MEIHA KEEPA RANGIHIWINUI.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 17, 26 April 1898, Page 1

MEIHA KEEPA RANGIHIWINUI.

HE TINO KAUMATUA RANGATIRA NO TE IWI MAORI O NIU TIRENI.

I Mate i te 15 o Aperira, 1898, Putikiwharanui Wahi o Whanganui.

Ko Meiha Keepa he tino kaumatua rangatira tenei i puta mai i roto i nga tipuna i haere mai nei i Hawaiki ki Aotearoa nei puta atu ki te Waipounamu. Na tenei ka tukua atu e au nga whakapapa 0 to tatau tuakana, 0 to tatau taina, 0 to koutou papa 0 to koutou tipuna ki te ringa 0 rona taonga i whakatu ai hei taonga mo te iti mo te rahi, mana e panui atu ki 0 tatau marae ake, puta atu ki nga marae 0 te ao. kia takoto ki roto i ngapukapukaNupepawhakakawhenata, hei titiro ma nga iwi, ma nga Hapu, ma ona ake uri hoki i naia nei, haere ake nei ki nga whakatipuranga 0 te ao, e heke nei i muri ia tatau. Na e nga iwi e nga Hapu, koia tenei nga whakapapa 0 koutou tipuna me 0 ratau waka i puta mai ai to koutou hoa i roto, i heke iho ai hoki te mana rangatira, mete mana toa, mete matauranga ki tenei 0 koutou me ona iwi ake, koia to koutou whanaunga i kaha ai kite haere ki nga marae 0 Aotearoa 0 te Waipounamu, me nga huihuinga katoa e tae ana ia me ona iwi, a ia ake ranei, koia hoki ia i whaimana ai ki 0 koutou marae ake. Na i tono ano ahau ki nga tangata e korerotia ana he tangata mohio ki nga korero 0 roto onga wharemaire onga tipuna kia haere mai kite Tari 0 te Tiupiri nei, whakaatu mai ai i tona matauranga kite whakaputaputa mai ia Meiha Keepa i roto i nga tipuna 0 nga Waka nei; kati kaore i haere mai, e mea mai ana nga kai whakaatu mai ki au, kei te whakariterite rawa, kei te komiti rawa, katahi ano ka tukua mai; Na, Katie pai ana, ma era e haere mai a tona wa pea e oti ai. Na ko aku ake i mohio ai aku e tuku atu ki ta tatau taonga hei whakaatu kia koutou, hei titiro mai ma koutou, kaore ahau 1 hoki atu kia Rangi raua ko Papa matua te kore tatai mai ai, i katohia mai e au i nga tipuna 0 tatau i haere mai i Hawaiki nei, me 0 ratau Waka, nga mea ano i korerotia ki au, ko era atu Waki me era atu tipuna 0 aua Waka kaore nei ahau i mohio ki ona hekenga mai i reira, kua waiho ake e au ma era atu e whakaputa mai kite ao marama kia kite tatau, na e nga iwi e nga Hapu, me nga tangata matau ki nga korero 0 tatau tipuna, mehe mea kei te he enei whakaputaputanga 0 tatau tipuna, ka tukua atu nei e au, me 0

ratau Waka, e whakaae ana ahau kiawhakatikaia te wahi i he, e ngan ki a marama te whakahe, koi inaki hei tautohe ma tatau, ma te marama rawa o te kupu e whakaae atu ai ahau, he maha nga take o Meiha Keepa i waiho ake e au, ko enei anake i whakaputaia e au, hei litiro iho ma koutou Koia tenei. Ko Tamatea Pokaiwhenua te Rangatira ko Takitimu te Waka ko Kahukura te Atua mai o Hawaiki ko ugati Kahungunui te iwi tuturu. Na Tamatea Pokaiwhenua „ Kahungunu „ Kahukuranui „ Rakaihikuroa „ Tupurupuru „ te Rangituehu „ Tuafea „ Mahinaarangi—Turongo „ Rauknwa „ Whakatere. „ Poutu „ Raikauri „ Hriupipi „ te Atoruiti „ Tamakelui „ Tupoho „ Tti-ikaihau ~ Hurutara „ te Rangiapo!i : a „ Tiora —teAnaua „ te Aewa—Titia „ Rereomaki—Tanguru „ MeihaKeepaßangihiwinui—Makere

Na Tamatea Pokaiwhenua „ Kahungunu „ Kahukuranui „ Rakaihikuroa „ Bineteraraku ' „ Rangimarakoha „ Rakaimrati „ Tutereiijoana „ Moeteao „ Mahanga „ Maiao „ Maurea „ Kohunga „ Tuwharemoa „ Tamakere

