AOTEA

Hawera Star, Volume XLVIII, 12 January 1929, Page 6

AOTEA

(Oopyrigkt —All Eights Eeserved.)

Te korero mete mahi. Na te Etita Maori o Aotea-roa Oriwa Tahupotiki Haddon

Kua ara te koinaru o Aotea-Eoa, kua wkatero te arero o te tetekura i te kaaupa, ite kohuka para tai o te Waka o-te-parata. Ite mea ko t e wlia tenei o ank rerenga atu kite wkakatutuki i nga kau e wka. Ko reira kua koic karangatia lie wae-wae tai>u, ke tuarangi. E rangi lie tangata wkenua kua wkanaunga ki nga iwi o Aotea-roa nei, o te ,\Vaipounamu, o Eakiuia,a ■VVkarekauri. Te ra koki nga koa toko rnaka kua tae mai nei a ratu miki Eowkiri mai koki i a Aotea-roa pepa kia tukuna atu kia ratou. Ko to *oa koutou mo te mea, kua tae mai nga tono a o tatou wkanaunga i Paiotonga kia. tukua atu te Aotea roa pepa kia ratou. . . , . Ko konei kua maro te rere atu o to koutou _waka i roto 1 te aio tanga o te marama timatanga o te tau kou ki to kawe atu i naga ltai mo te wliakaark kia koutou e te kunga wkaiwakaaro. Koia nei koki te arawkata ki nga makara tike-tike, wkanui, kokonu o nga iwi nunui o te ao. 1 tuai ona mana me on a Kingi-tanga ma tatou koki © titino kite iwi kua kono kia tatou, ara, kite pakeka ke penei ano i a tatou i te iwi Maori te akua o to ratou noko me a ratou maki, me aratou karakia, ki o ratou atua'wkiowkio i te tuataki, i a ratou e noko ana i roto i nga ana wkenua, ke kiri karareke nei o ratou kakaku. E rangi, na to ratou w'kakakotaki tanga i a ratou, ki xaro la to tangata i wkakamanangia « ratou kei upoko kei tumuaki, mo to ratou kotaki tanga, ne kuaina nei ke kingi. He kawanatanga koki kei kanga ture mo nga iwi katoa ■o to ratou kotaki-tanga. ~ , , . , . “Ko te tuataki, 5 ’ wkakatakoto korero, “ko te tuarua, ko te maki, kei awkina kei tautoko koki i nga korero. Ite mea, ma te maki e tutula ai nga mea katoa koia tenei e kitea nei e tatou nga mea wkakamikaro kua oti nei i ce pakeka He toku no to ratou tupu i runga i a ratou maki. Kua tae mai nei kei tauira kia tatou kite Iwi Maori. Kia maranga koki tatou lte moe-roa o a tatou maki moe-tewka. O nga "tau maka kua kitri ki muri. Meke mea tatou ka titiro kite akuatanga o o tatou tupuna i roto i o ratou rake iwi tino aku wkenua ke atu ratou, ina koki ka oti o ratou pa-mairoro te keri, te wawa koki,. me o ratou wkare wkakairo, me a ratou maara tupuranga kai, me o ratou waka taua ara, me era atu mea katoa, o to ratou matauranga.. Aratou mea katoa ke mea wkakatakato kite korero, erangi ia na te maki i aaki ka oti. No konei ko te tino maramatanga kaka, wkanui makara, ke uki te korero l i nga nu pepa, ma nga pepa koki e wkakatata nei nga koiei.o me nga maki, me nga matauranga o nga iwi mama© o te ao. ' . Koia ka rere atu a Aotea-Eoa i runga i te kupu, ala aki laa kaka, kaere tonu ra.

