KO TETAHI KOREROTANGA ATU KI NGA TIKANGA I NUI AI NGA TAONGA O NGA PAKEHA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VII, Issue 1, 1 January 1860, Page 7

KO TETAHI KOREROTANGA ATU KI NGA TIKANGA I NUI AI NGA TAONGA O NGA PAKEHA.

Na, kua kitea te matau o te tikanga—kia kotahi te mahi tuturu, mo ia tangata mo ia tangata, ka nui rawa te mahi e whakaotia ai, i ta te mea ka mahi ke te tangata ki tenei mabi, ki tera mabi. Na, ka taburi takirua nga kamura yrhare kite banga ite kaipuke, ekore e rite ta raua hanganga kia taki kotabi kamura kaipuke. Na, ka oti te kaipuke, ekore e penei te roa o te maunga o te kaipuke, ekore boki e rite te kaipuke i te pai, kite mea kua banga ete kamura kaipuke laki kotahi. He mea kua whakaritea hoki, kia oti te whakaako o te kai banga kaipuke, katabi katuku atu ia bei kai hanga i tetabi wahi kaipuke, ko te mea tenei e tupato ai te Pakeha, ka he le hanganga o tetahi wabi o te kaipuke, ko reira kino ai te kaipuke katoa J e whitu nga tau e wbakaako ana te tangata ki taua mabi, katabi ka kiia he mohio, koia ano te take i kake ai te utu o te kamura kaipuke ki runga ite utu ole kai ngaki wkenua. Ka whitu nga tau e mabi ana te kamura kaipuke i tana tamarikitanga, bei whai mohio ki taua mabi anake, me he tohunga ra ia ki taua mahi, me he hira ake ia i tons j utu, ekore ia e matau kite hanga te kapebu hei arataki, ekore ia e ahei te hanga ite punga hei pupuru mo te kaipuke kua oli te banga eia. E rima ranei, e ono ranei, ki tetahi ki tetahi, o ana mahi ranei nga tau e wbakaako ana ia kite hanga kapehu, kite hanga pui nga ranei, katahi iaka whai mohio. Na, ka k mabi tonu ia a tupu noa te hina o tona

upoko, ekore e taea te hanga e ia te kapehu tika rawa, te punga maroro rawa ranei, i nga kapehu, i nga punga hoki kua oti te hanga i mua atu i a ia. Na, me whakaaro koutou kite wati: ekore e taea te hanganga o taua mea e te tangata noa iho, ka kiia te wati ka tika tonti te taka* hanga o nga ringaringa mo te rangi kotahi; mo nga rangi e whitu ranei, kei te hanganga ote wati te tikanga. Na, ka mea nga tangata tokorua kia tutaki i a raua tokorua, he whenua ke nona,tetahi tau noa kibai tetahi i kite atu i telahi, na ka. whakarite raua i te taima hei tutakinga mo raua, na ka tika tonu, na te takanga ote wati. Na r ka nobo te tangata i te tuawhenua, ma te wati ia e whakamohio kite paringaki te timunga hoki o te tai o te moana nui, rite and kite ata haere ote ra. Koia auJca mea ai, ma te tangata mohio rawa e.taea ai tera hanga te waii. Ekore e mohio wawe te kai mahi wbenua, te kai hanga kaipuke, mete kai hanga punga ki tenei mahi; kia roa ia e whakaako ana, katahi ka taea te hanga wati e ia. Koia auo tenei e whakapaingia ai, kia kotahi mahi tuluru mo ia, tangata, mo ia tangatu, mana e tohe kia tino matau ia; ki tana mahi, otiia me i whakamohio hoki ia ki a era atu tangata mabh Na, kite mea. e mahi ana ia i te whakatupu witi ranei* riwai ranei, kja mohio ia kite taumi i tana waka, kite baro muka, kite whakairo rakau, ptiia kia kotahi te mahi u ake mana, tera e pai atu ai i a era tangata atu e malu.ke ana. A, e kitea ai e nga tangata katoa,. e noho mamao ana ? te lua wbenua ranei, e noho tata aha ranei i te takutai moana, i ieiahiinabi e whiwhi rawa ai ratou i te utu, i te utu o tetahi mahi atu ranei. Na, me tahuri ia ki . tana mahi. Na, e noho ana ia ite tuawhenuaii e momona ana te oneone o taua kainga, ka kite ia, tera e tupu rawa ai te witi o taua kamga i era witi atu o nga, puke puke o te akau: moana. Na,. me he awa. he wahapu tika ki* te moana, hei kawenga atu mo tana witi kite taone, ka bohoro ia te whai rawa be utu .mo ana mea.. Ka-mohio pea tote- tua whenua tangata. kite hoe waka, otiia ekore pea ia e mohio kite mahi kaipuke ite moana. Na ka whario rite kite Pakeha, te mohio ite tangata noho takutai kite kaipuke. Koia hoki ma nga tangata o tetuawhenua e whakatupu witi, waihoki, na nza tangata takutai e mahi kaipuke, poti hoki. Na, tenei ake he wa, ka whakamataa ratou te tere kaipuke nunui, me o ratou tamariki hoki ka mohio kite hanga kaipuke.