„ te Aonui „ Rangimahuki ~ Rangiwetea „ Puakiteao „ Tireo kite rangi „ te Kapua „ te Ahiahi „ te Kirituamangu—Ruhina ~ Tanguru—Rereomaki „ MeihaKeepaßangihiwinui—Makere

Ko Turi te rangatira ko Aotea te Waka mai o Hawaiki, nga iwi i Whanganui tae atu ki Taranaki nga iwi tutu.ru i puta mai ia Turi. Na Turi „ Turangainjua „ Tamatea ICopiri „ telhiorongo „ te Mana o Rongo „ te Marutu „ te Maruwehi „ teMaruariki „ te Maruaitu „ Maruauraki „ Rangi taupea —Rangi tauwhiro „ te Anaua Oterangi—Tiora „ te Aewa Oterangi—Titia „ Rereomakia—Tanguru „ Meiha Keepa Rangihiwinui—Makere

Na Turi „ Tonga Potiki „ Pokai turiwhatu „ Raikuia Kuramahanga „ Hou takaurunga Tamahao „ te Rito o te rangi „ Rangimanuhiri „ te Rangihuanoa „ Ruatapu „ Ruhina—te Kirituamangu „ Tanguru—Rereomaki „ Meiha Keepa Rangihiwinui—lMakere

Na Turi „ Turangaimua „ Tamatea Kopiri „ Hikuao

~ Haere ao „ te Ihi Ma:a „ te Ihi rare Ueroa „ Hinewhiro „ Unumaio v Tuitui Keketu ~ Tamatea tohikawa Paimate „ Tongaikatahi ~ Taane iti „ Ruamatatoa ~ Tu te Ihorangi „ ]\lanataruke Rang-itautahi ~ te Ruanehe ~ te Raikaaranaki ~ Titia—te Aewa ~ Rereomaki—Tanguru Meiha Keepa Rangihiwinui—j\lakere

Hoturoa te rangatira- ko Tainui te Waka mai o Hawaiki, ko nga iwi o Waikato me ngati Raukawa nga iwi tuturu i puta mai ia Hoturoa. Na Hoturoa „ Hotuope ~ Hotumatapu „ Mokai „ Ue „ Raka „ Kakati ~ Tawhao „ Turongo—Mahinaarangi „ Raukawa „ Whakatere „ Poutu „ Rai Kauria „ Haupipi „ te Atoruiti „ Tamakehu „ Tupoho „ Tuakaihau „ Hurutara ~ te Rangiapohia „ Tiora —te Anaua „ te Aewa —Titia „ Rereomaki—Tanguru „ Meihalveepa Rangihiwinui—Makere

Ko Kupe te rangatira ko Matahorua te Waka mai 0 Hawaiki, ko rauaupoko te iwi tuturu tae atn ki a Rangitaane mengatangata 0 Wairarapa. Na Kupe ~ Tamatea Kahia Tarn a i ere ~ Maiao „ Wharekohu „ te Aonui ~ te Aoroa ~ Rangimahuki Rangiwetea „ Puakiteao „ Tireo kite rangi Ivuratuauru ~ Ruatapu „ Ruhina „ Tanguru—Rereomaki „ ]\leihaKeepa Rangihiwinui—Makere

Ko Whatonga te rangatira ko Kurahaupo te Waka mai o Hawaiki ko Rangitaane ko Hanua ko Muaupoko nga iwi tuturu i mau ai tenei i ngoa a Rangitaane i puta mai nei ia whatonga. Na Whatonga „ Tautoki ~ Rangitaane „ Kopuparapara „ Tokatumoana ~ te Puehu „ te Rangi whakaaweawe „ Maiao „ Ivohunga „ Tuwharemoa „ Tamakere ~ te Aonui „ Rangi Mahuki „ Rangi Araia „ Rangi Wetea „ Puaki te ao „ Tireo kite rangi „ Kuratuauru „ Ruatapu „ Ruhina „ Tanguru—Rereomaki „ MeihaKeepa Rangihiwinui—Makere Na Whatonga

„ Tautoki „ Rangitaane ~ Kopuparapara „ Kuaopango „ Uengarehupango „ Wahatuara „ Hine rautekawa Rakaimaro „ Korako taiwaho ~ te Rangi whakaewa Parikoau „ Tau aro Whaki ~ te Kura irirangi „ Rangi hikitanga—Rangiarala „ Rangi wetea „ Puakiteao Tireo kite rangi „ Kuratuauru ~ Ruatapu „ Ruhina „ Taunguru „ Meiha Keepa Rangihiwinui