PITQ=PITQ KORERO. HE KONGO KOHTJKU. I titokina. ki.te patiti teteki tangata mangumangu o Poi Hakena e te wakine a tana koa. Kaore a aotea i mohio kite take. Erangi ko te take tawhito ra no pea i na, na tana tane i whaka mate rawa ki tana patu. MANTJHIRI HAEKE MAI. E wkakaatu ana nga pepa pakeha i te toko maha o nga turulii (tourist) keke mai ki tenei motu i tenei tau. He toku tenei kua tae te rongo kite ao katoa o te atahua o nui tirem te motu o te iwi Maori. HE KONGO. Kua tae ano te Ope Pirihimana kite whakaeke i te Pa o Eua i Maunga Pokatu kite tono kia utu a Eua i eteki kereme mani. Ko te waea kua .tae ki to Tumuaki o nga pirihimana whakatu kua koki mai ki Te Whaiti te ope pirihimana. Kei te ora katoa ratou kua utua e Eua te warati mena. KoTe ke kerekere. TE KANGI HIEOA BUCK. Tangata kimi wkakapapa o nga iwi o nga moutere o te moana. •Te wkakaatu mai o kawaiki ko te Bimanga ote (Bishop musieun) wkare wkaka kite kite mea tawhito okaki. Kua rere mai a te rangi hiroa ki • te kimi koki i nga motea-tea o rarotonga. PfflOPA PENETI. Ka hikoi a Pihopa Peneti ki nga marae katoa >o nui tireni. Ko 1 te kaere tawhito ra no o Pikopa Herewini i te wa ia e toru ano Haaki whakapono kite atua i whakaltona te iwi Maori, ko te Paihia, te Weteriana, me. te Pikopo. i iroto i enei ra kua papangaiko kua papangaiho te nei kanga te kaaki. Ko te ke ra hei whakaarenga ko te hea ra. E pai ana i kite teki kaumatua o Taranaki i mua ke upoko nake ano. No reira karanga tia to tatou wkanaunga kite kainga. Ko to tehi whakatauki o Taranaki nui tonu, k>o te tangata kote tangata.

KORERO MO TE RATAPU.

Na Rapata-Tahupotiki-Haddon kanmatua minita o te Haaki Wetemana o “ Nui Tireni. Ite Kai Hanga o nga mea katoa e noko ana i te Ao Atua, ka mahara. a ia ki hanga he ao kei nokoanga tinana kikokiko mo nga manu, monga ika, me nga kirehe o te parac. He _ whaka tupunga tinana tangata lioki hci wkare nohoanga wairua, mo te wa e rite ana. Koia tera, ewkaka atu ana te upoko tuataki o Kenchi; i te timatanga ai i roto te ao nei i pouri kero-kero e karapoti ana. A no te wkaka paahotanga ote wairua o t e Atua i runga i te karo onga wai. Ka kiia e Te Atua kia mar- 1 ama na, ka marama, a i te kitenga i te'

pai o te marama tanga. Na ka weke Wehea e ia nga mea mo te rangi me nga mea mo te moana, me nga mea mo te wkenua. I muri ka kanga e ia to tangata i runga i te tauira. o te mana, mete tapu, mete weki ote akua aTe Atua. A waiko ana kei rangatira mo nga mea katoa i kanga e to atua, kei ngaki, kei tiaki, koki, i te ao. Eaua tahi ko te wakine, i mareua tia nei o raua tinana kite kupu manaki a te atua, ara, “kia kua, Ida tini, kia kapi koki te wkenua ia korua. No konei ka wkakarerea e te tangata tona papa me tona wkaea. Aka piri ki tana wakine, a kei kiko-kiko kotaki raua, kei Rangatira ano koki, rao nga mea katoa e ngoki-ng’oki ana i runga i te wkenua. A i koatu auo koki kia raua te wkaka akua o t e ture, i roto i te kupu wkaka tuputo, ote rongo mete kore e wkaka rongo ko te ture tuataki ko te Ra “Wkitu“ i old oki ai Te Atua i ana maki i oti i aia a wkaka painga ana te ra wkitu a wkaka tapua ana. Koia te wkaka tupato mete wkaka makara e man ra ia Ekoruke, ara “Kia , makara kite ra kapati kia wkaka tapua. Te liapati no ikoa no tou atua kaua e makia tetaki maki e koe me aau kaimahi katoa. E ono ke nga ra e mo'liio ai koe, e mea. ai koki i aau mea katoa. T<j ture tuarua ko te wkaka tupato kia kaua e kainga nga kua o te rakau whaka-matau-tau-ranga kite pai kite kino. Oti ra kaore i taea e te tangata te wkaka manawa nui i te ngoikore o te ki kilciko, takakia ana nga wkaka - tupato me nga toku-toku tapu a te atua, waiko ana kei wkaka taunga i te “hara ’ ’ ki runga kite tangata me ana wkaka tupuranga e toka nei i roto i to ao katoa. Ina koki to kokuru tuataki, na nga tamariki topu anga tangata tuataki i marcna tia nei ete Atua. Te moe punarua tuataki j i te wakine na nga nri-tuataki a tauaj kunga ano. He talcaki katoa enei maki na te tangata i te aroka noa o te ‘ Atua. Ko te ritcnga ke ia. kia noko mata popore te taugata kia aroka kia ngawari i roto i te ngakau, ngoke ngoke kite rongo mete pono kite tika o te Atua. Te takaki i te tapu o te hapati mete takaki i te wkaka tupato kia kaua e kainga n-ga kua o te rakau ■wkaka-matautauranga. TARIA-TE-ROANGA.

Reta Whakamihi ki Aotea=roa na Tonsa Awhikau.

