Ko te kai rapu ko ia te kite. Mane, 27 o Hepetema, 1858. KO TE HUI A TE HONIANA PUNI.

Karere o Poneke, Volume I, Issue 46, 27 September 1858, Page 2

Ko te kai rapu ko ia te kite. Mane, 27 o Hepetema, 1858. KO TE HUI A TE HONIANA PUNI.

"Ka purero nga iwi Maori, ka purero." Kua rite nei te hui a Te Honiana Puni i karangatia ai mo te Turei, mo te 21 o nga ra. Ko Pitone te kainga irupeko ai—he teneti te whare i mine ai. Kotahi rau e ono te kau putu te roa o taua whare, e toru te kau putu te wanui—ho raea hanga mo tenei huihuinga tangata. E rima nga rau o nga tangata o tenei hui. T uru ano elahi pakeha; otiia ko to nuinga o ratou i karangatia e Te Honiana kihai i tae—i puritia e te pouri mo te matenga o Makitonora—ko te rangatira o te Whare-moni i Poneke. E hara! te mahi o te tepu, o te hipoki rinene, o te karaihi, o te pereti, o te naihi mete paoka, mete tini o nga kai—ano he hanga pakeha! He manuwhiri no Ingarani etahi o aua pakeha i tae atu ra, nawai a, te miharotanga o ratou ki tenei mahioga nui a Te Maori. Ka kai, ka inu, a te makonatanga; ka tahi taua whakaminenga ka whai kite whakarougo korero kia makona ai hoki nga taringa. Kei runga ko Te Honiana Puxi: Haere mai e te iwi—e te whakaminenga—haere mai! E te iwi, haere mai—haere mai! Kia kite mai—kia kite atu-—haere mai kia kite atu! Haere mai, e te iwi, kite kimi i tenei mahi hou! He mahi hou tenei—he tangata bou tenei! otira, kei te wareware au—kei te pohehe aku whakaaro. E te whanau—e te whanau—kia rongo mai koutou. Ma tatou tenei mahi. Oiira, e hara i a tatou, na Ihowa tenei mahi—haere iho ki ton a iwi—tuku iho—tuku iho. Na Te Atua i mahi, ko te Ao, me nga karahehe, me nga xnanu, me nga ika, me nga mea katoa o te Ao nei. Ka tahi nei ka mohiotia e o tatou hinengaro. Ki ta nga tupuko te timatanga i timata ai te Ao nei, e tutaki ana a Papa, e tutaki ana a Rangi. Naka mahi a Tane Mahuta, ka wehewehe i a Papa raua ko -Rangi Kh nwnctn >,»nn nnoko ki ra™

ko ona waeWae ki runga, na ka tahi ka mawehe—" Titoko—titoko—titoko i te rangi. Rerewa—rerevra —rerewa i te rangi." Naka marama, ao to raea kua tau ke a Rangi, a Papa. E te iwi, kei te he au, kei te ware ware. E te iwi, e te whakaminenga, ma koutou te korero—ma Wi Tako—ma korua ko to matua ko Ropiha e whakapuaki. Na kia korero koutou —e wareware ana au, e he ana au. Engari me hapai ano ahau i taku kupu. I puta mai i a Te Ropiha, i a Wi Tako nga korero nei—ko au, kaore. I haere waroware mai au—kaore au i mohio, kaore au i matau. I puta atu ai te kupu, ko Wi Tako hei kawana, ko Ropiha Moturoa hei kingi. Whakarongo mai e Ngatiruanui, whakarongo mai e Taranuki, whakarongo mai e nga iwi katoa, whakarongo mai! E kore au e poka ke i tenei ritenga. Engari kei te pehea ranei o koutou whakaaro—kei te pehea ranei o koutou whakaaro ki aku korero, otira me heke iho au—kei a koutou te whakaaro. Kei runga ko Wiremu Tako: Whakarongo mai, e te iwi—e te iwi! Kahore he korero ruaku inaianei, engari he pukapuka na Kawana Kerei hei korerotanga maku. (Ka panuitia ikonei te reta.) Tenei te pukapuka a te Kawana. Whakarongo mai, e te iwi. Na Kawana Kerei tenei reta—na piri Kauwau i tuhi. Whakarongo ianei koutou. e hoa ma, kite ritenga o tenei pukapuka. E hara i te mea naku i tuhi—e hara i te mea mahi e taku hinengaro—na Kawana enei korero. Whakarongo mai koa kite timatanga o enei korero. I timata i te ngakau tenei korero—he mea mahi na te ngakau—he mea whakakite na te Ture. Koia i whakapuakina ai enei korero kia rongo ai koutou. Hoi korero, hei m&takitaki ma te ngakau i korerotia ai. He mata au no te pu o te Pakeha. He hoa noho au no te Pakeha i te pito o tona tepu. He arero ahau no nga Kawana. E mau ana i au te maunu o te matau. Ko te ika tena ko Papa—ko te maunu tena ko te whenua. E te iwi, ka rapu tikanga ahau kia noho ahua taugata ai tatou, na konei ka muharatia ai enei korero. He whakaaro ma tatou, e te whanau, koia au e ki nei, me whakakite i tetahi

