He Haerenga.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 88, 6 May 1852, Page 3

He Haerenga.

No etahi Apiha o te 58 ki ctahi Montere i waho ake o Whakatane me era atu wahi i reira, ko nga whenua rongo nui era, rongo mataku, e noho ai te Tuatara; me etahi korera kite aliiia o tend »ic<i o /.: kiirareh-: i.taki, ir,*. ctnlii A-up:'. :-!i:ik-h:i,:ra hi it/,, ;.<■■ t 7.7 <'>•'- (Nt, to-' Xiu Ti-.-iii,- Ap.-rii; 01.l 11,- IS i> Ti , i?niai t; I m IS.'. I k : r.i • Imaun lu .i\: k: puka leUii e l.'.iio

ilio na, ko whakitfliie ; e an;>a nna koki ki Tarawera. Kihai i kalia te ta ote manawa, ko nga wao i mamae, te kaha te koke i nga one, te kalia te piki i nga maunga i te takiwa atu i Ohiwa lei Whakatatie, te kau ma wha hoki 0 nga ra o matou kite kaipuke Maori, makari ake nei. Aliakoa e whitu ano maero i haeie ai maua, kna ngenge noa ake ; ko te ra, kiano 1 puta ake ite pae. Paki tonu to rangi, I raro atu o to maua nohoanga e rere aua te ;.• a o Whakatane, kotahi mano putu i raro ilio, whakalikatomt te pari. E awhio haerc ana tana awa, engia ano, he tuna e koromengemenge ana, whanatu noa kite roanga oto mania. I runga atu o nga parepare ote awa i tetahi, i tetahi tain, ko nga kainga Maori, me nga whare Pakeha. Ano i te tirohanga atu, humarie kau ana. I lieke maua kite kainga tatata ki tewahapu; lie paripari te hekenga ilio. Kahore te ngakau i whana kite "takaliia atu nga one taitapa" i te takiwa o Whakatane ki Matata, no konei, ka whakaarahia nga whare, a, tuku ana nga turi, kite papa ivhenua. Mutu rawa ake te kai ata, ka tu tonn te ra. E whakurongo ana maua ki nga koreio laua korero parekurao te Whakatohea.o Ngatiawa, nga iwi i noho ki Opotiki, ki Ohiwa, ki Whakatane. I korerotin mai ki a mana te mahi o Hongihika,—ko te Ponupata tera o te tangata Maori, —i korerotia mai ana taua, me ana patunga kino i nga tau e torn te kau ka pahure, i te mea, kiano tenei i wlwi pu. I whakaahuareka maua kite rere e harurn ana, e paii ana i runga ake o maua matenga e noho ra. I tuhia e maua nga ngarahu i taia kite ngutu o nga wahine o teneikainga. Ka titiro whakatau kite ra, te torengi nine kite pae ; e noho noa ana hoki matou, kakore he pukapuka hei korero. No konei, ka whiriwhiria he whakaaro, me alia he mahi mo te roanga o to ra. Mea nei, n, karite te mahi mo maua, he haere kite matakitaki i tetahi o nga moutere rangitoto e wha e tu ana i waho teaknu. Te mamao otu motu ka hoea nei e maua, e warn maero. Ko te walii ia, e whakamataku ai te tangata Maori, i tera ngarara wliakatara, i te Tuatara. Kihai i takiroroa ka whai waka, whakaie ana te rangatira kia hoc maua kite motu ra; otira ; i te meatangaki tetahi kai hoe kore kau ake he tangata. Tokorua ono nga tangata o te kainga i whakaae kia haere i a maua j ko o | maua tangata ake i eke ; —he kaiaka aua koroke, kua kitea i nga tikauga o te ao, kua inu ite waipiro, i Akarana nei. Ahakoa he maia ratou, kihai ano i toa kite whai ite ngarara; tau ana feVehi ite mcatanga ai kia haere kite whaiwhai i te Kaweao. Ahakoa aroha mai ratou ki a maua " kapakapa tu ana te tau o]te ate" i te rongonga ai he ngarara enei ka tokina : ano he taika kai tangata, he kuri rere porangi ta ratou e haerca nei. Me ake, ka tukua nga turi, i te tangata kore hei hoe, no konei, ka whakokitea nga tupeka, me "ga hiriwa, me kore ja nei a anga mai he tangata. No te korerotauga he lioe kau ta nga tangata, a, ekore e tonoa kiuta, no tenei meatanga at u, i riro i a maua etahi kai hoe; ko te mea tokoono nga tangata i whakatika mai, whakatika