Ko Ngatoroirangi rana ko Tamate-Kapu a j nga Rangatira ko te Arawa te Waka mai o Hawaiki nga iwi tuturu i puta mai i enei Tupipuna ko ngati tuwharetoa te arawa me ona rohe katoa. . Na Ngatoroirangi I „ Hautu terangi 1 „ Moe ahu i „ Kuramoeroki „ Ruawairangi . \ „ Nga pouaka ! „ Nga toromataroa „ Ruaiti „ Rangi tauira—Hineterarako „ Rangimatakoha „ Tuteremoana „ Moeteao | „ Maiao „ Mau rea „ Kohunga „ Tuwharemoa „ Tamakere Aonui ; „ Rangimahuki „ Rangi Wetea „ Puaki teao „ Tireo i

„ Kuratuauru „ Ruatapu „ Ruhina „ Tanguru „ Meiha Keepa Rangihiwinui Na ko Meiha Keepa i wkanau ki Horowhenua, ko nga uri a Tanguru raua ko taana wahine ko Rereomaki, ko Meiha Keepa ko Roro nga mea e ora ana, tokorua raua moe anake ite wahine mete taane 0 Whanganui nei. Ko Meiha Keepa i Marena kia Makere 0 Whanganui nei he Wahine rangatira tera no nga Hapu 0 Whanganui nei. Ko Rora tuahine 0 Meiha Keepa i marena kia Hakaraia korako he tangata rangatira tera no Whanganui nei, ko te uri a Meiha Keepa ake ko Wikitoria Keepa, ko te uri a Rora Hakaraua Korako ko Haruru kite rangi, heoi ano a raua ake uri e ora nei, ako te tuahine 0 Meiha Keepa kei te ora ano ia i naia nei. Na ko Meiha Keepa i roto inga ra 0 tona Taitamarikitanga ake kite titiro a nga Kaumatua, he tamaiti maia, Kakama, ki a ratau ake mahi takaro, ko etahi tamariki 0 tona whaka tipuranga ake, a kite kite ia i tetahi huihuinga Kaumatua e noho ana kite korero, kanoho ia kite talia whakarongo ai, he tino mahi tena nana; na ite tau 1859 ka whakaturia ia hei Pirihi mana, i taua wa ano e tu]Pirihimana ana ia, ka hoatu ano kia ia te mahi meera 0 te tai hauauru nei ki Poneke, no te tau 1864, ka mutu era mahi, ka tu ia hei Hoia ite tau 1865 tae noa kite tau 1869, 1 muri 0 tenei ka tu ia hei Ateha whakawa hara nei, ka tu ia hei komihana hoko whenua ma te kawanatanga tae noa kite tau 1881 ka. mutu era irfahi katoa ia ia, no te tunga ote Paramihi hei Pirimia, ka whakahokia ano a Meiha Keepa ki tona turangai ano tu ai, a tae noa mai nei kite ra 0 tona matenga nei. Ka mutu era mahi ana 0 tona oranga. Na i muri 0 era mahi ana, kati ka aronui atu tona whakaaro kite whakahaere, kite kimi ite huarahi e kore ai e pau nga whenua ote iwi Maori te hoko e te kawanatanga, koia te take ote Tiwhikete 0 Horowhenua i kia ai eia kia waiho koia anake ki roto, he wehi koi riro ite hoko, kore whenua tona iwi ake a Muaupoko, na ko ia ano te kaiaraarai haere inga Hoko 0

