TOKAANU,

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 16, 19 April 1898, Page 4

TOKAANU,

30 Maehe, 1898. Kite Etita o Te Tiupiri. Ehoa tena koe. Tenei nga korero o toku taenga mai ki konei, I runga i te take i tonoa mai ai ahau e koutou kite whakahaere i te Tiupiri, mau e tuku atu hei titiro iho ma nga tangata e manaki mai ana i te Tiupiri. Ko te whaikorero mai a te Heuheu Tukino mihi mai ki au mo te ritenga onga mate 0 Whanganui me nga mate hoki 0 Taupo nei. Tuarua ko tana mihi mai hoki ki to tatau taonga, ara kite Tiupiri Nupepa. Koia tenei, haere mai e taku taimaiti haere mai, haria mai te aroha 0 nga Rangatira 0 Whanganui, te aroha 0 te Iwi onga Hapu, ki to ratau hoa Rangatira, ki to ratau Whanaunga, kia Hori te Tauri, tenei te poito 0 whakarewa te kupenga a Tuwharetoa, kua makare atu ki te potuauriuri, kua puhia e te hau, tenei te Pi lei 0 Tamamutu kua whati i te hau, te puhi 0 te arawa kua manu atu i te Wai; kua tukau noaiho nga maunga 0 Tongariro i teUru;. kua teretere noaiho te wai 0 Taupo Hauraa, Tenei a Hori Tauri raua ko tona iramutu ko Maniapoto, kua takoto atu kite moenga 0 raua matua me 0 raua tipuna, kite moenga te korikori; koia tenei nga tangata kaha kite hautu, kite hapai i tenei taonga 0 tatau i te kotahitanga a moe noa raua kite po i runga i te ngakau tumanako ki taua taonga nui onga iwi onga motu e rua nei. Haere mai e hika, haria mai nga mate nunui 0 te tonga; huihuia mai ki runga i enei nga mate. E taku tamaiti, ka pai to haerenga mai, aha koa, ko to kotahi anake to putanga mai kia matau; kapai to tikanga, kaora te tangata, mete iwi ia koe, i to whiriwhiringa mai i to kotahi hei tangi i enei mate nunui, aha koa kotahi koe, kei runga ia koe nga ingoa mete mana 0 tipuna 0 Topia raua ko Taitoko, a he mano tangata e waha mai nei e koe, kopi ake te aroha 0 Whanganui ki ona mate i to kotahi, haere mai takahia mai nga huanui 0 tipuna. Haere mai haria mai te taonga onga motu erua nei, te taonga onga iwi Maori, hei kanohi hei Taringa hei reo mo te iti mo te rahi, mo te Pani, mete Pouaru me

te rawakore, taonga pai, taonga kino, taonga kaha taonga ngoikore ; E hara hoki te taonga na, i te taonga hou no te iwi Maori, i rongo hold au ; i te Hokioi 2 Wakamaori 3 Karere maori 4 Wananga 5 Korimako 6 Taihauaura 7 Huiatangata kotahi, kua mate katoa enei pepa katoa; a e ora nei ko te Paki 0 matariki ko te Puke ki Hikurangi ko te Tiupiri; aara atu ano pea etahi pepa reo Maori, Engari ko enei anake taku e mohio ana i naia nei. Na konei, kataea noatia ake te mohio i naia nei.. ko te pera ano hold tenei pepa a te Tiupiri. E ngari me kimi nga putake i mate ai era pepa e tatau, ma reira e maramaai tatau kite huarahi e ora ai tenei; kiau hoki, na te whakaaro kore 0 te iwi Maori ki nga painga 0 roto 0 tenei taonga 0 te pepa, ara ki nga rongo korero onga motu Pakeha me nga whawhai, ki nga matenga me nga oranga, me nga Kingi me nga Kuini me nga Kawaname nga Kawanatanga, ki nga Paremata me nga mema, me nga Ture, ki nga whiwhinga taonga, me nga rawa koretanga, nga whiwhinga moni, korenga ranei e whiwhi, nga whairawatanga, Poharatanga ranei, ki nga whakatipu taonga Kau Hipi me era atu karerehe, me ona utu, nga whakatipu kai, rakau, me © ratau utu, me nga rongo korero 0 Niu Tireni mo te taha Pakeha, mete taha Maori. 2. —Ko te whakaae onga tangata tango pepa kite hoatu ia ratau pepa ki nga tangata kaore nei e tango pepa ana, ma tenei ahua ka ngakau kore nga tangata 0 taua kainga kite tango pepa, no te mea ka rongo noatu hoki i nga korero 0 nga pepa, ma tenei e whakatipu te whakaaro, mau noa mai i te pepa a tetahi tangata, a ngaro iho te pepa, a ka mau mai ranei, ka korero ka mutu ka kiatu ina to pepa, e mohio ana hoki e kore. ia e riria mo tona peratanga e te tangata nona te pepa. 3. —Ko te kore 0 nga pepa tuatahi e tango katoa i nga korero 0 roto i nga take i whakaaturia nei, i te take tuatahi hei tikanga whaka ngakau nui i nga tangata kite tango pepa. 4. —Ko te kore kaore e rua nga kai tango pepa onga pepa tuatahi, me Maori me Pakeha. 5. —Ko te he pea ko te whiriwhiringa i nga kai whakahaere 0 te perehi, menga kaitiaki moni.