welii nei ano ia. He waka nui te mea i riro i a mao, he ra raumati, hore he karekare o te mata o te tai, hore he muri, kanapunapu kau ana te hihi o te ra kite k'are ote parata. E tera whenua anake ano ona rangi pai, ma te haere ki reira, ka kitea te ahua. Ko tetahi o matou i noho, i ivehi kite moana, he tangata ngahau kore j tokorua ano mao i eke kite waka. Ite hoenga haeretanga o te waka, ka korerotia ki a mao to nunui, me te ahua mataku mai o aua ngarara, te tini hoki, mete riri kino mai ki to tangata. I meinga mai hoki ki a matou, kite mea ka ngau mai ekore e mannu atu, i mea hoki. Ve wai whakamate ite tako o nga nilio. Nei ano etahi korero. —Tera tetahi Rangatira Maori whai taonga i mea kia moea he wahine, kotiro uei, kua kaumatua ke te tangata ra ; ko te kotiro, kihai" i pai ki a ia, waihoki he lane whai-a-ipo ta te kotiro, he tan«ata marutuna, taitamariki nei. He maha nga m.irama i tohea ai to wahine ra, otira, kihai i pai, kihai ia i mahara kite mate, i whakarihariliangia eia te koeko ra. Mea atu ana te tangata ra ki tc kahore te wahine ra e whakaae kia moe r.ma, ka kawea atu ia ki tetahi o nga motu ra noho ai, He mate kino tera, otiia. i pai ite wahine rate mate. Kawea aua te wahine ra ki te motu noho ai; ka haere ka po, ka puta nga Nngarara. Ka tinia ete mataku, rere ana ki te nioana, kau atu ana kite walii moutere i tutata ki reira :—aru ake ana nga Kaweao ra, a pau ake te wahine rate kai. He takiwa roa nga maero e waru kite hoe i te waka nui i te akau, a, kahore he tininga ote hoe. Nawai, ra, ka u kite motu ra ; tae atu he tai pakoa, he roa te liacrenga i runga i te rimu i te tekoteko kohatu, i te kotakota. Wliakau ana maua, kawea ake ana te pouaka i hanga mai i Akarana hei takotoranga mo nga Ngarara. Puta whakarere i konei te whakaaro ki o maua ngakau,kahore kau he Tuatara o taua whenua, he mea tito noa ake nga korero mo tenei tu Ngarara etc tangata Maori j otira, i he tenei whakaaro o maua. No te taenga atu kite papa tupu, ka maumi ake nga rangai manu mano tini, tatanpji ana

i runga i o maua tumuaki, tuohu Maori ana maua kei tan ki runga ki le matenga ; i penei to mao pikonga mete lioia e tungatungou nei ua ho liaere to mata i nga laringa i te orokopanga ki tenei mea, kite whawhai. Rarata tonu ana maim, hore lie wehi kite tangata; a, oranoa pa te rnparapa o taku wae ki tetahi o nga liua, me to te kuktipa nei te ralii. T te tirotirohanga ai, ka kitea, lie wa hua kau taua wahi, ko etalii o nga pi kua oti te paopao, e noho noa ana, kiliai i kaha te rere. Te mea i tino miliaro mao, takoto ke, ia, me ia lina, kahore kau he wahi i rua nga hua ki le takotornnga. Ko etahi i roto i te rua, i te ana kohatu, ko etahi, takoto noa iho ana i waho. Ano ko maua ki nga tangata, " Heaha nga maim net i whakatakitalii ai o ratou hua?" Ko tetahi o nga tangata ka tata, ka mutu l> hopuhopu o tona ngakau i ngoki mai, a, mea ake ana, "He manu whangainga tahi.'* He Titi te inaoa o teuei manu kite tangata Maori. No te kitenga kotahi tang 'ta Maori i liaere i a mao, ka waiho hei whakaoranga ngakau; i te kitenga ai ko Wunu, ara ko Te Ma'ama, tc tangata haere i a mao, ka pai ake, no te mea, lie tangata ngaliaii ia, he tangata rawc. I uru mai ki a tatou tenei tamaiti i ton i ohinga, i te whaiii«»a ki a Heke ;itu ia kite taha o tona papa, o tf ra kaumatun maia, kauma'.ua pai, a Rloilii Tawhai, keu ai i tana pu. No Taranaki te matua wahine o te tamaiti nei, kua iriiria e tera Mihinere kaha, tera hoa pai o te tangata Maori, a Te Wunu, ki tona ingoa ake. Ko