tikanga e pai ai to tatou noho tahi. Kua popokia tatou ete Kuini. Ete iwi—e te iwi—whakarongo mai. Me wbakarite tatou i tetahi tikanga ma tatou. Kaua koutou e ki, kahore he upoko o tenei korero. Me penei taku kupu ki a tatou. He potiki tatou inaianei—imua he matua, he tipuna. Ma tatou tahi tenei ritenga —ma nga Maori, ma nga Pakeha; otira, ma ratou te nuinga. E hara tenei i te korero tahae—e hata tenei ite korero puku. Tenei e noho nei a tatou hoa pakeha. Kei mea tetahi he mahi buna tenei—ehara ia i te mahi huna. Koia ra tenei, i maharatia e au kia wbakarite a iho he mahi ma tatou i tenei pito o Niu Tiraui. Tenei hoki taku kupu whakarite. Kei pera tatou te koero mete heke. Ko te matua tenei o te heke ko te whakaaro. Kite kore te ngutu ote manu e puta ki waho ka koero te heke, ka pirau. Ae ra, kite kore tatou e whakaputa i to tatou ngutu, ka koero tatou, ka pirau. Koia au i ki ai, tatou ka mahi i tetahi ritenga mo tatou e puta ai to tatou ngutu, e ora ai tatow. Whakarongo mai, e te iwi, whakarongo mai. Tenei toku matua a Te Honiana kei toku tuara e noho ana. Imua he tupuna ia—inaianei he potiki. Ko taku ariki tenei (ko Te Honiana) kei muri i au. E hara taku i te tahuri ke atu i a ia—ehara taku ite wbakaiti i a ia. Kei muri ano taku ariki i au. E te iwi—e te iwi, kei te mahi taku hiahia—kei te kimi tikanga ahau kia puta aku ngutu ki waho i te heke—kei koero au, kei pirau. Otira, hei hapai, hei rapu ma koutou. Ma tatou ra e kimi. Tenei aku korero hei whak&aro ma koutou. Ko Niu Tirani tenei mctu. He tini ona raruraru, he tini ona he : tatou ka rapu tikanga hei pehi i enei raruraru,hei whakakore i enei he. Kite kahore e puta te ngutu ki waho ite heke—e kore tatou e puta —e kore tatou e meinga he manu. Whakarongo mai, e aku whanau, whakarongo mai. Ko tenei mahi he mea kimi naku i roto i nga ritenga Pakeha i nga tau e rua te kau kua pabure ake. Inaianei kua whakakotabitia tatou—ara, ko nga Pakeha, ko nga Maori; na konei au i mea ai, ma tatou tetahi wahi o tenei ritenga, kin puta pai ai tatou ki waho—kei koero