(■).— Te nui ote utu 0 aua pepa, mete it 1 ongi korero 0 roto. r';.— Mete tuku nama onga pepa ki nga tangata 0 te tuatahi, tono rawa ake kia utu, kua ngata te Puku, kua whiwbi i nga pepa mmx kaa rongo hoki i nga korero, a ka vhakahawe iho te ngakau. Heoi taku kupu atu kia koe, ka tango pepa ahau mo te tau, a ka tautoko ahau i to malii ki nga Hapu 0 Taupo nei, ara kite kore e tutuki ia koe to mahi i naia nei; Engari ko toku hiahia ia kia uru atu ahau kite turansra mema ote Nupepa kite mea, kei te watea te manga moku i nga ruma 0 taua pepa a kia mohio hoki ahau ki nga tikanga wehewehe i nga moni nio ia hea mo ia hea 0 te pepa, hei reira ka hoatu ai eau te pauna. Ite 26 Maehe 189 S. I rokohangamai ano ahau ki kojiei i te taenga mai 0 te Poopa kai tirotiro Kura Maori i te Rahoroi, ka kite ahau i tana uiuinga i nga matauranga onga tamariki, ko nga tamariki kei tenei Kura e 81, ko nga tamariki i paahi e 42; E hoa ma he hanga whakamiharo rawa te titiro atu kite hohoro rawa 0 te matauranga 0 nga tamariki 0 vaenganui 0 te motu nei,o tenei iwi mohoao, kaore nei ona tamariki e kite nui ana i te Pakeha, e kite ranei i nga ngahau Pakeha, e rongo ranei i tetahi kupu Pakeha, hei 3 tenei mo 0 ratau tau kite Kura, a kua tae rawa nga mea mohio 0 ratau kite tua 4. he mea whakamiharo te titiro atu kite papai ote alma ora 0 te tamariki taane, wahine hoki, ki te ngawari kite pai, kite kore paru, kite papai onga kakahu, mete whakamiharo iho hoki kite kaha 0 nga kaumatua Rangatira 0 tenei iwi, me nga tangata nana nga tamariki, me to Komiti ote Kura, te kaha kite hapai i te Kura 0 a ratau tamariki. I te mane nei, i tu ai ta ratau Hui kite aroaro 0 te Poopa 0 te Kura mahita 0 te Kura ki roto kite whare Kura ;ko te Kai whakatakoto ia ratau take ko Renata Ngahana Hekeretari ote Komiti ote Kura mete Heuheu Tukino koiatenei nga take 0 taua Hui. I.—Kia whakauru ahe menemena Parai■*eti i tenei tunga 0 te Paremata kia whaka nuia ake te mana 0 te kura Maori mo te kura ■oTaupo anake, kia tae kite 20 maero.te

pamamao te kaha ote Komiti kite Hanuere i nga tamariki o tenei iwi kia haere mai kite Kura, kia kotahi tonu ai te Kura kawanatanga mo taupo nei, ma tenei ahua pea e kore ai e pau nui nga moni o te Kawanatanga, ka kotahi te Kura mete mahita, ma tenei e tae ai nga tamariki o tenei kura kite 200, kite 300 raliei ake. 2.—Kia waiho ai tenei kura hei kareti kura mo nga tamariki 0 konei. 3.—Kia mahia lioki he whare, hei urunga mo nga tamariki i te rangi kino, hei tunga hokj mo a ratau tina. 4. —Kia whakaarohia mai hold e te kawanatanga tetahi tana Paraoa. hei oranga mo nga tamariki kite Kura, mo a ratau tinanga anake 0 tenei tau. No te mea ko nga kai 0 konei i pau i te Hukapapa, tino mate kino tenei no konei i tenei tau; kite mana mai tenei tono katahi ka u te noho a nga tamariki kite Kura i tenei tau ; kite kore e mana mai tenei tono a matin, kati kaua he he e tau kite kura, ki nga ma:ua ranei 0 nga tamariki mo te korenga onga amariki e tae kite kura i nga marama kaloa e toe ana 0 tenei tau, no te mea kaore iawa e taea e nga matau te whakaaro he oranga mo nga tamariki e tae ai kite Kura. E te Poopa katahi ano ta tenei iwi tono tuatahi kite kawanatanga i rongo hold matau e whakamana ia ana e te kawanatanga nga tono aitua penei a etahi iwi kite kawanatanga. I mea a te Poopa ko enet putake katoa ka haria atu eia kite kawanatanga; akatautoko ahau i eneitake i reira, a he nui tewhakamihi 0 te Poopa mo te tere rawa 0 te mohiotanga onga tamariki kite Kura; mete kore timihanga i kitea e ia 0 tenei iwi, me tana kite hoki ite kaha kite hapai ite Kura. Heoi na to koutou hou pono Na Peehi T. Turoa.