HE KORERO MO NGA WHENTUA KATOA O TE AO NEI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 2, 1 February 1855, Page 20

HE KORERO MO NGA WHENTUA KATOA O TE AO NEI.

Upoko I. I mua, e noho ana te tangata Maori i runga i tona whenua: kahore i mohio tera ano etahi whenua. Ko Nu Tireni (New Zealand) anake tana i mohio ai. Ko te ingoa o tenei motu ki aia ko Aotearoa. Erangi ki ta etahi ki, tera ano tetahi motu i hoe mai ai nga tupuna. Ki ta etahi no Hawaiki, ki ta etahi no Rarotonga nga waka i eke mai ai ratou. He pukapuka tenei hei whakaatu i te tini o nga whenua o te ao nei. Ko te Pakeha kua mohio noa ake kite ahua o te ao kite maha hoki o nga whenua. I mohio ai te Pakeha, he rererere tonu no nga kaipuke ki tera motu, ki tera motu. Na, he mea potakataka, he mea kopuku tonu tenei ao (earth) e noho nei tatou. Pera mete ra, mete marama, te potakataka. E huri haere ana te Ao nei, mete huri, mete haere. Kei waenganui te Ra etu ana. Ka aronui tetahi whenua kite ra, —na, he awatea. Ka titaha atu, ko te ahiahi, ko te ata. Ka huri ke, ko te po. Ko te Ra kei waenga. Na, ka oti te Rate tai awhio e te Ao (Earth), ka kiia he tau. Na reira hoki te hotoke mete raumati. He ahua titaha te ahua ote haere. He wahi ano e tata ana kite Ra. He wahi ano ekore e tata. Koia i rere ke ai te mahana, te maeke.

Na, ka tae ano te Ao (Earth) ki ton a wahi i haere atu ai, ka kiia he tan. A, ka timata ano te iere tai awbio ana ite ra. Na—tatou ka titiro kite pukapuka abua whenua nei. Ko te ingoa o euei pukapuka he mapi (map). Erua nga wa,hanga o te ao e takato ana i roz.o i te inapi. Tirohia te taha e noho nei tatou. Ko Nu Tireni (New Zealand.) He tini nga motu kei te taha whakararo, kei te taha whaka te marangai oNu Tireni (New Zealand). Tera ano te whenua nui noa atu ko Amerika hoki. Na kei tua atu o Amerika he maha nga whenua. Ko TJropi (Europe) e nohoia ana e te Pakeha ko Awherika (Africa), ko Ahia (Asia). Kei tua atu i era, he motu ano. Ko Atareiria (Australia), ko Te "Whenua o Wana Tiemena (Van Diemen's Land). Na, ko nga motu erua ra, —kite titiro iho—e takoto ke ana. Heoi. E tata ana ki a tatou. No te mapi te he. He porotaitaka hoki no te ao (earth), he papatairite no te mapi. Na e rere ke ana nga whenua nei—he werawera etahi; he makariri etahi. Ko te ahua hoki o nga tangata e rere ke ana. He mangu etahi—he kiri whero etahi. He kiri ma etahi. Name titiro tatou ki nga whenua o te taha ki runga, o te taha ki raro, ote mapi. He whenua maeke rawa era. E ngaro tonu ana te whenua i te huka. Ko te moana hoki, e pakeke ana a runga o te wai, i te huka. Erangi, ka raumati katahi ka rewa i te ra. Motumotuhia mai ana he wahi nunui, kei te kaipuke te nui. E maanu haere ana e hurihuritia haeretia ana ete ngaru. Koia ka rere tupato ai nga kaipuke ki era moana. Ka rerere nga kaipuke ki reira i nga raumati kite patu tohora. Kite patu kekeno. Ka rere wehi tonu, kei pakaru. He wa ano, ka watea te ara, he wa ano ka tere mai nga puke haupapa. Ka akina mai ki nga taha o te kaipuke. He whenua mate kai tera. Kahore e tupu te witi, te riwai, te kumara, te aha. Ko te kau, ko te hipi, ko te hoiho kahore e tupu pai i te maeke. Erangi he kuri pai to reira, he tini noa iho. He renitia (rein-deer) te ingoa. He kuri nui, ko ona haone he roroa. Ko te kiko o taua kuri, hei kai me to te kau hei pata (butter) hei tihi (cheese). Ko te peha o taua kuri hei kakahu. Ko nga uaua hei aho, hei miro. Ko nga wheua hei mata mo nga matia mo nga tao. Ka waihohoki hei hoiho mo nga tangata ote pito kite Nota. Na kahore e pai te haereere i raro, kau te whenua o reira. Erangi ko te kaata. Ehara ito konei tu kaata. Ko tona kaata, kahore he wira, mete waka nei te ahua. Na, ka herea te kuri ki taua waka, ina, ka tere i runga ite haupapa. He kuri ano o reira, he pea (bear) he huruhuru ma, he kuri nui hoki. He wuruhi (wolf) ano to reira, he kuri ngau tangata. Erangi kei te pito rawa ote whenua, kei raro riro kahore he kuri kahore he manu. Kahore he mea manawa ora i runga i t.e whenua- He maeke hoki i kore ai. He nui hoki te maeke ki era whenua kite pito ki runga

