HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 57, 27 February 1851, Page 3

HAERENGA

Ote Tino-Kawana o Niu Tireni i Akarana, ki Taranaki, ma Ratorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1819—50. (Heroanga no tera kna taia.) Turt'i, Tiliema le 25—1v0 te ra wlianautanga olc Karaiti. No (e imitungao te karakia, ka haerere, a, lac 110 a ki tc rua o nga haora. No le hukinga niai ka lukua nga kai pap.ii ma niatun ; mini iho, ka lukua le malii o tc here, o tc karaua, o tc kupere, o tc rapere. Ka mutu le kai, ka liaera aTe Hapiuiana, me Potenc ia malnu ; e auga ana ki nga waiariki o Tikiterc. To mamao alti o Icuei walii ite N;"" '"-imf; kei te taha Ma\angai.He wai koropupiiaua luea i ko te piro ia i pera me le whanariki. I etalii o aua linpua, c marania touu aua te wai; c mangu aua te alina i etalii liopua, he rakau wera pea no muapcraai ; konia touu etalii liopua, no nga one kolore o aua uica i jiera ai. Piro lonu tc liiamalia o aua wai, i pera te liaunga me le hua lieihei pirau. He tiui noa iho nga tangata Mauri c auga mai ana ki kouei kauki'.u ai, kia ora ai i tc pukti mc era atn male e pangia ana e latou. Kua whakaac ale Kawana kia auga heivhare turoro, mo aua langata, puta aua te liario Polcuc 1110 le putanga o tenei aroha. Pai touu le tunga o te whale luroro ki tana walii, e tntala ana ki uga kainga mauowlieiuia, e lata ana iioki ki nga walii tapatai. He lini nga wai hei horoinga mo nga tini turoro ; he wai koropupu etalii, he wai werawera rawa elahi, lie wai lualiana etalii, a, ko tc kau o etalii wai l kapea. He awa wai niahana kei te taha o te rolo, i reic maua ko Te llailuona ki taua awa kau ai. Ko te Kawana. ran a ko Te Hapiniana i haere ki llotoiti kia 'kite ictahi langata Maori, i pmangi lioki i le haerenga inai i nanalii te tae alu ai kt to latou kainga. Wenelei, Tihcma le '2o.—No te lmilunga o te kai ka wliakapaia nga mea ka liaere. Milii ana niatou ki nga hoa o Tc Ngae ; i

