Untitled

Puke ki Hikurangi, Issue 13, 30 August 1899, Page 2 (Supplement)

Tari O Te Pirimia. Poneke, 21 Akuhata 1899. Kia H.T. Mahupuku. E Hoa Tamahau tena koe, kua tae mai ki au ta koutou pukapuka whakaatu mo ta koutou whakanuitanga i Papawai i te ra Taimana Tiupiri o to tatau Kuini atawhai o Wikitoria, a, i taaku korerotanga i ta koutou reta, he nui rawa atu taaku mihi, i hiahia ano au kia haere atu au kia uru tahi ai au ki taua mahi whakahari me tooku Iwi Maori, en gar i do runga i te nui o aku mahi Paremata, na reira kaore au i puta atu ki waho 0 Poneke nei, ko te Take nui tenei i kore ai au e fcae atu. Noi atu te pai o a koutou kupu piri pono ki to tatau Kuini atawhai, a, he mea koa ki au ta koutou whakaatutanga mai 1 te tutukitanga pai o taua ra whakanui o te Taimana Tiupiri. Heoi tena koutou katoa. Na to koutou Hoa. R. J. Hetana. He Rongo Korero. Te unga tuatahi o Kapene Kuki ki Niu Tireni, i te 6 o nga ra o Oketopa e tu mai nei, ka tutuki kite 130 nga tau o te kitenga 0 Niu Tireni ia Kapene Kuki. - No te ata o Oketopa o te tau 1769. Ka tonoa e Kapene Kuki tetahi Tai-tama ki runga i te maahi o te Kaipuke Initewa [Endeavour] toona ekenga atu ki runga i te maahi, ka kite ia i te Whenua i tawhiti. Na ka karanga atu ia, he Whenua. Na ka tapangia te waahi tuatahi i kitengia ai, ko te Matamata 0 Niki, hei whakamaharatanga ki taua Tai-tama na ana nei i kite. Koia nei nga korero a Kuki. no tetahi ra, he rangi aio, kore rawa he hau he aha ranei, tu noa mai matau i waho, te tawhiti o te Whenua kite mahara iho e 21 maero. Me ta matau matakitaki atu ki nga maunga nun ui e puta ake ana, na, ka kimi noa te whakaaro o nga tangata mo te ahua o te Whenua hou nei. Koi nei ranei te Whenua 1 tonoa mai nei ratau kite kimi, e korerotia ake nei i roto i nga pukapuka maha a te Pakeha, ara mo te Tua-Whenua nui o te Tonga, e whakaatutia ana i roto i nga Mapi Tawhito, i timata mai i te matamata o Keipa Hoone kite pito kite Tonga o Merika. A rere atu tae noa kite Tonga o Tiama, kimi noa hoki nga whakaaro mo te ahua o te Iwi, mo te ahua hoki o nga Taone, ina hoki tetahi korero Tawhito, kite kitea tenei Whenua, he Whenua atahua," momona, Rangatira, ka kitea hoki i konei te puna o te matauranga o nga Iwi Tawhito o Merika, ka riro i te Iwi maana e kite te mana me tetahi Rangartiratanga nui. Ocira koi nei te whakaaro a Kuki i tona kitenga i Niu Tireni, i a Oketopa, 130 nga tau kua paherno atu nei. Engari no toona unga atu ki Turanga, ka mohio ia he wawata ke naana, kifaai ia i kite i nga Taone nunui e maringi ana te Koura, te Hiriwa. Otira nga mea utu nui, hei .whakaki i nga pakete o nga tangata o Ingarangi. I ki a Kapene Kuki, i to matau tatanga atu ki uta, ka kite iho i etahi

Whare pakupaku, engari he pai te whaihangatanga. He maha hoki nga tangata e tu mai ana i runga i tetahi matamata o te Whenua, e tu mai ana, ko tona Ingoa ko Tuamutu, i kite iho ano hoki matau i tetahi Taiepa teitei e tu ana i runga i tetahi Hiwi, i -whakaaro etahi o matau he patiki mo nga Tia, me era atu Kararehe, no muri iho ka mohio matau, he pa Maori ke ia v i mahara nga Maori he hunga Atua a Kuki me ona tangata t engari kihai nga Maori i koropiko atu ki nga Atua nei, engari i tahuri ke ratau kite kakari ki te pana hoki, kia kore e u ki uta, i riro mai ano ia Kapene Kuki tetahi kai-whakamaori Otaheiti, hei whakapuaki i ana kupu ki nga Maori, ko tona Ingoa ko Tupia, korero patipati noa te Maori nei, mete tuku mai i nga taonga o Kapene Kuki, me kore nga Maori o Turanga e ngawari, engari i tahuri ke nga Maori kite tahae i nga pu me nga Hoari, no reira ka pakanga aga Pakeha ki nga Maori, mate iho ano etahi o nga Maori, no runga i te korenga e riro i a ia he kai he wai ka rere atu ia, ka tapangia taua waahi ko Papati Pei (Poverty Bay,) ko te whakamaoritanga mo te Ingoa nei, he Whenua Titohea. He Eongo Korero Paremata.