PUKAPUKA NA WI TOETOE. Atiria, Wiaa, Hepeteraa 23, 1859. I te warn o nga ra o Hanuere, i te tau 1859, ka eke abau ki runga ki t$ inanuwao o te Atriana ki a Te Nowara, ka rere mai i Akarana, e rima wiki erua ra, ka lu ki Tahiti a ka kite ahau i taua whenua. Ko nga kai, be bua rakau, he panana, be orani, he kokonaiti: kahore hoki e tupu te kai i te kino o te whenua, i te kaha hoki o te ra. E rua wiki e rua ra ki reira etu ana, ka tahi ka rere, e witu wiki mete ba« whe, ka tu ki Atnerika ki Iparaiho. E torn wiki mete hawhe ki reira elu ana; katahi ka rere. Kotahi wiki e wha ra e rere ana, ka tae ki Kautorona. He moana kino taua moana, he hukarerc, he ua, he hau, he matao noa iho, kahore e puta te ra, kahore e kitea te moana ite hukarere. Ko nga rangatira katoa o taua mauuwao, ka nui te pai, te tiaki pai i a au, rukauta tonu aua rangatira o taua manuwao i a au, kei mateahaui te hurl o te kaipuke i te kaha o te hau o taua moana. Te kau ma rua wiki e rimi ra e rerere ana to matou kaipuke, ka tu ki Aparata ki Atereto. Ko nga tangata o taua whenua be Faniora he Ingarihi. No reira ka rongo matou kua whawhai a Atiria raua ko Paranihi. ***** Kotahi wiki o to matou kaipuke ki Aparata etu ana, katahi ka rere: kotahi wiki e wha ra e rere ana, ka tu ki Meteria, ko Ngapuritana te ingoa o taua iwi, rokohanga atu e matou, kua tae mai te tima ki reira hei to i to matou kaipuke, katahi ka toia e te tima, e wha ra, ka tae ki Atiria ki Arakuiha, ko tetahi taone hoki tera o taua whenua, ko Arakuiha. E rua ra etu ana i reira, ka puta te tima o te rangatira nui o nga manuwao katoa, a Pirinihi, ko te teina hoki o re Kingi o Atiria, katahi kapupuhi to matou manuwao a Te Nowara, me nga manuwao katoa o taua whenua, tangi ana te umere o nga manuwao katoa, pupuhi ana nga repo o uta, he tangi liohi ki to ratou manuwao ki a Te Nowara. Ewha ra ki reira e tu ana, katahi ka rere ki Teriela, ko tetahi hoki tera o nga pa nui o taua whenua. Ko tahi wiki ki reira mete kawhe, katahi ahau ka haere ki Winiha, i haere i runga i te tima haere uta, maua ano ko taku rangatira, ko Rata Heta. Ko tahi po koiahi ra e rere ana, ka tae ki Winiha : ko te tino pa nui tera o taua whenua ko Winiha, kei reira hoki te Kingi e noho ana. Ka nui te pai o taua taone. Ko nga whare, pcna me nga maunga nuoui te teitei, 'ko te maha ote tangata, pena ano mete narmix te hua. Ko tahi wiki aku ki reira, ka

