RETA TUKU MAI KITE ETITA.

Huia Tangata Kotahi, Volume 2, Issue 8, 7 April 1894, Page 2

RETA TUKU MAI KITE ETITA.

E kore e tau kite Etita te he o nga korero e tukua ana mai kia taia kite pepa nei. Kirikiri Hawaki Mnvhe 20th, 1894. Etita o Hcia. Tena koe.—T .ikua iitu enei korero kite H»'i« hei whakiuuu kite Pirjmia o te Knwanatnnga Maori o te kotahi tanga o te Tiriti o Waitangi, hei whakaatu hoki ki nga mema katoa o te Paremata Maori o nga iwi maori o Aotearoa mete Waipouuamu, HePitihinu i tukuna e Reha Aperahama mema o taua Paremata Maori o te kotahitanga o nga iwi maori o Aotearoa mete Waipounamu ki raro i te Tiriti o Waitangi, ko taua Pitihana o Reha Aperahama he mea tuku e ia ki njja llangatira mete iwi katoa na ratou nei aia i whakatu hei mema mo taua Paremata kua tukua ki runga nei, ara nga iwi na ratoa nei ia i pooti. Tukua ana taua Piritihina e Reha Aperahama hei whakamutu i tona tunga mema mo tana Paremata nei, i runga i nga take o tuhia e ia ki roto i taua Pitihana. Tukua ana taua pitihana nei ki tetahi komiti hei whiriwhiri, hei uiui hoki i nga take i whakahaerea ai taua Pitihana nei, ko ngs mema ate komiti koia enei. Aihe Pene Mare Teretiu Eanapia Matiu Paono Hare Renata. \\'atana Tuma

Tain at i Faetai Pokai Wharepuhi Karira Reihana Paraire Matahuu Hori'Matene Mita Watene Pootitia ana a Te Ranapia Mokena hei Tiamana mo te komiti, ko Mare Teretiu te karaka.. Panuitia ana e te karaka te pitihana a Reha Aperehama i tuku nei ki nga Rangatira mete iwi katoa karangatia ana a Reha Aperahama kia tu kite whakahaere i taua pitihana i te aroaro ote komiti. Pataia ana e Paraire Matahau kia korero e Reha Aperahama i te take o tana Pitihana, ka utua e Reha Aperahama : Te putake i tuku ai au i tena Pitihana ki nga Rangatira mete iwi koia tenei. He kitenga noku i te maminga onga mahi a nga rangatira ote taihauauru i roto i te Runanga ote Paromata Maori ote Kotahi taaga, i ingoa Kinotia ai te Paremata Maori ote Kotahitanga, kua rongo ano matou etahi onga meran i te korero a Taniora te Hunaonga a Witako, ara kote tino hiahia o te Keepa ma, ko ratou hei mema mo te Whare-o-Runga o te Paremata Nui ote Koroni, kaore te kawanatanga i pai, Na re ra i uru ai era Itangntira hei wh. kararuraru i nga mahi ote kotahitanga, kote Keepa ko Takarangi Mete kingi me era atu Rangatira o te tai haunuru, i tae ki taua Paremata Maori o te Kotahitanga o nga iwi maori o Aotearoa mete Waipounamu i tu kite W'aipatu, Nepia i te tau IS9S. 1 tino whakat'iturutia ai i reira te kupu a ta'ia Paremata, in« pooti he ineina mo te Paremata nui j te Koroni o Nui Tireni i nga mema tonu ake o roto i te Whare Paremata Maori o te Kotahitanga, i nga mema hoki o roto i te whare kauhanga nui o te kingitanga te iwi maori o Aotearoa mete Waipounamu. Na reira hoki i whakartea ai a Meiha Keepa Rangihiwiuui hei mema mo te taihauauru kite Paremata nui ote Koroni o Nui Tireni, koia ra no hoki te putake i tu ai ahau, he mahara noku he mema ahau no taua Paremata Maori o te •Cotahitanga, I whakaaria o matou ingoa kite taone i Niu Paremata i Waioki Tiranaki i te tunga ote Tari a Parete i T:i ruturu-te-ure. Kitea ana i reira e he ana a Meiha K'-t'ia Rangihiwinui raua ko Kipa Te \V iatanui, kei roto i te roo; u pooti mema l» :eha, ko raua hoki nga tino tangata i w.i tkaarohia ai e tera takiwa timata i u'aitotara ki Pariwa, hei pootitanga ma trt taihauauru. No reira tonu no to ratou mohiotanga kua kore a Meiha Keepa raua ko kipa e tu hei pootitanga i wnakaarohia ai e ratou a Ropata te Ao hei pootitanga hei whakapai mo te tunga o Meiha Keepa raua ko Kipa Te Whatanui. Otira i te mutunga o te whakaaringa i o matou ingoa, ka ki tuturu mai a Taka rangi Mete kingi a Kipa Te Whatanui kia Timi Te Rua raua ko Tahimana hei nga kai whakaari i taku ingoa, ko nga kupu enei. E tae kia Reha Aperahama i te mea hoki kua tata rawa nga ra e kore ai e taea e ia tonu ake na note haere nga takiwa o te taihauauru kite whakaatu haere i whakaaro, Na reira e ki atu ana maua me tuhi mai e R<-ha Aperahama etahi o ana kupu mohio, " ka kotahi ka rua na kii tatvhiti," kia terete t uku mai, waea tia mai ana e aku kai whakaari hei whakaatu mai kia huihuia <• ahau taku komiti, tno to raua tae rawa uiai kua rite, te komiti, Panuitia ana e

