TE PUKE KI HIKURANGI. [PEREHI.] Kereitaone Hune 30th 1899. HE NGAKAU POURI.

Puke ki Hikurangi, Issue 9, 30 June 1899, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI. [PEREHI.] Kereitaone Hune 30th 1899. HE NGAKAU POURI.

Ko nga kai katoa a te Pakeha e kainga nei e te Iwi Maori, he mate katoa kai roto, me korero ake e tatau ko te Huka ko te Paraoa i te tuatahi. Ko tenei kai ko te Huka, he kinaki no te wai ti, e korero ana, e tohutohu ana te Pakeha, kaua e kainga nuitia te Iluka, kotahi puunu paku mo Uj kapu ti, kite niea kanui te kai a te tangata i t- Huka, ka kaha tona whakamomona i roto ite mngata, ko tana momona ka hangaia hei mate ki roto i te ngakau tae atu kite manawa. ka piri ano kite ate, ko etahi o nga rama, ara o nga wai kaha e inumia nei, he mea tango atu i roto ite Iluka, ka puta mai he Waipivo. e korerotia nei ko te mate tera ote Iwi Maori ka ngaro nei kite po. e kore ate Pakeha lamariki c whangaia nuitia kite Huka, me era atu kai reka. katoa, engari kia pakari rawa te tinana, katahi ano ka kai nga tamariki, tenei ano pea nga pukapuka tohutohu a te Pakeha mo re ahua o te kaingi i aaakai. kai nga tamariki kua akona ki nga Kura, kaore nei e panuitia kite Iwi Maori, ma hoki, ko nga matauranga roia me era atu matauranga, e tino akona ana ki nga tamariki, ko tatau ko nga matua kaore he akonga mo nga kai, heoi ano ko nga tchutohu, he tawai kite Iwi Maori. Ko tetahi kai ko te Paraoa, i wehea mai i roto i te Witi, i enei tau maha ka tarn nei ki muri, ko te mahi nui ate Iwi Maori mo te Witi, he mea tahu nga wahie kite ahi, he Houhou, he Papakiri, Kahika, ka toe ko te pungarehu anake, katahi ka mehuatia kia rite kite mehua o nga Witi, ka hoatu ki roto ite kohua, ara paata, katahi .ka hoatu ki runga ite ahi mete wai ano, ka kohuatia ka rite te wa e horo ai nga kiri o waho i te kaha ote ahi mete pungarehu, heoi ka mauria kite wai matao e heke ana. ka horoia kia ma, kua riro nga kiri kua takoto ko te Paraoa anake, katahi ano ka kohuatia hei kai, ka maoa, rite tonu kite Paraoa, heoi ano, e kai ana, kaore he mate o tenei kai, he kai nui tenei na te Iwi Maori, na nga kaumatua me nga tamariki, ko nga pungarehu o nga rakau i tahuna nei, hei tango i nga kin o nga Witi, he tino rongoa na te Iwi Maori, mo nga mate i o ratau ra o mua, kite titiro atu ki nga kiri o nga tamariki kai i te Witi pungarehu, nui atu te pai, ko te Paraoa i tangohia mai i roto i te Witi, he nui a te Pakeha ana ahua taka mo te Paraoa,. he Rohi, he Keeke, he Pikete, he Purini, he Pai, me era atu ahua, e korero ana te Pakeha, he mate katoa kai roto i enei kai, e toru ona kainga i te ra, he mea ano e wha kainga, he mea pauna atu Le kai ma te tangita, rite tonu kite nui o te puku o tangata, kaore te Pakeha e whakaaro iho ka kite puku ka kai tonu ki ko atu o te rohe, rite tonu ona kai katoa, kaore e kainga weratia e te Pakeha te Rohi, engari

ka wai ho kia niatao ka k-ii ai, ka pai, k: to kainga wer.itia he mate kai roto, ko etahi o ng.i rama, lie mea tang > mai i rjto i te \\ ;ti, v ai kite korero. Ko nga kai kikokiko, Ka'i Ilipi Poaka, ho 3nave kai roto, me em ata kai, kikokiko e kai ana i nga otaota o te Whenna, kite pa tetahi mate ki tetahi o aua kararehe ka kainga e te tangata, ka man tiua mate ki ti' tangata, ko nga Pakeha Kangatira, whaiwhakaaro, e tunu ana kia tino maoa, he tupato mo aua mate, kaore te Pakeha e kai wera i te kikokiko i nga \va katoa, ko nga tamariki, e kon> e whangaia kite mil ti, kia ahna pakari katahi ka hoatn iti nei, engari e korerotia ana, kai Ingarangi he Otimira anake te kai nui ma nga tamariki, he pata te kinaki mo te Paraoa, nit era atu kai, he iti oia ahna, oia ahna. Ko to taewa me era atu kai e tiria ana kite Whenua, hei kinaki hoi whakanai i nga toto me roto i te ngakan, ko te mea e tiakina nnitia c te Pakeha, ko roto i te ngakau kia pai tonu te haere o roto i nga ra katoa, kia penei ano mete whare e purumatia ana i nga ra katoa. kite hapa te haere a te ngakau i nga ra e torn he mate kai re to e tipu ana, kite taea te wild e tutaki ana kua takoto, mehemea i tikina he Takuta, mehemea he mate kaha i tipn mai i nga kai i te matao ranei kua puta te kupu a te Takuta, kaua e kai i te Poaka liie te Hipi, uie nga kiko o te Kan, engari te wai o te miiti Kan, te wai rawa anake, me inn i te miraka me kai i te Koona-Paraoa mete Heko mete Raihi mete wai Tikaokao me ona kikokik mete Hararutu, he HekoheTapiokameerautu kai Tamariki nei, titirotatauki te tika o te kiingai runga ake nei, he mate kai roto i nga kai ina hold kua whakahokia te tangata e te rata ki nga kai Tamariki kai ai, ite wa e pangia ana e to mate, enei kai kaore e kainga anae te Maori, i te wa e ora ana, kanui te whakarongo o te Pakeha, ki nga tohutohu a ona Takuta, kaore e hapa ahakoa mate atu etahi kua oti hold aua ture, ko te tangata tera kua mohiokinga mate, ahakoa i puta mai i roto i nga kai, i puta mai ranei i te takiwa, 3ne mahara ano tatau na te Pakeha anake nga kai, e kainga nei e tatau e te Iwi Maori, he iti nei a tatau nei, ko nga Ika me nga Tuna nga Pipi me nga Paua me nga Koura, kaore hoki e kainga i nga ra katoa o te tan, ko tetahi tino take tenei o te heke o te Iwi Maori, kai nga kai, kaore i te tohutohungia ko te ritenga mo te kainga i nga kai kaore rawa he pukapuka tohutohu, heoi ano ko te rama anake te korero nui mete korero koia nei te mate, c tika ana mo etahi ruarua nei, 3iie korero tatau mo nga kahu e kakahungia nei e tatau, e wehea ana e te Pakeha nga kahu mo te awatea he kahu ano mo te Po, e kore nga kahu i wehea mo te Po e kakahutia i te awatea, kaore e takoto i roto i aua kahu i te awatea ma te mate anake, ka takoto ai i roto i aua kahu, kite maaku nga kahu o te awatea i te Ua i te wai, ka tere tonu te unu a te Pakeha, ka kokomo ko nga kahu maroke e korero ana te Pakeha, kite kakahu maku te tangata i aua kahu, ka pa mai he mate kino, he mea tino tupato tenei na te Pakeha,

kaore e pai ona kahu kia moe i tc Whenua ka pangia te tangata e te mate, hei runga i te peeti ona kahu, ko ona whare me tarewa ki runga o te Oneone, ko te pii-i o te tangata kite Oneone, tetahi mate no reira ka hapainga nga whare ki runga paparahi rawa, ka hoata anj he peeti rakau-, kai runga ake he peeti any nie nga kahu. K horoia ana e te Pakeha ona kahu kotahi horoinga o ngi kahu man awatea i te wiki, e korero ana te Pakeha, mehemea kaore e horoia ana kahu, mete werawera e man ana, i runga i aiu kahu, ka paru te kiri ka tutaki nga pua.-eare o te kiri. ka pangia te tangata e te mate Kirikaa, ko nga kahu moenga me horoi i nga marama kat.ui, kia ma tome aua kahu, me iioroi tonu nga tinana kite wai wera, kite timata te tangata te kaukau te. horoi i a ia kite wai wera kaati tonu i tena, kite horoi kite wai matao kia tuturu tonu k; tena, pai atu i ngi ata katoa, e korevotia ana ko nga Pakeha ora roa he kaukau t:>nu i te wai mat 10, mai anoo ton i tamarikitanga tae. n:)a kite Kaumatuatanga i nga ra katoa, he wai kaukau tonu kai roto i nga whare o ngi Pakeha whai whakaaro, papuri i te or.i o te tinana, ka wehea ano tetahi waahi o te Moana hei kaukau'tanga mo nga tangata katoa, kaore nei o ratau wai kaukau i roto i o ratau whare, ka mutu te kaukau ka taoretia kia. maroke te tinana, kaore e kokomo i nga kahu awatea mete niaku te kiri, kite pera ka pangia e te mate, e horoi ana te Pakeha i tona kanohi me nga ringa i nga ra katoa i nga ata i nga ahiahi, ko nga ringa e horoia ana i nga kainga o te awatea, ko a ratau Tamariki e horoia ana i nga ahiahi katoa, kaore e wai ho kia moe nga Matua, ka moe ai te ono o nga haora mete whitu he moenga pai tena mo nga Tamariki kua tae kite -i ki te 5 tau, lie whare >vehe o ratau whare, ko nga Kohungahunga a te Pakeha kaore e wahaia kite tuara ki roto i nga kahu taumaha e bikitia ana e o ratau ringa, he mea ano kai roto i te waka Paramureta e wiira haere ana i te ara haerenga tangata, ko te tupato o nga Wahine Pakeha mo te poho o te Tamaiti, kaore e whangaia cna ki nga kai kikokiko ki nga hua rakau mete tii, he miraka te wai hei inu nga pai, me nga kai papai, kaore e whangaia mutu mai te rohe tuku tonu kite hiahia o te Tamaiti kite kai, e kore te Matua Pakeha e whakaae kite hiahia o te Tamaiti kite rite te mehua o nga kai, hei kainga ma te Tamaiti pena tonu a Kaumatua noa, kite whakaritea e te Matua te hiahia kai o te Tamaiti ia wa ia wa ka noho he mate ki roto i tona tinana, ahakoa titiro kite ahua pai nui momona he mate kai roto, ko te mea nui tenei a te Iwi Pakeha e tiuo tiaki ana ko nga Tamariki, he Ture nui kai runga i uga Tamariki, kite kore he Matua ka riro ma te Kawanatanga e whangai, e whakaako ki nga mahi me nga matauranga nunui, kia pakeke te Tamaiti ka kaha kite tiaki i tona tinana katahi ano ka mutu te tiaki a te Matua a nga Matua ranei. Te Iwi kaua tatau e titiro atu ki to raro karaihe o te Iwi Pakeha, engari me titiro tatau kite whakahaere a to runga karaihe o te Iwi Pakeha mo ratau tinana me.a .ratau

