PITOPITO KORERO.

Puke ki Hikurangi, Issue 10, 15 July 1899, Page 7

PITOPITO KORERO.

O roto i te "Niu Tireni Taima,"

He Rongo Korero No. Gisborne. I haera atu te mema rangatira Pakeha o tetahi takiwa, he Apitibana, ki tetahi takiwa atu o tetahi mema, no to taha Kawanatanga Minita o t;iua taha, ka tao to mema nei ki tana takiwa o to Tai-Rawhiti, ka hui tc tangata whenua ki to whare hoi korerotanga mo to toa o to Apitibana, mo ana patu mo to Kawanatanga, bei whakaatu maana ki nga Jwi o tana pa, hoi patu hoki l nga whakaaro o tana iwi, kia kore ai rataii o whakahoki mai i taua toa a to Kawanatanga., kia pooti ai taua Iwi pai, pono ki ta to Apitibana toa o whakaari ai i to ingoa, ka mutu to korero a to toa noi, katabi ia ka karanga kite taanga whenua mobcmoa kaore a ratau patai kin, ia, ka tu atu no to taanga \vheiuialie tamaiti mi tetahi Poia o taua takiwa, ko taua patai, Ho aba te take i kitea mai ai koo ki tenei whenua, ka moa te toa noi. I haramai an ki to whakaatu i a matau tikanga boi ora mo to Iwi kia koutou, ka moa atu to Poia nei. Kaoro matau i to kuare, kai te mahi tonu matau i nga tikanga pai mo to matau takiwa, kai te pai, kai te ora nga mahi, mete piki wbakarunga to matau takiwa, me hoki koo ki tou takiwa tobutohu ai, kai reira nga tangata kuare, kaore ano i mobio ki nga tikanga e ora ai te Iwi. Ka tu atu ano he Kaumatua no te taanga whenua, ko tana patai he whai-korcro, i tangohia e te Kaumatua Pakeba nei i to te Maori ahua, haere mai baere mai e te manuhiri tuarangi, kua mate nga Kaumatua o tenei whenua. kaore be tangata bei karanga mou kua mate nga rangatira hei titiro atu ki a koutou korero, me a koutou tikanga, ko nga toenga ako o nga rangatira, kua bcki mai ki runga i tenei wbakatauki a Taharakau, be wbaro maihi i tu ki roto i te pa, be tobu no te rangatiratanga pumau, he whare maihi i tu kite paenga, he kai na te ahi pungarebu ana, he Tamariki.anakeeora noi, kaati kai te Rauhi tonu ia ratau, tenei kai to titiro ake matau nga morobu Kaumatua, kai te pai nga Tamanki nei kai te tangi nonoi kia ratau, ko matau ko nga Kaumatua kua puta mai he tubanga Taro ia marania ia marama, he ora nui tenei mo matau mo nga Kaumatua Taane Wahine, kua tae o matau tau kite 6o e noho ana i Niu Tireni, na matau hoki koutou me tenei Korom i nui ai i te wa e Tamariki ana te tangata, mehemea he tiki mai tau he unu atu i te tuhanga Taro o ia marama o ia marama, kua beke nei ki roto i o matau ngakau, bei pupuri ake i te tinana mo enei tau ruarua i mua i o matau aroaro, waiho ra e Tama e ki ana to Tipuna a Taharakau, e tata e runga haere mai haere

mai ko Toka a Taiau tenei haere mai e Tama, heoi ano ka raruraru ka pakaru te hui kmo ana te pakarutanga.

He Kongo Korero No Taina (China.)

He mea tango mai no roto i te Niu Tireni Taima o te 8 o nga ra o Hurae 1899. i tangohia mai e te Niu Tireni Taima i tetahi pukapuka a te Haahi Katorika. Pikini. (Pekin.) Aperira 2nd 1899. He panuitanga tenei na te Kiingi kia koutou katoa, he whakaaetanga hoki, koteHahi Katorika kua roha haere ki nga waahi katoa ote Kiingitanga, ko toku tino hiahia kia tiakina taua Hahi, kua hanga e ia nga Ture o rima. 1. Ko nga Pihopa ka rite ratau k> nga Kawana Takiwa, ko nga Pirihi ka rite to ratau ahua ki to ratau tuunga i roto i to ratau Haahi. 2. Tuarua he whakamana i nga Pihopa me nga Pirihi kite haere ki nga Tainamana whai mana, kite whakariterite mo nga tikanga o te Haahi. 3. Kua hoatu te Ingoa mo te Papa ko Kio-whoanga (Kiao-Hoango,) ara to Kiingi te Haahi. . 4. Kua tino whakaaetia tenei tikanga me ona ritenga, me ona painga katoa. 5. Ko te Minita ote Ture mo te taha kia Wiwi, koia anake e whaimana kite whakariterite mo te Hahi ina tono nga Pihopa ki a ia mo nga raruraru. _ . Kaore e taea e ratau te whakantente, e hiahiatia ana ranci kia whakaaetia e te Ture, no runga i te kitenga o te Minita mo te Ture, i runga i te painga o tenei panui ka whakaaetia "c ia, nana hoki i tuku am ki nga Pihopa, hei tohu mo te rongomau o te Kawanatanga o te Kiingi kia ratau, e whakapai atu ana te Hahi Katorika ki tenei tikanga. Henare Kaihau i roto ite Paremata. Hurae 7th 1599.