aku kai whakahaere pooti kia matou ko te komiti nga ku{>u mai a aua rangatira nei kia raua whiriwhiria ana e matou ko taku komiti, tukua ana e ahau a aku kupu mohio i kite ai hei whaka«a i te I>atai mete hiahia mai hoki o era rangatira kia rongo i o aku kupu, Tukua ana he reta kia takarangi mete kiingi kia Meiha Keepa Rangiwi nui kia Kipa Te Whatanui kia Wiremu Kahika o Waitotara, me nga kape hoki o nga reta ki nga Rangatira nei i tukua e au ki Ohau kia Tamati Tima ko ia nei te Tautoko i oku pooti i reira. Te tae i»ga atu o aku reta i mau atu nei i aku kupu mohio i tonoa mai ra e nga Rangatira nei kia tukua atu kaore he kupu whakah»ki mai, hei ki mai hoki ra. Ehara i tukua atu ra i te kupu mohio a. koiara he take e kore ai e pooti mai, nei hoki ra kore rawa nei he kupu whakahoki mai, kia iti wai karakarahua nei ranei, kote kupu i tae ke mai kia Hoani Nahe, he kaari whakahau kia tautoko ia Ropata Te Ao. na Takarangi mete kingi, na Hoani Nahe i whakaatu mai ki a au, me tana ki mai ano, ka huri era iwi kia Ropato te Ao, ka ki atu au kia i.hatia ? E mohio ana au he Rangatira a Takarangi mete kingi, Ehara i aia tenei panui E mohio tuturu ana au ko au e tu i te pootitanga mema mo te taihauauru, note mea ko au anake te mema ote Paremata Maori ote kotahitanga kua uru nei kite whakaaringa mema mo te taihauauru ki te Paremata nui ote Koroni o Nui Tireni No te mea he Rangatira anake nga mema ote Paremata Maori ote Kotahitanga 15 kore ratou e takahi i te mea i oti itParemata, Ara, hei nga mema o te Pararnata Maori o t.e kotahitanga he mean o te Paremata nui ote Koroni o Nui Tireni Hui o te kaunanga nui hoki a Tawhiao ka rua, kaua hei waho o enei wharee rua muri mai o tenei ka tae mai t» reta a Roman a Te Kooti, ki tuhia mai i ahau e ki mai ana. Kua puta te kupu a enei iwi a Whanganui a Ngati Raukawa a enei iwi katoa, kia tautoko katoa i nga pooti u.o Ropata Te Ao, Iki atu hoki pea a Te Aohau Neketini o Parikino Whanganui, '• Ekore e pai a Ropata te Ao he kuare," Ki ana enei iwi te iti terahi, Hei aha i tirohia ai te kuare te mohio ranei, me tautoko tonu i to tatou nei tangata i to tenei pito ote motu nei. Na reira e te komiti, kua puta tuturu taku whakaaro inaianei tonu nei, kaore au e hoki kite Paremata Maori katu nei ki Pakirikiri Kihipane a te Mane te 12 o ng« ra o Maehe 1894, Engari ma koutou e tuku he tangata ki taua Paremata. Ka whakautua e te komiti nga kupu a Reha Aperahama e Pokai Wharepuhi ka mea, He riri nou mo to korenga i tu hui mema mo te Paremata Nui o te Koroni o Nui Tireni ? Ka utua e Reha Aperahama ka mea, kao, ehara i te riri noku, mo taku korenga i tu, Engari he kjre noku e pai kia noho tahi ahau ki nga Rangatira, Tinihanga maminga, Horihori, Parau, Hianga, Tito, Tika o te taihauauru 1 roto i taua Paremata rangatira o te kotahitanga. kia pera te tika ote tautohe me ta te Tairawhiti me ta te Taitokerau, he mema anake ratou i roto ite Paremata Maori o te Kotahi anga. Ihe hoki te pooti ate pito kite tonga, Ehara hoki a Tame Parata i te mema o te Paremata Maori, otira hei aha atu mawai tera, i rite tonu ano a Tame Parata raua ko Ropata Te Ao no waho anake i te Paremata Maori, Ahakoa kei roto nga