tukua a liau e taku rangatira ki rolo ki le whare perehi pukapuka, liei wbakaako ki tc reo Maori, ka noho maua ko taku tamaiti ki reira. Ko le mabi o taku rangatira, he arahi tonu i au kia kite i nga mahi nui a te Pakeha, i nga whare lahu inoni, i nga whare hanga pu, i nga mabi nui kaloa, i nga whare mabi kakahu, i nga whare mabi rino. .Ka nui te mate nui o taua i*vi ki tc tangata. E hoa e Te Mete, e koro eTe Kawana Paraone. Tena ra ko koe. Ka nui taku aroiia atu ki a koe, i roto i nga ra i roto i ngaiau, he tangi nui taku ko te mamai hoki kei toku ngakau, e kore e mutu mutu ki a koe, ake tonu atu, amene. E koro eTe Kawana Paraone, tenei ahau ka kite i tou lupunga ake i to te Pakeha, kua kite katoa ahau i nga motu nunui i ngamotu ririki,aka kite ahau i ou mano tini e npho atu nei. Kahore lie iwi pai i kite ai ahau ki nga motu kaloa; heoi ano te iwi ataabua i kite ai ahau, ko taku iwi ano ko te Ingarahi anake le iwi rangatira* ataahua noa iho taua iwi. Kia kotahi tauoku ki Atiria ka haere ahau ki Rananana, kia kite i to taua rangatira i a Wikuoria. Kua kite ahau i nga rangatira o Atiria. Kia lae ahau ki Ranana, kalabi ahau ka hoki atu ki to taua kainga, ki Niu L hoa eTe Mete. Tena ra ko koe. , a e Makarlni. Tena ra ko koe ko te aroba. E hoa ele Peka. Tena ra ko koe. Heoi ra oku mihi mo koutou katoa. Epa eTe Mete, raaue tuku atu taku reia kia laia kite Karere Maori. Heoi ano, Na tou hoa aroha, t" »p Toetoe Tumohe. Kia le Mete, Kei Akarana, Niu Tirani. Mahurangi, „ Tihema 29, 4859. Haere ra, eto matou pukapuka, kite Tari o te Kawanatanga. E boa, ete Kawana, Tena ra koe, te langata bomai i nga lure pai ki Niu Tirani. E kara, e le Kawana, whakarongo mai kit« ritenga o ta matou pukapuka kia koe, mo nga tangata Maori me nga Pakeha i buihui ki ta matou Kirihimete i roto i leneitau. me nga wahine me nga lamariki hoki; jruihui katoa, e whim: tekau tangata. Ka nut te pai o lenei _huihuinga, ko nga tangata Maori me nga Pakeha, kahore i wbawbai ki a ratou, engari, ko te mabi he kanikani, be waiaia, hetakaro, hepurei paoro, beinuwaina be inu pia, he tini noa iho no nga. kai o tenei Kinhimeie. Ko nga Pakeha katoa i whakapai ki tenei huihuinga i te i:a nui o to totou Anki o Te KuiaiiK Ko te mutunga

tenei o nga korero o tenei huihuinga. He lint noa iho nga Pakelia i tae mai ki tenei huihui. Na Henare Haratauo, Na Hoponui, Na Wiremu Pomare, Na Paratene. Nga wahine— Na Terina, Na Miriama. Jvei Mahurangi. E kara, eTe Kawana, kite pai koe, mau e maka nga kupu katoa ki roto i te nupepa, nga korero o tenei huihuinga. Otaki, Tihcina 9, 18S9. Ki aku hoa aroiia Maori, — E hoa ma, e aku hoa arolia Maori, tena koutou. E hoa ma, whakarongo mai. E rapu ana abau kite take i liipu ai nga raruraru .o tenei moutere o Niu Tirani, ina hoki, ka maba nga tau i korerolia nga tikanga ki a tatou, kahore ano tetalii mabi kia oii pai. Tena, na te aba/i kore ai e ata oti? Ki toku whakaaro, na te whakakake o te ngakau. Ko tenei tu whakaaro rite tpnu kite he o tatou tupuna o Arama. I te laima hoki o Arama, kihai i bona e Te Atua te oranga mo raua, kibai hoki i buna e Te Atua te mate mo raua. E rite ana hoki ki a tatou inaianei. Kua tae mai nga Minita ki a tatou i te luatahi, a whakaaturia aria e ratou te oranga mo te wairua; muri iho, ka tae mai ko te Kawanatanga, ka korerolia e ratou te oranga mo te linana. Kei ki koutou, e hoa ma, kei te Pakeha anake tenei ingoa te Kawanaianga, be mea pokarioa ake pea na ratou r kahore, no te whanau o lharaira tenei ritenga mafti, me tenei tikanga Kawanatanga hoki. No te mea, i a ratou e mabi aha i nga mahi o te ture, ara i nga mabi a nga tohuriga, i nga mahi 'wbawbai ranei, i nga hakari ranei, ekore a Ibaraira e pokanoa no te mea, kei te Kawanatanga o Te Atua te tikanga. E rite ana hoki ki nga Pakeha inaianei, ekore te iwi e pokanoa. Eogari kei te Kawanatanga oTe Kuini te tikanga. Ahakoa,;kotahi ano Te Kuini, he tini ona- Kawanatanga kt nga wahi katoa o te ao nei. Me nga rurianga hoki o te Pakeha, chara i te mea no haianei, kaore, no te whanau o Ibaraira: tona ritenga rurianga. Ehara i te mea nojnaianei, no teaakiwa i a Mohi, kaore, no te hanganga mai anb o te tangata; no te mea> i ala runangatia ano te hanganga o te tangata e le Tokotorutanga o Te Atua.

