Tuwhakairiora

Te Ao Hou, September 1962, Page 49

In our last issue we re-printed, in a slightly modified form, a translation of the story of Tuwhakairiora, a famous Ngati Porou ancestor. We print here the first instalment of the original Maori text, written by Mohi Turei of Rangitukia and first published in the Polynesian Journal in 1911. The second and last instalment will follow in our December issue. Tuwhakairiora Na Mohi Turei Ko Poroumata raua ko tona wahine ko Whaene he rangatira, he mokopuna na Porourangi. Ko to raua iwi ko Ngati Ruanuku. Ko nga hapu nunui i roto ko Hore, ko Mana, ko Te Koreke, ko Te Mokowhakahoihoi, ko Te Pananehu, ko Te Pohoumauma. Ka mahi te iwi i te kai, ka kawe ma Poroumata, i te hinu, i te ika, me era atu kai katoa. Ka hi te iwi i te ika, ka haere nga tumau o to Poroumata pa ki nga awe ki te tiki i nga ika i tena ra, i tena ra; nawai ra i pai te tiki, kua kino. Kua riro ma ratou e tango na ika i nga taumanu. Ko nga ika i mahue atu ka kotia mai nga tātā, nga whatu-aro, nga upoko o nga hapuku. Kua uru hoki nga tama ki taua mahi. Ko ia kaore i te mohio: tana he atawhai tonu i te iwi. Ka whakatakoto whakaaro te iwi kia patua a Poroumata. I tetahi po ka titiro ia ki te po tu i waho i te Omanga e taruru ana, ki te Ika o te rangi me nga Patari, ki te tae pukohu tataiore e taipua ana i nga maunga. Ka ki ia ‘He marino tua-ukiuki apopo, he kawatawata tātā moana te koangiangi; ka haere au ki te moana.’ I te ata ka eke ia ki tetahi o nga waka, ka tae ki te taunga. E kupapa ana te tini o nga waka. Ka warea ia ki te mounu i ona matau. Ka kamo nga whatu o nga tangata o te ihu ki o te tā, me o te tā ki o te ihu. Ka pera katoa nga tangata o nga waka ra, ka kamo katoa, me te tohu mai kia patua. Ka patua, ka mate. Ka pokaia te puku me te ngakau, ka maka ki te moana, ka pae ki uta. Waiho iho hei ingoa mo te wahi i pae ai, ko Tawekatanga o te ngakau o Poroumata. Huaina iho ki te taunga ko Kamokamo. E mau nei ano aua ingoa. Ka mate ra a Poroumata, ko wai hei ngaki i te mate? Kei te hari ra hoki te iwi, ka kai noa ia i ana kai. Ka tangi nga tamahine ki to ratou papa, a Te Ataakura, a Materoa, a Tawhipare. He roa te tangihanga me te mamaetanga o nga wahine nei ki to ratou papa.—Kati tera. Ko Tumoana-kotore, hei mokopuna ano ma Porourangi, raua tahi ko Poroumata. Ka moe a Tumoana-kotore i nga wahine tokorua, ko Rutanga te tuakana, ko Rongomai-tauarau te taina. Tokorua moe anake i a ia. Ka puta ta te tuakana, ko Hinemahuru. Ka puta ta te taina, he tama tane, ko Ngatihau. Ka mate a Tumoana-kotore, ka rite nga ra e tangihia ana ki to te rangatira tangihanga. Ka takaia, ka kawea, ka whakairia ki runga ki te kauere, e tata ana ki Waiomatatini. Ko te toma koiwi, ko Parororangi, kei runga tata ake, kei te maunga. Kia taka te tau, kia pirau, ka kawe ai i nga iwi ki taua toma. Ka hoki nga tangata whakairi ki te kainga, ka whiti i te tahi awa iti nei, ka pa te waha. Ka tu, ka whakarongo. Ka karanga ano. Ka ki ratou, ‘Mehemea tonu ko te waha o te koroua nei.’ Ka whakahu ake ratou, ka akiaki iho te waha, ‘Kei te ora tonu au, tukua au ki raro.’ Ka hoki te whanau, ka tukua, ka wetewetekia nga takai. Ka titiro ake ki te kauere ra, ka whai te waha, ‘E titiro tonu ana aku whatu, ka whakairia oratia.’ He maha nga tau, katahi ka tino mate.—Kati tera. Ka moea e taua tama, e Ngatihau, a Te Ataakura, te tamahine a Poroumata, hei wahine mana. Kei te tangi tonu ki tona papa; ka hapu, ka whanau, he wahine; ka tino kaha rawa tona tangi ki tona mamae, ki tana mahara hoki he tane hei ngaki i te mate on tona papa. Ka huaina e ia te ingoa ko Te Aomihia, ko nga ao i mihi ai tona papa, i haere ai ki te moana i mate ai. Ka hapu ano ia, noho rawa atu raua ko te tane i Opotiki. Kei te tangi tonu ia ki tona papa. I a ia e tangi ana, ko takatakahi te tamaiti i roto i tona puku. Katahi ia ka whakatauki iho:— E i, kia takatakahi koe i roto i a au, he tane, E ea i a koe te mate o toku papa. Whanau ake he tane. Ka huaina te ingoa ko te ingoa o tona tipuna, ko Tumoana-kotore-i-whakairia-oratia. Ka whakapotoa ki te karangatia, ko Tuwhakairiora. Ka atawhai ia ki tana tamaiti, me te mahara