AOTEA

Hawera Star, Volume XLVIII, 23 February 1929, Page 11

AOTEA

“TE AKERAMA ” Na Oriwa Tahupotiki Haddon, Etita Maori. Toko mii nga iwi o -wako -O' Taranaki eui ana kite (take a waiho ai to 18 o mga ra o nga marama hei ra nu-noi. E tika ana keia ni nga iwi, i. te meai kaore ratou i- pa ngia; & nga whaka matautauranga i pa ki nga iwi o Taranaki. Kamutu. pea, ko ten© iwi anake nana i wiiaka-manawa-nui nga taumaha -tanga i whka pa ngia .ki a ratou. Ara -te pakanga, te xaupatu, te muruwken.ua, te Pakua i Parikaka-, me -te wkiua karareke-tanga o te iwi ki nga kere-kere i Otakou, Potikupa, one Hokitika. No reixa ko te tekau-ma-waru o nga xa ke toku wkaka-makax'a-’tanga no te Akerama ki Waitara. Ara te kekenga o te toto karakoro ote iwi. Ho- te nei mea Te Akerama i putake mai i roto i te Karaiputure. He waaki wkenua i raro i te take a Maunga Hiona i te xaorao o Hinana ko te taka i wkakakerea ai e nga Hurai aratou tamaxiki ki o ratou atua kia; Moroka rha Paara. A no muri nei, ka kokona taua wkenua ki nga moni i kokona ai a- te Karaiti e kura i kariote e nga tokunga. He moni toto, koia i kuaina ai ko te Akerama, te wkenua i kekengia e -te tota kaxa kore. Penei koki me Waitaxa i maringitia nei e to toto karakore o nga tupuna. - Wihiti mai kite Ngutu oto Manu ki -te taka i ko-pi ai te waka ote xiri, I rwkatiia ai e Titkoowaru te Hoaxi i kuna ai koki ki ngaro mo ake .tonu atu. A wkakakokia atu ana te pakanga ki nga iwi o te Ao. A kei wkaka-ta-anga i kau tanga mo te koa-riri koi ka itakato a Taranaki Waitotara ki Parininiki kei Tupapaku mo te iwi Pakeha, apiti ki nga iwi Maori i wkaka-uru ki roto kite Hoia kapai ite M-ana Quini. Na tenei xa i korero te kupu a Iku Karaiti ara ko te waaki takoto ai te tupapaku ko reixa kui-kui ai nga Kaaku.. Heoi kei te rangona te kee a nga Kaahu pokere wkaka-topa-topa o te rangi, i roto i nga wkarangi kaxere korero e tuki mai nei i nga pakitara whafca-te-fonga- o Waitotara ki Parininiki. Koia to ta-ngi ato pitonga-tonga i runga i te tiki Maunga Huka o Taranaki. ‘ ‘ Titiro, Titiro, Titiro. ’ ’ Ko te tekau ma warn O Aparira e tu mai nei ’Tvitea ai—Mokiotia ai.”

HUI O' TE HAHI WETERIANA. No tenei wiki i tiniata ai te noko o te runanga nui o te Hahi Weteriana ki Akarana. Nuku atu i te 400 nga minita i hui-kui xnai. He nunui nga take kei wkakahaere tanga. Tuatahi, ko te wkakakaerenga o nga ritenga o te Haki Pakeha, Maori, o Nui Tireni nei, a mete Hahi koki i nga Mautere kaitangata o Horomona. Tae atu koki kite kareti nui wkakakira kira mo nga tamariki Maori. Pakeka lioki i Paerata. Tae atu kite Whakatukera tanga i te Tiriniti Kareti Wetereiaua i Akarana mo nga tamariki Maori tahi me nga tamariki Pakeka o te Hahi. I te mea e whakaaro ana te Hahi Weteriana kua tae tenei kite wa liei hiji-hui-nga taki-tanga mo 'nga Maori me nga Pakeka i roto i nga mahi o te taha Atua me nga matauranga o te taka tangata. I te mea ma nga maki e tika ai te whakapono a ma te whakapono hoki e tika ai nga mahi. Ko R. H. Tahupotiki Tumuaki kaumatua tetehi o nga minita whakaliaere o te komiti nui. KONGO KORERO. I roto i te whai korero a Ta \\ aai'J, Pirimea i Poneke, i te 15 onga ra kua taha ake nei. Tera ka whakaotia nga raruraru e pa ana ki nga' whenua Maori' o te Waipounamu me Aotea-roa nei, a te tuhora tanga o te Paramata e tu mai nei

kai'u kakahu te mea kopu i te mare mete hupe, me tahu kite ahi. Ko nga riini kai, kapii inu ranei, a te turoro me wehe a ka horoi kite wai koropupu. Kaua te turoro e haereere ki etahi atu kainga, ki nga huhuinga tangata ranei, kio oro ra ano tana mate, a kia mutu te raaremare.