Tamariki i tipu *" to tau ki runga hei Iwi nui, i te mea na ratau nga kai e kainga nei e tatau, hei toto hei wai whakatipu i o tatau tinana me a tatau Tamariki, me a tatau Kohungahunga, me nga moa e noho mai ana i roto i o ratau hakui, nga mea katoa kaia tatau, tenei wa na te Pakeha anake. No konei matau ka whakaaro kite whakahaerea nga kai, nga kakahu, me nga whare mo nga whakahaere mo te tinana, kia rite ki ta te j\vi nana enei taonga katoa kua manaakitia nei e tatau, ko ta matau whakaaro tika pono ka tipu ano tatau hti Iwi nui ake i to tenei wa, ka ta matau whakaaro ko te waaln nui oto tatau mate kai nga kai me ng.i kakahu, i heke haere ai te Iwi Maori ki raro, kaore i rite te whakahaere o nga kakahu me nga kai. i puta katoa atu i enei take te paakookotanga o nga Wahine me nga Taane. he tika ano pea ta'te Pakeha korero, he tutata no nga toto ite Marena tonu ki nga Whanaunga tutata, na roira tetahi ngoikore o nga toco, ma hoki e kite ana tatau kite moe te Wahine Maori i te Pakeha, ka whanau mai a raua Tamariki he nui te kaha, engan mehemea he ahua mate te Taane te Wahine vanei. kaore e ora nga Tamariki. he kaha nga Awhekaihe, ko te nuinga he mate kai roto he Huaiigo he Manawarua he Kohl, me era atu mate katoa, otira ko te Iwi tena kai te tipu Avhakarunga to ratau tokomaha i roto i enei tau, he haere tonu pea no ratau i runga inga riteng.i a o ratau Matua, mo nga kai me nga kakahu me era atu ritenga mo te tinana. Ko te mea nui tenei e whakaaro ana matau kia talmri nga tamariki i akona ki nga Kara kite whakamaori i ng.i pukapuka Pakeha tohutohu, mo nga kai me kakahu. me era atu tikanga mo te tinana, kua mamma hoki ta Hemi 11. Te Popa kai whakahaere o n< r a Knra Maori, tana pukapuka i tuhituhi ai mo te ahua o nga wharc, me nga tohunga Maori, mete pam" ote tinana, ki ta matau whakaaro m:> tuhi hoki tetahi mo nga kakahu me nga kai. tohutohu rawa i toiia tino tikanga tuturu ate Pakeha, kite titiro ake kua taia rawa te Iwi Maori to tango i nga ritenga Pakeha, ko te mea anake kai te toe atu ko te whakahaerenga o nga kai me nga kakahu o te awatea me o tepo. I timata mai te whakaako o nga Tamariki Maori ki Knra i te tau 1.573, i mua atn rauei. kite tangohia mai i te tau !■'» ka 21 tan. katahi ano nga Tamariki ka mahara ki te tohutohu i to ratau Iwi Maori, ka torn o ratau huinga i puta mai enei i te Knra Kareti o tt- Ante,' kua huaia to ratau Ingoa ko te Kotahitanga o nga Tamariki o te Kareti o te Te Ante, ko ta ratau malii he tohutohu te ora mo te Iwi Maori me ng.i ritengi e wiiai rawa ai to ratau Iwi. E tautoko ana te tinana te Hini-ngaro, me te Wairua i tenei Kotahitanga o a tatau Tamariki, ko te mea ma te Iwi he tautoko lie awhina he whakanui atu i to ratau whakaaro pai tika pono, ko tetahi tenei o nga tikanga'e matea nnitia aiiae to tatau Maunga oneone e te '-Puke Ki Hikurangi," kia tahun a tatau Tamariki kite Kauhau kia tatau i nga mahi, me nga matauranga i akona kia ratau, i runga hoki i ta tatau tukunga atu ki roto i m_M matauranga. Ka tautoko te "Puke" i tenei ritenga pai tika pono a nga Tamariki, ka panuitia hoki a ratau tohutohu kite Iwi ina tukua mai. Ta matau whakaaro me penei hoki nga Tamariki kaore i tae kite Kareti o te Ante, * engari i etahi Kara ririki nei, hui atu ki nga Tamariki kaore i tae ki nga Kura, me tu he Kotahitanga mo ratau, me tere tonu to whakatu. hei pikau i te taumahatanga o nga Matua mete Iwi he pare i nga ngakau ki te ahu Whenua, he nui nga Tai-Tama o roto ote rohe potae o Wairarapa whakaaro te ngakau, ki nga mahara o Taiawhio Te Tau, e'panui nei hei painga mo koutou me matau hoki me nga Kaiimatua, ka tautoko matau i nga whakaaro pai o Taiawhio Te Tau, tenei ake ka panuitia ta matau whakaaro mo nga tohutohu katoa a Taiawhio me era atu tangata o te Motu, e tuku mai ana hei painga mo te Iwi. ; 'Te Puke Ki Hikurangi."

Kite Etita. "Te Puke Ki Hiknrangi. E boa Lena koe, tenei enei kupu torutoru nei ka tukna atu kia koe, roan e panui atu ki roto i tan Nupapa, ara no te 24 onga ra o Mei ka mahue ake nei i tu ai tetahi hir- ki Mohaka, Hawke's Bay, e rua nga take o ta-

ua hui, tuatahi, ko te Mana o te Huki Tipuna, tuarua, he kohi moni mo te Whare Kara kia, ara he whakahou i te Whare Kara kia tawhito. Ka korero ake au mo te take tuatani, kote Huki te Mana kai te hapainga e Ngaati Pahauwera, e Ngaati Kahungunu hoki kite Wairoa, ko tenei tu mahi kaia Ngaati Porou, e mahia ana ite ra i tu ai taua hui, i tata pea kite 500 nga tangata i tae mai, hui atu ki nga Pakeha, i taua ra ano ka hutia taua Haki ate Huki, te ahua o taua Haki kei te koona i runga ionu, ko te Uniana Tiaki, i muri atu ko nga reta TE HUKI. I raro iho i te Uniana Tiaki, he Whetu i muri atu he tangata ko te Huki, i muri atu i a ia ko tana Kupcnga, i te takiwa i kumea ra ki runga i tangi nga Pu whaka-nui mo te ra o te Kuini, ka maro te re re a taua Haki nei, katahi ka timataria te pao. kaati e nga kai korero kei hoha, kia tuhia atu he waiata ma koutou koia tenei he waiata kawa i to Whare, ote hui tae atu kite pou tae atu kite Haki, ara kia te Kuini mete Huki hoki, te Ingoa ote Whare ko Pukepoto, te Ingoa o te pou o te Haki. ko Takamori. Waiata Tuatahi. Cod Save The Queen. Waiata Tuarua. • Kai rungi, kii runga ite mahi powhiri a Ng.-iti Pahanwera, ka tutokona taku Mana ate Huki i piki ai ki runga Tuia, tuia taku mana ki runga i nga Mana pakupaku, o te Tai-Rawhiti, I raro i taku mana whakaangi, Whakaangi mai ra nga mana Pakupaku o te Tonga o te Hauauru I raro i taku mana, taku kawa nei, He kawa kite tahu o Pukepoto, Taku kawa nei he kawa ki ng-i, pou Pakitara o te whare, taku kawa nei Me kawa ki nga Whariki o te whare I ngawari ai nga hope o te Uhao te Taane, taku kawa nei he kawa ki Te take o Takamori, taku kawa nei He kawa kite tihi o Takamori taku Kawa he kawa ki taku mana kia te Huki e rere i runga ra, marama Marama te titiro kia Kraihia Tiauiana o Rongomaiwahine,. nau . Nan i whakatau i te Hui i tu ki Turanga, ko au te mana mu ka! Runga o Aotearoa e'i Haramai te toki, b.aumi e, uhi e. taiki e he nui te pai o tenei hui, kmre he raruraru lieoi ano te mea nana i taka kino, he marangai, nu.ku atu i te wiki e araia ana nga tangata., kaati ko te moni i kohia i taua ra koia tenei: Ng;Ui-Whatuiapiti Heretaunga, .4'9 „12 „ 0 Rupuha Te Hianga Porangahau, 2 „ 0„ 0 Nga tangata o Waikari, Tangoio Petane

Kai tawniti enei hcrengi hei mahinga wbre Karakia ki to tatau Kai-hanga, kati tena. Tetahi o nga tino tangata i tae mai ki tenei hui, ko Mohi Teatahikoia, i haere mai tenei kite whakapuaki i ana mahara mo runga i nga mahi a tenei Kawanatanga. ki te vvhakamavania boki i nga tikanga i oti i te bui i tu ki "Waitangi," kite whakahaere boki i tona Pooti, kc takn whakarongo kite tangi o nga reo o nga tangata mo runga i te Pooti Mema. e penei ana. Ko Ngati-Kahu-ngunu ka Pooti kia Mohi Teatahikoia etahi, ko etahi kaia Wi Pen* ano, ko nga tangata o Mobaka nei, i penei ta ratau korero, waibo, kai te ra tonne Pooti ai, kai reini ratau mohio ai ki ta ratau tangata e Pooti ai, ko taku ake whakaaro mo runga i te Pooti Mema, me waibo tonu i runga i te tangata kua pakeketia ki runga ki tera turanga, kaati tena. Tetahi mahi nui i tu ki konei, e torn nga ra, he purei kuri, i wiini ano nga Maori o konei, tae atu kite £10,0,0 pauna te moni i wiini ia ratau kuri, inu te mohio ki ta mahi bipi, kei tawhiti nga kuri a enei Maori ki. te whakataetae ki nga kuri a nga Pakeha, no nga waahi katoa " nga Pakoha i tae mai ki

konei, tae atu kite Waipounarnu te haramaitanga. Kaati e hoa kei hoha koe kite panui i ena kupu torutoru, he tuku tonu atu i nga korero o tenei takiwao tatau. Heoi ano. Na Keo Kaha. Taumata o Te Huki. Mohaka H. B. June 7/99.

Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." tena koe, mete Ropu mahi i tena o a tatau taonga, i roto i te aroha ote Matua ote Ariki, ma raua e tuku mai tc kaha mete matauranga kite whakahaere i tenei taonga pai, hei rnaramatanga hei tohutbhu ia tatau ki nga huarahi ote pai ote pono ote ova, mo te kikokiko mo te Wairua, kia ora koutou katoa i roto i toku aroha. Kite pai tena reta me ona tikanga o roto, man e tuku atu hei mauranga atu ma "Te Puke," ki nga marae o te Whanau a Taane, e pae nei i o ratau tini waahi c Aotearoa o te Waipounamu, me era atu waahi o t:: Ao e haere a i ia. E whakamihi ake ana te tinana, mete "Wairua i roto i au mo ta koutou wbakataunga i.roto i nga tini Hui, itu ki roto i to tatau rohe pooti Mema o te Tai-Rawhiti nei, ko Wi Pere he Mema mo to tatau rohe pooti, ae, per;i ano oku ake whakaaro me toku hiahia lioki, mea koutou e mea nei ko Wi Pere he Mema, me aku take i ki ai au, ko "Wi Perulie Mema, pera ano mea koutou, mea ana hoki e panui nei ia i roto i "Te Puke," i te Tiupiri hoki, kite hiahia koutou e nga tuakana e ugataina, i roto i te whakaaro kofcahi, kia ora koutou katoa e taatoko nei i roto i te aroha, mete ngakau rangimarie whakaiti i runga i te pai i te mohio i te tupato, ko te Atua hei hoa mo koutou i nga wa katoa i runga i te pono. Ko te hiahia o etahi o tatau e takare nei kia pootitia rai.au o to tatau rohe ake, atawaiho marire mo tei-ihi wa ka ata whakaaro ai, e nga Ropu o to tatau rohe pooti, ko wai hei tang:) i tana turanga, a, ma Wi Pere ano tetahi kupu kia tatau ki nga Iwi o rotoo.tona rohe pooti. ko w.ii ta ana e pai ana, hei tu i t ma turanga i muri i ;i ia. hei reira ma nga Ropu e ata whakaaroaro te ra whakaaringa tangata a tana wa, otiia ko t.e mea nui p.ii hoki, ko te ata waiho ma ii; Kotahitang i racau !co Wi Pere, e ata whiriwhiri taua tangata i taua wa, kia kore ai lie take wehewehc i roto i nga I-ui i nga Hapu, me o tatau tangata mohio rangatira hoki, mo te ra take, kite peneitia te whakahaere pai rawa atu. Na, cmi hi ake ana hoki mo te whakataunga ato koutou Ropu, kia taturu to tatau ra huinga oia tau oia tau, kite tino ra nui Tiuairi Tamana, o to tatau Kuini Wikitoria, o Kereiti Piritini te 22 onga ra o Hune, hei whakamaharatanga kia ia, mete haerenga o Kapene H. P Tunuiarangi, ratau ko ona Tamariki kite whakanui i taua ra nui ote Ao, kah ore nei he rite o te timatanga mai o te Ao, a mohoa noa nei, a, e kore hoki e pera ano a muri ake nei, tetahi kikokiko i runga i te Ao, hei tohu hoki tenei mo te tau i huri ai ton a aroha kia tatau ki tona Iwi Maori, e hirearea nei i roto i o tatau taringa, ae, kia rahuitia te 5,000,000 eka Whenua o Nui T'reni, e nga Ropu whakahaere me nga Iwi rue nga Hapu, me o tatau whatukura Ariki rangatira, kia man tenei i a tatau taua ra Tiupiri Taimana, he kuaha tenei e pupu mai ai nga kupu manaaki kia koutou, e taea ai hoki e koutou te whakatakoto a koutou puawai o nga rengarenga, e tipu ake ana i roto i o koutou whakaaro nui pai pono._ Na e whakamihi ake ana hoki ahau mo ce whakataunga a to koutou Ropu mo te Haki a te Tuuku Enepara, Wairarapa No 1. mete Haki a te Potangaroa he Haki nei tera na te mea ngaro i whakaaria mai kia riro ko pooti riri kore, hei mutunga mo te whakaaro i runga i te ngakau whakaiti, rangimarie pai pono, koia tenei ka oho nei nga Wairua katoa o roto o te rohe o pooti riri kore. E te Iwi o pocti riri kore kia mau c kore e taea, e hara i te whakahaere tangata, he mea arahi na te mea ngaro kia karaunatia ai a pooti riri kore, kite Karauna ote aroha o te rangimarie, kia mau ahakoa rara taupatupatu nga huamotanga o nga tuatea ohmoana nui a khva, waiho atu e kore e nekehia te aroha, he toka tu moan?., waiho kia uhi ana kia kotahi hoki ko te Haki Tiupiri Taimana, kia taka ki o koutou aroaro tenei, kaua tenei hei kore he kupu apiti atu tena mo era Haki e rua.

Na mo nga heihei uha kia pai te awhi i a ratau heki, e pai ana ano tenei kupu, otira kua maha nga tau o tenei kupu, me enei heihei e awhi ana i a ratau heki, me ata whakaaro tenei e nga Ropu, he heihei uha ranei e awhi nei, he heihei toa ranei, he heki pai ranei, he heki huawai ranei. na e hoa ma kua homai te wahi mo te kikokiko kia tatau, a, ko te mea mo te Wairua e toe ana i a tatau te ata rapu, e mea ana hoki te kupu tuataln rapua nga Karaipiture, tuarua whakamatautaua nga Wairua no te Atua ranei no te Rewera ranei, te kupu tuatoru tirolna nga liua o tc rakau, te rakau pai, he pai cua hua te rakau kino he kino ona hua, tuawha kia rite kite taoira kua hoatu nei cau kia koutou, tuarima kaua hei whakahipahipatia te ruu'ri, tuaono puta mai koutou i roto i a ia e toku Iwi, kei uru koutou ki ona hara, kei pangia koutou e ona whiu. heoi e nga tuakana e nga teina i roto i te whakaaro o te maramatanga, rapua te huarahi tika pono a te Atua, i. tc mea kei tawhiti ano te ra* niu te ra whakawehi o te whiriwhiringa, e tu ai te hunga honore ki matau tc hunga kore honore kore ki maui, kia oho te Wairua ova, rapua i naianei k"a tata te wa mo tenei, a tenei ano kei o tatau tatau e tatari ana. Na mo te tino kupu o te Hui o te "Tiriti 0 Waitaugi," a te Kotahitanga i paahi ai kia kauria te moana nui-a-kiwa, kite kawe ite pitihana tono inoi i te mana-motuhake mo te Iwi Maori oNuiTireni, taaku mojenei kaore i tika tenei whakaaro a te Kotahitanga, engari kia kore e paahi he Pire pupuri i o tatau toenga Whonua, ka tika ai te whakaaroaro nm tcra, e tautoko ana ahau i te hunga turaki i te whakaaro kia haere taua haerei naianei. Na tenei ka kite ih) i nga korero a nga Nnpcpa Maori e rna o Aotearoa nei, nga tono mo Mahuta Kiingi o Waikato, mea ake karai-gatia kite whare Ariki noho ai, hei Meimi mo te Iwi o Waikato, na e hoa mi e mm Iwi kia ata titiro te whakaaro mo tenei, taaku me whakaoti nga hiahia o Mahuta, me ona Iwi i a ia ano e noho ana i runga i toiia mana ake ano kia mutu era, ka whakaaro ai kite haere ki nga turanga pahekeheke e homai ana kite tangata naku tenei, kei \\«ukato ano ia tana ake whakaaro ake, mo rat in raruraru. •• Na e whakaae ake ana ahau kite panui a Taiawhio Te Tau, eki nei me pera te ahua o te whakahaere o te kihi ma nga tangata o te rohe o Wairavapa nei, ara, kia rua nga tikiti kia rua heroin m > te tikiti kotahi. Na taaku me ata whakatakoto taua Pire a te kai panui i taua take kite aroaro ote huihuinga Ropu whiriwhiri o nga hapu o Wairarapa, ata whakamarama ai, a me haina nga tangata e kohi ana i te mom i rite, ki tetahi tino tiiti whakamarama i nga tikalva katoa e whakahaerea ai ana mom, katalu ka tino inarama, engari e pai ana ahau ki taua whakaaro a te kai panui, ma tatau e ata" hanga taua whakaaro, hei Kohatu oranga mo te pani mete rawakore mete tangata e hiahia ana, kite whakatiputipu ia ia kia whiwhi ki tetahi oranga, hei ora hoki mo te tangata, e pehia ana e te mate mokete nama hoki. Na kua rongo ahau tera ka tu nga lioia Maori o roto ote rohe o Pooti-riri-kore, hei tiaki ite ra nui Tiupiri Taimana o Kuini Wikitoria, na kia tae kite ra ote hui ote 22 o Hune 99, era nei e tu ki Papawai, waahi o Wairarapa nei. ko reira ahau tmo marama ai ki ona tikanga o tenei whakatutu Hoia Maori. Heoi kia ora nga Kaumatua whakahaere me nga morehu o nga Rangatira, mete Iwi katoa! me nga Hapu Taane, Wahine Tamariki i roto ite aroha oto tatau Atua, oto tatau Ariki hoki. Na H. T. Whatahoro. Rangitatau Waahi o Wairarapa.

