KO TE WHAKAAKO O TE REO MAORI

Te Ao Hou, October 1958, Page 24

KO TE WHAKAAKO O TE REO MAORI na WIREMU NGATA, PONEKE KA aua atu inaianei e korerorerotia ana e ngaitaua e te iwi Maori a e etahi o nga Pakeha aroha ki a tatou nei taonga ki a te Maori, tenei kaupapa te whakaako o te reo Maori. Ko te whakaaro o te nuinga noa iho o te tangata kei te heke haere te tokomaha o tatou me a tatou tamariki koia nei te reo ko te reo Maori hei reo korero ia ra ia ra. He tika kei nga rohe penei me Waikato, me Tuhoe, me Te Arawa, me te Tairawhiti ki Ngatiporou ka nui te u o nga tamariki ki to ratou reo Maori, engari kua nui haere nga whanau o roto o enei rohe he Pakeha anake te reo. Ko te whakapae no nga whaea te he. He pai tonu i te wa e ora ana nga tipuna hei aki i nga mokopuna ki te korero Maori, engari ka noho ko nga whakatipuranga o muri nei hei tipuna kua riro i te huarahi pokatata kua korero Pakeha anake. Na reira kei te kaha te tipu o tetahi momo tangata he Maori te kiri engari kaore he reo Maori na reira te patai he aha ra tenei iwi? I te marama o Mei 1958 ka tu tetahi hui ki Rotorua na nga tangata kei te whakaakoako i te reo Maori ki nga tamariki Maori kei etahi o nga kareti a kei etahi o nga kura pakupaku. E 45 taua hunga no te whare wananga o Akarana no nga kareti penei me Tipene, me Hato Paora, me Hukarere a me era atu wahi. He tokomaha o taua hunga he Pakeha motuake. Inahoki i reira tetahi wahine ko tana mahi he whakaako i te reo Maori ma te tuhituhi, a ma te Reo Irirangi, kei te kura Correspondence i Poneke nei ei a ia e mahi ana. He Pakeha motuhake tenei wahine engari he Maori te tane, a he tohunga ia ki te reo Maori. I reira hoki etahi o nga Pirihi Katorika he tangata kaha ki te ako i te hohonutanga o te reo Maori. No te Ratapu te 18 O Mei i te hawhe o te waru i te po ka huihui taua ropu kaiwhakaako, ratou ko Te Minita mo nga kura ki te ruma whakairo o te whare kura i Te Whakarewarewa. I reira ka manaakitia ratou e Te Mea o Rotorua e Mr Linton, e Te Reiwhati Vercoe a e Te Tiamana o Te Poari Whakahaere i nga kura Poari o te rohe ki te Tonga o Akarana. I te whakautu a Hoani Rotana te Tiamana o taua hui, ka mea ia nui atu tona koa i heipu mai te Minita mo nga kura a Te Honore Mr Skoglund ki taua hui, he tohu kei te manaakitia e te Kawanatanga te whakaaro me whakaako te reo Maori ki nga kura. Ka mutu ano tona hinapouri tu rawa ake tenei momo hui kua ngarongaro te momo tangata pera me te kaumatua ra me Te Apirana hei whakapuaki i te matauranga o te reo Maori. Ka tu ko te Minita Maori ka mihi ki te hunga i huihui ki te wananga i te whakaako o te Reo Maori. Ka mutu ano te mea kei roto i ona whakaaro hei aruaru i taua kaupapa ko te kore e tokomaha o nga tohunga hei whakaako i nga tamariki o nga kura ki te reo Maori. Heoi ano ko nga kupu tautoko e whanau mai i taua hui mana ma te Minita Maori e ata whiriwhiri a ko nga mea e taea ma tona Kawanatanga e whakatinana. No te ata o te Mane ka ata timata te hui. I reira nga tohunga o te Pakeha whakaako i era momo reo pera me te Wiwi ki te whakatakoto tauira hei matakitaki ma taua hunga ma te iwi e whakaako ana i te reo Maori. Na Hone Waititi B.A. kaiwhakaako o te reo Maori i te kura o Tipene, i te kura o Wikitoria me tetahi kura Pakeha ara te Auckland Grammar Girl's School etahi korero tohunga mo tana kaupapa whakaako Maori. Kaingakau ana tera ana korero ki ona hoa kura mahita. Na Takuta Bruce Briggs kai-whakaako Reo Maori o te whare wananga o Akarana etahi korero hohonu mo te reo Maori. Ko tenei tangata, he toto Maori paku, i haere ki Amerika i tera atu tau i runga i te karahipi a nga hoia o te whawhai nui tuatahi whakamaumahara ki a Ta Apirana. I haere ia ki nga whare wananga i Amerika ki te rapa i te hohonutanga o te matauranga mo te whanauneatanga o te reo Maori ki nga reo o era iwi e noho whanaunga ana o te Moana-Nui-a-Kiwa i runga i nga kaupapa o nehera. I whakawhiwhia a ia ki te tohu matauranaga Dr of Linguistics ara he tohunga ki te kaupapa o nga reo Maori o te Moana-Nui-a-Kiwa. Nana etahi korero werowero whakaaro ara tana korero mo te tuhi o te reo Maori. E ki ana ko ia ki te kuare me roa e korero ana katahi ano ka marama te tikanga o nga kupu penei me te rata, a rãTtãT. Ko te hunga reo Maori tere tonu te mohio ko te rata he takuta, a ko te rãTtãT he rakau. Ko ta Takuta Biggs korero me pera te tuhi o te Maori i te tuhi o te kupu ra Maataapuunaa. Ki te hunga korero Maori he whakarihariha tenei tu tuhi o te reo Maori. Otira i te mea koianei te

