KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hanuere 16, 1851

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 54, 16 January 1851, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hanuere 16, 1851

Ma te kaha kite mahi whenua hei kai ma nga iwi ake o te whenua, hei uta ki era atu wahi—ma te penei, ka rangatira te whenua. Na te mahi uaua kite ngaki, i kake ai te tini o nga whenua. Ka utaina ki nga whenua ke atu nga kai e ngakia una, kn riio mni nga utu kite whenua i ngakia ai, a, ko reira whai rawa ai. Elinra i te men, na te oneonc monvma i hua ai te whni rawa o te kai ngaki. Titiro ki lngarangi, ehara tana oneone. N.i te tunga pai o tcra motu i meinga ai kia rangatira ia. Ko tana oneone e kino ana ; otira, na te ahiiwhenua o tera iwi kite whakamomona, kite ngaki i te oneone i hua ai. Ahakoa, ckore e tupu i te tautahi, kn mahia atu, taurua noa, pai noa te alma o to oneone i te ligakinga, a, hua noa nga kai. Hei nha ki a Ingnrangi te oneone kino? Ko 'tenei, kua motuhia ia hei tauira mo nga whenua katoa otc no. Kua karangn te tini o te iwi ko lngarangi ano te mara pai o te ao. Haungtt ngn mca e whakatupuria ana hei kai maim ake, o uta ana ia ki tenei whenua, ki tera whenua. Ko te ahua o Niu Tire:ii, e pai ke ake aua i lngarangi. He nui te pai o ana ngaherehere. He \va ngohi knu on a moana, he ika papai etahi hei uta ki era atu whenua. He ninlin nga painga o Niu Tireni—kua whakakitca to te Atua aroha ki enei motu ; na, ko tetahi walii kei te tangata; maim, ma te tangata e whakaragatira ake tenei whenua pai. E tohunga ana koutou nga tangata Maori, kite whakaaro i tenei mca, i tera mm. No kona, ka mahi tohutohn atu ki nga men e whiwhi ai koutou kite rawa. To take i kake ai a lngarangi—he noaki whenua. No te mea, he mahi whenua ..te mea i rangatira ai a lngarangi, ka tono mntou kia uaua te tangata Maori kite ngaki i nga whenua, Kite whakatupu tarutaru mete tini atu o nga mca pcra. Ki tc wimkatupu kau, ki tc whakatupu pirikahu ; kia kaua a Niu Tireni, e whai atu ki nga mea o Poi Hakena me era atu whenua; otiia, kia whakatupuria e kouei nga men hei kai ma nga tangata. Ko tetahi o nga tikanga e hiahintia ana ki nga kninga orokonohoia, he rapu i nga mca hei uta ki era atu whenua, kia riro tnai ni he moni, kia ora ai nga tangata. I end motu, he liuikn, lie