Horowhenua Eewini. Hune 19th 1899. He ohorere noku i nga kupu ate T. Te Tau, e korero nei i roto i "Te Puke Ki Hikurangi" nama 7, otira he whakaaetanga ake no te ngakau mo te timatanga o taua panui, e panei ana. he Ture whakakotahi mo Wairarapa, huihuinga rohe po'tae o nga Maori o Wairarapa, kite whakawhaiti ite moni _e ora ai nga Maori o taua rohe potae, ite timatanga tae noa kite mutunga o ana kupu, kotahi tonu taku kupu, te "Puke," e koro kia ora koutou ko Mokopuna, eT. Te Tau

kia rile nga manaakitanga mou ki nga mea i 0 ta.ua Matua kua ngaro atu nei i a tatau. He ko.i noku i puta ke ai aku kupu lea ai tc Kotiro atahua nei te "Puke Ki Hikurangi," hei whakahajre i nga whaak.iaro a nga TaiTaunriki, Taane, \V"ahine, Tai-Tamahine, mete katoa e mihia nei ete "Puke" inn te "Tiupiri" i nga ra kat >a e baere ai raua kite mihi, me taku kitj iho kaore ano iea noa a raua mihi i te Iwi Maori, kaati e taea te aha enei mihi niKim, e kore nei e m aharatia e te Iwi Maori, ki taku mabara me timata ki "Te Puke Ki Hikurangi" te Tare whakakotahi mo Wairarapa, me nga tikanga katoa o taua panui, otira me whakatikatika etahi. (1,) Kite Kotabitanga o nga Maori o roto ote robe potae o Wairarapa kite manaki 1 to ratau Tipuna i "Te Pake Ki liikurangi. (52.) Me whakarite lie Ivomiti hou mo taua Nupepa, he Etita hou he Hokeretari mo nga mom e kohia ana ia taima ia taima. (;•}.) Ma taua Komiti e whakaatu nga hea o taua Nupepa, mete ntu mo te hea, katahi ka timata te awhina a te katoa, ka mohio he tango hea tana mona i roto i te Pepa. (4.) Ma te Komiti mete Iwi nui e ata pooti be Etita mete Hekeretari, me nga tikanga e tipu ai taua "Puke." E boa ma me tiinata tacau i tenei, kia tipu tenei katahi ka hoki atu ki tetahi, otira kia mabara ano tatau katoa, ko te Pepa te tika 0 nga mea katoa ite Ao, kite kore tenei Pepa ma wai e whakaatu nga taonga e ngaro atu nei i a tatau. (5.) E tika ana kia puta tetahi aroha ma nga tangata Maori e tuku korero ana kite "Puke," o to tatau robe pjtae o Wairarapa, ko waho atu kai a ratau te tikanga. Heoi kei boha koe e boa e te Etitji he aha 1 kiia ai tenei mate nui whakaharahara te kai Tikareti mete Paipa, mete Waipiro, ko te mabara a nga matauranga, ma te Waipiro mete Tikareti ia e whiwhi ai kite \\ ahine atahua, otira. he mount" nui ana kai mo te Wahine atahua no reira i mana ai te whakarere ate Maori, kaati tena koutou, kite p.ii kia tukua enei kupu ruarua e pai ana kite kore kia ora. E te Etita i mate tetahi tangata llangatira no Ngaati Huia, be tangata Rangatira, ko Wiremu te Ingoa, be nui nga Iwi i hui kite tangi, ko RauKawa, ko Maaupoko, Hamua, Taranaki mete kai whakahaere a Tohu me Muruahi, i baere katoa nga mihi i te taima ia Pocatau a tae mai ki a 'John, tae mai kia tatau, ko te kupu nui na Tatana, i ki he papapure i kua takoto, ko nga hoiho hei oma e to.-u e wha ranei, kai te ra o te purei te mobiotia ai te mangai o Tohu, ae e toru tau e toe nei ka wiini taku eai kite ki a Tohu e toru tau ka wiini tana baere, ka mutu ka patai mo te Tai Rawhiti, ka mea au be poropiti to te Tai-Rawuiti ko te Potangaroa, i mea ia e toru enei tau ko te tau o te whanuitanga, ko te tau ote kopinga mete tau ote Honore, me tana Kara, no te tau 18S0 enei kupu a na atu etahi, kua rite katoa ano, kote Honore me ki au ka rite ki ta Tohu e ki nei e toru tau ka wiini i ana. Heoi ano. H. K. Korou. Nga Reta Tono. Himatangi. Mei 24 1899. Kia Tawhiro Rsnata tena koe/me nga Aitua me to Komiti whakahaere i taonga, i a "Te Puke Ki Hikurangi, kua kite au i te panui patai, mehemea kua mutu au te tango Nupepa, e hoa kaore au e mutu te tango i a "Te Puke Ki Hikurangi, kia hoki au ki tooku kainga, ka tuku atu ai i te moni, ms "Te Puke Ki Hikurangi. Na Te Retimana Te Kama. Kia Retimana Te Kama kua tae mai to tono, kia tukua ano be P epa mou o tenei tau 1899 ae ka tukua atu. "Te Puke."

Frasertown. May 23rd 1899. Kite Etita o "Te Puke K: Hikurangi/' e hoa teka koe, me tou whare katoa, fcieoi *e mini. E hoa e tono atu ana ahau, i tetahi Pepa uioku, kia tukua mai e koe, he nui no toku hiahia kia rongo ai ahau i nga korero o nga waahi katoa, oto tatau Motu, e etahi atu Motu, e hoa kia mana mai i a koe. Heoi ano. M. P. T. Hema.

P. T. Hema kua tae raai to tono, kia fcukua atu he Pepa mou. Ae ka mana ia au to Inoi.mo totabi Pepa mou tenei ka tukua atu. "Te Puke."

Te Reurea, Huoe 3/99. Kite Etita o "Te Pake Ki Hikurangi." E hoa tena koe te mahi na i nga rnahi o to tatau tacnga, kaati ena kupu. Kua tae mai tono mai i te herengi hoi uta mo te Pepa nei, e tika ana he roa ano hoki, kuti tena. Mo to ui mai ano mehemea e hiahia ana kia whakamutua te tuku mai i te Pepa, ae, kauaka e tukua mai, kia tae atu nga herengi mo nga Ingoa e toru, kei te mohio koe ki aua Ingoa e torn, me wbanga mai koe i aua herengi i nga ra ano o tenei uiarama. Heoi ano, kia ora koe i raro i te mam o t > tatau Ariki olhu Karaiti. Na to koutou boa. Iwi-kau Heuheu. Kia Iwi-kau Heuheu, kua tae mai to reta kite Etita oto "Puke Ki Hikurangi" mo runga i te whakaatu kia koe, kua tatuki te Pepa mou kite tau, a, mehemea he aroha tou, tukua mai, a, mo tetahi o kupu, mehemea e hiahia ana kia whakamutua te tuku atu ite Pepa. E taku hca, ki taku mohio iho, e hara i te "Puke" tena kupu, tae atu ki ona kai-svhakahaere, mehemea e mohio ana koe na matau, me whakaatu mai e koe, a me tuku mai ranei e koe tana reta, tana Peaa ranei, kia mohio ai matau. Ileoi kia ora koe me tou wharo katoa. -Te Puko."

Kai-Iwi Mei 22,-1/99. Kia Tawhiro Kai-whakahaere o "To Puke Ki Hikurangi." E hoa tena koe. me. to Komiti whakahaere o "Te Puke." Kua tae mai to rota whakaatu mai i to mutunga o t/ Popa mooku, e tika ana, he aha koa, ka Inoi atu ano ahau kia koe kia tukua mai alio to Popa mooku mo to tau, me timata mai ano ia Aperira, i to ra ano i kiia mai nei a koe, maku o inku atu to uioni a muri ake nei, otira koi a koe to tikanga, koi to Rangatira ote taonga. Heoi kia ora koo mo tou whare katoa. Waaka Ilakaraia Waaka Hakaraia. E lion tena koe, kua tae mai to tcno kia tukua atu tetahi Pepa mou o tenei tau, LS99. ae ka tukua atu e au mo to tau, heoi ho liangatira katoa taua no to taonga nei, ara mo to kupu i runga ra tenei. Kia ora koo mo tou whare katoa. -Te Puke."

Porangahau. Mei''22nd 1899. Kia Tawhiro Renata kai whakahaere o to '•Puke Ki Hikurangi," e Tama tena ra koe he niii te aroha i pa mai ki roto ki toku ngakau, i taku kitenga iho i to reta whakamarama mo nga Pepa ki au, e ki nei koe no te 28 o Mei 1898 ahau i tango ai, kei te mohio tonu ha koe, a, ina anc tetahi kupu au kua 24 nga Pepa kai au, ka tika ko koe anake kai te mobio, notemea ko koe te kai mahi o te '-Puke," e Tawhiro Renata taku kupu ki a koe, me tuku tonu mai koe i te Pepa ki au, a na te tekau hereni kai a Morehu man e ui atu kia Morehu, no to matau haerenga atu kite tangibanga i hoatu ai e au kia morehu i roto i te whare i Ngatauewaru, he tika taku korero, heoi nei nga kupu, kia ora koe hei ■\vhakahaere i to tarau Pepa. Heoi Ka Wi Patene. Kia Wi Patene tena koe, he pohehe noku ki o Ingoa, i tono atu ai au, he mahara noku he tangata ke a Wi Te Rangi, a, he tangata hoki a Wi Patene, kaati e tuku katoa ana au ite Pepa ki aua Ingoa e rua, kaati kua whakakotahitia e au aua Ingoa kia kotahi, heoi kua tae mai to hereni ia Morehu temau mai. T. Renata.

No te Hui kite Kohunui i panuitia i te Nama 2 o te "Te Puke Ki Hikurangi" mete Hui ki Hamua, i panuitia i te Nama 5 kia tautoko nga Hapu o roto i te Rohe Potae o Wairarapa i te "Puke Ki Hikurangi," ara, kia kohi moni hei tautoko, haaunga te utu tau mo te Pepa, he kohi na nga Wahine me nga Taane, m& nga Tamariki. Karangi tuatabi no Hamua kua tae mai,

ko etahi kai te toe atu ano. He whakamarama tenei naku, na Nireaha Tamaki, mo taku kohi moni hei whangan te •'Puke Ki Hikurangi," Nupepa e noho mai ra i roto o Papawai, te waha koreroo te robe potae o Wairarapa, ki nga Iwi, k.i nga Hapu, me nga Marae, titivo mai ki to tatau Napepa nga Marae o te robe potae. Ko nga Ingoa tenei o nga iangata kua kobi i te moni o Hainuu nei.