mete pito ki raro. E ono nga marama ote hotoke. A etoru nga marama e noho pouri ana. He po tonu. Erangi tera ano te mea whakamarama. Ko te marama ko nga whetu hei whakamarama mete mura ahi nei te ahua. E kokirikiri ake ana ite taha ote rangi. Ko nga rama eka tonu ana i roto i nga whare. A kei te raumati, etoru nga marama e awatea tonu ana. Kahore e toremi te ra itepo ite ao. Ma te ngenge, ma te hinamoe ka mohiotia he po—Na, ko waenganui o te ao (earth) e werawera ana. Ko te ra kei runga rawa o te rangi e haere ana i te roa ote tau. He mahanga wbenua o waenganui. Ko etahi he whenua tupu kite kai. Ko etahi he onepu kau. Kino rawa nga pera. Kahore he wai o reira, kahore he rakau hei whakamarumaru mo te tangata. Ekore ara whenua e nohoia eto tangata. Kite haere te tangata i reira, na ka rokohanga e te hau awhiowhio—ka whiua haeretia mai te onepu kite tangata, ki nga kanohi, kite waha. Ko te hau i penei mete hana oumu paraoa nei te wera. Ko reira te tangata mate ai. Heoi ano te mea e ora ai, me tapapa iho kite whenua takoto ai, kia inutu ra ano te hau. He maha nga kuri matakana o taua mania onepu. Ko to reira he raiona (lion). Ko tona wahi e pai ai hei nohoanga mona—Ko nga ana kohatu. Tera ano he ngarara (serpent) he mea roa rawa, kei runga kei te onepu e takoto ana, inaina ai. Tera ano hoki he manu teitei rawa, hira noa ake i te hoiho te teitei, ewaru putu (foot) te teitei. He Oritiri (Ostrich) te ingoa o taua manu. Ko te manu i rite ki tenei, he Moa. Kei nga wae te kaha, ki te whana, kite oma. E kore e taea ete hoiho te whai. He mea ririki nei nga parirau, hei roharoha kau mona me ka oma. E kore e maiangi ake i runga i te whenua. Ko tetahi kuri o aua whenua he kamera (camel). Ko te hoiho e hohoro ana tona ngenge. He paraharaha ona waewae, e kore ia e tapokopoko. I penei mete pungorungoru nei nga kapu o ona waewae te ngawari. Erua tahi nga puku o te kamera (camel) hei takotoranga wai mona. Na konei i manawanui ai kite haere ;te taenga atu kite wai, ka inumia, ki noa aua puku. Kia rua nga ra, ekore e mate ite wai. Na, ahakoa werawera noa enei whenua, tera ano ona wahi hei tupuranga kai. Ka kitea tetahi wahi wai, repo ranei ka mahia e te tangata, ka whakatokia kite raihi (rice). Erangi kei nga wahi maroke, ko te kawhi (coffee), ko te huka-keni (sugar-cane), ko nga rakau kateae (cotton), ko te kokonata (cocoa-nut), ko te | hararuta (arrowroot). Kei nga whenua werawera enei kai. Ko nga manu o aua whenua ra ko te kaka, ko nga kakariki he papai noa iho nga huruhuru. Ko te makimaki (monkey) no aua whenua ano. Tona koroke takaro hoki tera. He pepe hoki kei reira he pepe nunui, whakapaipai nei. Maha noa iho ; tona tini. Ka mutu i konei te korero mo nga

whenua werawera. Tera ano etahi whenua e ata haere ana te mahana, mete maeke. Kei nga takiwa enei whenua crnga whenua werawera o Dga whenua makariri. Kei tetahi takiwa ko Ingarani (England) kei tetahi takiwa, ko te motu e noho nei tatou.