Ko te mea nui kai te aroaro o te whare Paremata, e whakahaeretia ana i naianei, ko nga korero mo te kaupapa o nga moni i pau, i runga i nga whakahaere a te Kawanatanga, i te tau kua hori ake nei, e haere ana tenei kite iwa o nga wiki e tu ana tenei Paremata, heoi kotahi tonu te Pire e whaitikanga ana, kua paahitia, ara, te Pire hou mo te whakanoho tangata kite Whenua, ka rua nga korerotanga o te Pire -whakahaere Whenua Maori, mo te Tai-Rawhiti, kua tukua he Penihana, ki nga Maori 590. me nga Awhekaihe, toko .vha, e toru rau e rua tekau mawha, 321 nga Taane 256 nga Wahine. He Kongo Korero. Te Raruraru kite Taranawara. I te wa kahore noa nga Pakeha kia rongo ki enei Moutere e nohoia nei e tatau, ara, i nga ra o mua, i muri tafca mai o te kitenga o Merika e Karaitiana Karamupaha neke atu nei i te 500 tau, engari i rongo nga Iwi o Uropi, kai te Rawhiti o to ratau takiwa etahi Moutere atahua Rangatira hoki, nui te taonga, me era atu mea utu nui otira he nui rawa tehiahia o nga Iwi nunui o Uropi kia tae ki aua Whenua e rongo nei ratau, engari kaore ano ratau i matau noa ki tetahi ara hei haerenga mo nga Kaipuke kia tae ai ki aua waahi, engari te mahi a nga Iwi he kimi tonu i tetahi ara, no runga i tenei kimihanga ka kitea he ara, e tetahi tangata, no te Kingitanga o Potikara, i rere haerc ia i te takutai o te Tai Hauauru o Awherika, tae noa mai kite matamata kite Tonga o taua tua Whenua, ka rongo nei tatau ko te Keepa Koroni, heoi no te taenga o te tangata Potikii ki tenei takiwa ka puta mai he tupuhi nui, he roa ano ia e kakari ana ki nga hau o taua kainga, ka wb.iii mai ia kite Tai-Rawhiti o Awherika, ka tapaia e ia taua waahi, ko te matamata o nga Tupuhi, a no te hokinga o te tangata nei ki tona matua, Iwi, ara kite Kingitanga o Potikara, ka korero ia mo nga wahi hou kua kite nei ia, haere ana taua rongo ki nga Iwi katoa puta noa i nga wahi katoa o Uropi, katahi ka tukua atu e nga Iwi o ia waahi o ia waahi, o ratau Kaipuke kia rere atu ki enei Whenua hou, he kimi i nga taonga me nga mea utu nui o nga waahi hou kua kitea nei, ahakoa e mohio ana nga tangata tera e neke atu i te toru i te wha ranei o nga tau e ngaro ana ratau i o ratau kainga, ko te whiwhi i nga taonga te mea nui kia ratau, ka rere atu ra nga Kaipuke ki Tnia kite Whenua o nga Tainamana o Tiapana, 0 Piripaina, me era atu Moutere maha o te takiwa o te Tai-Rawhiti, ka ki he Kaipuke, ka rere ka hoki, ka t.ipu ake hoki he pakanga 1 waenganui i nga Iwi i runga i te puhaehae, ka kakari ka heke te tofco, kaati ki tenei ahua whakamaramatanga i aku korero, engari me ki ake au i konei, e rua rau tau i muri mai i te kitenga o te Keepa, ka tae mai te Pakeha

