua pa mai nei kai era atu mofcu, no reira e hoa ka ki pono atu a hau kia koe, ko enei tikanga katoa e wnakahautia nei e koe, kua tutuki katoa i toku Komiti o Tauarau, i te takiwa o Ruatoki, ara ko nga whare paru kua whakakorea me nga whare Maori kua whakakorea i roto i to matau kainga, ko te taiepa o te kainga, kua oti te taiepa arai Kararehe, ko nga kauta kua whakatumeratia, ko nga moenga kua pectitia ko nga paru kua haria atu ki tawhiti, ko nga whare papa i oti i muri i te kai-tirotiro, me nga whare perana e whitu, na kua whakahaua i naianei ano e te Komiti, kia hangaia he whare kamokamc, no reira e hoa kai te tino kaha atu toku Komiti, kite whakatutuki inga tikanga o roto o te Ture, no reira ete Etifca o te "Puke" he Inoi atu ieqei, kia tukua ena korero. Heoi ano Te Pika Te Peeti. Tiamana o te Komifci Marae o Tauarau. KAUNIHERA MO TE WAIPOUNAMU. Poneke. Oketopa 4th 1902. Kite Etita ote "Pake" tena koe. Kanui toku koa mehemea e taea e koe te uta enei kupu i raro nei, ki runga i te "Puke", mehemea ra e pai ana ki tau titiro. Kua kite au ite Kahifci ate Kawana e paoui ana, kua tu nga Kaunihera mo te motu o te taonga i te Waipounamu, ko te ingoa o aua Kaunihera, 1 Arapaoa, 2 Mahunui 3 Araiteuru, kua panui te Kawana, ko te tangata tohutohu mo te Araiteuru ko Tame Parata, ko te tangata tohutohu mo Mahunui ko Tare Tikao, ko te tangata tohutohu mo Arapaoa kaore ano i panuitia. Ko Araiteuru he Waka, i baere mai i Hawaiki, i rere mai i era moana whiti mai ki tenei moana, i tahuri taua Waka kite kurae o matakaea ite takiwa o Takou, he mahaona tangata i haere mai i' runga, he maha ana taonga i uta mai ai, he mea inau mai i Hawaiki, ko nga tangata kua tu hei maunga, ko etahi kua penei mete kohafcu, ko te rangatira o taua Waka, kei roto ano i- te Riu o taua Waka e noho ana, kua kohatutia, e kiia ana i haere ano ia ki uta, he aroha nona ki ki tona Waka, ka hoki ano ia ki runga, kia mate ai ia ki runga. Ko ona taonga tera rawa te tauhcu e miharo, i te mea ka kiteia kua kohatu he mea Porotakataka, ko etahi he penei me nga poro o nga Purepo, ko etahi penei mete Paata Hinu tahu Weera nei te nunui, ko etahi ona utanga ht waro e iahuna nei kite ahi. He kupu, ko tenei Waka ko Araiteuru i tutuki a pakaru aua, ko ona taonga i paea ki te one ki Te Waretahi, a, e takoto nei kua kohatutia. I naianei kua huaina tona ingoa ko te Kaunihera o Araiteuru, kanui te mahara koi tutuki ano te Kaunihera, pera ano me tona ingoa, ara, Araiteuru, i tutuki kite rae o Matakaea. Mahunui ko Tare Tikao kua tu hei Kaitohutohu mo te Kaunihera o Mahunui. Ki nga korero a nga pakeke o te Iwi o Ng&itahu, ko Miahunul ko te Waka terei o Maui, ko te Waka tera nana i hi ake te whenua o Aotearoa ki runga, koia ano tenei e takoto nei. Ko te take itu kino ai te ahua o tenei whenua, he - mea tinihanga na nga hoa o Maui. I tenei ra kua kiia - hei Kaunihera mo te Waipounamu. Ara ko Mahunui te Waka o Maui nana i hi