iwi kfttoa i te kotahitanga, Engari i whakatuturutia e te Paremata Maori, ko nga mema anake ote Paremata Maori o te kauhanganui ranei hei pooti mo te Paremata Nui o te Koroni o Nui Tireni, Na reira hoki a Hoani Nahe raua ko Wiremu Katene i kore ai e tu i ta pootitanga nei, note me.i ehara raua i te mema ote Paremata ote kotahitanga, Engari he mema ano raua note kotahitanga, e whakina ana hoki e a raua reta kua taia nei kia Huia fangata Kotahi, Ueoi kua rongo noa ahau, i rauri mai o te whakaheanga a Pepene Eketone i a Ropata Te Ao, E kiia ana ehara i te Paapate Ropata re Ao i pootitia nei, Engari ko te tamaiti ke te mea i pootitia nei. mehe -nea he tika tenei kii ko te Tamaiti tenei i pootitia nei, ehara i te matua o Hem a Te Ao kia rongo mai te komiti, kua r:tru nga tika* nga katoa i a W'hatiganui raua ko Ngati Raukawa, no te mea e mohiotia tuturu tui ana ko te matua ano tenei i pootitia nei ko Ropata Te Ao te ingoa," ehara i te tamaiti ekore hoki tena tamaiti e pootitia he ahua ke tona i te matua i kiia nei ete Aohau Nekitini he kuare, kati nei enei o aku korero, me patai mai e te Komiti. Ka pataia e Mita Watene, E marama ana ranei i a koe nga mahinga a ta koutou Paremata, Ara, ka tika noa atu ranei te haere he tangata hei riwhi mo to turungn i roto i te Paremata ka tu nei ki Pakirikiri Kihipane a te Mane te 12 o ote marama nei ? Ka utua e Reha Aperahama ka mea, ki taku mahara ka tika noa atu, i tu hoki a, Hamiora Mangakahia hei riwhi mo tetahi onga mema o turanga i hoki ki te mate o tana wahine, otira engari pea a Hoani Nahe e marama ana ki tenei wahi otaku korero, he kai whakahaere pooti hoki ia no taua Paremata nei I waea ake hoki ia kia pootitia tuaruatia a Hamiora Mangakahia hei riwhi mo Nikorimia Poutotara i mahue nei i a ia tana turanga mema kia watea kau ana. Ka karangntia a Hoani Nahe, ka pata ia e Watana Turaa he mea tuku marire na te tiaman.i ina nga mema o patai, ko te patai tene : a Watana, tena e Hoani Nahe whakamararaatia mai te korero a Reha Aperahama e mea nei kia tonoa he tangata hei whakakapi i to raua nohoanga ko Nikorima Poutotara i roto i te Paremata Maori ote Kotahitanga, ka tu nei ki Pakirikiri ? Ka utua e Hoani Nahe, ka mea Etika ana pea i tera taima, Otira kite tino tikanga ote ruri, I kiia ai hoki e nga iwi niaori ote kotahitanga, He rite tonu tenei Paremata Maori ote kotahitanga kite Paremata Nui ote Koroni o Nui Tireni ki taku titiro i potete noa iho te tunga o Hamiora Mangakahia hei riwhi mo tera mema, Ehara nei i te mea pooti Engari mehemea i tu a Hamiora Mangakahia hei mema mote whare orungaotaua Paremata Ma >ri ka tika, otira me tu ia i tona tunga ano, kau aka e kiia he riwihi mo tetahi mema i hoki ki tana wahine. ka potete ano tenei. Heoi kua Panui tia e te whatahoro te Pirimia ote kawanatanga inaori o te Paremata ote kotahitanga he mea ta kia Huia nama 24, o te 25 o nga ra o Nowema 1893, He tono nana kia whakina atu, e nga takiwa i pooti mema, Ara mehemea i tika te pooti i he ranei, mehemea ranei i tae katoa nga mema i tu i te pootitanga ai, kaore ranei ko etahi anake ranei, He mea pooti ranei nga mema i tae atu ra he