tatou. Tenei etahi e noho mai nei—kia korero aao i o ratou whakaaro. Ka pai kia whakaputaina e tern e tera tana kupu. Ka mutu aku kupu ikonei. Kei runga ko Te Pura (Kaiwhakamaori) : E to iwi—e te iwi—whakarongo mai. Kei te puare oku taringa ki a koutou nei korero. Kei te tau iho oku kanohi ki runga i tenei kumenga tangata a Te HoniaDa Puni. Heoi, kua kite au, kei te mahi inaiauei te hinengaro o te tangata xVlaori—kei te kimi ia i tetahi ritenga e whai ahua ai ia. E te whanau, ka tika—ae, e te wbanau ka tika ! Ka tika kia rapu tikanga te iwi Maori—ka tika kia kimi ia i te huarahi e whiwhi ingoa ai ia i roto o nga iwi o te ao nei. Otira, e hoa ma, ko taku kupu tenei bei maharatanga ma koutou—kia tiuo tupato rawa te whakahaere i tenei mahi. Akuanei pea ka kawea ketia e koutou tenei kimihanga ritenga ki runga i te ara pohehe. Nakonei, e te whakaminenga, taku kupu whakatupato nei, Kia mamma te whakahaere i a koutou nei whakaaro. Kia tupato, kei kiia e te pakeha he tikanga hapai patu tenei hei aru i a ia—kei kiia ranei he whakarere ta koutou i nga ture o Ingarani, kia whakaritea ketia he ture mo koutou—kei kiia e whakangakau kino ana te iwi Maori ki nga Ture nana nei koutou i atawhai, nana nei koutou i whakanui. E te iwi, kia u te pupuri tonu ki nga Ture o Ingarani—ma reira hoki koutou ka whai ingoa ai—ka whai ahua iwi ai. Kei kite tangata, ma te Kawana Maori, ma te Kingi Maori ranei, ka whai ingoa ai taiwi. Kaore,kotahi tonV te huarahi e whiwhi pera ai te iwi, ko te Matauranga. Na konei, e te whanau, taku kupu nei, ki a koutou, kia kimihia nuitia nga kuwaba o te matauranga —kia uaua te kimi—kia maro te whai. Whakarongo mai ianei. I tae mai i te matuatanga ko nga Mihinare, ko nga kai kauwhau i teßongo-pai; horaai ana e ratou ko tena taonga nui ko te Whakapono—hei oranga tena mo te wairua: muringa iho ko to Kawanatanga, ka kawe mai i tena taonga nui i te Ture hei orauga tena mo te tinana. Kua wliiwhi nei koutou i naianei ki enei taouga uui erua—ko to Ture Aiuu,

