HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 24, 30 November 1859, Page 4

HAERENGA

Ki Hauraki, Waihou, Tauranga, Opotiki, Rotorua, Maungatautari, Waipa. Waikato. Haere ana ahau ki le matakitaki i te whenua koura. Ko nga keringa koura kei te ngaherehere. E tuwhera nei nga poka keringa, tona tini, engari kuaki tenei i le wai. I te tau 1854, 300 nga Pakeha i reira e keri koura ana, olira kihai i roa ta ratou noho, e toru wiki, ka hoki ki Akarana. Whiwhi ana eiahi, ko eiahi kahore kau i a ratou. Kihai i rite te mom mo te rangi kolahi ki nga mu mo nga mabi o te taone, na, ka mahue te whenua koura. He koura ana kei nga whenua katoa o te ao, olira he takitahi nga kainga e mania ana, he hi hoki. Kite whakaaro o o matou tohunga, engari a Aorere he whenua koura, ko konei, kahore. Otira, he mabi nui te mabi keri i te koura, i le waro, i te papa kowhalu, e kore e taea enei mahi ele tangala Maori. Whakamalau rawa, kua hohoro te ngenge. kua pa le iwikore, he kino hoki no ana kai, no ona ka* kahu, na reira te kaba ai ia. Engari, ko te koura pai ma nga taogata katoa, ko te witi, ko te kaanga, ko le riwai, ko te muka, ko te huru hi pi, ko te kararehe, me nga mea penei; e puta hoki te koura i enei, ka riro mai hoki te mom mo enei kite hokohoko. Whakaarongia tenei, a kia kaha kia ahuwhenua kite ngaki i o koutou whenua kia

whiwhi taonga ai mo koutou ko o koutou tamariki. Otira, kei wareware te "taonga pono."engari, purangatia he taonga ma tatou kite rangi, mo te mahuetanga o tenei ao i a tatou, ka whiwhi katoa taiou kite oranga tonutanga. E rua rau e rima tekau pea nga Pakeha o Waiau, otira kaliore he whenua pai hei whenua raahi kai ma ratou, kahore hoki he whenua pai i tenei talis o Hauraki, a Waihou, katahi ka taka kite whenua pai. Ko te kainga tenei o nga rangatira, o Te Moananui, o Paora te Putu, o Te Taniwha, o Taraia, kei konei e nohopai ana. I mua, wehi katoa nga hapu me nga iwi o reira i enei rangatira, ko wai hoki te tangata kahore nei i rongo kite ingoa o Hauraki. Ko tenei kua kore inaianei, ko nga mahi Maori kua kore, i te kaha o Te Atua, a inaianei e mau ana te rongo ki nga tangata katoa. Ko Te Pirihi kei konei e noho ana, a i a au i reira, ka tae aiu hoki a te Pihopa o Niu Tirani ki te kauwhau ki nga Maori ki nga Pakeha. Ka rere atu i konei ka tae ki Kauwaeranga, ite ngutu-awa o Waihou, kite kainga hoki o Te Ranapia, minita. Kei konei hoki tetahi Pakeha e noho ana, he kai tui hu, ko tana mahi he hanga hu mo nga tangata Maori. Ko te kainga tenei o Ngatimaru o Ngatiwhanaunga. Ko Hauauru Taipari te Kaiwhakarite Maori, ko tana papa ko Hoterene Taipari, te tino rnonita. [ turia ki konei ta matou hui nui. Ka oti tenei, ka whiriwhiria etahi tangata hei runanga: ko tetahi mo Kauwaeranga, a ko tetahi mo Piako, he awa nui hoki tenei. Ka hoe atu i konei i te poti wera ka hoe i roto i te awa i Waihou, a te whare o te Pakeha oTe Hire, ka u ki ma, atawhaiiia ana matou e taua Pakeha eTe Rire. No Merika tenei Pakeha; e rua tekau nga tau i noho pai ai ia ki konei. He pai ana korero mo Taraia, ko nga mahinga kai hoki a taua rangatira kei konei. Ka ao te ra ka rere matou a Opukeko, ka u ki uia, ka noho kite kainga o Pineaha Opita, aka hui. hui mai ana tangata. Whakaritea ana, e rua nga runanga tekau ma rua, ko Pineaha te Kai-whakarite. He nui te hiahia o tenei iwi kia mohio kite tikanga wbakahaere ote whakawa, o te ture; na, ka mahi tonu abau iteaoitepo kite whakaatuatu. He maha nga raruraru i homai kia whakaritea, whakaolia ana, a pai tonu nga tangata. Whakahengia ana hoki nga mahi pohehe o nga runanga Maori. Etigari, e rapu ana tera iwi i te malu tika hei mahi ma ratou. Korerotfa ana ki a ratou te whakaaro o Te Kawana ki te tohutohu kite whakakaha i a ratpuniah,i'