tuatahi ki Nui Tireni, ara a Kapene Tahimana, a e whano tata ana kite rati tau i muri mai i te kitenga o Tahimana, ka u a Kapene Kuki ki Turanga, i ranga i te mea be roa te ara e rere ana nga Kaipuke ote takiwa o Uropi, ka tae ki nga Moutere o te Tai-Rawhi-ti, ka whakaaro nga Iwi kia whakaturia he taone, he waahi okiokinga kite matamata tonu kite tonga o Awherika, atu ana a Kepa taone, ko nga tangata i noho ki tenei waahi 1 te tuatahi, no nga. Iwi maha, engari ko te numga o nga tangata he ka raupatucia e ratau nga Iwi Whenua, ka whakaraahia iaurekarekatia nga morehu, tae noa mai kite tau i taka ai taua Whenua ki raro i te mana o Ingarangi, kaati kai te mohio koutou kite tikanga o Ingarangi, ara kaore nei e pai kia noho tetahi tangata hei taurekareka ki tetahi tangata, na te mea ka uhi te mana o Ingarangi ki runga o tenei "Whenua, ka whakakoretia e te mana o Ingarangi te tikanga taurekareka o te Iwi o reira, na kihai i pai mai taua Iwi, ara nga uri o nga Pakeha i noho tuatahi ki taua Whenua e kia nei e nga Pakeha he Poa, ki nga whakahaere ngawari o Ingarangi mo nga Iwi mangumangu, ka puta ake ta ratau whakahe, engari kihai a Ingarangi i ngawari, maro tonu te takoto o te kupu a Ingarangi kia kore rawa e kitea e noho taurekareka ana etahi tangata ki taua takiwa o tona mana, no te korenga o Ingarangi e whakaae ki ta ratau tono, kstahuri nga Pwa kite ■ hoko i o ratau taonga, kainga, Whenua, a no te tau 1853 ka timata te heke nui ote Iwi Pqa ki uta, ka raupatu haere i nga Iwi'mangumangu no ratau taua Whenua, ka noho te hake nei kite Taranawara, ka tahuri kite whaihanga pa mo ratau, mete whakatu i tetahi Kawanatauga whakahaere tikanga mo ratau ano, heoi kihai i roa e noho ana ratau ki tenei Whenua, ka tino kitea he Whenua pai, mornona, he pai nga hau, he pai te tipu o nga kai, ka kitea hoki he Whenua tino Rangatira, ara i nga Taimana me era atu tu kohatu utu nui ite Koura i te Hiriwa, te niho o nga Arawhana, me era tu taonga nui kite Pakeha, ka rongo hoki era atu I>vi kite nui o nga taonga o taua Whenua, ka timata hoki te haere o nga Iwi tangata ke kite Taranawara, na he pai te manaaki a te Iwi Whenua i.nga tangata tae hou mai i te tuatahi, engari no te roanga, ka kitea e te Iwi Whenua, kua maha haere nga tangata Iwi ke, ka wehi ratau kei hinga to ratau mana, no reira ka whaihangatia e ratau etahi Ture kino mo nga tangata ke, a, no te tau 1890 ka whakamanaia aua Ture e Paora Kuruka to ratau tino tangata, hei aukati atu i nga tangata o era atu Iwi e hiahia ana kite haere ki reira. He pei atu hoki i nga tangata kua noho hou ki to ratau Whenua. Otira ka rite ano ki taParao whaka.vhiu i nga tamariki o Iharaira, Kaore e pai nga Pooa kia uru mai he tangata ke ki roto i a ratau whakahaere, kia mau pu ranei. Kua hoatu e te Iwi Whenua nga taake nui ki runga ki nga tangata ke, me era atu tikanga tu-kino maha noa atu. Kaati i tukua e nga Iwi tangata ke he Pitihana kite Kuini o Ingarangi kia arohatia atu ratau, no runga i tenei Pitihana, ka tonoa atu ete Kuini kia haere atu te Kawana o Keepa Koroni hei whakariterite tikanga hei painga mo nga tangata e tukinotia ra, kite Taranawara, kore rawa e ngawari mai taua Iwi ki nga tono a Kawana Mirane. o te.Keepa. Kaati kua kino rawa te ahua i naianei* ina hoki kai te whakatatu Hoia tetahi taha hei kakari ki Ingarangi, kai te tukua atu hoki e Ingarangi ana Hoia ki taua Whenua, kai te whakahaere nga tangata kite taha ki Ingarangi he. Hoia ma ratau, kai te pera hoki nga Iwi kai te tautoko i te taha ki nga Pooa, Heoi kai te whanga nga Iwi i raro i te mana ote Ingarihi mo te kupu kia timatatia te Pakanga.

Eua whakaarohia e "Te Puke Ki Hikurangi" i runga i te nui o nga reta tuku mai kia tukua he whsrangi apiti i nga wa e tu mai nei, mo nga Whakapapa anake, kia kore ai e kapi "Te Puke" i nga Whakapapa, kia puta atu ai hoki te hiahia o nga tangata e tuku mai nei i nga Whakapapa o tatau hoa kua ngaro atu nai kite pb, • kia mohio ai ona whanaunga. "Te Puke."