“Ka Tangi Hoki Ko Au”

Te Ao Hou, 1971, Page 8

“Ka Tangi Hoki Ko Au” nā Sam Kāretu Ka tangi te tītī, Ka tangi te kākā, Ka tangi hoki ko au, Tihe mauri ora! E aku rangatira, e aku pakeke, a aku karangatanga maha o roto i taku iwi o Tūhoe, tēnā koutou, tēnā koutou, tēnā koutou. Tēnā rā koutou i te āhuatanga o ō tātou aituā maha kua hinga mai nā i runga i ō tātou marae, otirā i runga i ngā marae katoa o te motu. Kua whetūrangitia rātou, ā, ahakoa nā koutou i tangi, i tanu, me kī nā tātou; nō reira, e aku aituā, haere; haere e hoki i runga i ō koutou waka ki Hawaiki-nui, ki Hawaiki-roa, ki Hawaiki-pāmamao. Haere ki aku koroua e moe mai rā i runga o Mātangi-rēia. Ko te aroha atu ki a rātou nui atu; nō reira, e aku mātua, moe mai, moe mai i te moe tē whakaarahia. E kī ana taku tauparapara o runga ake nei, “Ka tangi hoki ko au”. Āe, e kare mā, kai te tangi au. I tuhia ai e au ēnei whakaaro ruarua ōku he kaha nō te pupū ake o te aroha i roto i a au ki aku mātua whāngai kua rūpeke nei ki tua o te ārai, ā, he kaha aroha anō hoki nōku ki ērā o aku tūpuna, kuia, koroua o runga i ngā marae o Waikaremoana kua moe nei i te moenga roa; “… ki te iwi ka momotu ki tawhiti ki Paerau…” Kei te mōhio mai koutou i neke atu te whitu tau e noho mai ana au i tērā taha o te ao, arā, i Rānana, i Ingarangi. I a au e noho mai rā i tāwahi i puta ake te whakaaro ki a au he aha ake te take mō taku hoki atu ki te wā kāinga. E hia marama, e hia tau e āwangawanga ana au ki tēnei take, arā, te hoki mai ki te wā kāinga nei. Kotahi tonu te ptrangi i roto i a au — he hoki mai ki te tangi-ā-tinana ki aku koroua ēngari atu i tērā kāore kē ōku paku pīrangi ki te hoki mai ki te wā kāinga nei. Nāwai rā i aha, ka whakaaro au me hoki tonu mai au, ā, ki te kore e pai ki a au, pai noa iho taku whakawhāiti i aku mea ka hoki atu anō ki Rānana, ki aku hoa o reira, ā, ki ngā mea o reira e pai ana ki a au. Heoi anō, puta ake ana te whakaaro, tahuri ana au ki te mahi i ngā mahi e tika ana mō te whakarite i te hoki mai. E rua marama pea au e whakarite ana ka tae mai te rā hei wehenga mai mōku i Rānana. I te pō i mua atu i taku hokinga mai ka whakatūria he pō mōku e Ngāti Rānana. Ka puta kē taku aroha ki ēnei o tātou kua whakarērea nei e au ki whenua kē. Ko ētahi anē o rātou ka waimarie tonu ki te hoki mai ēngari ko ētahi atu anō nā te moe tāne, nā te moe wahine kua kore e āhei ki te hoki mai. E aku hoa o roto o Rānana, i a au e tuhi nei i ēnei kōrero āku, kei te

