KO NGA KAITUHI MAORI

Te Ao Hou, September 1959, Page 3

KO NGA KAITUHI MAORI MAI RANO i nga ra o mua atu o te hainatanga a te Tiriti o Waitangi te kaingakautanga o te Maori ki te korero pukapuka, motemea chara noa iho te haere i te roa o te whenua ki a ratou he tiki pukapuka te take. I aua wa e tukua nui—tia ana taua mea a te pukapuka. I nga ra o muri mai ka timata te puta takitahi o etahi pukapuka he Maori nga kaituhi a ko te mea tino rongonui ko Nga Mahi a Nga Tupuna, i taia i raro i te ingoa o Ta Hori Kerei engari ia ko nga kaituhi ko nga kaumatua rangatira o aua wa, a kei te whare putu pukapuka kei Akarana a ratou tuhi-tuhinga i tenei ra. I muri mai i tenei ka puta te pukapuka o nga waiata Maori a Hori Kerei—Nga Moteatea a no muri noa mai nei ko a Ta Apirana Ngata—Nga Moteatea—he whakawhaiti ngatahitanga enei no nga waiata o nehera. Tena te wa ka puta nga korero mo nga pukapuka o nga korero Maori onamata, hei reira te kitea ai ko etahi o nga tino waiata a te Maori no nga ra o tona tutakitanga ki te Pakeha. Ka tu Te ropu o te Rangatahi ka whakaputa ko nga tuhituhinga o tera wa, he tuhituhinga reo Maori a he tuhituhinga reo Pakeha, a he hanga reka te whakatakoto o te kupu Pakeha. No taua wa hoki ka whakaputa nga waiata haka rangi Pakeha, he whakatakoto korero he karere ki te iwi na nga kaihautu o era wa. Tae noa mai ki o tatou nei ra te puta nui o te waiata Maori, me te korero Maori, inahoki nga pukapuka a Te Reweti Kohere raua ko Pei Jones, me nga waiata haka rangi Pakeha a Tuini Ngawai ma. Kei te whakaputa etahi tangata Maori tuhituhi pukapuka korero purakau Pakeha, a me etahi waiata hoki a te Pakeha. Kua taia etahi noa iho o nga korero a enei kaituhi ki Te Ao Hou. He tokomaha nga Maori kua timata ki te tuhi korero purakau potopoto, a ko etahi kua tino tohunga tonu. Kei nga korero a nga kaituhi Maori nei te tino aronga o o te Maori whakaaro, he mea kaore e marama pai ana i roto i a te Pakeha tuhituhi a e tika ana me manaaki nga korero me nga tuhituhi a enei tu Maori. Na reira kei te wehea motuhaketia he putanga mo Te Ao Hou hei whakaari i nga tuhituhinga a taua hunga. He timatatanga mahi noa iho tenei. He tamariki rawa atu etahi o nga kaituhi nei. Otira ko te whakaaro o Te Au Hou kei te tipu nga tuhituhinga a nga kaituhi Maori hei tino taonga. Ko etahi mea hei whakaaro nuitanga ma aua kaituhi Maori, ina na, tuatahi ko tenei na, me tuhi ranei a ratou korero ki te reo Maori ki te reo Pakeha ranei? Ki te tuhia ki te reo Pakeha, ko wai hei korero ko te Maori anake ranei, ko te Pakeha anake ranei, a ko katoa noa iho ranei? Ko te mea tuarua ka tuhia ranei a ratou korero i runga i te wairua Maori a i runga ranei i te wairua whanui tonu e raroto ki te Maori raua ko te Pakeha? He mea uaua rawa atu enei ki te whakatau. Tena pea kei te reo Maori te whakapuaki o nga mea ngaro o te ngakau o te tangata kaore e taea e te reo Pakeha. Engari ia ko te reo Pakeha, te reo horapa, a mehemea he korero totika ka kitea e te whatu o te tini o te tokomaha. He nui nga korero kei te Ao e korerotia ana inaianei na tetahi hunga tokoiti ake i te iwi Maori i tuhi i nga ra o te hia rau tau nei ka taha.