ahuareka to matou nohoanga kite whare ole Ilapimana raua kote hoa, he atawhainui hoki ta raua ki a matou. Ko Te Ilapimana ia i liaere hei hoa mo matou ki Rotomahaua. No te rua o nga liaora ka haere matou; i ma te waka, a, whakawhiti ana kite motu o Mokoia. He kainga tangata kei te talia tonga o tenei Moutere ; he ngakinga kci reira. I porangi matou te pikia ai nga puke o tana motu i engari, i tirohia kautia atu nga ngakinga i tawlnti ; ko nga whakairo ia o nga whare o taua kainga, i papai rawa. Kei te taha Tonga, j mete Auru-ma-tonga o taua motu nga waia- j riki ; te tane, te wahine, te tamariki, ko reira kau ai; ko te anganga anake te puta ana ; tango mai te paipa, ko te poa anake te puta ake ana mete purorohu. • Hahau tonu te tangata ite nohoanga ki roto kite wai j ano nga ngutu, kohikohi tonu kite korerorero, ki te hangareka. I nga rangi tta, ka haere ki aua waiariki kau ai, ko nga koheka ka waiho atu kite whare. He wai ano e iti ana, he wai ano e nui ana ; ko Waikimihia te mea ralii ; etna te kau putu te roa o tenei wai, ewaru pea te whanui. Kei te Auru-ma-tonga tenei wai ; ko te take ia o te korero tara mo Hine-Moa raua ko Tutanekai. I rite tenei korero ki nga korero o te Fakeha o namata, ki Riana raua ko Hero. Na te mea pea i titoa tenei korero ki tenei pito o te ao, koia i waiho ai te maia i te wahine ; ko te maia o roto o te korero Pukeha, 1 riro ite tane. Ito maua nohoanga kite motu ra, ka puta te hau, aka araia; no te mea, he waka kikino, (e kikino katoa ana nga waka 0 tenei wahi,) ka taria le tukunga ote hau j ko te mea tenei i takoto kau ai a te Kawana kite whakarongo i taua korero tara. No te motu o Mokoia te tnngata i korero nei ki a te Kawana taua mea whai-a-ipo ; ko te kohatu i noho ai a te Kawana kei te parepare pu o taua wai i haere ai a Hine-Moa ma, i nga tau malia kua pahure, e ai ta taua korero tara. No te nohoanga iho ote Kawana kite wahi taumarumaru i raro i te manga pohutukawa, ka timata te kai-korero, ka mea. Ko te Kauwiiau tenei o te Kauiioenoa atu o Hine Moa ki Mokoia. " Titiro e Kawana—a whakarongo mai hoki. Ko te wahi e nohoia na e koe, ko te walii tena i noho ai to maotu tupuna a Hine Moa, i tona Kauanga mai. Kia | whautia atu ia na, e aliau, kia koe. j " Na, ko Rangi-Uru te matua wahine o Tutanekai, ko Whakaue-Kaipapa tana tane tupu ;he tane tahae a Tuwharctoa. Ko ana tamariki matamua tokotoru, ko o ruton ingoa, ko Tawakelieimoa, Ko Ngararanui, Ko T'uteaiti; muri iho o te tokotoru, ka moea tahaetia a Rangi-Uru e Tuwharctoa. I haere manuliiri mai a Tuwliaretoa, nana a Tutanekai, he poriro ia, otira i moea ano e Whakaue a Ra-ngi-Uru j ka hapu ano, he tamaiti, ko Kopako tona ingoa ; ka hapu ano hoki ia i muri iho i a Kopako, he tamaliine, Ko Tupa tona ingoa, ko te whakapakatiga ia o nga tamariki a Whakaue. " E noho tonu ana ratou ki Mokoia ; Ko Tutanekai, ka atawliaitia e Whakaue, ano ko taua tamaiti tupu ake. Ka tupu nei a Tutanekai ratou ko ana tuakana, a ka whakatangata. Na; ka tae mai te rongo o Iline Moa. He wahine pai tera, he rangatira hoki ia, ko tona matua tane ko Umukaria, ko tona matua wahine ko Hine maru, na, pirangi ana nga tuakana, pirangi ana te teina, kia taua wahine. " Na, ka lianga e Tutanekai tona pourewa ki reira ki Kaiweka. Ka huihui raua ko tona hoa ko Tiki,' na he putorino ta Tutanekai, he koauau ta Tiki. Na, ka piki raua ki runga ki to raua atamira, ka whakatangi i a raua pu Ite po, i nga po marino. Na, ka kawca atu te tangi c te liau-whenua-a-po, ki Owhata, ki te kainga i noho ai te puhi-humarire nei a Hine-Moa tc tuahine o Wahiao, "Ka rongo a Hine-Moa kite rcka reka mai o te tangi o nga pu a Tutanekai raua ko tona hoa takatapai ko Tiki, ka hari tona ngakau i roto i a ia. Na, pera tonu to tikanga a Tutanekai raua ko Tiki, i nga po katoa ; ka mea a Hine-Moa na Tutanekai tc pu e rangona atu nei e ia. " He pulii hoki a Hine-Moa, otira kua kite kite 110 a ake hoki raua i a raua, i nga wa a huihui ni nga tangata o llotorua. " I aua hui huinga, ka kite a Hine-Moa i a Tutanekai, ka titiro atu, ka titiro mai, a ahua pai ki to letehi ngakau, ki to tetehi ngakau