hoki whakamuri aku whakaaro ki ā tātou hikoinga maha i roto o Ingarangi, ki ngā manaakitanga maha a tātou i ērā o tātou e taetae ake ana, ki ngā mahi a ō tātou tūpuna i puritia rā e tātou kia kore ai e ngaro i te mata o te whenua. Noho mai, e kare mā, i te tino kāinga:– Ka maringi te wai i te pua kōrari, Ko te rite i aku kamo…. Ko te aroha atu ki a koutou kei roto i a au e pupū ake ana; ka tangi kē au ki a tātou anō. Mō ā koutou manaakitanga maha i a au, tēnā rawa atu koutou. Ka hoki mai rā au, ā, tau ana te waka rere rangi ki Ākarana, ā, mai i reira ka hoki pērā atu au ki ērā ōku o roto o Ngāti Kahungunu ki Heretaunga. Heke mai ana au i te waka, haria ana au ki te marae kia tangi tahi ai mātou ki ō mātou aituā i hinga mai i a au e ngaro mai rā i tawhiti. Nā te mea kei reira aku koroua e takoto ana, ka aroha kē au ki te marae, ā, ki a rātou i tū mai rā ki te whakatau i a au. Ēngari ahakoa nōku ake tērā marae ki te taha ki taku koroua, kāore i puta ake ki a au te tino aroha ki tērā marae pērā me tōku aroha atu ki ngā marae o Waikaremoana. Aua atu, ka tangi mātou, ā, kātahi anō au ka pēnei kua wātea au ki te noho mai rānei, ki te hoki atu rānei ki Rānana mō ake tonu atu. Kua tekau mā rima marama au ki te kāinga i nāianei, ā, kei te kaha kē taku pīrangi hoki ki rāwahi. Ēngari nō tētahi o ngā wiki kua hori ake nei ka hoki ētahi o mātou ki tētahi hui a Ngāi Tūhoe i tū ki Te Kuha, i Waikaremoana. Kātahi anō au ka tae ki tēnei marae mō te tekau mā rua tau, ā, i te kaikā kē au ki te kite anō i te wāhi i whakatipuria ai au. Ko tērā o aku hokinga atu he hari mate, ā, e ora tonu ana taku kuia i tērā wā. I tērā wā anō hoki e nui tonu ana te tangata o ngā marae o Te Kuha me Te Waimako. Nō te tekau i te pō i eke ai tā mātou ope ki te marae o Te Poho-o-Hinekura. Whakatata atu ana mātou ki te whare, pā mai ana te reo karanga o Te Rana, tētahi o aku pakeke. I taua wā tonu rā ka kaha te puta ake o taku aroha ki aua wāhine e mihi mai rā, arā, ki taku tuahine, ki a Wina, ki a Ito, ki a Maria (tētahi o aku kaiwhakaako i a au e kura ana i Kōkako). ki a Hinekura, ki a Te Mouniko, ā, ki a Tona anō hoki. Nā te mea i te kaha te makariri, ā, i te kōrerorero ngā mea o roto i te whare, ka haria mātou ki te kai i te tuatahi. Ko ngā mea o roto i te whare kai ko ērā anō i a au e tamariki ana, ā, pai ana tā mātou kōrero anō ki a mātou. Ka mutu te kai ka haere mātou ki te whare ki te rūrū ki te whakaminenga o roto. I reira katoa aku pāpā, arā, a Te Kapua, a Wiremu Mātāmua, a Tiaki Mei, a Meimei me taku kuia, a Heu, kua noho nei hei kuia mōrehu mō ngā marae o Waikaremoana. Ka takoto au ki roto i te whare ka whakarongo atu ki ngā mihi mai a aku pakeke ki a au, otirā ki a mātou katoa, ā, ka aroha kē au ki a rātou e whakatau rā i a au. Oho ake i te ata ka kite au i te kaha mokemoke o te marae — kua kore noa iho he tāngata o roto i te nuinga o ngā kāuta; kua tipuria te marae e te rarauhe, e te otaota, ā, ko te whare i raro i a Hinekura, a Ruapani, kei te tū pākarukaru noa iho. Nā taku koroua, nā Wiremu, au i hari ki tua ki te kite i te marae i whāngaia ai au, arā, ki Te Waimako. Ka titiro au, ā, kātahi anō ka āta kite i tēnei mea i te tino mokemoketanga o te marae. Ko tō mātou kāuta i te tū tonu ahakoa kua tino korouatia i nāianei, ā, nō taku kitenga iho i tēnei ka tangi kē au i te kaha o