Hamuera Tangatakino. Hamua. Ilune 23 1N539. Waata Ilipango. E Tama, e kore e wareware nga mini, te here pupuri o te aroha me le pono, e Tama ten a koe, mete Iwi nui ton a o Whanganni, i te kongutuawa tae noa ki tona matapuna, tena koutoa te aroha man turn o to koutou matua tipuna kua r.garo ake nei tona reo i roto i nga lmihuinga maha 0 nga tnranga Rangatira, me nga kai-wliaka-haere o hautu nei i te Motu, tena koutou, ma te tika, ma te pono, ma te aroha tatan e h:ki at a kite maunga nui e koroa atu nei e t,< ngakau tangi, mete reo aue. Kua kite iiio an i te reta tnku mai a A. P. Niutana o Ohineuiutu, Piotorua Mei 20 LsOi), Xama ;>(>, Wliarangi 10 o to Pepa, he whakaatu mai nana i tona whakaaro mo taku haerenga atu ki a te Arawa kia pooti kia Tunuiarangi, penei ana kupu. L koro tena koe, me eiiei kupu au e ki nei i roto i te Tiupiri, kaore ano te Tai-Ilawhiti, m'e koutou kia kite i te lie o tenei Kaumatua o Wi Pere, kaati maku e tuku atu. I te tau 18U3 ka tae mai koe a Tamahau Mahupuku ki nga rohe o te Arawa nei whakahaere ai i te pooti <) Tunuiarangi hei Mema mo te Tai-Rawhiti, e, tino mohio ana koe, ko taua Wi Pere ano te Mema o te Ivoroni i taua wa, me to haere mai ano kia pooti a te Arawa kia Tunuiarangi, kia hinga ai a Wi Pere, lcoia ahau i titiro ai ki enei mahara a te tangata, e kore ano taua, tenei Iwi te Maori e totika, e kore hoki e ahei kia kakahuria te haate ki wabo i te koti- Tuarua. E ki ana te Karaipiture, ma te Atua e kape te kurnpae i tou konobi ; ka kape ai i te kurupae i te konohi o tou hoa. E tam.a e Niutana, tena koe me tou whare katoa, kia mau kite rangimarie. mete ngakau, ata rapu marie, ata whiriwhiria e to ngakau nga tino kupu e tau ai hei mate mo te° Iwi nui tonu, e kiia nei he Maori he Awhekaihe, i roto i nga tikanga o taku panui i roto i te Tiupiri No 5-1, 7, 1 roto hoki i te "Puke Ki Hikurangi" No 6, wharangi 6 o te tau rua. Kia marama i to hinengaro, tau rawa, katahi ano ka tuku i to ringaringa kite tuhituhi kite ao katoa, wkakahe ai i tena kupu kotahi, mo taku haerenga atu ki nga rohe o te Arawa, kite tono pooti mo Tunuiarangi, i te tau 1893 he tika, ua te Kotahitanga te kupu, he pikau taku, no te 1893 ka tu te hui Kotahitanga kite Waipatu Heretaunga, ka tukua e etabi o nga Mema he Motini kite whare kia pootitia a Tunuiarangi hei Mema mo te Paremata o te Koroni, ka whakahokia mai te kupu ki nga tangata o Wairarapa, te kupu ate Kotahitanga, katahi ka whakaae nga kaumatua me nga Iwi katoa o Wairarapa. E Tama, na tseJluki, na Tapuae, na te Rautangata i waho, he mau taku, he tika, i manaaki nui a te Arawa ia

au pnta noa i ona robe. Ko Timi Kara te Memao te Tai-Rawhiti e tu ana i te Paremata ote Koroni, i taua \v;i, i whakatutia a Tnnuiarangi hei tautohe ki a Timi Kara, no taua tan aim ka pcta a Timi ki waho ote Memanga mo to lai-Rawliiti, ka tu ia hoi Mema Pakeha, tu tona atu i taua tau, katahi ka ton.) to Tai-Rawhiti ko Wi Pore ko Torn oami ko to iituheu ko Maiigakahia ko Paratene N'gata ko Tunuiarangi, ka puta ko Wi Poiv. ko i'ummu-angi Lj hekene tatatonu, ka pata to kupu a tangata o Wairarapa, takot) atu ki raro ia Wi Pore, mai o taua tau tao noa mai ki tonoi ra haere ako noi. Mo to ki ino taku kupu, kaore ano niatau i kilo ito lie oWi V<>r>. he tika he pouo U:na kupa aku, o mohio ana hoki au, kaore ano koe i kite ite he o Wi Pere, engari i rongo noa pea koe ki otalii tangata o korero whakahe ana, ina hoki ko au ko tau i whakahe mai ai, kaati kaore e tau ki aau to whakahe mo nga kupu tautoho o tera \v<i, i tae katoa ngi Mematokoono ki Rotorua whakahe ai tetahi ki tetahi. tona mutanga iho he rangiuiarie, he pai he ngakau mahaki, ma Wi Pere e ki mai ka niutu ia hei Mema mo te. Tai-Rawhiti, katahi niatau ka whiriwhiri i o niatau whakaaro. K rua o kupu whakarite. Tuatahi. E ki ana koo, kaua to haate o kouioaa ki waho o te koti, ae kaua koe e whakahe noa kite kupu kaore nei i mohiotia o koe toua tinj tikauga, he nui noa atu nga kupu kai roto i taku panui, kotahi rawa te kupu i tangohia e koe. Tuarua o kupu whakarite. Ma te Atua e kape te kurapae i t m konohi, ka kape ai i te kuvupae ite konohi o tou boa. Taku tamaiti, kap.'a e koe nga kurnpae i roto i nga konohi o nga tangata e mauahara ana kia Wi Pere, me tou ano hoki, ka oti ka tuku mai to pooti mo Wi Pere, ki to kore e oti tonei ia koe te whakarite, kaati moa ano o kupu whakarite, kai roto i taku panui o korero ana. pai atu ma Mohi ano e haere i nga robe o te Tai-Rawhiti korero ai i ana whakaaro hei tautoko i tona hiahia pooti, engari ko era atu, ta mai, titiro marie, niehemea mo te Pi re Poari te ritenga i penoi ai te haere o nga kupu a te Tai-Rawhiti o tautohetohe nei mo te Mema, kaati kaore i niarama, notemea kai to aroaro o te Komiti o te Paremata e takoto ana nga korero a nga taha e rua, nga whakamarama a te taha turaki korero a waha, kai taua Komiti ano hoki e pupuri mai ana nga pukapnka whakatikatika me nga whakamarama a te taha tautoko i te Pi re Poari, kua oti atu ma ratau o whiriwhiri ki ta ratau e whakaaro ai, e kite ai he whakataunga tika mo nga whakamarama a nga taha e rua, kaore he arai ate '•Puke Ki Hikurangi" mo nga hiahia me nga whakaaro a nga tangata o te Motu e tu ana hei Mema mo te Paremata o te Koroni, he taonga ena no te Iwi nui touu, a nga tangata noa atu ranei; Na to matua pono. Tamahau Mahupuku.

Pcrangahau. Mei 6 1899. Ko te whakapuaretahga i te mihi. 1. Kite Atua ora o nga mano* "A. Ki nga Poropititanga. 3. Ki nga Kangatira. ■i. Ki nga Iwi. 5. Ki nga Hapu. 6. Me nga Reo. Kia whakapaingia a Ihowa Atua o nga mano i te rangi, i te Whenua, hoatu te Kororia kite Atua. Ka whakatakiua ake nga mihi rno nga Poropititanga, mo nga Rangatira, me nga Iwi, me nga Hapu, me nga Reo, Mete whakapuaretanga hoki i te kupu ino tenei Hui. E nga Poropititanga, e nga Matauranga, e nga Rangatiratanga, e nga Iwi, e nga Hapu, e nga Reo. Kia ora koutou i roto i te aroha nui o te Ariki, kia tau iho te maramatanga o te rangimarie ki runga ia koutou. Ko te whakakaha i te Whakapono, kia maia e ia Whakapono e ia Whakapono, i roto i nga ra whakaririka kia tika ai te kupu e ki nei, na te Whakapono i tika ai nga mahi, na nga mahi i tika ai te Whakapono. Kua ngaro a Henare Matua, ko ana mahi e ora nei, i tu ai te Whakapono i man ai te rongo i hora ai te rangimarie ki runga ki tenei \v r aahi. Ko Tapurutu te Whare, ko Hau-Te-Kohakoha te Takitaki, ko Rongomaraeroa te marae e takoto nei. I te tangata kite whakaheke i te toto, ka kiia tenei kupu ko te iwi ma te kuri, ko te Mo'tu

ma te tangata, ka whakatakototia te rolie, ko Porangabau, ka huaina te Ingoa ko Pootiririkore, a takoto ana tenei waahi i te rangimarie, tae mai ki naianei. Hapainga atu ana te ritenga o te Maungarongo ki roto o Wairarapa, Ka whakaungia te rohe o Pootiririkore, mete whakawhaititanga ite tangata ki runga ote rangimarie, mete aroha nui o tetahi ki tetahi, a tae mai ki naianei. I hapainga atu ano te aroha mo tc tangata, te aroha mo te Whenua ki roto ki Turanga, i kawea atu ano te aroha mo te tangata, te aroha mo te Whenua ki roto o Whanganui. Ko te Poho-o-Kahungunu tenei e tu nei, ko nga kupu i korerotia 1 rotoi Tapurutu kei roto e iri ana ite timatanga o tona aranga, tae mai ki naianei. Ko Paora Potangaroa Poropiti, tana kupu i roto i tenei whare, kua oti koutou te whiriwhiri, ehara ia au, engari na teAtuaano whakamutua te matauranga ki te rangi. Ko tenei Iwi ko Ngaati Kere. ara ko Ngaati Matehaere, kei roto i nga kupu a Henare Matua e noho ana, e whakahuatia ana te ingoa o tona Komiti komiti Kaumatua, Komiti Tamanki, mete Komiti, Wahine kotahi ano tona ingoa kote whakamaharatanga ki nga kupu a Henare Macua, ko te mutunga tenei o nga kupu a Henare Matua- I runga ite Hui ituki te Waipatu, ka whakamaramatia te kupu ete Pirimia, ko te Tiriti tuarua tenei ate Kuini mo tona Iwi Maori, e 27 nga rarangi c te Pire ma ia Hapu ma ia Hapu e whakatikatika, a, ka kawe at i kite Hui ato koutou boa a Tamahau, ka m nei ki Wairarapa. Na e nga iiangatira, o nga Matauranga, e nga Iwi me nga Hapu, i tahuri ano tenei Iwi kite whakatikatika i tenei Pire Poari, a tukua atu ana ki roto ki te huihuinga nui ote Kotahitanga itu nei ki Wairarapa. A i tahuri nga Matauranga kite whakatikatika i ta ratau whakatikatika a oti ana taua whakatikatika, kawea atu ana kite Pareuiata nui ote Koroni o NiuTireni, whakatakotoria ana kite aroaro ote Pirimia, aue kihai i paingia a te Pirimia taua whakatikatika, tapahia ana kite Hoar: koi. Koia nei te take i re re ai tenei Hapu ki roto kite turaki, i runga ano hold i te nukunga o nga rarangi o taua Pire kite 4,9, a kua kore nei i noho kite 27 nga rarangi, i tahuri nei nga Matauranga kite whakatikatika, me tenei Iwi hoki. A tera to matau rarangi ingoa e hoatu kite aroaro oto matau Mema o Renata Paora, me nga kai riira ote Turaki, e huaina nei te ingja ko Mohi Te Atahikoia, mete Heuheu Tukino, a kaore ano he tino whaka - maramatanga a nga riira o te Turaki ki tenei Iwi, e pai ai te noho o nga tiuana, me nga Whenua, i roto ite Turaki, e kore ai e pangia etahi tikanga taumaha i ko atu. A e nga Itangatira, e nga Iwi, e nga Hapu, e nga Keo, o nga Matauranga, ko te whakaaro a tenei Iwi, a Ngaati Matehaere, k© te whakahoki ano i tenei Pire Poari kia whakatikatikangia. Koia i whakaturia ai e nga Morehu o tenei Iwi, e Ngaati Matehaere tenei Hui, kia haramai te Poari kite whakamarama inga tikanga katoa oroto ite Poari, mete whakatakoto marama hoki i ona rawenga. Mete whakamarama hoki ate Turaki, i nga tikanga katoa o roto i te Turaki, axne te whakamarama hoki a te Turaki i ona rawenga, kia whakarongo ai nga Morehu o te Marae, e tun nei nga taringa, e matapo nei te ngakau. He whakarapopototanga i nga take e mau i runga ake nei. 1. Ko te Whakapono. 2. Pootiririkore. 0. Ko te whakamarama ate Poari. 4. Ko te whakamarama ate Turaki. 5. Ko te Whakatikatika. Ko enei take he mea whakauru ki roto i enei take e mau iho nei i runga ake nei. Mohi e rua aku take. 1. Ko te haere ki Ingarangi. 2. Ko te whakatikatika o Waitangi. Hapuku:— Ko taku take he Pooti Mema, tautokotia ana e Arapata Meha, ka paahitia i runga i te ritenga o nga rarangi e Iwa i whakatoputia nei kite rarangi tuatahi, haunga ia te rarangi tua v;ha. Tenei ka paahitia ete Hui te rohe o Potiririkore, i runga i tona take ake, i wnakaingoatia ai taua rohe, engari ko nga niahi e pa nei he he e aim mai ana i waho, e kore e paingia. Porangahau. Ko te whakarapopototanga tenei i nga take, ote Hui itu nei ki Porangahau ite Wenerei, i te 31 o nga ra o Mei 1899. Hune 9 1899.

