KO TAWHAKI TE TOHUNGA PUREI WHUTUPORO

Te Ao Hou, June 1959, Page 62

KO TAWHAKI TE TOHUNGA PUREI WHUTUPORO na MOKO Ki te hunga tauhou ki te kainga nei he wahi mokemoke a Parahaki. He tawhitiwhiti nga whare ara, ki te titiro atu itiiti noa nga tangata. Engari ano nga kararehe he maha tonu. Ka kitea atu nga momo hoiho katoa, pakaka he aha atu, me nga poaka “kapene-kuki” me etahi momo kare e kitea ana i etahi atu takiwa o te motu. Na te mea kua tae mai te makariri o te takurua katahi ka tino mokemoke rawa atu te ahua o Parahaki. Kua horahia he whariki hukapapa ki runga i te whenua. Matatoru ana te takoto mai, maro ana. Kei te auahi mai nga ahi. Kei te whiti te ra. Marino ana te kainga mokemoke nei. I te tekau karaka i te ata ka puta mai nga tangata. Ka haere etahi ki te hopu i o ratau hoiho. Ko etahi kei runga i te rori e ata haere ana ki te takiwa o te kura o Parahaki. Kei te waha pepi tena, kei te wiira tena i tana. Kei mua nga tamariki e oma haere ana, e haututu ana. Ka roa ka puta mai nga mea eke hoiho. Kei te korerorero etahi. Ka mea ake a Ngaheu, “E hoa, Tawhaki, e pehea ana koe mo ta tatau tiima whutuporo? Me purei koe akuanei.” Ka patai a Tawhaki, “Kei te purei koe?” Ka whakahoki a Ngaheu, “Me aha hoki, ko au tonu ra te tiima o Parahaki! Ka kore a Ngaheu, kare e wini to tatau tiima!” Ka mea atu ano a Tawhaki, “E tama, to koretake noa iho! Ma te hau noa, kua hinga koe. Maku koe e whakaako ki tena mea ki te whutuporo. Ka kite ana koe i au e purei ana, kua kite koe i a Hori Nepia. Ka kite koe a te ahiahi nei!” Ka mea ake a Te Tomo, “He tino pai ke korua ki te korero. Taihoa ka kitea to korua kaha.” Ka korero a Tame, “Tera pea ka mataku nga tahae nei i nga tangata nunui o Waihau. Ka kite ana korua, anei ke te nunui! Mo te Mekemeke, koina ratau!” Ka ki ake ano a Tawhaki, “E tama, kua koroua ke ena tahae. Kare he take mo te oma. Heoi ano tau he oma, kare koe e mau i aua tangata nunui.” Ka korero nga taitama nei, a, ka tae ki te kura o Parahaki, kei reira hoki te papatakaro mo te iwi. Ka tae nga motoka nga kaata, nga hoiho, nga mea haere ma raro, nga wahine waha pepi, nga kuia, nga koroua, nga taitama, nga kohine, nga tamariki, me nga kuri. Turituri ana i te nui o te tangata. Ehara ke tenei i te wahi mokemoke. Ka tahuri etahi o nga pakeke ki te mahi hangi, ki te tahitahi riwai ki te raranga rourou, ki te tapahi wahie, me era atu mahi mo te hangi. Kei reira nga taitama nei e matakitaki ana. Ka kite tetahi o nga pakeke i a ratau ka ki atu, “E hoa ma haere mai ki konei ki te tapahi wahie mo ta tatau hangi.” Ka korero atu a Tawhaki, “Ko Ngaheu te tohunga mo tena mahi! Mana e mahi!” Ka mea ake a Ngaheu, “He pai tonu tena engari me haere a Tawhaki ki te tahitahi riwai.” Ka mea ano a Tawhaki, “Kei te nui nga ringa-ringa kei reira. Tera wahine ma!” Ka ki mai nga wahine ra. “Haere mai e Tawhaki!” Ka kata nga hoa o Tawhaki ki a ia, ka akina atu kia haere. Haere ana a Tawhaki me te korero ano, “Anei a Te Tomo raua ko Tame hei mahi rourou. Kare hoki he mahi ma raua!” Ka oma a Te Tomo ki te tapahi wahie, ka haere a Tame ki nga putia ki te tapahi miti. Ka mahia nga mahi mo te ra nei, mo te ope whutuporo o Waihau. Ko te kura o Parahaki, he mea hanga ki runga i te hiwi. He kura pakupaku engari he kura tino ataahua. Tawhiti noa atu nga motoka, nga motorore ranei, ka kitea atu e ahu mai ana. Kei te titiro pera nga iwi o Parahaki, kei te whanga ki te tiima o Waihau. Ka mea a Tawhaki, “Kei te mataku pea te iwi na ki a tatau. Kaore e haere mai kei patua e Parahaki!” Ka korero ake tetahi, “Na wai hoki tau. Kare tera iwi e mohio ana ki te mataku. He iwi maia tera mo te whawhai. Kei a ratau te mana me te wehi o tenei mea o te tangata whawhai me tupato koe kei kainga koe e te iwi ra!” Ka ki mai a Ngaheu, “Taihoa ka kite koutou i a Hori Nepia e purei ana. Koinei a Hori, ko Tawhaki Nepia.” Katahi ka karanga a Te Tomo, “Ara te pahi! Ara te pahi o Waihau! Kei te haere mai!” Ka titiro te iwi ka kite atu ka koa nga ngakau. Kua tae mai te manuhiri ki runga i te whenua o Parahaki.