taku aroha ki te marae, ā taku aroha anō ki a au anō. Ka hoki aku mahara ki te wā e tamariki ana au i te marae, rā, ā, ki te wā e nui ana te tangata ki reira. Kua tū kore tangata noa iho te nuinga o ngā kāuta, ā, mārakerake kē ana te āhua o te marae. I a au e tū rā, e tangi rā, ka kimi au nā te aha kē rā au i pēnei ai. Nō te pānga rā anō mai o te aituā ki a mātou i tā matou hui, kātahi anō au ka āta mōhio. I te pō o te Hātarei ka rongo mātou he aituā tō mātou — he tamaiti i whara i te pū, ā, ka hemo — tekau mā rua, mā toru noa iho rānei, te pakeke o taua tamaiti rā. Nō te ahiahi o te Rā Tapu ka haria ake te tūpāpaku ki te marae takoto ai. I tino whakarangatiratia tēnā tūpāpaku i te nui o te pakeke hei tangi, hei mihi, hei poroporoaki i a ia. Ka whakarongo atu au ki ngā reo poroporoaki o ngā kuia, ā, ki ngā whaikōrero a ngā koroua, ā, kātahi anō ka āta uru mai ki roto i a au te take i hoki mai ai au ki te wā kāinga nei. I roto tonu i a au te hiahia nei e takoto ana, ēngari nō te hokinga rā anō mai ki te kāinga, ā,

nō te tūnga rā anō ki te marae o te wāhi i whāngaia ai au, i āta mōhio ai au he aha taua hiahia e takoto rā i roto i a au, i a au e noho mai rā i tērā tōpito o te ao. Koinei aua mea e matetia mai rā e au i a au i tāwāhi, ā, koinei aua mea e hiahiatia rā e au kia mau i a au i mua i te rironga o ngā tāngata mōhio i te ringa kaha o Aituā. He hiahia nōku ki te pupuri i aua mea e kīia ai tātou he iwi, he tangata. Ahakoa kei tāwāhi ngā mea e tino pai ana ki a au kei te kaha kē taku pīrangi kia mau anō i a au ēnei taonga a tātou. Nā reira e aku pakeke, e aku whanaunga, i whakaputa ai au i ēnei mihi itiiti āUku ki a koutou — ki a koutou nāna nei au i whakamihi, i whakarangatira. Ēngari i tua atu i tēnei, he mihi atu anō ki a koutou nāna nei au i mōhio ai ki te reo rangatira. Kei te mōhio mai koutou i te wā e tamariki ana tēnei ki ngā marae o Waikaremoana, kāore kē i tino mōhio ki tō tātou reo ēngari nā ā koutou whakatoi mai, nā ā koutou manaaki maha mai i a au i tino mōhio ai au, ā, ki te tino whiwhi anō hoki o te tangata e mōhio ana ki taua reo. Koimei anō hoki tētahi o ngā take i tino aroha ai au ki ō tātou marae, ki ngā marae i whakaakona mai ai ki a au te reo o ō tātou tūpuna, kua kore kē ngā tamariki o tēnei whakatipuranga e mōhio ki te reo rangatira. He uaua kē ki a au te whakapono koinei anō taua wāhi i whakatoihia rā au mō taku kore e mōhio pai ki te kōrero Māori, taua wāUhi kua riro kē nei i te reo Pākehā! Āe, e kare mā, ka tino aroha kē au. Nā koutou anō hoki, e aku pakeke, i whakaoho ake anō i roto i a au te kaha pīangi ki te pupuri i ngā taonga tuku iho a ngā tūpuna, ā, mō tēnei, tēnā rawa atu koutou. Āe, e aku pakeke, e aku whanaunga, ko tā koutou mōkai tēnei e mihi nei, e tangi nei ki a koutou. Kua tatū mai anō au ki waenganui i a koutou, ā, me kī kau hoki mai ki te ū kaipō. Āe, ka tangi hoki ko au! Tihe mauri ora!