me he mea e anga atu la ratou titiro ki a ia. E hara i le mea, ko le ingoa ksu ole Tirre kia tukua ki ruiiga i nga tangata hei mana, hei kaha pehi i te kino. Engari kia whakaaeiia e nga tangaia katoa, e le iwi katoa, ka kaha. Kite kore e taii»ohia ponotia e nga Maori nga ture ka hoain nei, he maumau hoalu noa. Kia matua mohioiia e ratou, ka tahi ka tangohia ponolia hei lure mana ki runga i nga tangata katoa. Kotalii te tangata Maori i whakawakia ki konei; he lahae nana i nga moni o letahi Pakeha i runga i te kaipuke, i wahia ko te pouaka i takoto ai. Whakawakia ana, whakapumauiia ana le hara, a whakaarilea ana kia ulua eia 16 6s. 6d. Ko teiahi wahi ka whakarilea mai i reira pu i te wharewhakawa, ko le toenga hei roto i nga marama e rua ulua ai. Me waiho lenei hei whakamaharaianga ki nga langata katoa, kei tango tahae i nga mea a teiahi, moni ranei, mea ke ranei. Ko etahi tangaia e ki ana, lie mea noa le lahae i te kai, i le tupeka, otira, he whakaaro kuare tenei. E kore e tika kia langohia pokanoatia te mea a. tetahi, ahakoa iii, ahakoa nui, a ki le mea ka pa te tangaia ki lenei hara, e mea -< ana le ture kia whiua, letahi whiu, k«=t<-'.; whareherehere, tetahi, ko te utu t&» ••■"* wha, ara. e rima nga hereni i tahaetia, kWJ ruatekau hereni hei utu, ara, koiahi E rima hereni ka whakahokia kite tangata nona nei te taonga i tahaetia; ko te tekau ma rima, ka waiho hei uiu mo te hara, ka hoalu tenei kite peke. Kali le wahi e hoki ki taua tangata i riro ona mea te laiiae.ko te taonga ano i tahaetia ; ko etahi ka waiho kite peke moni hei mea ulu mo nga mahi e mania hei painga rno te iwi kaioa. Kite. mea e rua ngajpauna i tahaeiia, kia warn hei utu. Kia ru'i mo le tangaia nona nei le taonga i tahaetia ; ko nga mea e ono hei te peke takolo ai, ma TeKawanae whakaae he puianga mo ana moni. Ko nga moni penei ka whakarilea hei utu mo nga kai-whakarite Maori, hei hanga whare-whakawa, heihanga rori, arawhaia, mira : mo nga kura o nga tamariki Maori teiahi wahi, mo ngu mahi penei. Na, ko nga moni pera, uiu hara, e hara nei te langata kite iwi, e hoki ana kl. te iwi ano Ko eiahi hara ia, e kore e aheite uiu kite moni, ahakoa nui. Olira, ko le whakaaro tika tenei, kia atea,aua e pa ki nga hara katoa kia atea ai hoki i tona whiu. (Tena te roanga.J