nga whenua o Whanganui nei, heoi i runga i tona pouri mo te mahi hoko tonu inga whenua 0 Whanganui nei; ka karangatia te hui ki Parikino i nga tau kua pahure ake nei i te tau 91 nei, ko taua hui he hui arai i te Hoko, i tukua he Pitihana arai i te Hoko kite Paremata 0 te koroni, a kaore i whakaaetia mai e te Paremata, i te 1892 ka haere atu a Meiha Keepa kite hui a ngapuhi i Waitangi, ka timata ia kite whakahaere kia tu te Hotahi tunga onga iwi Maori katoa onga motu e rua Aotearoa te Waipounamu, koia te hui i tu ai kite Waipatu Nepia i te tau 1892 pera ano i te tau 1893 kite Waipatu Nepia, pera ana ki TVanga Kihipane i te tau ig94 pera ano Ki te hui ki Rotorua 1895 pera ano ki Taupo i te tau 1866 pera ano ki Papawai 0 Wairarapa Ite tau 1897. A ko nga whakahaere katoa 0 aua hui, me pewhea e toe ai he whenua mo te iwi Maori, kite tukua tenei mahi a te Hoko kia haere tonu ana ka Waiho te iwi Maori he iwi pohara i te ao nei, koia te whakaaro 0 Meiha Keepa mete ttni 0 nga rangatira i whakaaro ai kia tu te kotahitanga onga iwi Maori, hei arai i te hiahia hoko, mokete, a te Maori i 0 ratau whenua, kite Pakeha kite kawanatanga hoki, koia tona tino whakaaro, a i runga i te pakete tona 0 te kawanatanga kite Hoho tonu i nga whenua 0 te iwi Maori, koia te kupu 0 te Pitihana a te kotahitanga i tuku ai kia te Ivuini i te wa 0 te Tiupiri kia ahuitia nga miriona eka whenua e toe ana 0 Niu Tireni e 5,000,000, hei whenua mo te iwi Maori, a i tu ano ia kite aroaro 0 te Pirimia tono ai i Poneke nei kia whakamutua te hoko ronga whenua. Na, ite hui i tae ai te kawana raua ko te Pirimia i tu nei kite Waipatui Nepia i tenei tau ano i panuitia te Pire a te Pirimia i reira hei whakamutu i te Hoko a te iwi Maori i 0 ratau whenua, ka mea atu a Meiha Keepa kite Pirimia e pai ana to Ture,Engari na to Waihotanga i te mokete i roto, ka kite atu au, he iti kowhao Waka, he ara wai ano tena e mate ai tena Waka, ka mate ano te iwi Maori i to Pire, engari taku kupu kia koe, ko taku he Pire mo te motu nei, ko te Pire a te kaitiaki 0 te katoa, he Pire pai rawa atu, kaore he mate 0 roto, e tutakina ana e ia nga ara mate katoa. Na i muake 0 tona haerenga kite hui kia ake nei i Nepia, ka tu te hui a te Kaitiaki me nga Poutama me ngati Pamoana mo Ohotu te take, a whakaaetia ana te tnku i Ohotu ki raro i taua

Ture a te Kaitiaki, i te hokinga mai ote Kaitiaki, ka nohoki Whanganui nei ka tu a MeihaKeepa ki tetau" toko i tana Ture ate Kaitiaki ote katoa ratau ko ana Iramuta, heoi ko tana tino whakaaro, ko tetuku i nga whenua o toria iwi katoa kite ringa ote Kaitiaki, a i whakahau ano ia i muake o tona matenga kia mahia he pukapuka ma ona hapu mo whakaihuwaka hei tuku ata kite Kaitiaki ote katoa, rokohanga nei ka mate, ako Reone te Maungaroa kei te whakahaere i taua pukapuka a raua mo taua whenua kua kia ake nei e au, Na enga iwi nei, koia tenei nga mahi ato koutou whanaunga kua haere atu nei ia ia tatau i tenei aoKo Whanganui, Ngarauru, ngati Apa, ngati Ruanui ngati Awa, Rangitaane, Hamua, ngati ngati Waewae, ngati Tama, ngati Whiti, ngatj Hauiti, ngati te Upokoiri ngati Kahungunu ki Heretaunga tae atu ki Wairarapa, Muaupoko, ngati Raukawa ngati Toa, Ngaitahu kite Waipounamu ngati Tuwharetoa, mete iwi Pakeha oia Ropu oia popu ote iwi Pakeha. Ite ratapu te 24 Aperira nei, ka mauria mai te tinana 0 Meiha Keepa i Putiki i tona ake kainga e nga Ropu Pakeha oia tu oia tu me nga Ropu Maori, he hanga whakamoemiti te ahua 0 te haere a nga Ropu 0 nga iwi e rua Ite tinana 0 Meiha Keepa kite Tirira Hooro 0 Whanganui, 2 p.m. Ka timata te haere mai 0 nga ropu kite kawe ite Tinana 0 Meiha Keepa kite Urupa i Putiki tuku atu ai i tona tinana kite wahi hei Okiokinga mona pera me ona tipuna me ona matua. Na koia tenei te ahua ote whakararangi. tanga i nga ropu 0 runga 0 te matua kawe ia Meiha Keepa. Ko te ropu pupuhi raiwhara 0 Whanganui i raro i a Meiha Waata muri mai 0 tera ko te Karihana Peene a te Pakeha, muri mai ko te kaata me nga Hoiho too 0 te kaata i runga ite kaata ko nga Purepo e rua 0 Whanganui, i runga rawa ko te tinana 0 Meiha K:ep<|jßflgßj|Bk te kawhena ko te Uniana Haki 0 Ingai^^^^^H

A R I K I H A N A R A R O P U NGA HOA ROPU.