Me horoi te kai-tiaki i ona ake ringa kite wai kua whakahanumitia kite rongoa, i muri iho o tana putanga mai ki walio ote ruuma ote turoro a i mua hoki o tana timatanga kite kai. Me wkakakarekare tana korokoro kite Condy’s Fluid kua korerotia ake nei. Me horoi koki a roto o te ihu ki tuau rongoa. Kaua a ia e haereere ki nga kainga o te liunga- ora. Ki te timata ana te Kirika, te a-nini o te mahunga, te mamae o nga wheua mete uma koki, me takoto ki te moenga a kaua e maranga ki ruuga kia tino raw a enei ahuatanga. Kaua hoki e tatari kia kino rawa te maremare katahi ka takatd kite moenga.

Me kai i te Katoroaira (Castor oil) i te ahiaki a i te ata tonu, me kai i te Tote Epsom Salts). Ko nga- kai mama, anake nga. kai a mehemea he kirika-, me miraka te kai. He pai te wai remana a. me whawaranu atu ki te wai wera engari mehemea e tino kaha ana te kirika, me wai matao noaiho te whakaranu o te wai remana engari kaua e tere tonu te inu. Mo nga nakeke, he pai me kai i te ra tuatahi ’ tonu-kia run nga Pirepire (Aspirin tablets) te ingoa a. me inu hoki i te Patani (Brandy) he mea whakaraiin lei te miraka wera. Me wlinkahinhana ngawaewae ki tetahi mea maliana—he pai te patnra .me wliakii kite- wai wera, pie ta-kai ki tetahi kahn a lea- wailio ki raro o ngawaewae kia mnhnna ai. Ki te peneitia, ka. ’heke to werawera e te turoro a koi nei to- mea. tika. Kia alma roa-e paworawera aha. kii whakaiiiaroko te tinana o te turoro ki tetahi taora a ka. knlm ai he kaliu inaroke. Kia tere toilii thnei kill kerb ai. e matao to turoro. He pai ano hoki me miri te tinrtiia o to tiivoro ki tetahi liniment, hiim raiiei kua wliakamaha-na-tia. Kaua. rawa te turoro e puta ki walio; me- nolle tttiiu ki roto kite whnre kia mini ai te mahana . d te tinana a ko nga mea e hiahiatia ana e te turoro, nie kawe mai ki -a ia.. Mo neiiei ano i enei i runga ake nei whakaliaere mo te rii tuarua- kia heke ano ai to werawera. Me urir mai te hau pai o iraho ki roto ki to- ruuma engari kaua e- ta-koto t-e turoro kite wa-lii e puhia. ai e te liau. Kaua e maranga ki runga kia- mutu rano te kirika a. kia rua Ida torii ranei liga- ra i muri mai o te mutunga. I mua o te marangatanga ki ruhga, he pai me miri te tinana- kite liniment, kite hinu ranei kua whakamahnnaita. Ko te Hihn Takawiriwiri (Salad Oil), (Olive Oil) raiiei nga hinu pai. Kia mahana tonu te tinana. kaua e tnkun kia matao. Ko . enei tohutohu i runga hke nei e pai ana mo nga almatanga rewharewha katoa. rewharewha kua, tino taimaha i runga i to he o nga whakahacre i runga ranei i te ngoikore o te kai-tiaki kite whakatutuki i nga tohutohu, he ]>ai me tiki lie takuta. . Ko enei owhai ake nei nga tohu e kitea ai o taimaha ana tenei mate:—