[ kauri, lie liinu tohora, nga inea e utainn ana. Tena ko *nga inea uta mni ki konei, lie tini noa ilio, pera ia, kei konei aua inea c utaina mni nei, tsiei mnhia ana. Heoi nga kakaliu ; —me tuku mai era i reira; nga kareko, mete tini atu o nga men. Me tuku mni lioki nga mea rino ; —ko to tie inu ni tatou, kati nuo ra kin utaina mai i Hninn ; ko te liukn, ko te kawlii, me to railii, wailie ano ki;i ulaina mai i Iti In ia, tena ko te pnraoa, ko te witi, ko te kanga, ko te kau, ko te pirikaliu ko te li' ilio, knua tatou e anga e lioko i era, i Poi Hakeua, i Hopa Taone. Kia maliara nga tnngata maori ki tenei—lie mea pni te pirikaliu Jiei kai, liaunga te pni liei kai, pai raw a nga liuruliuru liei lioki ki tnwalii. Na te alia koiu i rangntira ni a Poi Hakena, a Hopa Taona ? Na nga liurulturu o ana pirikaliu. Oti ra nei e lioki ilio alio lenei wlienua liei nohoanga pirikaliu i nga wall! o Poi Hakena, o Hopa Taone? Ma nga koralia kia para, me wlmhatupu kite taru, ka pai raw a liei nohoanga 1110 tern tu kararelie. Me he mea e maliia ana nga eka kotalii mano, kia te kau matio pirikaliu liei kai mo taua walii. Ko koutou tangata Maori kua wliiti ki Poi Hakeua, ki Hopa Taone, pun kite i te tini o nga knipuke e u tonu nna ki ia wlienua kite tiki i to litiniliurn o te piriknliu. Na, in J lie mea, e wliangai liipi ana a konei, ka pera mai lioki te lino o ngn kaipuke ki Aknrnna. Wliakaaroa enei mea e koutou, a ka kiten, ka liua mni te wliai rawa i te whakatupuranga pirikaliu. Tenei nno tenei korcro ki nga tnngata Maori. E nintnu ana matou kite ratou liinhia kite hi mango. Na, hnunga te hinga mango liei kai; ko etahi o nga tira liei Itoko 1110 nga wlienua o ko atu. He iwi whakarangatira i a ratou a Haina; he niii ta ratou men ki tenei mea ki tern mea hei kai; ke hupa te mea i pni rawa ki a ratou. Ka maliia lie liupn, lie tira mango nga mea e paingia ana mo roto. I nga korero o te nupepa o Ingnrnngi, ka tukua atu nei, ka kite koutou i te mea u mr.u ai nga mango, 0 nga tangata o Inia, a, ka kitea lioki te pai o te tikanga hoko i era mea ki nga tangata o Haina. Kua tukua atu 110 tira mango i Niu Tireni ki Haina; otiia, kiliai i malm, kihai ano hoki 1 maliia tonutia, koia te nta tika ai. Mc he mea, c toliuugia ana nga tira mango e nga tangata Maori ua Imere kite hi, ka liokoa e nga Pakeha o Akarana, o Poneke hei uta atu ki Haina hoko ai Engari, ine ata whakanro tenei c nga kai-lii mango o nga tnngata maori; kite pono tenei, lie painga ia mo to Pakeha ngatnhi me ratou. Teuei te korero 1110 te mango o nga tangata o Inia. llinga Mango ki Kurakki. " Kotalii te kau ma run poti ua manu; nga tangata o nga poti, 0 ia, o ia poti, kotalii tc kau ma run. Ko nga uttt mo nga tira e kawea ana ki Pomcpe, i roto i te tau kotalii £I3OO, he mea ano £IBOO o te tau kotnhi. Ko nga inea e riro ana 1110 nga kai hi £I2OO. Mo te tangata kotahi, £lO i roto i te tau. Te ntu 1110 te rau pnuna taimaha o te te tira mango £G. Ki Makalii £( 10 he mea ano £3 1110 te rau taimaha, Kotahi tnkunga o te kup'enga, kotahi ran o nga mango ki roto. lie mea ano, kotulii wiki ki waenga moana, ekore e man tc ngohi kotahi, lie mea ano, innrama 110 a, ekore ie ika kotahi e mau. Ekore e whaki nga kai-hi i uga mango e 111 tin mai ana i a ratou ; kci haralia rn etahi o a ratou moni i nga tangata na ratou te moana e hi ai. Ko te mango nui (he tuaugea pea), e weroliiu ana, e manu haere ana tera i te mata o te moana. Kotalii whangnngn mete haranga te roa o te wero mo aua tu mango> Ka tukua kia rere, a ngenge noa, i reira, ka hutia te aho ka tata mai, ka patua kite poupou kia tau ai te rangiroro. I muri ilio ka kotuia lie matau ki nga ngutu, kite koru ra nei, a, ka hoea kiuta; kia malia nga poti hei hoe i taua mango, he mea to haere i roto i te wai. Te roa o taua tu mango kotahi kumi huranga, he mea nuo ka polo ilio. Te whanui o te niangai, e

wlia pulu. lie tiui nga mango ke atu e mail mai ana ki tc kupenga. Maroro rawft to hangn o enei kupengn, eono putu te whanui, ko te roa eono ran, ewaru ran whanganga. He rakau nga men e herea ana kite kalia hei wliaka■uar.u; te taki<va o aua mca eono putu; lie kohatu kci te kaha raro. 15 pungatia ana aua kupenga ; te hohonti o te wahi e tukiin ai, 80 te kau putu, 159 pulu ; ko te waha ote parata tukua ai. Kti tukua nga kupengu i to aonga ake o te ra ka liutia. Etoru tukunga i roto i te wiki kotahi. Ite hutingft ai o te kupenga, lie malia nga mango nonohi kua mate ; ko nga inea rarahi eta kau anangamanawa. Ka mau, ka kawea kinla, ka tapaliia nga tira, ka tukua ki to one kia mnroke i te rn. Ko te kikokiko e tapaliia ana, tote atu ; ko te ate e tntua ana hei liinu. Ko te tino o nga tauranga hi mango kei Kuraki, kei nga talmtaha katou o Pomepe te roanga atu o te hinga." Tenei he malii mo nga tangata Maori ; ehara teaei i te mahi naua rawn, ko nga men ia e hua mai ana i tenei mahi—nu> atu. Ekore e penci te uaua ote hi mango ki konei, me nga wahi o Pomepe kua korerotia nei j he nui lioki tc utu o te kupenga ki ia wahi. 1 konei, ma te langata Maori e liaro he muka, mnnn nno lioki e tatni nga kupeng.'i, ahakoa iti, ahakoa rahi. Na, e takoto non ana te waka maori, e inatau ana lioki nga tangata kite hi i tc mango. Mo kohikohi koutou i nga tikanga nio tore men, me korc ra nei c hua mai tetahi rawa ki a koutou i roto i tera malii, i te hi mango.. Ua whakapaka, ko nga tira o te iwituararoa, ko nga lioehoe, ko te liikn.