A, ka roa, ka tae mai te pahi ki te kura, ka pohiritia te ope, ka tangata whenua. Ka haere nga taitama ki te whakatikatika i a ratau mo te takaro whutuporo. Ko te kai-whakahaere o te takaro kei runga i te papatakaro e tu ana, e titiro ana ki tana wati e tatari ana. Ko te tangata nei ko te kura mahita tonu. Pai ana tana tu mai i roto i ona kakahu ma! Ka titiro ano ia ki tana wati, ka whakatangihia tana wihara. Ka haere mai nga kuia, nga koroua, nga wahine waha pepi, nga tamariki, a nga tangata katoa, ki te taha o te whiira tatari ai. Ka titiro ano te kaiwhakahaere ki tana wati, ka tangi ano te wihara ka whanga ano. Ka whanga hoki te iwi matakitaki, me nga kuri o Parahaki. A ka puta mai nga tiima. Ko Kaihuka te kapene o Parahaki, ko Hoani Muturangi to Waihau. Ka haere ake nga tiima. Ka pakipaki te iwi matakitaki. Ka tae nga tiima ki waenganui ka tu mai. Kei reira a Tawhaki me ona hoa a Ngaheu ma. Ko nga tiima nei, he tiima tino karukaru nei ki te titiro atu. Kare he putu o etahi kare he tokena, ana he tangari nga tarau o etahi. Ko nga makawe o etahi he penei i to te wahine te roroa. He pahau o etahi. Ka mutu nga korero a te kaiwhakahaere ka timata te purei. Ka pahupahu nga kuri. Kei te pai te tu a te hunga matakitaki. Kua puta mai te poro ki a Parahaki. Ka tiwaha a Ngaheu, “Homai ki au!” Ka hoaturia, ka oma te tahae nei. Kei muri a Tawhaki e whai atu ana. Ka oma kotiti haere a Ngaheu, ka karo. Katahi ano ka taia e Waihau. Kei raro e putu ana! Ka rere atu a Tawhaki ki te poro, ka kikia nga ringaringa e te hoariri. Haere ana te poro i tana haere. Ka whai haere nga tangata nunui o Waihau me te whakakorakora i te tiima o Parakaki. A, ka tae, E toru a Waihau. Ka kikia te poro, ka rima. Ka koa nga iwi o Waihau, ka tarapeke ki runga, ka whiu i o ratau potae ki te rangi. Ka karanga tetahi koroua, kare e tino mohio ana ki te reo pakeha, “Ka maana Waihau! Ka maana Waihau!” Ka haere tena takaro, ka haere. Ka mau ano a Ngaheu ki te poro. Pau katoa tana oma. I tana mahi kotiti haere ka ahua marakerake te whenua o te hoariri. Ka rongo ia i te reo o Tawhaki, Homai ki au, e hoa!” Ka hoaturia e ia. He miharo, i mau i a Tawhaki! Ka mea atu ia ki a Tawhaki,” Haere Hori!” Ka oma a Tawhaki, pau katoa tona kaha. Kua kore e mau! Kua umere nga iwi o Parahaki, kua timata te haka me te tarapeke ki runga. Kua tata ki te raina, ka hinga noa a Tawhaki engari waimarie i hinga ki tua. Ka toru a Parahaki. Ka haruru te whenua i te koa o Parahaki! Ka ki atu a Ngaheu ki a Tawhaki, “E hoa, kare a Nepia e hinga noa iho pena i a koe na! Tata tonu kaore koe i tae. Na te aha koe i hinga ai? Na te hau?” Ka kata atu a Tawhaki, “E hoa na te tere o oku waewae ki te oma! He tere atu ahau i a Nepia, koira au i hinga ai!” Ka mea ano a Ngaheu, “I taku mohio