mea haere noa atu ranei, ki taku titiro kit© whakaaro o to, Pirimia, He mea nana kia wnakaritea hoautia he pootitanga kia tika ai te tu onga mema, Heoi kaore ano * Panuitia te whakaaro ote Pirimia, i kahititia ra eiai a Huia nam a 24 kuawha* i runga nei, naku hoki te Panui tua rua i muri i ta te Pirimia kua taia nei ki te Hma nima 27, wharangi nama 7. Pataia ano e Paraire matahau a Reha Aperahama, ka mea, Tena e Reha Aperahama, E kore ranei koe e pai me haere ano i tenei tau ki reira koe whawhai aiki ohoa tautohe kua hoa tautobe na kia koe e to korero e korero nei, kia whawhai atu ana he kanohi he kanohi ? Ka utua e Reha Aperahama, ka mea, kaore au e pai, mehemea au ka hoki, ka mahara ratou he iti nei taku whakahe kia ratou ki nga Rangatira ote taihauauru,a, ka mahara hoki he iti nei to ratou he, kao, he henui rawa to ratou he te korero hianga maminga patipati, I hia ngatia ai e ia e Meiha Keepa Rangihiwi t ?°. n ß a ° Ngapuhi te Tiriti o Waitangi i kawea mai ai ki runga nei tinihangatia ai, mamingatia ai, hei kima te pakeha kua he rawa atu te mahi a te maori a kua hinga tuturu te Tiriti o Waitangi, mehemea he mema a Popata Te Ao no te Paremata Maori ote kotahit»nga kaore aku whakahe, me mutu aku korero i konei, kaore au e tae kite Paremata kanoho nei ki Pakirikiri Kihipane. Te whiriwhiringa a te komiti, he mea Pooti, Ara, whakaaria ana e Tamati Paetai, toutokona ana e Hare Renata, Ara, ko te whakaaro o tenei komiti me hoki ano a Reha Aperaham kite Paremata ka noho nei ki Pakirikiri Kihipane a te Mane te 12 onga ra o te marama nei o Maehe 1894. Ka Panuitia te Moihana ete Ranapia Mokena ( ko nga tang ta e tautoko ana i t9 moihana, me hapai ake nga nngaringa koia eneiKo Tamati Paetai, ko Hare Renata, ko Hori Matene, ko Mare Teretiu. Tauria ana e wha nga tangata no ratou nga nngaringa Panuitia anaete Tiamana nga tangata e whakahe ana < te Moihana koia enei:—Ko Aihe Pepene, ko Karira Keiha, ko Matiu Poono, ko Watana Tuma, ko Pokai Wharepuhi, ko Paraire Matahau, ko Mita Watene. Tauria ana ete Tiamana tokowhitu nga tangata i whakahe i te Moihana, whakataua ana e te Tiamana kua hinga te Moihana. 6 Ka whakaaria e Pokai Wharepuhi he Mohiana hoou, i tau tokona nei e Watene Tuma, Panuitia ana e te Tiamana taua Moihana nei koia tenei. Ara, ko te whakaaro a te Komiti i te hmganga o te Moihana i pootitia ake nei t> ? * e e kitea he hokirjga atu mo •*ki ton a nohoanga mema ite Whare Paremata Maori ote kotahitanga o nga iwi maori o Aote?voa mete Waipounamu, i runga i ana take i whaki mai nei fa tenei komiti, A ekore e kitea e tenei komiti he take kaha ma te iwi hei whakahokinga ano i a Reha Aperahama kite hui ka _ tu ki Pakirikiri kua tukua mai uei e te iwi kia whiriwh'ria e tenei komiti, a i te mea kua hinga te motini tuatahi a Tamati Paetai i tuku ai kite komiti nei hei tautoko t tate jwi, na reira tenei motini ka panuitia tuaruatia nei ko nga tangata e whakaae anae whakatuturu ana i te whtkaaro o Reha Aperahama me hapai nga ringaringa tauria ana ana e te I lamaua, tekau nga tangata no ratou nga Pataia ana mehemea he mema