ko te Tare tangata —a kua manakohia e o koutou hinengaro. E te iwi, tonei taka hei kimihanga ma koutou. Me tango nui koutou i enei taonga erua, me whakawhiwhi rawa. Kia mau ko te Whakapono hei te ringa matau, ko te Ture hei te ringa maui,ka tohe haere ai ra runga i te ara tika. Kaua s nuku atu ki tabaki—kaua e titiro ki nga pekauga o te ara —kei kumea poauautia koutou ki runga kite ara pohehe. Kimihia, e te iwi, nga ritenga e piki haere ai te iwi Maori, e whai ingoa ai. Inahoki, kite ngoikore te iwi kite rapu ritenga, ka hoki ki muri, ka pirau tona ingoa. Engaii kia mahi tahi tatou, nga Pakeha me nga Maori. Kia kotahi tonu te ture hei mahinga ma tatou—kia kotahi tonu te kainga hei nohoanga mo tatou—kia kotahi tonu te huarahi hei haerenga mo tatou. Hei konei he mutunga mo aku korero. Kei runga ko Ropiha Moturoa : Tena koutou e nga pakeha—Tena koutou e nga Pakeha. Tena koutou, e o matou hoa Pakeha. Tenei koutou e noho nei i roto i a matou. Ehara inaianei —kaore, no namata ano. Kua mate a Hanita, kua mate a Wairaweke i roto i a matou. Whakarongo raai e te Pura. I whakaaturia mai nga tikanga e Wi Taku ratou ko nga tamariki—he whakaae kau taku. Tirohia te Ture—te maha o nga huarahi, mete pai ano o nga ritenga. ' Hb tikanga to runga, ho tikanga to raro, he tikanga to raro iho ano. Engari he whakaae kau ta matou. Nau e Puni tenei kumeuga mai, e pae nei, e titiro nei—ho pango, he whero, he ma. Ko Te Wherowhero kei te tu mai i tera pito—tenei huki tatou. Na to potiki i whakaao ko au —he kai whakaae ahau. E koro e roa aku kupu. Mehemea he kotahi te tangata hei korero i muri i au o pai ana kia roa aku korero—kia korero ko au anake. Heoiano aku. Kei runga ko Hkmi Parai : Tena koutou e nga iwi—u tera iwi, e tera iwi, e tera iwi! Ko te kucacnga o Te Wherowhero no mtia iho, a e kukume nei. Tena koutou e nga Pakeha. Na koutou i hotuai te Ture. Ko tenei hei ture mo tatou; kia huibui tahi tatou hei tuahi i taua ture. Ka mahi au

kia mahi koutou. Whakarongo 8 boa ma, e nga Pakeha, ko to Kuini hei matua mo tatou. Kua poua mai e koutou te pou i tawahi—ko te Kuini. He pou tenei kei Niu Tirani -bo pou raaori. He kiri pango to matou, he kiritea to koutou. Engari kia Doho tatou ki roto i to tatou turo kotahi. Kia uto tatou pupuri ki to tatou uei taonga, kite Whakapono. Kia u—kia u—ko to oranga tena mo tatou. Me penei taku korero ki a tatou. Kei runga ko Wiremit Kingi : Me karanga ake au e aku potiki, Ka ora nga taugata—ka ora nga tangata. Haere mai e nga tangata—haere mai e nga tangata. Tokotahi nei te mea i tahuria nei. Ho aha, e te whanau, kia tahuri ki muri ?—Kaore e tahuri ki muii—kia tika to haere. Haere mai e te iwi—haere mai e te ivri-—haere mai e teiwi! Ka penei taku kupu ki a koutou 0 taku whanau, e aku potiki. E hara i to ingoa noku anake—na koutou katoa. Naku i timata mai-—ma koutou 0 mahi. He aha, e aku potiki i hurihia ai —he aha, e aku potiki, i hurihia ai ? Kaua e hurihurihia, e te vrhanau. Kia mau te pupuru—kia muu te pupuru—kia mau te pupuru. Kia mau te pupuru, ake, ake, ake. Na, e Wairaweke, au taonga e noho nei—-ko au taonga enei. Haere mai—baore mai —haere mai, e te whanau, haere mai. Kahore he kupu kc atu maku ki a koutou. Kei runga ko Ihaia Porptu : He kupu taku e te iwi. Whakarongo mai qte iwi. Ko aku kupu tenei ki a tatou, ko nga ritenga o tatou whanaunga pukeiia i homai ki a tatou. Ka rougo tatou ki nga ritenga Pakeha, ka uui te pui. Koia ka rapu ai ahau i tetahi tikanga mo tatou. Kia kaua tatou e irhdkaitia e to Pakeha : kei rite talou ki to kupu a W"i Xako © ki ana ka pora me to heke ka pirau -—kia riio ai tutuu ki ta Piri Kawau i tuhia mai ai e iu—na Kawana Kerei hoki: kia rite ai ki ta Kawana Paraone i tuhia uiai ai ki a To Honiaua Puni. Hcotiano &ku korero, 0 te iwi. (Kei muri ano te liikw.)