Take tuatahi, ko to whakawhaitatang.i, a morehu ite take whak.ithoatika, a kua whakaae nd taha e rua !■:': n vhakatikatika, me morehu. 2. A koia ka \vhakatakot>da ko to kaupapa a nunvhu, he u'.m na ratau ito ratau raraiiid Ln.ijoa. i roto ite take t-:r.»!;i i to l*irci Poavi, mo hold ratau ki to whakatikatika. :-:. Ho kupu i whakaar ohia o nga ra;:o;a----t!ra Maori, o ntja Motu o rua o Aotearoa mo t" Waipounamu, tor.;ihi inoi kia ie Kai.-d imi. llihuitia nga inoivim Whenua. f.ik-t:i ui-ii ana ki o:ia Mimta, na on a Minita k.) T.o Piro Poari o 27 raranin whakahaeroda ami oto Hui nui i Hui n a ki Papawai. ki to whakatikadkamo to Pi re o 27. a. oti una t-.-n i hoatu ana ki to Pirimia kiiui i p.dno^a. I. 1 muri o tona ka puta ko to Pov ii> ka ruku atu ai ki to Wiiaro Paremata, ki to tapahia niai o to Pirimia a tatau wha.katakatika., hoi ivira ka mohioda ai. ko :a tatau vmakatikatika mo haero i i im\i mrano! o to Piro 27 tao atu l-:i to Pi re IM. ■". Ki to kore to Pirimia o pai. katahi poa ka kaha tonei kupu te \vi;aka\vh;ti k; Indira nid kia to Kuini. ('(. Mehemoa ka haoro rata i i waho onm nranid o emd pire, ki to tapahia md ■.■ km-' tatau o tika ki to haoro ki i ru.i'.'.i i to mihi ato Kuini, no to moa kua tak-i tarau ki waho o to mihi a to Kami. 7. Xa mo ni, f a kupu i roto i uiua nukap.ika opa ana ki nya Wheima Maori, e moa ana to Kuiui moo whakaata a.iu kia Wi Pore, ho moa tona hoi ma ona .Minita, i Nui Tiroui, a kua puta tana kupu kia tukua atu. taua ino;i kia wa'aikaarohia o ratau. 8. Ko to whakfimarama ato Pirimia ito Hui kite Waipatu koto "Trdti." -.uarua tonei a to Kuini mo tona. hv; Maori, ara ko to Pnv o 27, ko to whakaamnui a ne;a mor.-hu. i). Mo whakatopn ::,o;a taha o rua to whakatu i to Poari me to ta'ia turaki. Id roto i to whakatikatika i euei Pir-. ma tone: ka loopu ai ii,L, r a !\vi o m_M Mot a o ran. o Aotearoa. mo to Waipounamu. mo wliakatmatika. i i tv ran.4lma.rie. i te a roll a. i to e hereiierea ana. 10. Ko te take pooti -Ah. ma, ko to whakaaro teiiei a 104 a morelm. mo 10.ho ra.taa i wa«.;manui o onoi Mo in a tokerua. o i Pere in; .Mohi To Atahikoia. IJooi ano to whaka.o no;a, take o tenoi llui. i whakatuherad.i noi i to Ml o no;! ra o M.-i IS:)!), a, i whakapnakinu te whakaotino'a o take o tonei llui, i te '.) o ra o J lane lsi)0, kite aroaro oto ilui me to Tiamam.. i Lena re To Auia. 'J iamana.

Piotongaio. lln n'e is LS<)<). Ki :c Ktita o "To Puke Ki Uikurangi," tena koe me to Komiti, kia ora ki;i, ora, e hoa mau e uta atn onc-i kupu korero hoi haringa j.tu ma "Te Puke," ki nga Motu e ma, i tu tetahi Hui ki Omanui, ho moa powhiri na nga Rangatira o tana Marae. Tuatahi, he tangi ito matonga o tetahi Tamaiti Rangatira, i ranga ia to Arawa. mo Tmvharetoa, i puta mai i i - oto ia tc Rangiita. Na Te Rangiita. Kg Tuteawha. •' Tcumu. '• Te Auroa. •• Toki. " Mokonuiarangi. " AramaKaraka Mokonuiarangi. " Atareta Mokonuiarangi." " Rangihaoa Mokonuiarangi. " Hira Mokonuiarangi. ka mutu tena, take. Tuarua, ko te pooti mo te Heuheu, mo te heoi i pahitia e te rua ran tangata. Tuatoru, ko te kohi moni i raro i te mana ote Kotahitanga, heoi i pahitia e te ma ran tangata. ko tenei Hui he whakatopu i a Tnwharetoa, kia pooti i tona tangata 'i a *e Houhen, kia tu hei lloma ino te Koroni, mo Mohi Te Atahikoia kia tu mo te Tai-Ra-whiti, kua pakaru a Tuvharetoa ki tetahi, ki tetahi, mo te whakapono kia mau kite whakapono, kia mau kite awhina ite tangata, ko nga rangatira i tae ki taua Hui, nana i paahi enei take. Nepia Matenga, Tepapanui Tamahiki, Hira Tewairama, Terangi Tahau, Mere Hapi, Ngamoto Wiremu, Hemopo Taihore Raurangi Wiremu, Hami Pahiroa. Nga ra ngatira

nan • i povlnri. Homopo llikarahui, Poihipi Tokamo. llohepa Tomaihi, Erueli Topok ), 0 hoa tona, koe, hooi na to hca. Ma,mi Pa.blroa.

LV.\\ airarapa. i!:u:e 22 lSiif). R .Y.i t TlUp'.ri o Kunii kai to putunga 10 o "'LV Puke Jvi liiknruu:;:." ka pyuria 'it ' to luuiiura o npi langata o Vv'airarapa nvo nga iloia , •npiri i io 22 o ' lti'.ihoi rauuurn, '.v* •k.i:i:vr;:i.vr imo t-liia*ut (".v., < ligr.ri ko ',v woa".i\) ;i Apirana i . .>! A. \Aj. P. K.I. panuici i atu e matau i imoi pur:!i: g.. Ko:ahitang i o To Ante. V 1 at a<) to Par.: ire t-« 28 o I La:io IS'iO. ka "tri;n :i;;ii ngaahuar-ka whakanui, ki to j-a o tc Kuini. ka takot ) c -alii' take ki to ma rae. Ko uga k:i;('!!<.'! a Apirana Ntf ila. ara. te whaKapotonga:Ko to kupu ruatahi maak'a. Iw whakawatoa i a'.i. ' o kouiou ng.ikau hoki. mo tv kupu i |ia!!aiti,i i mua a!-;;' nei, eto ana a:i ki le )o >ti Memo. i rL-ii i tan. kaoro an ite iono i •c- ;>). ;i .) to Tai-P:iwhiti i :»u e ha.-iv nei. ko to 'whakaniM <; tokil takiwa. Toka-a-Taiaua ki \\ i al-apauki rero, ko ta r;-.t;.i; ji ot: i tonei I.ui ]::o Wi 1 Viv. e koiv o pakan:. Ko au o haore lU'i in- kai whakahaere no le Notahilaliga, o i:-_ra Tamariki o to K;troll 0 Te Ant'.'. iu'i mnri t<> tino wh.a kaniaa-ainatia. ai on a tano tikaoga. engari lie main i kimihia. e ::<_ r a Pa; Tamariki ote Iwi Maon, kna, whiwhi i nga m.ilauvanga oto Pakeha, kei to z irere ton: 1 , t' 1 lioko ato Maori ki to mate, i i nga mate t'-iii wiiaiifihaore Koi rimga 1 to Mot-u nei mo to Iwi Maori, ka m to rat m Kotahitaaiga, ho mahi ma. uaiei roopti. ho uiui i nga take mate oto iwi Maori, iio kinii i nga hnarahi o laoa. ai I'Uoi uiato tc: kna torn onoi ng-i tail o kinii ana. ka tnkin inai ko an wlrik'iitiu.u; l i tana !votaliiraki ma.rao kutoa o t" Moni. Kia i iro ai nri o maian Kanohi ano o tirotirr) re a'ana ota tc Ma'.:ri noho, meheinoa ktn ta Wairarapa noho to ora. koi ana he nolio nia to Lwi Maori, niehonioa ko: tuM atu talcswa to ora, ko nga ahn;i o i\-ira e whakaatn atn kite Jwi nni toil'.i, kola i marania a; toiiei haoro i tonoi wa. i-j ora ana eta'ii Iwi o tata'.i i n'/a, mah: tokatoka noa iho. n:i tv homanawa noa. o ka t-aliuri ki to w;!aka.;ipiUipn i[i[)i, ki to wlia'capai \\ hi'iina, a u ora ana. i re m.m ka whai nga Tai-Taniariki. kei roto ia rasau ite pouriiant,' i. ara i to c mahi ana., e lara l;oki i to takiw;i ponoi ui ■. Wairarana, kei roto i to Pakcha e noho ana, e niaiii ana. Kei to whakamahi i W henna, tetahi crania nni mo to Maori, ahakoa \\ henna aku o n.ufa Tipana, !:e Wherma ranei i rotia mai, i hokoa mai raaioi i to Kawanatai to Pakeha. K hono ana touei taalii a nu'a 'lamai'iki o te Ante ki ora mo to Whenna ki n<ja Kara, ki Kaiwhakaako i Karaipitnre, eni;ari c inotnhako ana ko ia i r.aianei ki to tirotiro, ki to whiriwhi i nija mate tmana, o kore te Iwi Maori o taoa te whakakotahi i i 'l'ure, e liiotu ko ana te ahua oia takiwa, o ia takiwa o tatau, engari ia nga mate tinana e vita tonn ana te pec hi i katoa, kaore he Iwi i hapa, engari to tatau ahua Maori e rite ana, uia konei pea te Iwi Maori e taea ai te whakakotahi, ma te whakaaro kite kimi tahi, a kite kopare tahi i nga mate tmana, ma te whakaavo kite aroha mete mate oto Maori kia raua whakamaori. ; 'Tenei efcahi take mate kua kite-i, e rna aku e whakaatu atu ake i naianei." 1. ]vo te pakoko o nga Wahme IMaori, kaore e whanau mai he L T ri, i pakoko ai etahi i te moenga tutnnxtanga i te taane, na liga mahi hianga ite itinga, te puremu te huhua o te taane. 2. Ko te moe whanaunga, uie fcitiro kite ngaronga o nga kawai Rangatira o te jMotu, ka lnarama ai koutou na te moe whanaunga i ngaro ai, na ratau hoki na nga Rangatira i tino pupuri tera tikanga. heoi nga kupu mo tenei wa. E tae atu ana au ki nga rohe l atoa o Wairarapa haere ai, i roto i a Hurae tae atu ki Heretaunga, hei reira rawa au rnohio ai ki to koutou ahua, matau ai hoki ki nga take hei timatanga mo taku Kotahitanga ki