ARIKIHANARA ROPU. NGA HOA ROPU.

I muri mai o te tupapaku ko tona Hoiho ak«. Muri mai ko nga whanaunga tata ake o tetupapa&u. Muri mai ko te ropu tangata Maori whiriwhiri e3O, o roto o nga wa o te Pakanga. Muri mai ko nga tamariki e tu hoia ana. Muri mai ko nga tamariki taane o te tino kareti ; kura o Whanganui nei. I Muri mai ko te ropu hoia kau matua o nga Pakeha o mua. Muri mai ko nga ropu onga Apiha o ia ropu o ta ropu. Muri mai ko te Peene Maori. Muri mai ko te ropu tangata Maori whiriwhiri No. i. Muri mai ko te Peene Maori. Muri mai ko te ropu tangata Maori No. 2. Muri mai ko te Peene Maori. Muri mai ko te ropu o nga Maori No. 3. Muri mai ko te ropu 0 te Para Kaunihera o Whanganui. Muri mai kote Kaute Kaunihera ropu. Muri mai ko te Hapa Poari ropu. Muri mai ko te ropu 0 te Ohipera. Muri mai ko te ropu 0 nga kaiwhakawa me nga tiati o nga kooti whenua Maori. Muri mai ko te ropu 0 nga tari ote kawanatanga me , te Tari Maori 0 te kawanatanga. Muri mai ko te ropu 0 te iwi nui tonu Maori ■ Pakeha hoki. ! Koia tenei te ahua 0 te whaka haerenga i te kawenga ia Meiha Keepa kite Nehunga, i timata i te 2 p.m. te haere a tae atu kite Urupa i te 3 p.m. 1 I reira ka whakahaerea ano te tu a nga tangata e nga Apiha whakahaere 0 taua -n ahi a ka oti katahi ka karakiatia, na te Wirimu Minita i tuku me etahi , Minita Maori i reira he nui ano ratan kaore i mohiotia nga ingoa e te kai korero mai, kote nui 0 te tangata kite whakaaro ake e 11,500 me nga ' rerenga i muri 0 te karakia tuku. Ka tu te Honore ; Timi Kara koia hoki te ahua 0 te kawanatanga katoa i tukua mai kite Nehunga 0 Meiha Keepa, ka whaikorero atu ia ki nga Pakeha mo Meiha Keepa te take 0 ana whaikorero katoa. No te wenerri nei ; ka timata te hokihoki onga tangata ki o ratau : kainga. j Na he nui te pai onga whakahaere katoa a te I komiti 0 Putiki 0 te timatanga mai 0 te ra o Meiha Keepa, Engari ko te wahi pouri 0 te whakahaerenga 0 nga mahi mo Meiha Keepa kite whakaaro a j etahi ko te korenga onga tangata o te komiti \ whakahaere 0 Putiki i karanga i etahi onga tangata 0 ia iwi 0 ia iwi hei hoa whakahaere, tuarua na reira te uru nga iwi i haere mai nei i tawhiti i runga 1 1 tona aroha me tona tatanga kia Meiha Keapa. Na ko te taha Pakeha to rautau na pouri he hoa tutura ratau no Meiha Keepa, a no te tukutukunga i aga ! tikiti powhiri kia tae mai kite ra o te Nehunga kore ) ana mo etahi 0 ratau, koia nei te pouri o nga. ivi e i rua nei kite whakaaro ake, mei mauim te

vrftakahnerenga penei era e tae kite 15,000 tangata, heoi e penei ana matnu. Aha koa ko tenei ahua nnake kua oti ake nei, e kore e penei ano tetahi | mehutiga e takoto ake nei 0 tetahi Maori ote motu 1 nei. Heoi haere atu ra e nga rangatira e nga iwi e ng» Hapu ki 0 koutuu marae i runga i te tumanako o te rcakau koingo aroha ki to koutou whananga k\ lokoultiii tipuna ki to koutou matua, i te mea ka cite ia koutou te pakanga ngaki mate mona, koia tcnnj kua mahia nei e koutou, haere atu ra e nga i\v! haere atu ra ki u koutou Okiokinga e nga taane e nga Wahine, e nga tamariki taane, Wahine haere bnere atu ra e te iwi Pakeha haere atu ra ki 0 kiutou marae i runga i te aroha ki to koutou hoakia te P;tkeha.