A typical group at the Rotorua refresher course. Canon Kaa, left, is studying the new booklet on Tuwhakairiora written by Pine Taiapa. As the Canon conducts classes in the Maori language in Hastings. In has a practical interest in anything appearing in the language. In earnest debate around the front table are Mr John Waititi, left, who teaches Maori at St. Stephens. Queen Victoria Girl's College and Auckland Girl's Grammar School and who gave three talks at the refresher course; Miss Makuini Warbrick, centre, who has compiled a Maori song book which is still unpublished; and Mr A. Awatere, District Maori Welfare Officer, Rotorua, whose recent adult education course in Maori in Rotorua beat all previous local attendance records. Col. Awatere contributed an inspiring lecture on waiata's to the course. (Photograph Mr Kinsella.) whakaaro o nga tohunga tera pea e pai noa atu, ma te wa ra e whakaatu. Na Hoani Rotana te tino korero—ko te reo te ha ora o te Maoritanga. Ka ngaro te reo ka moumou noa te whai a te tangata ki te pupuri i tona Maoritanga. Ko tetahi mea whakamiharo o taua hui ko te tokomaha o nga kai-whakahaere o te Tari o nga Kura i reira e noho ana e whakarongo ana ki nga korero a e whakahokihoki ana i nga pataitai. Ko te whakarapopototanga o nga whakahau ara kupu tautoko a taua hui ina na:— (1) Me timata te ako o te reo Maori ki nga kura Maori me nga kura Poari pakupaku he tokomaha nga tamariki Maori kei reira. (2) Me tuhi etahi pukapuka whakaako i te reo Maori me timata atu i raro ka piki haere—ma tetahi tohunga ma etahi tohunga ranei e tuhi a ma te Kawanatanga e ta, e whakarato. (3) Me whakakaupapa etahi korero Maori ki etahi pukapuka hei korero ma nga tamariki kei te whakaakona ki te korero Maori. (4) Me whakaako nga tamariki Pakeha ki to te Maori kaupapa. Ki nga korero purakau, ki te aronga o nga ingoa maunga, o nga ingoa awa o nga ingoa kainga, hei huarahi atu mo te aroha ki a te Maori taonga a hei mea tuhonohono i nga tamariki Maori me nga tamariki Pakeha ara ia i te Maori raua ko te Pakeha. Ara atu nga kupu tohutohu o taua hui a meake nei ka panui ai hei korero ma koutou. I panuitia atu ai enei korero hei maramatanga mo koutou e kui ma, e koro ma kei te whakaaro nuitia te reo Maori.