E whakapai atu ana au ki to Kawanatanga nio ratau kua whiwhi nui kite Whenua, hei whakanohonoho tangata, e whakahau atu ana bold au me tango mai i nga Whenua anake o nga Pakeha nui te Whenua o tenei Motu. Ko Hoone Hatihana (Mr Jno Hutcheson.) kua tuku panui ki nga Taane, ki nga Wahme o Poncke, kua unu iala ki waho teMeman»a mo Poncke, a, me pooti hou ano koutou moku, ka tu au hei tahawaenga, i na tu au ia koutou, te whakauru ano kite W hare, ko Tiereko (E. J. Jellicoe) tona hoa tautohe, ongari kaore ano i mohiotia a Tiereko ana ritenga mete taha etu ai ia. Kua hinga te Turaki ate Apitihana i te Kawanatanga, eB6 te taha Kawanatanga, e 27 te Apitihana, no konei i poun ai a lloone Hatihana no te korenga o te Kawanatanga e hraga ia ratau, ka unu nei i a ia ki waho o te Memanga mo Poneke. Ko Taati (Mr Jno Duthie) Mema mo Poneke, kua puta tana kupu kite mutu tenei Pa'remata, ka mutu ia te tu hei Mema mo Poneke, e haere ana ia ki Ingarangi. Kua puta te motini whakahau a te Pirimia kite Pika ote Whare, kia tukua he ota ete Karaka hei pooti Mema mo tunga o Hoone Hatihana Mema o Poneke, i unu nei i a ia ki waho. Kura Maori.

I te tau 1898, e 80 nga Kura e tu ana 1 nga Kainga Maori, ko te tokomahaonga Tamariki e haere ana ki ana Kura, e rua mano e iwa rau e whitu tekau ma rua 2972, konga moni i pau o te Koroni mo ngajcai vvhakaako me era atu mea e pai ai aua Kura,_ e rua tekau ma rua mano e iwa rau e whitu tekau matahi, £22,971. Kua whakatakototia e te Pirimia tetahi Pire kite Whare hei tango i etah: Whenua e tata ana ki nga Taone, e rima maero iwaho o te rohe hei nohoanga mo te hunga iti, ko aua Whenua ka tangohia i runga ano i te utu tika, ara e rite ana mo aua Whenua, ko te tango a te Kawanatanga 100 eka i tena wa, ka ahci te tangata nona te Whenua, ki te pupuri e 5. eka mo te tuunga o tona whare,