WHAKA-UTU PATAI. Ko to patai a Patai 1 o Rangi o to TTranga o to Pa, mo to huringn, o to Motu nei lei te ingoa o to Waka. o Turi lcia Aotea-roa, Jeei to vvaiho ma nga Kaumatua e wliaka-utu hei mnri nga tamariki, ara te etita. —Ivin-ora, KEI WARE-WARE KATOU. Ko to waknekenga. tiia. talii a Kanara Makitonore i te Ngutu-o-to-SVlahu. o wha liga Pakeha i mate o waira i tu lcai a kil l Akaluita 21, 1868 Te wha kaekenga tua. rmt <> /!'<-• Ngutu-o-te-Manu e Mami-Rau (Major Von Tenipskv) te h i nga nui o te Pake.ha mete .Matenga © Manurau me era atu A pill a, Heoetema 7, 1868. Ko te liinganga nui o nga Hooa Pailreha i Moitu-roa Xoeina 7, 1868. Te Patn-pa'tunga a Te Kooti i nga Pakeha i Turanga. Noema 10, 1868. Te Pakanga a Te Kooti me nga Kupapa. i Patutahi, Noema 24, Tihema 3 mete 5. 1868. Te whawliad i Ngatapa Turanga, Hannere 5, 1869. Te kohurutanga o t© Waiter© Min.ita Weteriana mete Rangatira o te Pariki te Aukati j Pakearuihe me toua, boa "Wabine me on a Tamariki Pepuciie 13, 1869. Te Wbawbia lei te Kriraka Popuero 18. 1869. ; Te whakaekenga a te Pakeba i a Titokbwaru i Otautu Maehe 13. 1969. T© whsikaae tanga a Taurua me tana iwi Te Pakakobe kite Maungarongo a te Kawanatanga., Hune 13, 1869. Te matenga. o Tamato Waka Nene a Ngapuhi, Akuhata 4, 1871. Te rarau i waenga nni o nga Maori me. nga. Ivai wen. i Wairnatc-lvapiini, Mnebe. 1879. Te Pairautanga i Pariliaka., Moi 20, 1879. Te 'liererc i Paribaka, Hone, 18/9. Te whakahokiiiga n«i.i o nga horehere tuatabi, June. 1880. To baeiretanga o mra Em a. Kanatapere ki t® hopu i a Te Wb.iti raua, ko Tohti, Noema 5, 1881. Te wetekanga i a Te Mluti ran a. ko Tobn Pemiere 19. 1883. • Ko te bnkinga mutunga raai o te iwi o to Pabnn. Hoptema 8, 1880. TV ]\fn*en r >'n. o Ti toko warn, 188/. E % to mntnngn. tenei o nga wlutknrawnwto tanga a nga ra me nga tn.u Tarnt-an, a, te motu i roto i nga l-a kna inti ki mnri. Kia ora. nga Twi. _ raJ) „ “MATE PERU.” NGA TURORO. I to paanga mai ano o te mate. me takoto kite moenga. Kama e maranga, ki imitu ano te kirika. He oi ano te hnarabi e. kore ai e taimaba te mate. Mo welie te turoro ki tone ruuma motuhake. Me wlisikaritc kia kotahi torin tangata hei tiaki i a ia, Weliea he ion mo te hupp me to xnare. Me hoatn be rongoa Carbolic, .Teres Fulicl ranei ki roto i ana ipn i te tuatuahi. Mehemea be pakaru-

(1) Tino kalia te kirika. (2) He o te manawa i rlinga i te mam a© a te nm#. (3) Mamae ka kalia ana te hii o te manawa, (4) Maniac o te uma. (5) Ruaki tonu i etabi wa. • (6) Ngoikore o to tiuana katon. Ko te nrunga o te turoro kia ikeike tonii. Kama e wl ui k alcove rot i:i a kaua ano lioki e uui nga tangata e tonio ki roto kite ruuma a te turoro i te wa kotahi; ka pan katoa, ia ratou nga ban pai o wall© e uru mai ana ki roto ki te ruina a ka kore mo te turoro. mo te tangata e tika ana kia ivhiwhi i tetahi ban pai. Kia man tonu te malmna o nga ivaeivae a kia anau tonu te whakatakoto ki reira i tetahi patara lie wai wera kei roto. M© men ano lioki lie Linseed Poultice, he Antiplilogistine ranei ki to watii e mama© ana o te urna, o te tnbn ki nga vara ranei o te Inara ranei. Mo nga turoro kanmatim. kmm e tino nunu te rnrthi i nga men ivhakapaiveiawera. Kaua te turoro e lcai i i.e rnvnf. i te niiiti me era atu lcai peneL Ko te mi'-aka kau te lcai tino pai. Ka ora alee ana te mate o te. turoro, lean a a in e mabi i nga malii maro mo tetahi iva ro? kin tino kore raven te ng'okoi-© o ton a nmnawa. Kali rh iiga tolnitohu e to Twi. Tvo Icon ton ko nga litinga e tengata ora ana me tino ivbnlca tnnato kia kouton a me tino ntauliai me kaba lennfon lei te riiannnki i nga turoro e ngnua ana. e toilei mate. Ka imitu ra. Kia ora kouton i into i ene ; tau e liner© nice hei. Na ta kouton mokai. |>OriAK ERtHANA. Tumuaki Whakahaere i te Ora mo te Iwi Maori.