tenei takiwa. engari :.C.i\\ mea i tonei \v. me ata titiro mai kouiou: kia hj" ra ni.ir-i ; i ruuga i ta in ata n mahi ka takahi ai ;o, uuitau, ina lioki koi to whariki haore ki raro i nga waowao o nga Rangatira mo nga tangua luatau o to Motu. whakarongo korero ;ii, maka, akv ai i otahi kupu hei whiriwhiri ma raiau. "To Puke Ki ilikurangi."

Ki "To Puko Ki Ilikurangi" Ho whakaaru atu timoii to whakaaotanga a nga 11 uig itira o Ng rtti-Porou, mo to Waipiro kia whakakor.'a i ningt i nga Hai Maori o tora takiwa. Itu ho llui maku ki W ii::ix*K;: - hika, to Kawakawa, Komakowhaili, to 1! >r>. Mangahaiu-a. Whaavponga, i to wild o Aporira, noi. mo to wiki timatanga o Moi. a i lim katoa nga Pariha o Ngaati-Porou ki o'H'i waahi. ko nga kupu onoi i oti. 1. Ka whakapiruautia, nga Turf ui" \vi>. wliiu o whaiinana noi i naianoi mo v ivai. mo to whakanni mai raiioi i to VwiipiiM ki roto i nga wharo nunui o tora takiwa. 2. Kaoro o tukua. ho Waipiro king-> whakararu, kawo mato. amo tupapakn, turoro ranoi. ki nga hui ranoi. ahakoa ho aha to take ho llui Ka>-akia, Kawan-a Whaiv. tangilianga Maivua. Shikari, Kirihimoto aha ranoi o in ki tora takiwa.. Ma nga Koniiti o ia Pariha, o ia Pariha >■ -wha.kahaoro onoi tikanga. i tuiiia. rawatia ono. Avhakaaotanga kite pukanuka. haiuatia ;;:.<■ mj;l Lingua i ta;> mai ki nga IIu:. Ko Ngai-Tai. ko t.' whanaii a to Ehutu me '■■ whamaa a. Ma;-'!. Una whakaao ;iui ki to pc-iii : t.' Waijiiv.) i ruuga i nga ifui Maori o rataa ir.i takiwa. ko to whamm a, Apanui koi t.> w.iir.whiri i to.ioi take, mo Xgaati Awa aim Imki. Ma. ti' "Pako." <■ w'lakaatu tonoi tikanga, nui ki to Motu. c noi o to Kotahkanga.. o nga. 'Faimuaki o To Auto. Uooi Na Apira'.i:iT. Xgata. ivii-whaicaliai':'" <> t<' Ivoialiitanga o to Auto. Pcll.-i-o !iil!!c2lJL!llS»J).

Reta tautoko i te Ngakau Pouri.

Kite UNKNOWN "Te Puke Ki Hikurangi." E hua tena koe. ma te Ataa koe e tohu. Heoi te mihi. E hoa i koa taku ngakau i taku kitenga i to tuhituhi i te ngakau pori. h.- niarama. hj" rika. in-- p mo an a knp", a, L-[\'/\ ho lautoko mn aua tik:mga t:m> jiai linn Tapu. I nuta ako i:ei i \vh ikaai'u totahi i'akika i Paraih. ki to lako o to koiv pik; o t >:u> I\v;. hauuga n U' nniii kohuru o "tu, o wiiakak uv :in t. i lo luii o t:- kopu, h ■ kai k )huru lu>ki enei, ho takahi hoki u rit.in i t" tikangi o to At i.i, i t-):i i li -i;'i. lgi '- r -' tuu'it.i kia mil. ki i miha ii.lj l ft airiki, ka n>a u o jMpii am ka 111 ~:i ia. k ) Lo. Tupoka p.>a lo tako katahi ka ata rapn ia, ka whakamalau. ant, i whiriwhiri ia. i otahi knri. ka. whangai ki w Tnpeka. kaoru i alia to whaka.tipuranga tuat:ahi,. eng.iri ka hai ki to rua. u nga whakatipuntnga kua timata to pukoko, ka tae k) to torn Una. pakoko haere nga kopu, a_ ka, ata rapua nga waahi whakatipu I'ri. lea kitoa. kua Iwikoiv aua waahi. ka ata titiro ano ia ki nga toto o nga Tamariki o "whanan ma' ana i nga Matua kai Paipa, a, kite whakaaio kvi to lie aua toto. no reirai ki ai ia, he mea, kino to Tupoka mo to tangata, ae, he moa maumau, ho moa kino to kai i nga Waipiro. i mga Pia, i nga Tupoka, i to Tii hoki, ko njga kai ngawaH. nga kai rika mo to tangata kia kaha to whakahaoi'e i onoi tu tikanga kia ora koo. Ilooi na to iioa aroha. Xa Poronka Peiioha. Whanganui. liune is, ISOO. Koi te araia to main whakanohonoho taxtgata i nga Whonua o to Tai-Pawhiti o Aotearoa i to nui o nga ranu-aru o pa ana ki nga Whonua e puriiia ana e nga Kai-tiaki, me era atu Whonua Maori. Ka tukuna atu ki a koulou otahi tikanga mo runga mo aua Take, me nga Whonua Maori katoa, hoi tuku mana atu hoki ki uga Hapu Maori, hoi wbakahaere i o ratau takiwa. Ko tenei Take kua waiho e te Apitihana htsi turaki i te Kawanatanga, e ki ana te Apitihana ma te Paivmata tonu e whakahaeue taua tikanga. Kua puta he kupu wliakapae mo nga tikanga o whakahaerea ana hei w.hakapata thvhikete mo nga apiha

kaipuke, me nga tikanga e rapua ai te matauranga o aua tangata. E maharatia ana he mea tika kia ata rapua mariretia aua mea katoa, a ka whakaturia he Roia Komihana hei whiri-whiri i aua putake. "Te Puke Ki Hikurangi."

Tiniwaitara. Hune 12 1899. Kite Etita o *'Te Puke Ki Hikurangi." E hoa tena ra koe, me nga tangata mahri, q to tatau taonga tae atu hoki ki nga oranga Kaumatua Taane Wahine hoki, me nga morehu Aitua e noho mai na i tena kainga, heoi ma te Atua tatau e manaaki, e whakakaha, mana hoki e tuku mai he marama kia kaha ai tatau kite whakatere haere i to tatau Manuao, ia ra, ia wiki, ia marama, ia tau. heoi ake enei kupu. E hoa tukua atu enei kupu hei hari atu ma te "Puke" kiia marae, kiia marae, o Aotearoa, mete Waipounamu, hei titiro iho ma oku hoa matau, ma ratau hoki e whiriwhiri te he te tika, otira kei pouri oku hoa e tautoko ana i taua putake, ara, mo te panui ate Kawanatanga i roto i ana Kahiti, e penei ana taua panui me mutu te mahi a nga tohunga Maori, i nga mamae e pa ana ki runga i te tinana o tona Iwi Maori, i te mea kei te mahia kinotia e aua tohunga, otira e tika ana pea ki runga i etahi o aua tohunga, kowai hoki au ka kite atu i tona waahi, i tona waahi. toku nei whakaaro mo runga mo te panui a te Kawanatanga, e penei ana ko te takuta Pakeha mete tohunga Maori he rite touu raua, e mate lina te tangata i tetahi, e mate ana i tetahi, e ora ana i tetahi, e ora ana i tetahi, no te mea hoki e rua ahuatanga mamae kei runga kei te tinana o tenei Iwi ote Maori, ko te ahuatanga o nga Tipuna, kei te heke tonu i naianei, otira e aku hoa panui i aku kupu kaore aku whakakino kite tana Pakeha, me te taha kite tohunga Maori, kaati ko ahau rawa nei ko to koutou hoa nana tenei panui, ko toku hoa Wahine kaore rawa au e mohio hei hoki mai ki au, e mohio ana nga tangata o toku nei kainga, taea katoatia e au nga takuta katoa o toku takiwa o Whanganui, o Pauiutana Nota. Heoi pau ana toku oranga i toku haerenga ki aua takuta, a, me to mii hoki ki toku kainga, e utua ana e an tc £5 mete £7 i te haerenga kotahi mai o te Takuta, me toku manawanui kite pupuri i nga tohutohu a aua Takuta, heoi kore rawa i hoki mai te ahuatanga o toku hoa Wahine, heoi e oku hoa katahi tooku whakaaro, ka hoki kite kupu ote Karaipiture, e penei ana kaore ahau i haere mai kite whakakahore i te ture i nga Poropiti ranei, engari kite whakatutuki. Heoi tae ana au kite tohunga hei mahi i toku hoa, heoi hoki mai ana toku hoa ki au, me te puta hoki o te morehu o a maua tamariki, heoi kaore he moni i pau i toku taenga ki runga ki taua huarahi. Heoi e oku hoa e tautoko ana i ta tatau panui, ehara i te mea he whakahe kite panui ato tatau Kawana atawhai, engari e whakamahara ake ana i to tatau ahuatanga ano ito te Maori, kei tino nru rawa atu nga whakaaro o tatau mo runga mo te panui ato tatau Kawanatanga, otira ko koutou e noho mai ana i marae nui o Aocearoa o te Waipounamu, ma koutou hoki e whiriwhiri iho te ahuatanga o enei kupu katoa, tae atu hoki ki to tatau Kawanatanga. Heoi ano kia ora, kia kaha ate "Puke" mo toona kaha kite haere kiia marae, kiia marae, me enei kupu kore noa iho i runga i a ia. Heoi ete Atua manaakitia te Etita me ona kai tautoko katoa i raro i a ia. Heoi ano na to koutou hoa iti rawa. Na Maremare Reupena.