e wawata puku ana lelchi me tetehi, kia raua ake. Kaore ia, a Tutanekai, i moliio 'kite mea ranei ka haero atu au kite matoro i a Hine-Moa, ekorc pea ia e p.ii mai ki aliau.' Ka mea a Iline-Moa, kite mea ka tonoa atu he karere kia Tutanekai, ka mea tona ngakan,' ekore pea a Tutanekai, e pai mai ki a aliau.' " ITc nui lioki nga ra i liui Imi ai, i titiro whakatau ai raua, tetehi ki tetehi j a muri rawa ilio, ka tonoa atu te karere a Tutanekai, kia haerc atukiaHine-Moa. Ka kite a HineMoa i taua karere, ka mea 'Ehi ! Kua rite tahi o maua nci hia liia. * I muri iho o ana htiihuinga, ka hoki ratou ki o raton walii, ka huihui nga uliare tapere, ka mea nga ivhanaunga o Tutanekai, ara ona tuakana, ' Ko wai o tatou Una pa kia Iline-Moa' kamea etnlii, 'Ko aliau.' Otira ka ui atu lioki kia Tutanekai, ka mea atu a Tutanekai, ' Kua pa atu aliau kia Iline-Moa.' Ka mea nga whanaunga. ' Kahore, ekore e tahuri mai ki a koe, kite tutua, kite poriro.' Na, ka mea ia ki tona matua whangai kia whakaaro ki ana kupu i mea atu ra ki a ia, ta te mea, kua pa ia kia Iline- Moa; kua ata whakaritea hoki e raua i raurangi ra tc iva hei haerenga mai mo Iline-Moa kia ia. Ka mea a Hine-Moa, ' lie .alia tc tohu 1110 taku haerenga mai?' Ka mea a Tutanekai, 'E tangi he pu i nga po katoa, ko aliau tena, hoe mai.'

" Otira, ko Whakaue, e pupuri tomi i le kupu a TutanekaL i whakapunki- atu ra ki a u. K<7 £ ./-> " Na, no le turuawepcs7ka~piki~trTutanekai raua ko tona hoa ko Tiki ki runga ki to raua atanura ; i reira ka tango tetehi kite toriuo, ko (itchi kite koauau. Ka rongo a IlineMya, ka liiliiri kia hoe atu ia 111 a runga ite waka; olira kua tupato te iwi o Hine-Moa Ui nga waka ; ko nga waka lie mca toto ki luta ; pera tonu i nga ra katoa, i nga po lioki te iwi. Na, ka mahara tona ngakau, ' ile pcliea ra ka whiti ai au ki Mokoia, ina lioki e moliio tonu ana te iwi nei.' Wliakatau noa iho ia kite 110110. Alio te langi ote koauau a Tutanekai, me lie ru na 110 e ueue ana ia tana wahine kia liaere atu kite kare a roto a tona ngakau. Tc pnta ana mahara i le kore waka, ka mea ia, • Ekore ranei au e whiti ki tekauhoe?' Ka tango ia i nga taha e 0110, liei whakatere nioiia, kei totohu kite wai: e toru ki tetehi taha, e torn ki tetehi taha. lOi liaere mai iaki runga kite kowhatu, ko Iri-iri-kapua te ingoa; ka liaere mai ia ki tatahi, ko Wairerewai te ingoa o te wahi i waihotia ai ona pakikau ; ka makere atu ia kite wai; ka tae mai kite tumu a tona matiiaa Umukaria, kei waho i te njoana, ko Hinewhata te ingoa, ka mau ona ringa ki reira; ka whakata i tona manawa, a ka mutu te ngenge o ona pokihiwi, Na, ka kauhoe atu ia j ka ngenge, ka manu ia i te au o te moana, e tere tonu ana ia i runga i nga kiaka. 'A ka ngaro te n"cnge, ka k iuhoe ano a Iline-Moa. Otiia, kaore ia i ala kite atu i Mokoia i te pouri o tc po, ko tona kai tohutohu, ko te rangi o te pu a Tutanekai; ko te tohu tcra i lika atu ai ia ki Waikiinihia. Kei runga atu lioki o te waiariki ra, te kainga o Tutanekai, a ka u atu ki Mokoia. "A, ko te wahi i u ai ia, he waiariki, ko Waikimihia te ingoa ; ka noho ia ki roto kit» whakaniahana i a ia, he wiri lioki maeke, i te kauanga mai i tc po i tc moana o Rotorua. Itc whakama hoki pea kia Tutanekai, ko te rua tera o ona wiringa. (Kciiiiuiitcroanga.l

• No inuri o tcnci tuhitnlilpija kin tupu tetahi walit nruraru, c mea ana h >^i tc lini o hapu kia urn ratou ki tcnci mea. Ko cUlii e m.-a <ma kia lata ki 0 ratou k i ct »hi c i:iv;j mia kia tjta ki a ratou. Uoa noa c koreron'ro ail», Ua v.hakaac tckatoa ki \ wbakaturia ki to (alia o Itotoiti. K«» to vrahi i mi;luhiim«> tain wliaic turoro e pai pu an* J c wha pe i r»u eUa t« in.f, Jyo tciiei, c tarii an ite nni otc Ka\vau£ 1 runga, ko reira lino whakao:ia ai.