Koia aii i whakaaro ai inaianei; ekore e tuiuru he mahi ma nga iwi langata Maori; e whai tonu ana hoki te whakaaro o te tangata Maori, ko nga mahi rangatira anake, ara, ki nga mahi e whai ingoa ana, ko nga mahi luatahi ka whakarerea. No konei au i whakaaro ai. E tika ana kia ngenge nga Pakeha i te akoranga i nga tangata Maori, no te mea, ka maha nga tau i tohe ai nga Pakeha kite akoi a tatou, kaore rawa e riro mai tetahi wahi o te mahi. Kia rongo mai kouiou. Kotahi torvu te mahi nui ote Pakeha, ko te kura anake. E ! whakaaro ana hoki ahau; kahore he mea nui a te Pakeha i tua atu; heoli nei anake. Ko te mea e whakaaro ano hoki ahau, e puta atu j ana i roto i te kura te mohiolanga ki nga tikanga katoa, me nga mahi rangalira a te Pakeha, e puta ake ana i roto i te kura. Kotahi tonu te wahi pakeke o te kura, ko te reo Pakeha anake. E hohoro te mohio i rolo i Dga tau erua, ko tenei, ekore pea e taea, e ahakoa, me tohe tonu; inahoki, ko te hiahia o tatou o nga tangata Maori, e mea ana, kia rite tahi te ahua o te langata Maori kite Pakeha, ekore pea e rite wawe, ina?— h okv me titrro ~e4aiau k i te korer.a4ara.£ E rua enei manu, he Huia telalii he Kokako tetahi, he ahua ke to te Huia he ahua ke to te Kokako, hiahia ana te Kokako kia rite ia k« te Huia, kia pera hoki tona ahua me to te Huia; heoi, kihai i taea ete Kokako te tango te ahua o te Huia, rite kau ko te pi o nga ngutu, ko te tinana o te Huia kaore i -jute.—Ka tona tikanga tenei. Ko te Huia e rile ana kite Pakeha, ko te Kokako i rite ki le Maori, e hiahia nei kia rite ia kite ahua ote Pakeha. Engari pea, kei enei whakatupuranga e haere ake nei, ka tahi pea ka rite. Ka pera mete tangata e ako ana kite whakaahua i te kanohi o te tangata, no konei au ka mea. Ekore ra e taea e tatou nga tikanga ote Pakeha. Ahakoa rite kau ko waho, ko roto e ahau Maori ana ano. No te mea, ko te mahi nui ko te kura, kua lakahia noatia e tatou. E whakaaro ana ahau, kia rua pea nga mahi e whakatupu e tatou. Ko te kura tetahi, ko te ahuwhenua tetahi. To te kura pai, kia mohio ai ki nga ritenga o nga mahi katoa ote Pakeha. Otira, ma nga laitamariki tenei. To te ahuwhenua pai, kia whiwhi ia ki nga painga mo tooa tinana. Engari, ko te kura ano le mea nui rawa. Tenei te he o nga tangala Maori, ka noatu a ratou tamariki ki nga kura, ka ki o ratou matua, hei utu moni ma te kai whakaako. Me pewhea koia te ritenga mo nga kai whakaako? Whakaarohia hoki e kou-

tou, Kapre he mahi i whai tikanga korer lena mahi me tona tikanga ano, tenei mahi me tona tikanga ano. Ina hoki te kupu a Paora, "Te tangata e whakaakona ana kite kupii, me whakawhiwhi e ia tona kai whakaako ki nga mea pai katoa. Kei tinihangatia koutou, e kore te Atua e hiangatia; ko ta te tangata hoki e rui ai, ko tana tenei e kokoti ai" (Karatia vi., 6.7.) Koia ail ka mea nei. E hoa ma, Tukua atu a koutou tamariki ki nga kura. Kaua e whakataimahatia te Hahi raua ko te Kawanatanga. Kaua koutou e mea. Ma nga Pakeha anake tatou e liapai, engari ma latou tahi. No te mea, ka toru enei mahi nui kua tukua mai nei kia tatou. Ko te rongopai teiahi, ko nga kura tetahi, ko te homaitanga o nga ture o Te Kuirii . tetahi. Tena, me pewhea e mohio ai nga tikanga o enei mahi? Ki toku wliakaaro, e hoa ma, me tahuri koutou ki nga kura mahi ai, kia noho tahi ai tatou ko nga Pakeha. kia uru ai hoki tatou ki a ratou mahi. Na te kuaretanga hoki o tatou ki to ratou reo i tangata ke ai tatou i a ratou. I mua hoki, rokohanga mai tatou, e noho ana i roto i te wbareherehere ate kino, ara a Hatana. Na te Rongo pai, katahi ano tatou ka puta mai ki waho. Koia au i wliakaaro ai, Mepewliea e mana ai he utu mo to tatou whakaoranga mai ? Inaianei hoki, kua timata ano tatou kite tango rongotaima i a Hatana, a hei rironga tuarnatanga ano kite wbareherehere ate ra whakamutunga. Heoti ano. Na to koutou hoa aroha, Na Henahe W. Taratua.