Takapau Hawkes Bay, June sth 1899. Kia te Honore Etita o "Te Puke Ki Hikuranga" Mr Purakau Maika. E hoa tena koutou ko boa mahi i to tatau taonga, kia ora koutou. E hoa taia atu te pukapuka nei, kia rangona atu enei korero o te Tai-Whakararo, o run CT a ite ahua o nga whakaaro o era rwi, mo runga i te whakaaro ki nga Mema o te Tai-Bawhiti, te whakaatu mai a te tino Hekeretari o te Arawa. Heoi ano. T. H. Teipu Tarakawa.

Matata Mei 29th 1899. Kia Tamaohu Tarakawa. E koro tena koe te noho maina i runga i nga aroha me nga manaakitanga a nga

Rangatira me nga Iwi e noho na kce i waenganui ia ratau, tenei to reta kua tae mai, kanui te mihi iho ote ngakau, e koro tena koe te wairua o nga tini Aitua o runga ito waka kua rongo maina koe i etahi, kanui te ora o nga Hapu o te Arawa, kaore he mate, ko te tupapaku o konei, ara o Ruatoki, ko Akuhata Te Hiko Mokonuiarangi, kua rongc pea koe i tena, ko te tupapaku o mua atu ia Puhou, ko te Whau Hipora Tamaiti, ko te tupapaku o muri mai ia Puhou, ko Huia Henare Te Pukuatua, haunga nga tupapaku tamariki, kaati ena. Mo nga rongo pooti, ko te Mema ote Arawa, ko Tamati Tangihia, he iramutu no Huta Tangihia, o matau o Ngati Rangitihi, he Awhekaihe, e mohio ana koe, he rangatira toa i Whakataane, ehara i te mea whakaatu e matau, engari na tona hiahia tonu, ehara i te mea ki atu, engari he tarai nana, heoi hei aha ma tatau. Ko Ngatiwhakaue, kai te pakaru kia Wi Pere kia Mohi, penei ano a Ngatipikiao me era atu Hapu o te Arawa, engari a Ngatiawa, a Ngatipukeko, a Tuhoe, kai te topu kia Wi Pere anake. I metia ano a te Pokiha hei Mema, engari kua kore pea, kua tukua tona pooti mo Mohi, kia kaha kia Wi Pere, koina to tatau Mema, haunga tetahi o korua a Tame, waiho ma matau e titiro te ahua o tona pooti, kia kaha te whakahaere i te pooti oWi Pere ki enei takiwa. Heoi kahore atu he korero ko>' nei anake, kai te penei tonu te ahua o te pooti o nga Mema, me nga kupu kua tuhia i runga ake nei. Kai te tu tonu te kooti o Rotorua, he whakaheahea i te kaifcao, i te Rotohokahoka, kua hokona a Okoheriki mo runga i nga mokete a te Kawanatanga. Kei te bokona hoki te maunga poroporoaki a o tipuna a Ruawahia, etahi o Ngatirangitihi, kai te 19 o Hune ka tu te kooti o Maketu, ko nga Whenua katoa o te Arawa i te Tai-Moana. Heoi ka huri, na to potiki. RaureLi P. Mokonuiarangi.

Ki nga Iwi, ki nga Hapu katoa, katoa, katoa, o te takiwa Pooti Mema o te Tai-Rawhiti.

He whakaatu tena ki a koutou, ki nga Iwi Maori ote Tai-Rawhiti nei, ko Tamati Tangihia (Thomas Savage) kua tonoa kia tautone mo te tiinga Mema mo te Paremata a tenei pootitanga Mema. Ko nga putake hei mahi mana. Ist, ko te mana o nga Rangatira Maori, kia whakahokia mai kia ratau, pera mete ahua o nga Rangatira o nga Moutere i Hawaiki ma. 2nd, ki a ata whakahaeretia te ako i nga tamariki Maori ki nga kura nunui a te Pakeha, ki nga mahi Roia, mahi Kai ruri, mahi Iniana, ki nga, mahi Kapene Kaipuke, ki nga huhua mahi nunui ate Pakeha. 3rd, he wetewete i etahi o nga Ture kati ate Kawanatanga i runga i nga Whenua Maori, kia kimihia he oranga mo nga tangata Maori, i runga i nga Whenua e noho mangere ana, ko ana whaikorero ka perehitia ka tukua atu ki nga wahi katoa ote Tai-Rawhiti, a muri iho o te Kahititanga o nga Mema etu kite tautohe mo te nohoanga o tenei Paremata e haere ake nei, heoi kia noho mataara koutou katoa e te Tai-Rawhiti, kia tiaki i o koutou pooti, hei kawe atu iaiaki te kimi i etahi Ture hei oranga mo tatau. Whakataane, Times print.

Turakina 26th 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." E hoa tena koe i roto i te maru o to tatau Ariki i te waahi ngaro, he rnea atu tena kia pai koe kite tuku atu i ena tikanga ka whakamaramatia i raro iho na, kia kawea atu e te "Puke Ki Hikurangi" ki nga waahi katoa o nga Motu e rua o Aotearoa mete Waipounamu. . I tu te hui a te Iwi, Ngatiapa mai 1 Bangitikei, Turakina, me Whangaehu ki tai, i te Paraire te 28, te 24, mete 26 o nga ra o tenei marama kite Takurua, whare Komiti i te Kopiro waahi o Turakina. Koia ka whakaatutia i raro iho nei nga putake i oti i taua hui, i tino paahitia rawatia e te Tiamana o taua hui, e rioani Taiaroa. Take 1. Ko te pooti Mema mo te whare Paremata o te Koroni o Nui Tireni, kna penei ta Ngatiapa, tino tuturu, kaore rawa tenei Iwi e pooti Mema. 7 Take 2. Ko te pooti Mena mo te Paremata o te Kotahitanga o nga Maori, kua

peri9i ta Ngatiapa, tino kupu tuiuru, kaore rawa tenei Iw» e pooti Mema. Take 8. Ko tenei Iwi kua tino puta ki wahc o nga mahi a te Kotahitanga, kua mutu te tautoko a tenei Iwi i nga mahi a nga Iwi o nga Motu e rua nei, o Aotearoa o te "VVaipounamu. Heoi ano. Hiroti Haimona. Hekeretari o te Iwi nui o Ngafciapa.

Taranaki. Hune 23rd 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," he tono atu tenei naku kia koe, kia tukua mai e koe he Nupepa i nga marann katoa, kite Poutapeta i Baihotu Taranaki, kaati. Na to boa Na Ketu Taiwe.

He Panuitanga. Mo Wiremu Ngapaki, Mawake Whare, etu ana ki Kaipo. Waitotara Hune 21 1899. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi" ara kia Maika Purakau, tena koe. Mau e tuku atu a matau kupu ki nga Iwi o te TaiHauauru o Aotearoa, koia tenei, e tautoko ana matau tenei Iwi, a Ngarauru, a Ngat • - Pourua ia Wiremu Ngapaki hei Mema m o te Koroni, ate tau e haere mai nei. Na e nga Rangatira whakahaere oikanga o tenei Iwi, o tenei Iwi o koutou, tena rae nga Iwi, tukua mai hoki to tatau taonga i tenei tau, ki to koutou whanaunga kia Wiremu Ngapaki Raukawa, maana hoki e kawe o tatau mamaetanga kite aroaro o nga matauranga. ara kite Paremata ote Koroni o Niu Tireni. Heoi ano, ko matau Ingoa ka tuhia iho nei.— Whakarua Tamaiparea. Hetaraka Tautahi. Wiremu Kauika. Raumati Pomakariri Poharama Te Ngarutahi. Tahu Ratana. Ropiha Rangihaukori. Tiweka Tahupoki. Kahukaka Nuia Manaia. Pairama Teao-ote-rangi. Hoani Te Uawiri. Katene Aperahama. Tapapa Whiro.

HilLVjtO. 11 , ,0, ,0 Ronjonvaiwahin i> Mahia, 10, A ■ ,0 Ngati-Kahungm in, on a robe kntoa. \\x liroa. 20, ,0 , ,0 Ngat i-Pahauwcr a, Mohflka, r>H, ,c>, ,6 £111, , '2 , ,0 N< i te Kivihin: iete ka kohia. Rongomaiwanin l> Mahia, 10, „o, ,0 Ngai i-Pabamver a Mohaka, 51 „o, ,0 Huihui katoa . £17S o ,c

N'ireaha Tamaki, 1"), II, Tangatakino, 15. Painetu Ngatata, 10, R. Tuauru, 10. Ngwhiro Marakaia , 15, Hereniaia Maika, 15. 11. M. Tatere, 15, Pahau Hoone, 10. Wirihana Tarewa. 10, Rihipeti Tainaki, 15. Meri Ngawhiro, 10, M. Hereniaia, 10. Krina Rangitapu, 10, P. Tatere, 10. T. llangitanira, 10, Wairama Pahau. 10. Mata liamuere, 10. Rata Painetu, 10. Mako Wirihana, 10, Ruma Karaitiana, 5. Poeke Kereopa, 5, Rora Paineta, 5. 11. Rangitainra, 5, Taria Materoa, 5. T. Ilakaraia. 5, One Hopa, 5. N ,r a\vhiro Hennaia, 5, Hina Ngawhiro, llohopa Tateiv, 5, Huia Himiona, 10. Akenehi Mohi, 5, Rahira Mohi, 10. lletariki Matao, 15, Mohi lhaka. 15. Kopa Takawa, 10. T. Ao T, Mikaeva, 10. iiiTemaia Mohi, 5, To Wai Mohi, 5. Maiha Uamuera, 5, Pirau Hamuora, 5. Himiona Rangimatvianui, l->. To Wharepuni Hetaviki, ;>. Kahupare Hamuera, -«-0. Tu Morehu Kimiona, 5. Ngaraihi Te Kopa, 10. Total £20 „ 10.