te Moutere o Aotearoa ki runga. I te mea kua tu enei Kaunihera, he nui taku hiabia kia mahia nga kupu, me nga mana o te Tare Kaunihera Marae, kia neke ake te pai ita te ture i tohutohu ai. I hiahia tonu au kia taaketia oga wbenua tohora ki tona utu ano, me nga Paamu, me nga tekiona Taone Maori, kia taaketia nga kuri, nga Poaka, nga Hipi, nga Kau, nga whare, nga wini o nga whare, nga tangata, me nga mahi, e puta ai he moni hei Kaupapa mo ena mahi, kite mea ka taea enei huarahi, ms reira e tu ai oga mahi, ko te ora mo te tinana, ma nga rnema o nga Kaunihera e mahi e tohutohu atu hoki, ki nga tangata o ratau takiwa, kia ora tonu koe. Na to hoa aroha H. K. Taiaroa. WHAKAUTU. Kite Etita ote "Puke" tena koe, he whakautu mo te panui a Haimona Patete o Picton, e hiahia nei ia kia mohio, kei roto ranei nga tangata i te ruuri tuawhitu o Ihowa, kua nuku atu ranei ki era atu Haahi, mehemea kua nuku atu nga tangata, me panui e ratau kite ."Puke" mehemea kai te u tonu nga tangata, ma ratau e tuku o ratau rarangi ingoa, ara, e panui kite "Puke" me timata i nga kaumatua tae noa ki nga tamariki. me o ratau tau, kia whakapaua ai nga mahi, o te whakapono, nga whare karakia, mete perebi, ko nga mea hoki tenei e tu ai te Haahi me ona mahi katoa, i te Haahi matua mai ra ano te tauira, e mauna i nga -Paipera, he mea ta kite perehi ate Haahi nui o Banana, ko taaku whakaaro maia tangata, ma ia wahine, haaunga ia nga tamariki, kei o ratau matua te ritenga, e whakautu te panui a Haimona, i tona akefcuunga, i tonaake Luunga, koi riro ma te tangata kotahi e tuku o ratau rarangi ingoa, kaore e mohiotia e Haimona nga mea i puta, nga mea kei roto. E hoa e Haimona Patete o Picton, ka pai to panui kia mohio koe, ko taaku utu tenei, kei roto tonu ahau i te ruuri tuawhitu o Ihowa, ko te rangi tona eorona, ko te whenua tona turanga waewae, kaore he waahi -e puta ai ahau ki waho i ta Ihowa ruuri, kei awangawanga ki taku whakautu, ko te hangaitanga t?nei ko te whakautu takitahi a te tangata, o roto o ia pariha, o ia pariha, o roto o te rouri tuawhitu o Ihowa, e Ihowa kia orate Kiingi, me nga Kawanatanga, me nga Minita, me nga kai whakatoaere. Te Kapura-o-te-reinga. HE PAN HUANG A. Oketopa !3ch 1902. He wbakaatu tena ki nga hapu o te robe O'Rongokako, kia tahuri nga tangata Maori kite Okaoka ia ratau, ma.taua tikanga anake e wawao atu tenei Aitua i te tangata, e pcnei ana te ritenga, ma nga takuta tonu e noho nei taua mahi. Na te Tari oranga tenei whakahau, a, me kaha nga Komiti marae kite whakahau i nga tangata kia Okaokaina ratau. Heoi ano. A. H. Kumeroa. TAUIRA POTO. ONGA TURE OTENE't PEPA. (Turel.) Ko te utu mo te pepa o "Te Puke Ki Hikurangi" i te tau 10/ hereni. (Ture 2.) Kite tono mai ite Nupepa, me penei te ahua o te Ingoa ki waho o te kawa. Ki Te Etita. "0 Te Puke Ki Hikurangi." Box 20 Greytown Wairarapa. (Ture 3) Kite tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake. (Ture 4.) E rua putanga o te Pepairoto i te marama. (Ture 5.) Ko te Pepa tuatahi, tuarua ranei e tae atu ana kite tangata, me tuku mai te moni. -Na Te-Etita o "Te Puke Ki Hikuiangi."