Marama te ingoa i tapa e matou, ko te kupu Maori hoki ter.t mo te munu ; ko te innoa ia i whakaaroa ai e maua i korerotia ki a mao i Akarana i te whakaaetanga kia liaere i a maua. I taku tangohanga iho i tc hua kotahi, o te, " Manu whangainga tahi," ka pa te karanga o taku hoa, " Tenei tetahi!" Kakama tonu taku oma atu ki le wahi i tu ai taku hoa, a, ka kite au ko te hiawero kau i puta, c warn pea inihi te ro i, e kapi ana i te unahi. I te tiha kamaka taua tumatiimanheke e pin ana. Ka toro atu t iku ringa kite to mai ki waho, hohoro tonu te hui mai, i t;iku ringa i te taratara mai, i te kino. Ano te ngaokotanga o taku ringa, engia ano i pa ki tc rino tahu kite ahi. Marie ano kia takoto i roto i au ctnlii riniraringa maroro, komotia ana tetahi ki aku matihau, hoatu ana tetahi ki taku hoa. Ka toro atu ano taku ringa kite hiote o te ngarara ra, ka whakapokaikaha tera, a, ka uiaunu atu, inamata! ka hurihia mai te matenga, ka litiro whakatau mai, ano nua kacu, whcte tonu. engia e mea ann, " Heaha koe i tangotango ai i taku hiawero'?" Mete mea, ko te peke mai, kite kaliore e pai te whakahoki i taku kupu. Katahi ano ka ata kitea te Ngarara net, te mea i miliaro r.iwa ai mao, ko te whakahura ole mangai. .Ka mea maua. " Kite mea ka ngaua taua, a, e, pera ana tana riri me ta te t'nngata Maori i mea mai, ehara tana ngau i te mea hangahanga ake." Ka whakaaro mao ekore e ahei te hoki knu kite kainga, kei mea i mataku, te hopu mai, a, kei kataina mai, no reira, ka toro atu ano taku ringa, a mau pu i runga atu o nga peke toia roroalia mai ana i roto i tana rua; rokolianga iho u ana e ahua pai mai ana, no reira hoki tetahi wahi i maia ai te liopu. Okcoke kau ana i roto i taku ringa, taruke kau ana te hiiwero, ano aul tutu ana aku t ira i te wehi, whakata whakarere ana taku ate. Hohoro tonu te kohi ki lepouaka whakakapia tonutia ake to tatipoki. Ka koke atu mao Kihai i roa. ka whauo ka kite pouaka, erui pea te kau to pu o nga Kaweao i man mai i a mao ; ko etalii i nonohi ; te roroa o etilii. ertia pea putu, ko chinn, etoru ano inihi. Kotahi ngarara i ngau ki taku ringa, i rongo anoau i te ngaungs.nate arai o aku ringa i ora ai, kiliai i puta ki tc kiri j ehara taua ngarara i ngau ra i te Tuatara lie papa noa iho; Ka t«ea to hnpu i te tint atu, otira, i riria mao ete kaumatua rangatira i liaere i n maua ; i tolmtohu,, tera kite ra me ake torengi, i mea 'hoki kite knpua pouri ile rangi, i mea, kia tatanga te eke atu kite waka. I pouri matou, mo te mea, ka utaina maua, he mea hoki, he lini noa atu te ngarara o taua motu. Ko nga kohatu i kuriliuriliia e maua, he tini te ngarara i raro. Ehara itf Kaweao aua ngarara katoa e kitea ra, he Mokomoko etaki, he ngarara ataahua tera, ekore e ngau i te tangata. Ko nga Tuatara rarahi kua hou ki roto ki nga ana kohatu, he mea h ki, ki maruahiahi. Ite awatea, ka puta ki waho kite kohatu ahinaina ai kite ra no kona, ko te wcherualanga ole ao te wa pai hei liaercnga atu kite motu ra. Kia mea atu maua i konei, ewha nga wahi motu o reira, erua ano motu whai Tuatara. Ko nga ingoa enei, ko Rurima, ko Moutoki; ko te mea rahi ake o enei motu kotahi awhe maero i te porotaitakatanga ua tutuki te lai. He rangitoto kei aua moutere, kiliai i matatoru te oneone ; otiia, e tnpu ana i reira etahi rakuu, me etalii taru noa iho, I kite mao ite pua pai ote Pohuehue; ko nga pakiaka, me nga weri o tenei taru i kainga e te tangata Maori i inua ai. Kahore he puna o tenei motu, he liapuapna kau i nga puta kohatu no uanga ole ua. (Tera atu 'e manga.)