e whakahe ana kite whakaaro o Reha Aperahama kotahi tani ko Tamati Paetia anake. Panuitia ana ete Tiamana kua whaka tuturutia, kaore a Reha Aperahama e hoki kite Paremata Maori ote kotuhitanpa onga iwi maori o Aotearoa mete Waipounamu. Ranapia Mokena Tiamana. He mea tuhituhi e te karaka ote komiti kua whakahuatia i runga a nana i tuku atu kia taia kia Huia Tangata Kotahi, tmo Nupepa ote iwi Maori o Aotearoa me te Waipounamu, ina hoki tana tohu. T. M Cleark.

Takapau, Maehe 31, 1894. Kite Etita o Huia Tangata Kotahi, Tena koe, me nga honore nieniu o nga whare e rua o te Kawanatanga Maori, E wlmkuatu atu ana kia rongo mai npi mema e noho ana i mete WuipouiiMnu. kua tae mai nga tohu n Turn kia an, te Hina mete Koroua, mete wiriwiri .> nga Papa kite whakatika atu ki rm.ga, Aphi mai hoki koote Pakeha mate, kote liuniatiki, koia nei toku take ngaro ai au ite Hui ki Turanga, kia I'u te ruha ki roto ano l toku mahau, Heoi te kupu. Na to koutou hoa, H. T. Aioatua.

Kite Etita o Huia kei Hehitingi, Eho:v tena koe, Te kai tuku ite Mitnu Aute nei kia re re ki nga motu e rua, He knpu naku kia koe, lie aha te take i kore ai aku korero e tukua kia iluiii ? Kati taku korero hei .uta atu rnau ki rungu ite waka hoehoe o ngu iwi o nga motu e rua. ote whakapono katahi o te kotahitanga ka rua. I tu tetahi hui a Ttihoe ki Ruatalmna, i te 5 0 nga ra o Pepuere 1894, Ren> una n,M kupu o te hui rere ana hoki nga tangata ki Ruatalmna e 300 rau, I te 14 Pepueru nei ka tu ano I taua marama ano ka turia ano taua hui ki .iu.itoki, no tenei katahi kaoti nga kupu o ana hui E toru, Nga kupu i oti ko ct» arai i te hoko wiuuiia Papatupu, kote Mokete, mete rteti, mete litiri, me nga mea kino katoa, mete Uohe Potae kaorii 1 wnakaaetia e nga rau tangata e warn, Huake nga tangata 1377, mau e uta atu ki runga j te manu reo pai kite tangi, mau e ruke am ki raro e pai ana. Na tohoa, No te Alakarini Tamaran.

Teparewha, Maehe 21th, 1894. Kia Ihaia Hutana kai whakahaere ote manu tenara koe he tono atu tenei kia koe kia whakahaerea e koe taku tono ki nga motu e rua engari kia mahi pono i tenei taima kia pera me era rangi kua pahure ake nei ekore e pono te take koa tatou kupu kaore kia tuturu penei mea te pakeha nei kote Paremata Pakeha e mahi tur<.« ana ratou oti tonaatu ta ratou mahi kote Paremata Maori e kore e mana a ratou ture kia tukua rano kite Paremata Pakeha katahi kama na te ture maori, te take he he no a tatou mahi penei etika ana te mahi penei oti tonu. Na Tou hoa, Pono Na Teone Topi Patuki Kotoku Takiwa Kariro Katoa ki Te Mahi Titi.