na te hau noa iho koe i pupuhi atu! Ana hoki, me tarai ano koe.” Ka ki atu a Te Tomo, “Katahi a Kuia ka tino pirangi atu ki a koe, e hoa!” Ka kikia e Kaihuka te poro nei, kare i whiti. Ka noho e toru a Parahaki, e rima a Waihau. Ka haere ano te purei. Kua ahua ngenge etahi. Kua tino te nga mea momona o ia tiima. Kua timata te whutuporo inaianei, ara, nga mahi ngau taringa, mekemeke, patu tangata. Ka purei, a, ka whakanga, ko aua tarai ano. Tangi mai ana te wihara a te kaiwhakahaere ka purei ano. Kua tae mai te poro ki a Parahaki. Kua riro ano i te tahae nei i a Ngaheu. Ka hoatu ki a Te Tomo, ki a Tame, ki a Tawhaki ano. Ka oma ano a Tawhaki. Kua whakaaro te tiima o Waihau ka raru ratau i te taitama nei. Me tino karawhiu kia kore ai e kaha ki te oma. Ei, katahi, ka karawhiua, ka taia e tetahi ka kikia e tetahi ano! Kei raro te tia o Parahaki e mamae ana! Ka tiwaha mai tetahi o nga koroua o Tawhaki, “Pokokuhua ma, me mutu ena mahi kohuru! Hei, Rewheri puta dose wharas off da whiira! Pokokuhua ma!” Ka korero atu tetahi o nga koroua o Waihau, “Ko wai ena e pokokuhuatia na e koe? Turituri koe! Waiho ma te kaiwhakahaere nga korero!” Ka ki mai ano te koroua tuatahi, “E ki, me turituri ahau!” Na tenei whawhai tonu atu nga koroua nei me te kanga i a raua ano. Ka rere mai te amapaea ma runga i tana hoiho ki te whakarata i nga koroua, katahi ka tino he rawa atu, katahi hoki ka tino nui te whawhai. Kua whawhai hoki nga hoa o Tawhaki ki te tokorua na raua nei i patu to ratau hoa. Ka rere atu te kaiwhakahaere ka riria nga taitama nei mo a ratau mahi whawhai. Kare ia i kite i te patunga i a Tawhaki. Ka tau te rongo-a-marae i waenganui i nga kaipurei, engari kei te mura te ahi i tahaki. Hoihoi ana nga awaawa o Parahaki i te whawhai nei. Ka tahuri te kura mahita ki te whakarata i nga koroua pukuriri nei. A, roa roa atu ka pai ano, ka haere ano te purei. Kua totitoti haere a Tawhaki engari kaore i whara kino. Ka aki nga kapene i a raua tiima. Ahakoa nga mahi a tena tiima, kore rawa he tarai. Kua tata te mutu kua puta mai ano te poro ki a Tawhaki. Ahakoa te mamae kotahi atu ia mo te raina. Ka ki ake tetahi tangata o Parahaki, “Anei ano ta tatau tia e oma nei!” Ka whaia a Tawhaki, ka mau, ka taia ki raro. Koina te mutanga o te takaro a Tawhaki, ara, a Tawhaki Hori Nepia! Ka kite mai a Kuia e hikitia ana a Tawhaki ki tahaki, ka aroha atu, ka huna i tona kanohi kei kitea ona roimata, te tohu o tona aroha nui mo te tahae nei mo Tawhaki. Ka hinga te toa o Parahaki, a Tawhaki te tohunga mo te purei whutuporo! Hinga ana hoki te tiima o Parahaki, engari i te hakari i muri iho pai ana te kai, te katakata, te korerorero a te katoa. Ka waiho nga whawhai o te ra nei, hei korerorero ma ratau, hei kinaki i nga kai mo nga ra i muri iho! Ka mutu