kia okiokinga ai te hunga iti, e utu nei ratau i te utu nui o nga rati, kia iti ai ta ratau utu reti kite Kawanatanga, ka pai ano tenei mahara whakaora a te Kawanatanga mo te hunga iti o te Iwi Pakeha. Kei pouri mai o koutou ngakau mo te ahua tureititanga o te Pepa nei, ko te take, -no te warunga o nga wharangi, i roa ki nga Taipi reta, i tonoa atu kia tukua mai i Poneke, me nga poarna whakau i nga reta, ko nga puLanga hoki i panuiiia mo ia marama, mo ia marama, mo te ono wharangi. Kua tae mai te reta ui mai a tetahi tangata o te Takapau, he aha i tureiti ai i nga ra e rua te putanga o te Nama 9. _ Ta matau kupu mo taua patai, kaore tena i te tureiti, mehemea e rua wiki, kotahi ranei, he tureiti tena, he Paraire te ra hei putanga, kaati no te Mane i puta atu ai, he raruraru no nga tamariki. Ko nga reta tuku mai, tae noa mai, kua kapi te '-'Puke," mo te putanga Nama 11 ka taia atu a kautou reta, ka haere atu kia koutou i te 81 o tenei marama. Kaore i nui nga korero Paremata o te marama ka taha nei, i roa kite Whawhai turaki i te Kawanatanga, kaati no te kakaritanga, ka hinga ko te Apitihana, katahi ano te Kawanatanga ka timata te tuku i ana whakaaro kite whare. Kua puta te whaikorero a Tiarcko (Mr E. J. Jellicoe, Solicitor & Barrister,) e mea nei koia c pooti e te Iwi o Poneke mo te tunga Mema o Hatihana, kua unu nei i a ia ki waho, he nui te pai o te whaikorero a Tiareko, ko tana kupu, kite tu ia, ka noho ia hei takawaenga, engari ka tautoko ia i te tikanga pai a te Kawanatanga, ko nga tikanga ano e whakahengia c ia, ka whakahe ia. Kai te Whawhai ton a a Merika raua ko nga Piripaina, kanui te matemate o nga hoia a "Marikena, i te nui o te mate uruta otaua Motu, kua tukua atu ano 15 mano hoia e Marikena ki Piripaina, ko era atu Iwi, ko Akuingaro te Rangatira o ana Iwi, kai te u tonu ki raro ia ana tohutohu, kua puta te kupu a Akuingaro, e kore ia e mutu te Whawhai, kia taea rano tona mutunga. Kua whakaaro a Marikena kiawhakamutua ts tu a to ratau Perchitini, kaore i te haere i runga i nga kupu a era atu Perehitini o mua atu i a ia, penei nga Ture o mua, kaua rawa a Marikena e tango Whenua i waho atu o Merika, he nui noa atu tenei Whenua mo ratau mo nga Marikena, katahi ka pau nui nga moni kite tiaki i era atu moutere kua riro mai nei ia Marikena, mete nui o nga tangata i marara ki era moutere. Ko te tino Take a Akuingaro ikore ai e whakaae ki le kupu a Marikena kia mau ta raua rongo, kia tukua atu te mana motuhake mo nga Piripaina, engari ko te mana ki runga°uhi ai mo Marikena, ka whakaaro a Akuingaro te Rangatira whakahaere o nga Piripaina, e kore ia e whakaae ki tenei mana hei uhi ano mo tona Iwi, kua taka atu nei to Paniora mana, ka potae mai ano tenei mana, ki tana whakaaro, ka noho ano tona Iwi i roto i te nohoanga o te manu e puritia nei i roto i te whare keeti maitai, ko tona tupato kite whakaae ia, katahi ka mate ratau, ahakoa i whakaaetia te mana motuhake mo ratau, ki tana whakaaro, ko te mea tuatahi, ka tangohia e te nia.ia uhi i runga ia ratau, ko ratau ringaringa me o ratau konohi, ara ko a ratau pupaura me nga mea mo te Whawhai, ka rico era, katahi ka tangohia ko te mana motuhake, ngawari noa te rironga i te mea kua kore he ringaringa he konohi, e ai ki tana whakaaro ki ta Akuingaro, no reira ka puta tana kupu ki tona Iwi, puritia te Whawhai tae noa ki tona mutunga. Kai te tu te Kooti whenua Maori i Kereitaone nei. Ko Tiati Te Make. Me Aporo Hare Kumeroa Ateha. He whakaotioti i nga whenua e takoto uaua ana me nga whakaapi tangata mate, me nga hoko mokete o era wa atu, o era tau atu o roto o era atu Ture, me nga roherohe whakatakitahi i nga paanga, he unu here i runga i nga Ture o era wa e takoto nei i roto i nga Ture o te Kooti whenua Maori, kia marama ai te Wira

kia ratau tangata whanaunga taane Wahine whangai, kia rite ai i runga i te tikanga Maori, mehemea hoki e whakaaetia ana te tuku ohaki awaha ote Maori e mate ana, kua kore he Wira e takoto nei i raro i te mana o te tangata nona taua whenua. Ko te Kaumatua tenei Ko Tiati Te Make, nana i whakaoti nga whenua nunui raruraru nui hoki o tenei whenua, i tiraata mai tana tu i tenei takiwa i te tau 1884 ; Ko nga whenua rahui a te Kawanatanga, i whakahoki ai ki nga Maori, i haere mai ia i runga i te Warati ate Kawana, i taua tau oti pai nga mahi o era tu whenua o te Maori, no te tau 1888 ka noho tuturu ia ki Wairarapa nei ; ka haere mai ia i tenei Ingoa i te Tiati Kooti whenua Maori. Ko Tamati Tautuhi tana Ateha, te mutunga iho o nga raruraru whenua o nga kainga o Wairarapa ite tau 1892 oti pai, kaore he matiahara o nga hapu, me nga rangatira, mete Iwi kia ratau, ko te Ingoa o taua Kooti, ko te Kooti kai rorepape ko te tikanga o tenei Ingoa, mehemea ka riri ka kino nga kupu a tetahi taha a tetahi taha, te mutunga iho ka tnhera nga kopaki rorepape a tetahi taha, a tetahi taha, ka tuna haere hei whakapiri i nga ngakau o nga taha e rua, e toru, e wha, e rima, heoi ano kata atu kata mai, penei tonu i nga ra pakeke, a, mutu noa te Kooti, pakaru noa . nga hapu i roto i enei tau e tu ana te Kooti. "Te Puke Ki Hikurangi."