Matariki, 8/1/29. Kia Oriwa Tahu Potiki. Etita o te Aotea roa nu pepa. Ekia nei tona koa kote Hawera Star. Te na koe e te etita Maori iroto i te tau kou oto tatou ariki. Ehari ana ekoa ana te ngakau mou karite koe kite hilconga uira tanga mai ite ita a te nota atu ana. Ano ke mea wkakarite rite kia rite ta korua kokiri ko te tau 'kou kia waka koe itau tutauga, kia waka te tau kou itana tutanga o te tau-konga wk'etu te kai wkakaatu ite tau pai ite tau kino ite tau mate kai, i te tau ora i te kai, mote taka kite manu kite ika kei te kakui taane era toku mo te kai ote moan a. ote motu. Ko ta Aotea roa kawaka nei, kuti ana te maui kuti ana te matau, te tangata kaore itae kite kuTa ma Aotea c ako kite korero pakeka, kamohio, tc tangata kua korokeke tia kua kuia tia ki tona kainga ake katai tama tia te tangata katai * tamaakine tia te wakine ma Aotea e wkakaatu te motu mete a<fkarongo inga korero o tenei motu kaore ano raua itae i kite i aua wkenua kainga ranei, mete ao koki. Heoi na to Tupuna. Na Tonga Awliikau Ngatiruanui “He Keo no te Rau Tau Hou,” i na roto mai i te Komuri Hati tonga, ki Taranaki. Kua tae mai te oro rua o te Reo o te ra.u tau kou, a Makara Nui i rarot o mai i te Pepa O' Wkamgaaiui mo te take o Taranaki. He wkakatuki ano ta oku j tupuna. Patua te taua i roto ka patu ai te taua i wako*. He rape ano o teteki tangata ke rape ano- o teteki tangata i taia moi tana paenga ake mo tana paanga ake. Taute koe i tau paenga waiko ano taku paenga maku ano. e taute. KO TE AO E NOHO NEI TATOU. (Na te Etita Maori.) He wkakaatu tenei i .ta akua o te noko o niga iwi irunga i te mata o te wkemnra e kaTopoti nei i roto. i te ao. Ko reira e tat a ana ki te 33920 miriona oka pa.patu wkeaua. maroke katoa o te Ao. Hui katoa nga tangata © noko ana irunga e 2000 miriona. Ka' taea ano te weke-weke nga akna tangata oia Kiri, oda Kiri, Ara te Kiri Ma, te kiri Puwkera, te kiri Pango, me te kiri Kowhai. To toko makatanga o te kiri Ma 600 miriona, kiri Puwhero 200 miriona, kiri Manga 400 miriona, kiri Kowkai 700 miriona. Me pekea te akua o te wekewekenga o nga eka wkenua iroto. i te ao kia ratou. i

Ko te Pamgo mete kiri Puwkero i te nei ra kei raro raua i te mama o te kiri ma. JSTo reira 30080 mirioma eka o ratou o te 33920 mirioma eka o te Ao kei raro i to whaka-haere o te kiri Ma.

Kei tc kiri Kowkai te tocnga ara to 3840 mirioma eka. E ramgi ia ke rurua ke te kiri Ma i tc. kiri Kowkai. O ti ra, ko te Kiri Kowkai i toko ma-ha ke ake i te kiri Ma.

Ka. riro> nei i te kiri Ma. te nuinga o nga eka whenuia markka o te ao. Ko to tokomaka; ©> nga. iwi k roto- i te Emepaia. a Ingarangi aTa' te Ma, te Pawhero mie te Manga kin katoa e tata kite 460 mirioma. Oti ra, ko nga tamgata Buwhero o Xnia, aneke 320 miriona.

Kei Awcrika me era atu waki 60 mirioma kiri mangu kei rare i te mana o Imigaramgi. Ko enei akua tamga kei te whakaatu mai kia tatou kite iwi Maori i te mui o nga maid o nga" tumuaki wkaka-ha-erei o to tatou Emepaia rnatua ara o Ingaram'gi kite wkakai tikatika I nga akua tamga o> nga paimga mo nga iwi katoa i raro i aia. HE MARENATANGA. Kua tae mai te rouge o te marematanga o Daisy Tawhitapo kia Koro Williams i Nukumaru Waitotaxa. E rua ran katoa nga tamgata i knikui ki tana Maxenatamga. Ko enei tamariki mo te whamau kota<ki e kuaima mei ko Ngatiponrua me Ngarauru. Kai ka’ere raua i rumga i te ritenga o te paiceka ara ki te (bomeymo-om) i te Eawkiti. Ko te miki a Aotea kia ora roa raua'.